Ydelheyt des werelts
(1645)–Adriaen Poirters–
AuteursrechtvrijAenspraeck.HIer siet ghy ten langhen lesten, deughdelijck Philothea, d'ydele ende valsche Werelt, die daer Ga naar margenoot+ soo veel menschen bedroghen heeft, en noch sal bedrieghen. Laet ons eens den wijsen Salomon daer af hooren spreken, hy sal ons segghen wat versaedt-heydt, ende ruste des herten hy in haer heeft gevonden. Ick hebb' gheseydt in mijn herte (ende hy hevet oock te keur ghedaen;) Ick sal gaen ende overvloedelijck hanteren de wellusten, ende nemen mijn playsier. Ick heb mijn wercken groot ghemaeckt. Ick heb voor my huysen getimmert, ende wijngaerden gheplant. Ick heb hoeven ende boom-gaerden ghemaeckt, ende die beplant met boomen van alderley natuere, ende water-groeven heb ick voor my ghemaeckt, dat ick ververschen sou de boschagie der wassender boomen. Ick heb beseten knechten, ende | |
[pagina 103]
| |
dienst-vrouwen, ende ick heb een groot huysghesin ghehadt, rinderen oock ende groote kudden van schapen, boven al die voor my hebben gheweest in Ierusalem. Ick heb voor my met hoopen vergadert silver, ende goudt, ende rijck dommen, van Koninghen, ende van Landtschappen. Ick heb voor my ghemaeckt sanghers, ende sangherssen, ende wellustigheden vande kinderen der menschen, nappen ende schenck-potten inden dienst, om wijnen te schencken, ende ick heb in rijckdommen te boven ghegaen al die voor my geweest hebben in Ierusalem, ende al dat mijn ooghen begheerden, dat en heb ick hen niet gheweyghert, noch ick en heb mijn herte niet verboden te ghebruycken alle wellustigheydt. Seghtmy nu eens Salomon, wat vaste vreught, wat bestandighe blijschap, wat volle versaedtheydt ghy daer in hebt gevonden? Weet ghy wel wat hy antwoordt, ô Philothea! Ydelheydt der ydelheydt, ende al-te-mael ydelheydt. Nu siet ghy wel waerom datter veel vande Wereldt soo slecht hebben ghesproken, als sy haer by den roock, by den windt, by een bobbel, by eenen droom, by een domp, by een schaduwe, by een riet, by eenen niet verghelijcken. Wy moghen dat vry Ga naar margenoot+ weten, want het is soo; de wereldtsche saecken hebben van buyten wel den uytwendighen schijn, maer van binnen ißer niet als ydelheydt in te vinden. Daerom dunckt my dat-se wat ghemeens hebben met sommighe aptekerijen daer veel doosen zijn met vergulde titels daer bittere drooghen, ende anders niet in en is te vinden. Over-loopt eens alle conditien der menschen. Van soo veel duysent Coop-lieden, Soldaten, Studenten, Ga naar margenoot+ Hovelinghen en compter qualijck eenen tot sijne volcomen hope, ende voornemen. Gaet ende ondervraeght eens den houwelijcken staet, den welcken soo veel duysent menschen intreden met versekeringhe, soo het schijndt, van een voospoedigh vreedsamigh leven, ende ghy | |
[pagina 104]
| |
sult nochtans van hondert, die hen daer toe begheven, qualijck eenen vinden, die sijn hope vervult wordt. Inde plaetse van ghenuchte gheeft de Wereldt misnoeghen, inde plaetse van eer gheeft-se versmaetheydt, ende in de plaetse van gherustheydt des herten gheeft-se quellinghen ende pijnen. Als den Keyser Matthias Ga naar margenoot+ met de Keyserinne, ende het Hof was tot Reghens-borgh, soo wasser eenen Bouffon, ende hadd' een Loterije op-ghestelt; maer inden pot daer de briefkens moesten ligghen, daer hadd' hy eenen Eghel, oft yseren vercken met sijn pinnen in verborghen, soo dat-se hen al te-mael quetsten, die quamen om een briefken te trecken. Ende op dat-se niet alleen souden begeckt worden, soo en ontdeckten sy het bedrogh niet. Mijn beminde Philothea, dat ick sey dat dese Loterije de Wereldt waer, dunckt u dat ick qualijck sou segghen? Hoe veel compter niet om eer, om goedt, om wellust te halen, en sy en dragen anders niet t'huys als