De noodzaak van het overbodige

37

De agressie van de spiegel, zowel van de platte, de bolle als de holle, is sterker dan het ik van de dichter: de platte spiegel fixeert genadeloos - het weerbeeld doorziet hem, niet hij het beeld -, de twee andere verspreiden zijn beeld of deformeren het, tot in het onherkenbare.

Daarom richt de dichter zijn spiegel liever op het publiek, dat nu tegen het eigen gedeformeerde beeld in de aanval gaat, ofwel verliefd wordt op het gefixeerde spiegelbeeld wanneer

[p. 73]

dit overeenstemt met de - al of niet vervormde - voorstelling van zichzelf, waarna het stokstijf blijft staan.

En dan maar hopen dat de zelfbeschouwer niet zal doorzien dat de spiegel van doorzichtig glas is gemaakt en dat het de dichter erachter is die hem, de beoogde, zijn beeld of karikatuur voorspeelt.

*

Een van de meest effectieve en slimme vormen van sociale organisatie is die van een school kleine vissen.

Een grote roofvis die op buit aast kiest één bepaald visje in de school uit als prooi en stort zich erop; hij is niet in staat de school in het wilde weg aan te vallen. De visjes weten dit en hun overlevingstactiek is hierop afgesteld: ze wisselen voortdurend van plaats, zwemmen nu eens aan de buitenkant, dan weer in het binnenste van de school, vervolgens aan de kop, om kort erop naar achteren te verhuizen. De roofvis, die volstrekt gefixeerd is op zijn prooi en niet van vis kan wisselen, is machteloos. Je stelt je voor dat hij ontredderd om de min of meer visvormige school heen zwemt, met onder zijn neus een overdaad aan de smakelijkste slachtoffers, terwijl hij ze niet eens kan aanvallen, laat staan verorberen.

Alle kleine vissen zijn potentiële slachtoffers en van plaats & functie wisselen is de verstandigste tactiek in het sociaal lichaam om te overleven; uit een grote, solitair zwemmende vis kan een andere roofvis of een school kleine piranha's brokken happen.

*

Het primair persoonlijke, het individueel bepaalde als richtsnoer voor ons handelen en denken, met inbegrip van het politieke, het filosofische en culturele? Ik moet er niet aan denken.

[p. 74]

We maken het resultaat ervan dagelijks mee, in de politiek, in de filosofie, de cultuurpolitiek, de ‘Realpolitik’, waar persoonlijk aangepaste en bijgestelde moraal, opportunisme en angsthazerij hoogtij vieren.

Er een stelregel van maken betekent nóg meer overgeleverd zijn aan de luimen en willekeur van wie het, letterlijk, voor het zeggen hebben, als individu of als massa-individu: hun hoofdpijn, stofwisselingsstoornissen, afgunst, bekrompenheden, idiosyncrasieën, huiselijke problemen, gefrustreerde ambities, geremde stoelgang en zelfoxidatie bepalen maar al te vaak het lot of de ontwikkelingslijn van grote groepen mensen. Gaat het iemand persoonlijk goed, dan ziet hij ‘openingen’, ja, ‘historische openingen’; gaat het hem slecht, dan zit de boel potdicht. De wereldgevoelens zijn voor negen tiende persoonlijke gevoelens of ongevoelens.