De geboorte van een geest

[XIII]

-Zal ik je nog iets inschenken?

-Nee dank je - mag niet zoveel drinken... slik valium... Aandacht, aandacht.

-Ja, hoe is het eigenlijk afgelopen met dat medies onderzoek...

[p. 96]

internist...

-O, niks aan de hand. 't Was gelukkig maar psychies - krijg pillen.

-Welke?

-Van die gele, 5 mg. geloof ik en een mogadon voor het inslapen. Lekker.

Neo-realisme. Je kon tegenwoordig nergens meer komen of 't gesprek draaide erom. Soort vrijmetselaarsgilde, zonder geheimzinnigheid. Wat slik je: librium, valium of librax? Vijf of tien milligram? Gevolgd door het noemen van een tiental namen van mensen uitje omgeving die ze ook slikten, maakte het normaler. Ineens blijkt iedereen ze op zak te hebben of op z'n buro, bij wijze van sucrosetten of zo.

Hartkloppingen, zenuwtrekkingen, tics, overwerktheid, niets aan de hand, bij niemand, 't was alleen maar psychies. Gelukkig maar.

-Proost! zei hij, als echoreaktie op wat hij dacht.

Pillen en spelen. Superrealisme in ziektevorm, als dagelijkse realiteit.

-In een wereld waarin bijna iedereen ziek is, wie is dan nog gezond te noemen, zei Titia.

-Onzin onzin, barstte hij uit... die eeuwige gemeenplaats. In een wereld waarin iedereen ziek of neuroties is is iedereen ziek of neuroties. Niet het gezondheidsbeeld of het ongezondheidsbeeld is fout, maar de wereld, de mens, het wereldbeeld. Dat blijft zo, ook al is iedereen ziek.

-Je zou er een zich verbredende sirkelgang in kunnen zien, zei Bender. Een verziekte geest verziekt zijn omgeving, nadat die vaak al door zijn omgeving verziekt is en de verziekte omgeving maakt meer mensen ziek die op hun beurt de wereld nog verder verzieken en ga zo maar door-maar het aantal slachtoffers dat onder die verziekte wereld lijdt is altijd veel groter dan de veroorzakers ervan...

-Maar wanneer is het dan begonnen, zei Fried, dan moet de hele historie ziek zijn.

[p. 97]

-Is ie ook, zei Bender, of liever de geest van de historie en zeker als je ziet hoe lang er al utopieën ontworpen zijn door mensen die hun omgeving ook niet zo fijn vonden; in de oudste geschriften kom je al ontwerpen voor een betere maatschappij tegen of op z'n minst het verlangen naar een betere wereld... Als socioloog kan ik het weten... Dan zullen zij hun zwaarden tot ploegscharen omsmeden en hun speren tot snoeimessen... De wolf zal bij het schaap verkeren en de panter zich nederleggen bij het bokje; het kalf, de jonge leeuw en het mestvee zullen tezamen zin en een kleine jongen zal ze hoeden...

-Die teksten ken ik, zei hij, alleen had ik me nooit gerealiseerd dat ze utopies waren. Maar die historiese geest van jou...

-Heb ik niet gezegd, zei Bender, ik zei: de geest van de historie en dat is iets anders...

-Goed, zei hij, merkend hoe gespannen zijn toon klonk, alsof hij op het punt stond een diep geheim te verklappen waarvan hij zelf niet eens wist dat het er was, goed. Maar ik kan me voorstellen dat er zo'n historiese geest is, stel je het even voor, letterlijk, een aantal van die geesten, je zou ze ook psychonen kunnen noemen, psychiese deeltjes, neutraal geladen, die zich chronologies of zelfs a-chronologies door de tijd bewegen en naarmate ze meer ervaringen opdoen - het hangt er natuurlijk van af waar en bij wie ze die opdoen - naarmate zo'n psychoon meer ervaart en meemaakt wordt hij minder neutraal, en zwaarder, gekonsentreerder, materiëler...

-Dat is pure fantasie, zei Bender, literatuur, metafoor...

-Natuurlijk, natuurlijk, maar het is denkbaar, zei hij. In het begin ervaart het de dingen die het ziet en de situaties waar het in terechtkomt gedeformeerd, verwrongen - uit ongewoonte, abstraktheid, gebrek aan zwaarte, kortom aan materie...

