De noodzaak van het overbodige

21

Bewustzijn. Woorden. Ik denk aan iets en het ís er. En nog méér is het er als het in woorden wordt gerealiseerd, maar niet altijd - woorden zijn, zoals bekend, niet altijd nodig of wenselijk - tegelijk is het gezegde ook meer vastgelegd, minder in transito, in doorgangstoestand, hoewel voor mijn gevoel zelden onveranderlijk en voorgoed gefixeerd. Als een belemmering heb ik woorden eigenlijk nooit ervaren. Door woorden heb ik méér kunnen zeggen, niet minder.

Soms ook waren de woorden er eerder en volgde bewustzijn, volgden beelden. Vaker kwamen beide tegelijk, woorden én bewustzijn(sbeelden); zelden bleven woorden woorden alleen.

Ook voor mystieke ervaringen en poëtische gevoelens hoeven woorden geen belemmering te vormen, zoals vaak wordt gesteld; ze verrijken, verdichten, ‘concretiseren’ de ervaringen, verlengen ze misschien ook en het is voor mij nauwelijks een vraag of de diepste ‘orewoet’ niet pas op papier is ontstaan toen de geliefde daar zijn gedachte vorm kreeg, zoals met de liefde in de poëzie zo vaak is gebeurd. Woorden geven niet weer, woorden roepen op.

Woorden maken alles wat niet was en alle abstracta tijdelijk concreet, ook wanneer ze tegelijk abstracta blijven: de ultieme paradox van de taal.

Woorden als doorgangsstadium, taal in suspensie.

[p. 48]

*

Kennis maakt complex. Kennis is complexer dan het gekende, alleen al omdat het bewustzijn complexer is dan ‘de’ werkelijkheid, de wereld der verschijnselen.

Literatuur houdt zich in eerst instantie niet bezig met ‘de’ werkelijkheid, maar met het bewustzijn van de werkelijkheid en via het bewustzijn met de werkelijkheid. Alleen daarom al is literatuur niet realistisch. Literatuur is kennis.

*

Pas een oordeel maakt ‘de’ werkelijkheid realistisch, een (taal) handeling moreel.

Kan men de wereld uitbeelden zoals zij is? Nee. De uitbeelding=verbeelding maakt pas de werkelijkheid.

Kan men de wereld wensen zoals zij in werkelijkheid al is?: een misverstand.

Kan men de wereld zien zoals zij zou moeten zijn?: welke wereld?

*

Literatuur - althans het romanproza - maakt de verbeeldingswereld ervaarbaar via analogieën en parallellen met de wereld van dingen en feiten, onzichtbare, ontstaande taalpersonen via suggesties of herinneringen aan bestaande personen in reële situaties, en in het beste geval zal het idee worden gewekt dat ze in werkelijkheid bestaan hebben, in het allerbeste dat ze eens zullen bestaan: taalfiguren maken het bestaan van alle andere figuren overbodig.

Dat is de essentie van literatuur.