De geboorte van een geest

[VI]

Om meer dan éen reden zou ik niet in aanmerking gekomen zijn als slaaf verkocht te worden, tenzij de negerkoopman die mij verhandelde mijn grijze haren zwart verfde, mijn littekens wegmoffelde en mij valse tanden gaf, zoals soms gebeurde. Chirurgijns lieten de pas aangevoerde negerslaven de vreemdste sprongen uitvoeren om te zien of ze stramme ledematen hadden en maakten ze onverhoeds aan het schrikken om hun gehoor te testen.

Bij aankoop gebrandmerkt. Daarna in de donkere slavenhal onder het fort opgesloten tot de aankomst van een schip. (Ik lees nu pas dat het laatste illegale schip met slaven, voor zover bekend, in 188o de oceaan is overgestoken naar Amerika. Niet zo heel lang geleden waren de laatste bevrijde negerslaven nog in leven, brandmerk nog op hun lichaam.)

((De Slavenkust, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Goudkust, leek landschappelijk op Nederland. Het land was vlak en weinig bebost en de lagunes

[p. 195]

bij de kust deden soms denken ‘aan de Friese meren op een hete zomerdag’.))

Zodra er een schip kwam werd er een direkt op zee uitkomend poortje geopend waardoor de slaven werden afgevoerd. Er was weinig mogelijkheid tot ontvluchting, ook al omdat ze verblind werden door het felle zonlicht. Daarna hup aan boord. Door de branding gevoerd door bekwame kanovaarders van eigen kleur en ras, zoals ze ook door hun broeders verkocht waren. (Zie p. 302)

‘Zolang men niet het volle aantal had ingehandeld, bleef men voor de kust liggen en om het de slaven onmogelijk te maken, over boord te springen en naar land te zwemmen, werden zij al die tijd zwaar geboeid in de nauwe ruimen gehouden, zonder licht en lucht. Gedurende de eerste dagen was zeeziekte ten gevolge van het stampen van het voor anker liggende schip algemeen en door gebrek aan ventilatie stierven deze slaven soms reeds voor de dag van vertrek. Zelfs na het vertrek bleven de slaven vaak pogingen ondernemen over boord te springen. Lukte hun dat, dan verdronken zij meestal, of werden door de haaien aangevallen, die altijd de slavenschepen volgden, ook al aangetrokken door de lijken van slaven die regelmatig overboord worden gezet. Om dit overboord springen te beletten, werden de slaven tijdens het luchten twee aan twee geboeid en in lange rijen aan beide schansen vastgemaakt door middel van een lange keten, die door de boeien van ieder paar werd gestoken; als extra voorzorgsmaatregel werden zelfs vaak nog netten aan weerszijden van het schip bevestigd.

Was de afrikaanse kust eenmaal uit het gezicht verdwenen, dan overviel de slaven vaak een zwaarmoedigheid, soms ‘in volslagen zinneloosheid eindigend’. Zij trachtten zich te verwonden, zich zelf te wurgen of zich op andere wijze het leven te ontnemen. Het meest voorkomend waren hongerstakingen, waarin zij soms een ongelofelijke wilskracht betoonden: ‘hoewel bijna verhongerd, was het bijna onmogelijk zelfs maar een mespunt tussen hunne tanden te steeken’.

[p. 196]

Allerlei ingenieuze middelen werden bedacht, om hen tot eten te dwingen: soms gebruikte men een schep gloeiende kolen, die men zo dicht bij de lippen van de hongerstaker bracht, dat zij verschroeiden en hij ze wel moest openen, of men bediende zich van een in de achttiende eeuw speciaal daartoe ontworpen instrument, het speculum oris, een soort omgekeerde duimschroef, waarmee men de mond van een onwillige letterlijk kon openschroeven.

Een enkele maal kwam het voor dat de weggevoerde slaven in opstand kwamen, hoewel ze daar over 't algemeen weinig gelegenheid toe hadden. ‘Aan boord van Nederlandse schepen werd al het mogelijke gedaan om muiterijen te voorkomen. Kort na de inscheping werd de schrik er vaak in gebracht door een kanon met een lading kruit en grauwe erwten op de verzamelde slaven af te schieten. Ook werden wel “danspartyen en vreugdebedryven” georganiseerd waarvoor speciale trommen en andere muziekinstrumenten werden meegenomen. Hierdoor en door het voeren van sterke drank werden soms tekenen van ontevredenheid onderdrukt.’