Titia zei: - Je kunt je ook afvragen, of zo'n ding als jij bedoelt deformaties gedeformeerd ondergaat, misschien ervaart hij ze dan wel als normaal.

-Misschien wel, zei hij. En daarom kom je er ook moeilijk achter - ben ik het of die geest die ziek is of allebei...

[p. 98]

-En hoe zou die geest of dat persoon dan ontstaan zijn, zei Bender.

Glimlachend: - In werkelijkheid of in mijn geest?

-Watje wilt.

-Schenk mij dan maar eens in, zei Birgitta, mijn geest is zo aards dat...

Hij schonk in. - Proost, zei hij, haar aardse vormen met een potloodpuntige blik natrekkend. - Het lichaam van een mooie meid / is een parel in de klassenstrijd.

-Het luidt geloof ik iets anders, zei Teo, met een bolvormige stem. - Een lekkere rebelse meid / is een parel in de klassenstrijd.

-Ja, dat is geloof ik juister, zei hij. Tegen Waldo: - Jij ook nog?

-Nee, ik wou even wachten.

Goedgoed. Neukerds zijn geen drinkerds, drinkers geen neukers - oude volkswijsheid. Pillenslikkers waarschijnlijk evenmin. Depressieve mensen vogelen minder. Lost het bevolkingsvraagstuk op, spelenderwijs.

-Wel, zei hij, ik kan me bijvoorbeeld voorstellen^* dat zulke deeltjes spontaan ontstaan zoals nu ook nog spontaan materie in het heelal ontstaat, net als in den beginne, of dat er in de loop der historie zoveel psychiese energie is vrijgekomen door al die werkzame geesten die de mensheid heeft voortgebracht dat er op gezette tijden een konsentratie ontstaat, een verdichting die een eigen leven gaat leiden, bewustzijn ontwikkelt. Zo'n psychies deeltje, hoe lang geleden ontstaan in de kosmiese ruimte of rond onze planeet ontmoet op zijn zwerftocht door tijd en ruimte...

-... wereldgeest die zichzelf verwezenlijkt...

-Ben je belazerd, zei hij geschrokken, geen hegeliaans gelul, geen wereldgeest, veel, veel kleiner... pure metafysica die fysica wordt of tenminste materiële vormen aanneemt... want een geest die geboren wordt wordt een mens...

-Wie maakt mij eens aan het lachen, zei Birgitta, het is allemaal

* Andere mogelijkheden zijn denkbaar. Zie p. 297 e.v.

[p. 99]

zo ernstig.

-Lachen is gezond.

Hij lachte. - Je hebt gelijk, zei hij. Eigenlijk zou dan eerst uitgemaakt moeten worden wat gezond is -

-maar dan niet door ons.

-Er zou een grammofoonplaat moeten bestaan met iemand erop die zo aanstekelijk lacht dat je er geen weerstand aan kunt bieden. Zo'n plaat zou lopen als een tiet. (Waldo)

-Zo'n plaat bestaat geloof ik al. (Teo)

-Nog niet, maar ze zijn er wel aan bezig las ik... Zelfde gedachte op verschillende plaatsen geboren...

-Zo zie je maar, zei Birgitta, en nu wil ik lachen.

Hij zei: - Ken je die van dat oude mannetje? Zitten drie oude mannetjes bij elkaar. Zegt de een: ...

-Hou op! Ik zei, ik wil LACHEN.

... zwartkijker... ziet het verle

den altijd somber in...

O nee? Wacht maar af... Als ik aan de regering kom krijgt Den Haag alsnog stadsrechten en jij...

Hou op, zeg ik je... Zet maar een plaat op ja...

-Hij? Hij had al kleertjes aan toen ie uit de buik van z'n moeder kroop.

-Een histories uniformpje zeker.

... Zet maar een plaat op ja... nee, een andere...

Alle doden zijn tot nu toe gestorven behalve hij... Precies de man van Tollund, op z'n 32ste de knapste dode ter wereld...

Nee, ik zei muziek, geen Bach of Vivaldi...

Stòp nou, stop!...

... En Jezus zeide tot de schari / als er geen wijn meer is dan drinken wij maar klaaari...