Romanbeschouwing in voorredes 1600-1755. Deel 2: Teksten

Regelnummers proza verbergen

[p. 56]

1682 [Leven, op- en ondergang van den verdorven koopman]

Leven, op- en ondergang van den verdorven koopman, zederd weinige jaren herwaerts, in 't roemrijk Holland, en meest binnen Amsterdam voorgevallen. Vertoonende zijn aardige bedriegeryen, begeerigen handel, wellustige leven, wonderlijke gonst en wangonst van 't geval. Amsterdam, Timotheus ten Hoorn, 1682. IvN foko 199.

Voor-reden.

1Alle dagen sijn ons als Spiegels, om ons de Grootheid en verdervelikheid 2der mensche begeerte te doen zien, en te vertoonen dat sy een oorsake 3van alle kwaad is [...].

4[...]

5Tot bevestiging hier af sullen wy niet veel voorbeelden voortbrengen 6maar ons alleen tot een keeren, die de tijd onlangs van achter haar 7Gordynen, in de vereende Nederlanden, en meest binnen 't magtige Amsterdam 8vertoond heeft, waar af veel nog de waarheit sullen gevoele uit de 9smarte van haar Geldkas, onsteken door de kwaden handel en 't aardig 10spelen der Rol van seker Verdorven Koopman hier met de naam van 11Diomedus de Labeche begroet, om zijn kennelike vlekken met een 12onbekende naam, soo veel mogeliken te bedekken op dat niemant denke 13dat onse pen een Brand-staav is om brandmerken te maken: maar in 14tegendeel als een Pinceel, om, gelyk in Tafereel, alleen tot nut vermaak, 15't begin, Leven, Op-en-Ondergang van desen verdorven Koopman te vertoonen, 16of om iemand als in een spiegel een anders vlekken en vuilheid te 17doen sien, wetende datme die doorgaans 't lievste aanmerkt: alsoo iemand 18sijn eigen hoedanigheid in een Spiegel ziende, weg gaat, en terstond 19deselve vergeet daar in tegendeel onse oogen een vergroot glas 20verstrekken om te beschouwen de vlekken van onsen Broeder, die schoon 21niet grooter (als een muis van ons groter) dan een Olifant gekeurd 22worden: doch (waarde Lezer) om niet te doen als Menschen die dese 23kwade gewoonten hebben, soo laat ons lesen met oordeel sonder een 24ander te oordelen, om ons selfs niet te veroordelen. Laat ons de werken 25die kwaat zijn verfoejen, sonder den pleger te verfoejen: om ons selfs 26niet te vervloeken. Laat ons de dwaasheid van hem met een medelijdend, 27en niet met een nydig oog beschouwen om niet te nydig op ons selver 28te sijn; en noch laat ons alles by 't regte oor vatten, met liefde opbeuren 29en ons spenen van de honing die van de doornen druipt.

30Doorgaans zullen wy in dit eerste Deel beschouwen, hoe de Persoon

[p. 57]

31daar wy af spreken den naem van verdorven koopman verdiend, aangesien 32sijn verdorvenheid vry groot is, die hy met grooten yver aanvoed, 33wandelende in de begeerte sijnes herten, dat over een spinnewebben 34te gaan is, en vervallende van de ene sonde tot den ander, ontsiende 35sich niet alle wegen te doorsoeken, die hem een open tot sijn voordeel 36konden banen, sonder eens te vreesen dat sy hellen tot de helle. Gy 37sult bevinden dat sijn lippen nooit woorden voortbrengen, sijn handen 38nooit waren aanroeren, noch sijn vingeren nooit geld tellen, sonder 39bedrog te plegen; dat sijn brein nooit gedagten lijd sonder helsche 40overleggingen, noch sijn oogen nooit rust genieten sonder van te vooren 41ietwes, tot sijn gewin dienende, bedagt te hebben, en om alles kort 42te seggen, gy sult hem onbesorgd sien rennen en draven tot den Tempel 43van 't bedrog, daar af hy ook somtijds bedrogen, en tot het uiterste 44gevaar gebragt word [...].

45[...]