De geboorte van een geest

[p. 307]

Verklarende oude-woordenlijst

(Saksische ordonnantiën) p. 11 e.v.

wt-wuyt - uit

verleempt-verlemet-verlemmet - verminken, verwonden

beroeft - beroofd van

beteren - boeten, betalen aan de klager

civiliter - zoals den burger past

wee - wie

verndel - vierde deel

van eens mans ghelt - de boete van de doodslag van een man

ghelden - schuldig zijn

een verndel eens mans lyff - het vierde deel van een doodslag

noch zoe voel - het dubbele

alzo mannigh tande - zoveel tanden als

eemen - iemand

veer - vier

een - iemand

ytlyck - elk

zo veer hy daeraff nyet lan en wordt - voor zover hij daar niet lam, kreupel, verminkt door wordt, resp. een lid door moet missen

lemthe - wond, verminking

ghemachte - gerief, geslachtsdeel

broecken - misdrijven, overtredingen

teghen den part ende rechter - tegenover de tegenpartij en de rechter

in alle puncthen voergheroerdt - in alle aangehaalde gevallen

zal men dubbelde boethe gheven - aan hen zal men dubbele boete betalen (niet: opleggen!)

(Beschryvinge van Amsterdam) p. 31

pijpen, rieden - riet

pijpig - rietstengels bevattend

duilen - lisdodden

[p. 308]

(Roomsche Mysterien ontdekt) p. 32 e.v.

levereie - livreiklederen, onderscheidingstekenen

overluyden - hoofden van gilden

bernende Tourse - brandende toorts

handt-scheenen - handschoenen (of buidels)

chierlijck toegemaeckt - sierlijk opgemaakt

ghetogen - getrokken

steert - stuurt

Hackeberden - hakkebord, muziekinstrument met snaren en hamertjes, voorloper van clavichord en clavecimbel

krij té - krijten

gheweer - wapenen

lollen - prevelen, mompelen tegen

(De Weder - Dooperen) p. 38 e.v.

uitgangen met é: - en

vyer - vuur

ghemeen - ghemeyn - algemeen

p. 43 e.v.

complicen - medeschuldigen

daer werter vele - er werden er velen

p. 56 e.v.

int beginsel - in het begin

aengetyet - tegen hem gezegd

(Leegwater) p. 59

wakker - dapper, goed

(Willekeuren) p. 66 e.v.

gewilkoert-gewilcoirt, enz. - uitgevaardigd

boet verbueren - boeten te betalen

mijtter stede clock van den huyse afgeroepen - met klokgelui van het stadhuis afgeroepen

[p. 309]

uptie verbuernisse - op verbeurte van

elke reyse - elke keer

booten - boete

raide - de raad

wilcoeren - willekeuren, verordenen

achtervolgende dat mandament - overeenkomstig het mandement

lestwarf - de laatste keer

gasthuusboeven, truwanten, vette boeven, rabauten - landlopers, bedelaars (dronken?) straatslijpers, leeglopers (bandieten, boeven)

uutrechten - berechten

mit hoere oere - met hun oor

boven tsheren boeten - boven de vastgestelde boete

steens - bakstenen, te betalen als boete

Postelaetsgull - gouden munt

gheen bedrach off wesen dan tgerechts proeven - er zal geen beschuldiging, resp. veroordeling tot boete plaats vinden dan voor wat het gerecht bewezen acht.

benemen - doen ophouden, beletten

hoere kinderen - haar, hun kinderen

van die ouders te verbueren - door de ouders te betalen

Ende wairt saicke - En ware het 't geval

niet... en - niet off en - of

by - door

openbairlicken - in 't openbaar

optie Plaetse voir die kaeck - op het plein voor de kaak

by regule ende goeder ordinancie - volgens regels en goede verordeningen

periculen - gevaren

bescaempthyden - onbeschaamdheden, onbetamelijke zaken

(De hond Tyter) p. 73

schabel - zitbankje

bleikvelt - bleekveld, grasveld waarop het goed te drogen en te

[p. 310]

bleken werd gelegd

beschonken - begiftigd

(Willekeuren) p. 73 e.v.

voir momme - vermomd

lb - pond

mijt upgesetter lage - met opzet

te lyden en staet - niet langer te verdragen

quats - kwaad

geschepen - geschapen, eruit voortspruitend

lede ende dair niet in voirsage - toestond en niet in voorzag

fortsen ende onstantelijcke saken - gewelddaden en onbeschaamdheden

zoe zijn dairoff - ze worden daarom

die guede lude van den gerechte - de goede lieden van het gerecht

overdadige lude - misdadige lieden

willekeuren - uitvaardigen, verordonneren

craamer - kramer, winkelier

uuytgeseyt - uitgezonderd

smaels ende mit één coope - telkens in éen koop (van de genoemde hoeveelheid of meer, maar niet minder)

gesorteert - gelijkgesteld worden

mailerie - kleine ijzeren (sier)voorwerpen

(De hond Provetie) p. 85 e.v.

tot zyn oom - bij zijn oom

geinflegeerd - toegebracht

by - door

buyten pyn en banden van ysere - zonder gepijnigd te zijn, o.a. door het aandraaien van ijzeren klembanden en -schroeven

in appreehensie genomen - in hechtenis genomen

goede politie - goed bestuur

(Wijf van Abbekerke) p. 94 e.v.

toegemaakt - opgemaakt

[p. 311]

beulingtjes - worstjes, meest bloedbeuling

(Doodbiddersoproer) p. 119 e.v.

after andere gezet wierden - achter anderen, bij anderen ten achter gesteld werden

kalissen - de kale neten, de bezitlozen

roef - schuin oplopend deksel

quade kalling - boos gepraat, enz.

p. 124 e.v.

salveerden - zich redden

geweer - wapenen

(Pachtersoproer) p. 203 e.v.

gesloken en ongesloken boter - met en zonder accijns, vgl. sluikhandel

ceeltje - bewijsstuk, papiertje dat de accijns betaald is

daar wy - terwijl wij