De geboorte van een geest

[V]

Ook vroeger blijkt er een periode geweest te zijn dat er veel over Amsterdam en over Holland in het algemeen werd gefabu-

[p. 27]

leerd en gemytologiseerd, zij het toen door vaak jaloerse buitenlanders die gefascineerd waren door de welvaart en de rijkdom van de reuzendwerg... De Gouden Eeuw... De goudvoorraad in de kluizen van de bank van Amsterdam appelleerde sterk aan de verbeelding en werd op de duur tot een mysterie - de vroede vaderen gaven het geheim nooit prijs, zich er waarschijnlijk zeer wel van bewust dat onwetendheid altijd in hun voordeel was-en het aantal schepen in het IJ - een woud van masten - varieerde volgens schattingen van het klassieke getal 1.000 tot 3 à 4.000 en 7 à 9.000, terwijl de filosoof Diderot meende dat er evenveel schepen als huizen waren in Amsterdam en een ander zelfs evenveel schepen als mensen...

Ook andere onzinnige fabels werden soms nog eeuwenlang geloofd. Zo zou er een loodzware visser bestaan hebben van 500 pond die niet langer was dan 8 voet en die bovendien mager was. Bekend was ook de sprekende zeemeermin, opgevist in de buurt van Haarlem; ze leerde later spinnen en zelfs een kruisje slaan. Zeer populair was verder in de zeventiende eeuw het verhaal van een gravin die 365 kinderen tegelijk baarde, omdat ze een bedelares verweten had dat ze te veel kinderen had... een schrijver weet zelfs te vertellen dat de jongens allemaal Jan en de meisjes allemaal Elisabeth heetten^*... zeker oorzaak van de overbevolking hier vandaag de dag... de meeste Nederlanders heten nu nog Jan... Jan en alleman... toewan Jan... Jan Compagnie... van Jan Lul tot Jan Boezeroen... Jantje Contantje, Jan Klaassen en Janhagel... Jan Rap en z'n maat, Jan Publiek... de Jantjes, matrozen, de Grote Jan uithangen (! voor meneer spelen), boven Jan zijn

* Een teorie luidt dat het hier gaat om de dochter van Floris iv, graaf van Holland. Ze baarde de kinderen op Goede Vrijdag in 1276. De bedelares zou haar evenveel kinderen toegewenst hebben als het jaar dagen had. In die tijd begon het jaar in Holland op Eerste Paasdag, twee dagen na Goede Vrijdag. Ze had dus twee kinderen. Een andere teorie biedt als verklaring de zg. druivetroszwangerschap, die in die bepaalde periode nogal eens voorkwam; de misgeboorte bestond uit een zeer groot aantal vruchtjes.

[p. 28]

(: binnen zijn, zijn schaapjes op het droge hebben) en nog zo'n honderd van die uitdrukkingen... Jan zit diep in ons bloed... Hoe ging het eigenlijk toen de meeste mensen nog geen achternaam hadden?... Alleen belangrijke mensen hadden achternamen.../

In die tijd woonden erin westelijk Holland nog geen miljoen mensen... en toch bezat die dwergnatie een vloot van 2.400 schepen, Frankrijk met z'n 20 miljoen inwoners had er maar enkele honderden. Zaten over de hele wereld verspreid, overal met hun snufferd tussen (‘Waar de Nederlander pist groeit niks’, bekend spreekwoord toen), hele franse wijnhandel in handen van Rotterdammers... Waren op de duur zo rijk dat de meest gehoorde klacht van de Nederlanders was, niet dat ze te weinig verdienden, maar dat er niet genoeg beleggingsobjekten waren, geen grond bijvoorbeeld, kochten daarom maar schilderijen als belegging, Rembrandt en Vermeer en Jan Steen... / Ook Jan en Alleman profiteerde ervan... van handel, kolonialisme, slavenhandel... Vette jaren... profiteerden zelfs van de vrijheid van drukpers, drukten veel elders verboden boeken... alleen al in Amsterdam 400 drukkerijen en boekhandels... Als het waar is, als het waar is... Grote handelslieden in ieder geval-‘De Hollanders verkopen zelfs de lucht en het water aan de reizigers’ (Voltaire)... ‘Holland is een land waar de demon van het goud, gekroond met tabak, gezeten is op een troon van kaas.’... Jaloers natuurlijk... Kwamen hier dan toch maar naar toe... Grote vrijheidsliefde... Er moeten hier toen, net als nu, ontzettend veel buitenlanders gewoond hebben... prachtige, kleurrijke stad, bruisend van energie en poëzie... Ook gefabuleerd natuurlijk; een van de schattingen stelt dat het aantal buitenlanders en hun afstammelingen in de provincie Holland de helft van het inwonertal bedroeg - ‘Het Babylon van de zeventiende eeuw’ - geloof ik niet, maar toch... laat het een kwart zijn... wil wel wat zeggen... Ook veel dichters en schilders, maar natuurlijk ‘groeien de schone kunsten hier tegen de verdrukking in, als druiven in Siberië’, jaja, laten ze het maar nadoen... Sentrum van de toenmalige beschaafde wereld, zou er

[p. 29]

best eens een kijkje willen nemen als er zoiets als tijdreizen bestond, ondanks slechte vochtige klimaat en grote wisselvalligheid van 't weer... ‘drie à vier jaargetijden op éen dag’... wind waait er uit alle vier windstreken tegelijk, net als nu, maar dat doet ie altijd in Babylon, oud en nieuw...

Land bestond eigenlijk tegen alle wetten van de natuur in...: God schiep de wereld, maar de Nederlanders Holland - ook Amsterdam... zou best eens... /