De noodzaak van het overbodige

6

Schuilnaam

Sinds lang ervaar ik mijn andere naam als mijn eigenlijke, meest persoonlijke.

Hoewel de meeste kinderen in een bepaald stadium tijdelijk een andere naam aannemen die ze mooier vinden of die ze meer bij zichzelf voelen passen, zullen maar weinig mensen als het toegestaan zou worden een andere naam kiezen, want een naam is hecht gebonden aan je (gevoel van) identiteit en je oude naam verwerpen staat gelijk aan volledig afstand doen van je oude identiteit en dat brengen maar weinig mensen op. Enkelen vluchten uit noodzaak in een andere naam, maar bijna altijd zullen ze een deel van hun oude naam handhaven, de voornaam, de kernklank of alleen maar de initialen; ook misdadigers en kunstenaars doen dit, met zeer weinig uitzonderingen. Mijn eigen schuilnaam heb ik in de familie gehouden en mijn voornaam slechts gedeeltelijk gewijzigd.

Later stuitte ik op het feit dat sommige natuurvolken er twee

[p. 24]

namen op na hielden: een dagelijkse aanspreeknaam en een geheime naam, die alleen zijzelf kenden of die hooguit aan ingewijden bekend was. Wie de geheime naam te weten kwam had macht over de drager.

(Ook sommige goden waren, plaatsvervangend, zo wantrouwig gemaakt of zo heilig, dat ze nooit met hun eigen naam aangesproken mochten worden, al was deze bekend, maar alleen met een omschrijvende eigenschap: Hij die ... etc. Goden worden daarom zo jaloers uitgebeeld omdat ze door mensen bedacht zijn en omdat hun namen en heiligheid toebedacht zijn.)

De Surinaamse slaven van vroeger bezaten zelfs drie of meer namen. Om te beginnen kenden ze een zogenaamde ‘dagnaam’, want aan de dag waarop ze geboren waren werd een zekere invloed toegeschreven. Uiteraard hadden slaven en bosnegers geen familienamen, maar elk dier, voorwerp, gebeurtenis kon hun naam lenen. Dit was geen vaste maar een wisselende naam; een toevallig opgevangen woord kon al de aanleiding zijn van naam te veranderen.

Naast deze namen ontvingen de pas tot slaaf gemaakte negers een nieuwe naam, een bijnaam die hun toegewezen werd door andere slaven, meesterslaven of door hun eigenaars; deze bijnaam werd voortaan hun hoofdnaam, de naam waarnaar men verplicht was te luisteren; de andere namen mochten niet gebruikt worden. Niet alleen werd de slaaf zo van zijn oude identiteit beroofd, d.w.z. van zijn sociale - want zijn diepste identiteit, de individuele die in zijn verborgen naam of namen school, behield hij -, maar ook kreeg hij een andere identiteit opgedrongen via zijn nieuwe naam, of liever, hij kreeg geen andere identiteit maar werd vrijwel identiteitsloos omdat de nieuwe naam voor hem inhoudsloos was of alleen zijn slavenidentiteit behelsde. Voor de buitenwereld waren die namen absurd, lachwekkend en eveneens gespeend van ieder sociaal-individueel kenmerk: behalve zogenaamd leuke, waren het bijbelse of mythologische namen, namen van

[p. 25]

Griekse filosofen, beroemde wetenschappers of schrijvers, etc., zodat de slavenhouders een hele stal aartsvaders, goden & halfgoden, heersers en geleerden onder zich hadden.

Geen wonder dat de ontvluchte slaven, die ook een eigen taal hadden en die de vrijheid kozen via alleen aan hen doorgegeven sluipwegen, zo veel belang hechtten aan hun verborgen namen omdat deze hen, samen met hun sluiktaal, geholpen hadden te ontsnappen.

Voor een deel is dit ook de functie van de literaire schuilnaam, althans in het begin. Want na korte tijd wordt de vrijnaam al tot eigennaam en daar komt meestal geen andere geheime naam voor in de plaats, of het moet een diffuse zijn die verspreid ligt over een groot aantal fictionele namen en taalfiguren.