Romanbeschouwing in voorredes 1600-1755. Deel 2: Teksten

Regelnummers proza verbergen

1752 [Het leven van Henriette Stuart]

[C. Lennox]. Het leven van Henriette Stuart. Beschreven door haer zelve. Uit het Engelsch vertaelt door Pieter Adriaen Verwer. Amsterdam, Gerrit de Groot, 1752. kbh 31 D 6.

De vertaler aen den lezer.

1Is 'er ooit eene manier van schryven aen de berisping van Bedillers 2onderworpen geweest, 't is die, waer van den bescheidenen Lezer in 3de volgende Bladeren wederom een staeltje wort aengeboden. Aen 4sommigen hebben deze soort van Verhalen, hoe kunstig opgestelt, geen 5schyn van Waerheit altoos; voor anderen zyn 't niet dan laffe Vertellingen, 6die haren grontslag enkel in de Vinding hebbende en slechts 7afhangende van 't begrip van eenen Schryver nergens toe kunnen dienen 8dan om ledige harssenen bezig te houden; wederom anderen stooten 9zich dat de Minnaryen in de meesten dezer Schriften 't voornaemste 10Voorwerp wezende, de Gemoederen, voornaemlyk die der Jeugt, te 11veel worden aengezet tot eene Hartstogt, die, zich als genoeg van 12zelfs openbarende, niet alleen geene opwekkinge noodig heeft; maer 13veel eer behoort beteugelt te worden en verdooft. By velen derhalven 14is het uitgeven van zulke Schriften byna een grouwel, en hy, die 'er 15de hant in leent een verachtlyk Schryver. Historien, indien zlefs nooit 16iets anders dan Geestelyke Boeken, moest men lezen en niet alleen

[p. 111]

17aen bezette Jaren, maer de vroeger Jeugt voor oogen leggen, om uit 18de Ondervinding der tyden te leeren wat het menschlyk Leven gelukkig 19of rampzalig maekt. Heerlyke denkbeelden, waerlyk! maer die men 20niet alleszins in de Historien, hoe uitgebreid derzelven Bewerp zy, 21zal vinden. Want, schoon ik veel eerbied en hoogachting betuige, voor 22de kundigheden der Aloudtheit, en die van de volgende tyden, welke 23ons uit de Historien toestralen, en het verre van my zy alles te verwerpen 24wat zy ons uit Gedenkstukken van vroegere en latere Eeuwen met 25echte Bewyzen oplevert; geene de minste reden heeft men, naer myne 26Gedagten, hierom alles te verachten wat geen wezentlyken Gront in 27de Geschiedenissen heeft, hoewel het als Gevallen van 't Menschelyk 28Leven wort voortgedragen. Te meer, naerdien dat gene zelfs, 't welk 29ware Historie heet (behalven die zaken, welke met het merk van de 30Archiven des Lants, waer over de Geschiedenissen handelen, waerlyk 31bestempelt zyn) menigmael opgevult is met Verhalen van byzondere 32zoogenaemde Gebeurtenissen, die kennelyke teekenen dragen dat de 33denkbeelden van den Schryver of de losse Verhalen van byzonderen 34hier in meer deel hebben dan Bewyzen van een volstrekt Gezag. En 35hoe veel men op losse Verhalen kan staet maken leert de Ervarenheit 36niet alleen aen zulken, die immer hun werk gemaekt hebben om ze 37te boek te stellen, maer volstrekt aen ieder, die met oplettendheit opmerkt 38hoe eene zelfde zaek, die velen zullen toestaen gebeurt te zyn, van 39sommigen dus, van anderen anders wort uitgemeten; al stelt men zelfs 40het belang geheel en al ter zyde, 't welk de zaken terstont eene andere 41gedaente doet verkrygen. Onze Eeuw en weinige jaren herwaerts hebben 42voorbeelden genoeg opgelevert om dit myn zeggen waer te maken; 43en gevallen, die men voorgaf volstrekte waerheden te wezen, zyn dikwils 44niet alleen geheel onzeker geworden, maer als kennelyke harssenschimmen 45verdwenen, of zoo tegenstrydig vertelt; dat iemant, die eenigszins 46zyn oordeel bezit, indien hy wort uitgelokt om ze zynen Tytgenooten, 47en (mag het hem gebeuren) den Nakomelingen mede te deelen, zekerlyk 48verlegen moet staen hoe hy menigerhande Zaken op 't papier zal stellen, 49waer van alle menschen, in den tyt, waer in hy schryft, den mont 50vol hebben, en die in den mont van den eenen onwaerheit moeten 51wezen, zullen zy in den mont van den anderen waerheit bevonden 52worden. Wat pleit men dan voor de zoogenaemde ware Historien; 53als de eengiste Schriften, die buiten de Godtgeleerdheit, de Rechtsgeleertheit 54en de Wetenschappen van Filozofie en 't gene derzelver 55deelen bevat, in aanmerking behooren te komen? Immers ziet men 56duidelyk derzelver Gebreken en dat zy niet vry kunnen geschat worden

