Ydelheyt des werelts

Aenspraeck.

IN dit teghenwoordigh Sinne-beeldt, soete Philothea, wijst ons de Goddelijcke Liefde aen de blijschap der hemelen, die eeuwigh is; ende de Wereldt thoont in een klaterken de ghenuchten, ende cleyn playsier, daer sich de kinderen der menschen hier mede laten paeyen, die maer weynigh tijdt connen dueren, ende menighmael tegen hunnen danck met droefheydt worden onderbroken. Den Coningh ⁺ Abner wou sijnen soon in een ghedurighe blijdschap opvoeden, sonder dat hy met een gepeys van droefheydt, oft misnoeghen soude ghequelt worden; dede oversulcks hem alle vermaeck hebben in een Coninghlijck palleys, in het welck niet en gebrack van bly gheselschap, van leckernije, van Musieck, van spelen, van peerden, van voghels, van jachten, van duysent ghenuchten, die een cleyn Goyken in eenen aerdschen hemel (by maniere van spreken) sou connen besitten, oft moghen wenschen; ende even-

+ S. Damascen.

[p. 157]

wel in dit bly ghemoedt, en in dit vrolijck hert is de droefheyt noch in-ghecropen: want naer het verloop van ettelijcke jaeren begheerde hy van sijnen vader buyten te rijden: welcke vraghe den vader op eenen cruys-wegh stelde, niet wetende, wat hy sijnen soon hier in soude toe-laten, oft weygeren: want hy over-peysde by sy-selven aldus: Laet ick mijnen soon buyten niet spelen rijden, slae ick hem sijne begheerte af, soo sal hy dat sonder twijffel gevoelen, ende sal hierom met eenighe droefheyt bevangen worden, die ick tot noch toe van hem heb soecken te weiren Laet ick het hem oock toe, soo stae ick oock in't selve perijckel: want ghelijck de wereldt is vol miserien ende ellenden; soo sal het qualijck connen geschieden, of hy en sal iet hier, oft daer sien, dat sijn blijmoedigh herte sal misnoegen. Evenwel den vader sloot den oorlof aen sijnen soon te gheven, belastende ondertusschen aen sijne dienaeren, dat-se hem soo bly souden t'huys brenghen, als-se hem souden wegh voeren. Maer te vergeefs; want recht buyten comende sagh hy eenen bedelaer, daer naer eenen melaetschen, ende een weynigh voorder een stock-out manneken, dat langhs de straten ghelijck een slecke voorts kroop op sijne krucken; door welcker aenschouwen den jongen Prins is beroert gheweest: ende, verstaende dat dit den mensch in sijn leven was onder-worpen, heeft ghenoegh bevonden dat den raedt vanden vader niet bestaen en kost, ende dat niemant soo de deur' aen de droefheydt en can sluyten, of sy-weet een venster te winnen, daer sy haer-selven op het onverwachtste weet in te dringhen. Pure blijdschap sonder droefheydt en wordt hier nimmermeer ghevonden: maer pure droefheydt sonder blijdschap alle daghen. Ick weet

[p. 158]

wel datter sommighe Vastenavondt-voghels zijn, die niet en doen als singhen ende springhen, de welcke hebben Herteken wat lust u, mondeken wat begheerdy? Ick weet wel, seggh' ick, mijne alder-liefste Philothea, datter zijn, die ghelogeert zijn inden soeten Inval, ende duysent vreughden; even-wel en wil ick hen dat niet toe-staen, dat het by hen oyt soo schoonen ende blijden dagh is, of daer en comt al menighe wolck van droefheydt geresen. Dat ghy den bier-bas met de velonsen daer hoort, dat sy singhen met volle kelen, dat en is niet altijdt teecken van blijschap: maer dickwils van droefheydt, die-se soecken te versetten. Hebt ghy noyt ghemerckt, ô Philothea, dat, als de kinders 's avondts in den donckeren boven op de solders moeten klimmen, oft dat sy alleen over het kerck-hof moeten gaen, dat-se dan fluyten ende singhen? Ick vragh' u, Is dat van blijdschap? Neen, maer om dat-se verveirt zijn: soo vreesen sy eenigh gherucht te hooren, dat hen noch bangher moght maecken; ende om dat te verhoeden, soo is 't dat sy gheluyt maecken, om alsoo alle ander oorsaeck van benautheydt te verdooven. Soo seggh' ick van ghelijcken, Vele danssen ende springhen, ende doen alle snaren gaen, niet uyt lauter blijdschap, die-se niet en hebben: maer om hunne droefheyt, die in 't herte is, t'over-roepen: ende om hunne vroegende conscientie, diese verveirt maeckt, ghelijck als t'over-schuyffelen. ⁺ Hunne ghenuchten, seght Seneca, zijn vol benautheden, ende hebben gheenen vasten voet: maer ghelijck-se licht zijn te bekomen, soo worden-se oock haestelijck verloren. Dan soo ghenomen, dat het waer Boterken tot den boom, ende dat hunne blijdschap waer sonder eenighe menghelinghe van swaermoedighe gepeysen; wat is dit alle veel te achten; aenghesien sy die