De verzorging op de nederlandse schepen was over 't algemeen redelijk, omdat de slaven zuiver als koopwaar, als stukgoederen van grote geldelijke waarde werden behandeld. ((De behandeling op de portugese schepen was veel slechter, evenals op de engelse tightpackers, drijvende doodkisten, waar de slaven letterlijk minder ruimte hadden dan een dode in zijn kist. Sterftecijfers van schepen uit Bristol en Liverpool 25%, uit Lissabon 30%, uit Middelburg, het nederlandse centrum van de slavenhandel, 12.5%.))

De slaven kregen meestal voldoende te eten en te drinken, werden gelucht, de ruimen werden dagelijks schoongeschrobd en besproeid met slechte azijn en limoensap en zelfs werd een speciaal circulatiesysteem toegepast om lucht naar de slavenruimten te voeren. Dit verhinderde echter niet dat er vaak epidemieën uitbraken en wanneer de schepen in storm en onweder of in de beruchte doldrums, de lange hete periodes van windstilte, terecht-

[p. 197]

kwamen was de ellende niet te overzien. ((De lagere bemanning was er overigens nog slechter aan toe, omdat die van minder waarde was. Op hen werd dan ook het eerst met eten bezuinigd, niet op de slaven.)) In zulke gevallen kwam het voor dat de helft van de ‘lading’ overleed ten gevolge van verstikking en vergiftiging, terwijl de overlevenden liggend aangetroffen werden in een onbeschrijfelijke poel van bloed en uitwerpselen. De meeste slavenschepen hadden weliswaar latrines in de ruimen, maar de slaven waren vaak twee aan twee geboeid en konden hun behoeften dus niet alleen doen, struikelden 's nachts over hun lotgenoten, wat weer leidde tot grote vechtpartijen. Het gevolg was dat velen hun behoefte maar ter plaatse deden. Verder hadden de slavenschepen veel overlast van ratten, die soms verzwakte of slapende mensen tenen, vingers of oren afbeten. Aangeraden werd daarom een behoorlijk aantal katten mee te nemen.

Overleden slaven werden natuurlijk zo snel mogelijk overboord gezet - horden haaien vergezelden de slavenschepen -, maar er zijn ook gevallen bekend waarin nog levende slaven in zee werden gegooid als ze leden aan een besmettelijke ziekte, ter voorkoming van de verspreiding ervan.

((Naderhand, toen de slaven handel verboden werd en Engeland op zee de internationale kontrole kreeg (1818) en een engels vloot-eskader jacht maakte op illegale slavenschepen, werd bij nadering van een britse kruiser soms de hele levende slavenlading overboord gezet, de kapitein kon nl. alleen beboet worden als er metterdaad slaven op zijn schip werden aangetroffen.))

Wie tenslotte het geluk of het ongeluk had levend de overkant te bereiken (‘zoutwaternegers’) werd verkocht of geveild, tenminste als hij of zij een goed exemplaar was. Anders werd dezelfde techniek toegepast als door de afrikaanse handelaars: haren verven, huid oliën, nieuwe katoenen schortjes voor, vrouwen sieraden om de hals. De sterken werden natuurlijk het eerst en het duurst verkocht; tweede kwaliteit slaven - aanvankelijk meest gesleten aan het ongunstig gelegen Su-

[p. 198]

riname - werden zoveel mogelijk afgebeuld voor zij stierven.

(De surinaamse planters behoorden tot de wreedste van Amerika, reden waarom veel negers het oerwoud invluchtten. Zie ‘Straffen’, p. 209). De restanten, soms afzichtelijk verminkte menselijke wrakken, werden bij het licht van een kaars geveild en men kon bieden tot éen duim van de kaars was opgebrand, waarna de laatste bieder verplicht was de slaaf te nemen. Nog erger was de engelse scramble, waarbij aspirant-kopers, na een prijs te hebben vastgesteld, in het stikkedonker op een aantal slaven werden losgelaten en grepen wat zij beet konden krijgen.

Geheel onverkoopbare kneusjes werden aan hunjot overgelaten en stierven vaak aan de kaden.

De vraag tot welke kategorie ik behoord zou hebben valt gemakkelijk te beantwoorden. Waarschijnlijk zou ik, na eerst tevergeefs bijgeverfd te zijn, in een scramble-groep terecht zijn gekomen, of in een soort sensitivity-training (in het donker) als ik tot hun nazaten had behoord.