[p. 112]

57van Fabelen, daer men andere Schriften om tracht te doen klein achten 58en verachten. 't Was te wenschen, dat men iets dergerlyks niet zeggen 59kon van dat gene, 't welk men den Naem van Geestelyk geeft, waer 60in, naer mate de Gevoelens en begrippen vallen, geen minder slag van 61Verbeeldingen te vinden zyn, die geen bestaenlykheit in de Natuur 62der dingen hebben kunnen, en die echter niet alleen gelezen, maer 63zelfs aengeprezen worden, als nuttig voor de ziel, ja als of hier derzelver 64geheele behoudenis van afhing. Wil men de waerheit van myn zeggen 65ondervinden; men beschouwe zoo menigvuldige Gemoeds gestalten, die 66sommigen vereischen om den Mensch tot een Christen te maken; men 67beschouwe de Schetsen, die men maekt van een Geestelyk Leven. Het 68zy verre dat ik hier in de Pogingen der Schryvers zou verachten; maer 69't is ongetwyffelt, dat velen hier in meer een geestelyke Roman maken 70dan de Waerheit treffen. Waerom mag derhalven een vlugge en 71vernuftige Geest ook geene Gevallen uitdenken, die de gedaente eener 72Historie hebben en waer door hy zynen Evenmensch kan vermaken, 73en genoeglyk den tyt doen doorbrengen? Waerom mag hy den Leeslust 74niet opwekken in zulken, die onbekwaem zyn om een groot beslag 75van Historien met aendacht ten einde te lezen, of 'er geenen lust toe 76hebben? om dat dezelve doormengt zyn en noodwendig moeten zyn 77met menigvuldige staetkundige Verhandelingen, Gevallen van Krygskunde 78Zedekundige Aenmerkingen, en wat dies meer zy; zaken allen, 79die of de eende of de andere niet van alle mans smaek zyn en in 80plaets van den Geest levendig te houden, dien geheel en al verdooven 81en het werk doen achter de bank werpen, eer het noch half ten einde 82gevordert is. Maer, zal men zeggen, 't is de Min, die verleidende 83Hartstogt, welke hier door wort aengezet en hoe verre deze tot 84sporeloosheit kan vervoeren weet een iegelyk. Maer hier tegen zegge 85ik, hoe verre deze tot sporeloosheit kan vervoeren, zelfs zonder 't lezen 86van dergelyke Schriften, weet ook een iegelyk. Deze Schriften zyn 87dan geenszins de oorzaek dezer sporeloosheit, en men moet deze oorzaek 88elders zoeken; maer waer zy te vinden is zou thans te breedvoerig 89vallen om my over uit te breiden. Men versmade dan langer geene 90Vindingen van Vernuft, zy hebben zelfs al by de Aloudheit roem behaelt, 91en zulken, waer in 't Verstant der Schryveren uitmunt, hebben (in 92welke tyden zy mogen geschreven zyn) een onsterfelyken lof weggedragen. 93't Komt in dezen aen op eene waerschynlykheit dat de Gevallen 94zouden hebben kunnen gebeuren en niet strydig zyn tegen den loop 95der Natuur, of de Hartstogten en gedachten der menschen, en als dit 96gepaert gaet met eene betamelykheit en eene Eerbaerheit, die de

[p. 113]

97Schaemte zelve niet kan doen bloozen, is 'er, myns oordeels, geene 98reden om de neus vies op te trekken over uitspanningen, die ten minsten 99dit voordeel bezitten dat ze de gedachten bezig houden en den Geest 100leeren gewennen aen het beschouwen van 't Gemoed. Of deze Juffer 101Henriette Stuart hiertoe bekwaem is en met dit Karakter te voorschyn 102komt, laet ik aen 't oordeel van mynen bescheidenen Lezer. Vint iemant, 103dat hare jeugdige wulpsche Gedachten en de levendigheit van haren 104Inborst haer aenzet om te spelen met een Hartstogt, die velen zo ernstig 105willen behandelt hebben en daer anderen te weeldrig mede dartelen, 106het zy hem ten spiegel om 'er zich zelven, en die hunne zorge zyn 107of zullen worden aenbevolen, voor dte behoeden, en hy zy verzekert, 108dat 'er niets onbetamelyks in deze Juffer zal gevonden worden. In 109tegendeel wischt zy, door het beschermen harer Eer, ten koste byna 110van haer Leven of dat van anderen, alle vermoeden uit; dat hare 111genegenheit om te bekooren eenigen toeleg maekt om aen een dartelen 112Wellust te voldoen. Hier wort dan niets aengeboden, waer aen kuische 113Harten zich storen kunnen, en dit, acht ik, kan den Gront leggen om 114te behagen.