+ De brevit. vitae c. 17.

[p. 159]

maer voor eenen korten tijdt connen besitten, ende dan hunne voor-gaende genuchten met een droeve kans van bittere swarigheden, ende pijnen moeten besueren; soo dat hun leven ende sterven ghelijck is aen de Mereminnen; ende het leven ende sterven der Dienaren Godts aen de Swaenen. De Mereminnen, segghen de Naturalisten, hebben goedt bloedt aen haer herte, ter wijle sy leven, ende dat doet haer singhen: maer op het sterven dan treckt allen het grof bloedt vande uytwendighe lidtmaten naer het hert; het welck daer door soo beswaert wordt, dat-se anders niet en doen als suchten. Een oprecht Sinne-beeldt van een ydel, ende wereldtsch mensch, die in sijn uytterste (als wanneer hem het swaer bloedt ontrent sijn hert begint te naecken) anders niet en doet als suchten ende kermen, menighmael oock wanhopen; dan speelt hem in sijn ghedachten de traegheydt der voeten, d'oncuyscheyt der handen, de gulsigheyt des buycks, de hooverdije des hoofts, ende voorts alle swarigheydt der sonden, met sijne sinnen volbrocht, die sijne benaude ziele dan comen bestormen. Maer de Swaen sucht in 't leven, ende singht inde doodt een vrolijck liedeken, om dat het verr'- uytgespreydt goet bloedt sich dan tot het hert gaet begheven, ende teenemael doet verheughen. Ghy siet wel, verstandighe Philothea, waer ick met dese ghelijckenisse wil wesen; soo dat wy oock hier uyt comen te sluyten, dat, die blijde gheleeft hebben, droevigh sullen sterven. Dit can ick bevestigen met de vermaninghe van eenen Eremijt, gedaen aen een deel wulpsche menschen. Den Eremijt is ghecomen ⁺ in een Coop-stadt, ende is rechtnaer de peerde-merckt ghetreden: daer wesende, heeft hy van de Roskammers gevraeght, of sy niet een peerdt te coop

+ La Nouza.

[p. 160]

en hadden, kort van lijf, breedt van borst, cleyn van hooft, schoon van manen, &c. ende achter met eenen pauwen-steirt: waer op sy andtwoorden, dat dierghelijcke niet en waren te vinden. Den Eremijt dan hen vattende in hun woordt, heeft tot de omstaenders gheseydt: Sulck peerdt en isser niet te vinden, ende nochtans meent ghy-lieden, als ghy t'huys zijt, dierghelijck een op den stal te hebben: want ghylieden leeft als beesten, uyt-ghestort in alle vuyligheydt, ende vleesschelijcke sonden; ende naer dese genuchten ende blijdschap meent ghy-lieden noch eenen pauwen-steirt, dat is, een goedt eynde, ende een vrolijck scheyden te besitten. Dat zijn de wenschen der goddeloosen, ô Philothea, als het klouken van hunne blijdschap ten eynde is gheloopen. Dat mijne ziel, roepen sy, sterve ghelijck de Rechtveerdighen, ende dat mijne uyttersten aende hunne ghelijck worden! te weten, om daer boven in den Hemel d'eeuwighe ghenuchten te beghinnen, als hunne tijdelijcke hier beneden comen t'eyndighen.

Al en waerder anders niet, dan dit kort ende bitter eyndeken der wereldtscher ghenuchten, soo sou een voorsichtighe ziel, ghelijck d'uwe is, ô verstandighe Philothea, tooms ghenoegh hebben, om sich te wederhouwen. Maer daer is noch meer in, dat oock wel rijpelijck dient overwoghen. Ick seggh' dan, dat oock in dit leven een Godt-vreesende ziel meer ghenuchte heeft in hare bitterheyt ende cruyskens (soo de wereldtsche dat noemen) als de wereldtsche in hare soetigheden. Ick en moet niet seer besorght zijn om dit te doen blijcken, ende te bevestighen: daer zijnder met honderden van hun, die het selver opentlijck bekennen. Dry uren voor den spieghel te staen, te danssen ende te springhen tot

[p. 161]

den midden-nacht, gheperst te gaen in sijne cleederen Somers-daeghs, met bloote borsten te wandelen in't koutste vanden Winter, als-wanneer eenen grof-smidt sich qualijck can verwermen, krijt eten, terwe, kolen om bleeck te wesen; is dat sulcke genuchte ende plaisier? Voorwaer dat het in het ghebruyck niet en ware, ende dat het eenen Biecht-vader voor sware sonden quaem op te legghen voor penitentie, men sou met vollen monde roepen; dat het een indiscreet man waer, die al te herdt ende te vinnigh de sonden sou willen uyt-wetten; somma dan souden onse delicate Ioffertjens Barrabas roepen, ende segghen, dat haer niet als kassey-steenen op-gheleet en wierden; ende als het vande wereldt komt, dan zijn't al lieve soete wel-rieckende roosen.

Wel is waer datter wat schijnt te wesen in hare banquetten, conversatien, gloriettekens ende lusthoven: welcke altemael door eenen hofschen pracht merckelijck op-gejaeght worden; soo datse schijnen een wondere goede ooghe te hebben: maer Godt weet (die het gheproeft hebben konnen daer van oordeelen) met wat achterdencken sy dickwils vergaderen, met wat een jalousie sy by malckanderen zijn, ende met wat een misnoeghen sy dan noch scheyden. Niemandt en siet waer een ander den schoen vringht.

Daer is al menigh verdriet,
Dat alle-man niet en siet.

Den pluymstrijcker Damocles was oock van ghevoelen dat dierghelijcke de gheluckighste waren, ende als hy eens in hunne plaetse aen tafel sat, daer aen een peerds-hayr een blanck sweert boven sijn hooft was ghehanghen, soo hadde hy terstondt allen sijnen hongher verloren. Een goede conscientie is het beste

[p. 162]

banquet, datter op-ghericht kan worden. Al en waerder in hunne overdadighe banquetten anders niet, als quetsinghe der ghesontheydt, dat alleen waer ghenoegh om d'andere schaele op te halen. Doch behalven het lichaem soo vindt de ziele daer oock alle hare quellinghe; den eenen sit u te hoogh, den anderen sit u te leegh: noyt en sullender soo veel kussens geleedt worden, of daer sal noch iemandt qualijck gheseten hebben. Voeght hier by twist ende krakeel, spijtigheydt ende kijvagien, die daer dickwils ⁺ oprijsen; soo dat den Wijseman wel seght: Beter is een droogh brocksken met blijdschap, als een huys vol maeltijden van slagh-offer met kijvagie. Hebt ghy noyt ghehoort, mijne Philothea, hoe dat de Veld-muys ende Steets-muys malckanderen ghenoodt hadden? Het Muysken vande stadt quam eerst buyten, alwaer het ontfanghen wierdt in een schuer, daer wat korens, ende een eyndeken keersse viel te knagen: doch liepen heel blijde den stroy-tas op ende neer, sonder ghestoort te worden. Het Steets-muysken, siende, dattet buyten soo armelijck ghestelt was, heeft het Veld-muysken mede naer de stadt ghenomen, ende zijn met den donckeren avondt gheslopen in de bottelerije van een huys, daer-men Kermis oft een Bruyloft hadde ghehouden; daer vonden sy witten-broodt, leckeren kees, amandel-tarten, marsepeynen, &c. maer terstondt soo sy geseten waren, verraschte hen de Maert, soo dat-se qualijck een holleken kosten insnappen. Het Veld-muysken dan door de vreese aen-ghejaeght, is sonder op-houden soo verre gheloopen, dat het buyten de poorte is ghekomen, ende aldaer heel moede van loopen op een heuveltjen wat rustende, keerde sich naer de stadt, en seyde:

+ Prov. 17

[p. 163]

 

Is dat lecker dingh, daer ghy soo quaemt op stoffen?

 

Ick heb met eens ghenoegh, gh'en hoeft niet meer te poffen:

 

Eet lecker soo ghy wilt, maer ick eet hier met rust;

 

Daer vrees' is aen den disch, daer eet-men sonder lust:

Dit is een fabeltjen vande Muysen, maer ghewisse waerheydt onder de menschen: want Koninghen ende Princen, als sy eens willen ghenieten oprechte ende waerachtige blijdschap, soo soecken sy buyten een stil vertreck, ende nemen hun vermaeck ten platten lande, soo verre vande Steden, dat hen de Eer-sucht, Hofsche pluym-strijckerije, ende het steedts ghewoel niet en kan achter-halen: ende ghevoelen daer een eenvoudighe ruste, die het lichaem ende de ziel can vermaecken; wel-verstaende nochtans, is't dat sy by hunne stille spel-plaetse, ende by de eenigheyt van hun vertreck, oock by-voeghen de gerustigheyt hunder conscientie: ende niet alleen sich af en sonderen van het ghewoel der Steden, maer veel meer van het ghetier ende onrust der inwendighe passien, ende wereldtsche gheneghentheden. Och ja, Philothea, soo zijn de saecken gheleghen: geloove vastelijck, dat ghy het selfste meer als eens in u eyghen-selven hebt bevonden, ende dat ghy meer ghenuchten gheschept hebt in het af-snijden der wereldtscher ende ongheruste blijdschap, als andere in het besitten. Dies reken' ick u voor gheluckigh, dat ghy den oprechten spronck ende fonteyn van blij-moedigheyt ontdeckt hebt, waer over ick my meer verblijde, dan of ghy een nieuw Indien hadt ghevonden. Want Gherustigheyt der herten gaet boven alle schatten. De rest vande wereldtsche menschen die doen ghelijck iemandt die sou hebben hooren segghen, dat het suycker in het riet wast, ende soude daerom hier op den oever vande vijvers gaen sitten

[p. 164]

het riet breken: daer nochtans dit alleen verre van hier in Canarien, oft Brasilien is te vinden. Het is al verre van hier gheleghen, daer d'oprechte soetigh-heydt in is te vinden, dat is, den Hemel, ende de hemelsche saecken; het ghene wy hier hebben, en is maer swack, ende onghestadigh riet, daer niet als Ydelheydt in en is te vinden.

'T ghene ick dan tot noch toe gheseydt hebbe, ô beminde Philothea, dient daer toe, dat-men meer moet achten de hemelsche blijdschap hier boven, als de aerdsche hier onder. Ick vraghe, waer't saecken dat iemandt twee daghen sou moeten hebben, eenen blijden, ende eenen droevighen, welcken hy d'eerst sou behooren te verkiesen? ongetwijffelt den droevighen; want koos hy eerst den blijden, soo sou hy bly zijn op dien dagh; ende droevigh, om dat hy sou peysen dat den quaden dagh sou volghen; maer koos hy eerst den droevighen, soo sou hy droevigh wesen om den teghenwoordigen, ende bly om den toecomenden. Soo gaet het in het verkiesen van tijdelijcke ende eeuwighe blijdschap, ende droefheyt; soo dat, die eenen voorsichtighen keus doen, nimmermeer sonder blijdschap en worden ghevonden. Onder dat ghetal stell' ick u met reden, mijn seer beminde Philothea; wensche, dat de blijdschap van u noyt en worde ghenomen, dat u die ghesontheydt veroorsake aen lichaem, saligheyt aen de ziele; dat ghy met een gerust herte gaet slapen, met eenen blijden gheest 's morghens komt t'ontwaecken; dat ghy den dagh over-brenght met een puer, suyver ende ongemenghde vrolijckheyt des gheests: welcke in de vreese, liefde, dienst van Godt almachtigh; in d'eenigheydt, ghebedt, neerstigheydt; in het oeffenen der deughden, in het schouwen der sonden

[p. 165]

wordt ghevonden. Ende op dat ick uwe blijdschap een weynigh somtijts sou onderhouden, soo heb ick goedt ghevonden tot uwer eeren, ende vermaeck dit mijn tegenwoordigh boecksken met sommige Gheestelijcke Liedekens te sluyten; ick en twijffele niet of ghy, ghelijck veel andere Maeghden, by een Lijster in singhen mooght zijn vergheleken. Eer ick nochtans dese Liedekens hier by voeghe, soo wil ick u gheirne bekennen, dat-se altemael uyt mijnen koker niet en comen: ick en wil niet, ghelijck de kraye dede, met de schoone pluymen van andere voghels gaen proncken; een goedt deel nochtans houd' ick voor de mijne, sommighe van d'andere hebb' ick soecken wat te vijlen sommighe oock te vermeerderen; somma hoe-se zijn oft niet, sy zijn u, alder-liefste Philothea, gheschoncken.