onlustigheyt, steeckten, knaeghinghe der conscientie. Wat versaedtheydt, wat troost hadd' Aman in sijn ghemoedt, als hy over tafel met volle monde verhaelde sijne overvloedighe schatten, sijne schoone kinderen, sijne vrienden, sijn verheven eer, sijne groot-dadigheyt, ende het groot aensien by den Coningh Assuerus? Het klonck wel, maer even-wel vondt hy niet als ydelheydt; want hy bekent selver: En schoon of ick dit al-te-mael heb, soo Ga naar margenoot+ langh als ick Mardocheum sie sitten &c. Wat een wonder sake sou het niet zijn, dat eenen druppel waters een groot vyer sou uyt-blussen, oft wel, dat een cleyn koltjen vyers een hele zee terstondt sou doen verdrooghen? Dese dinghen en konnen niet gheschieden, maer dat eenen Mardocheus sijnen hoet niet af en doet, ende Aman ongegroet laet voor-by- | |
[pagina 105]
| |
gaen, dat vermagh soo veel by den op-gheblasen Favorit, dat hy allen sijn gheluck niet en acht, ende sich houdt voor den ellendighsten vande wereldt. Een teecken dat alle dese saken buyten maer eenen schoonen schijn en hebben, ende van binnen ten minsten met ydelheydt, is't niet met droefheydt, vervult worden. Dit wouden ons te kennen gheven de Gheleerde, als sy versiert hebben, dat Iupiter het menschelijck gheslacht vereert hadde met een schoone edel Iffrouw, rijckelijck ghecleedt, die genoemt was Iffrouw het Gheluck. Hy meende door dese ghifte, ende goedt-jonstigheydt de herten der menschen te winnen, maer ieder-een isser soo op versot gheworden, dat-se Iupiter met sijnen hemel daer hebben ghelaten, ende geen offerhanden meer en hebben ghebrocht aen Iupiters autaren. Dese sake is de Goden soo qualijck bevallen, dat het meestendeel der selver gesloten heeft, dat Iupiter het mensschelijck gheslacht om de groote ondanckbaerheyt moest vernielen. Vulcanus was bereet dagh en nacht blixem te smeden om de Wereldt in kolen te setten; Neptunus gaf ten besten alle sijne golven, ende baren vanden grooten Oceaen; Pluto wou d'aerde doen scheuren om de menschen te doen versincken: andere waren van ghevoelen dat-men Iffrouw het Geluck de menschen alleen sou ontnemen, dat-men moest wat door de vingheren sien om de groote kranckheydt, ende dat-men voor d'eerste reys der menschen ghebreken soo herdt niet en moest uyt-wetten. Desen raedt goedt ghevonden zijnde, is tot dien eynde Mercurius af-gheveerdight: maer neder-ghedaelt zijnde, bevondt hy, dat alle de menschen rondsom haer dansten; ende soo hy die midden uyt den dans wou halen, soo vatten haer den eenen by | |
[pagina 106]
| |
de handen, den anderen by de mouwen, den derden by de kleederen; soo dat Mercurius door begeerte van Iupiter eenen loosen vondt heeft moeten gebruycken, ende heeft op eenen ooghen-blick sonder dat het de danssers ghewaer zijn gheworden, het Gheluck ghetrocken uyt dese Iuffrouwen kleederen, ende in haere plaetse ghestelt het On-gheluck. Ondertusschen sy dansten, ende bleven danssen; ende daer danster en springhter noch veel op den dagh van heden, de welcke meenen dat sy het meeste gheluck vande wereldt voor handen hebben, ende zijn door den uytwendighen valschen schijn teenemael bedroghen. Niemandt en weet als die het proeft, onder de damasten tabbaerts, onder de sattijne vlieghers, onder de ghebourduerde karossen, onder de costelijcke pavillioenen, ende ledikanten hoe veel niet alleen ydelheden, maer oock swarigheden daer ghevonden worden.
Soo veel Heeren, soo veel seeren;
Soo veel honigh, soo veel gal;
Soo veel deughden, soo veel vreughden;
Soo is't hier en over-al.
Ick bid u, ô Philothea, hoort eens op het lest den heylighen Chrysostomum spreken van d'Ydelheydt des Wereldts, ende laet de woorden wat diep in u hert sincken. Wat is de Wereldt doch, daer wy ons af laten verleyden? 'T is eenen droom, die in het aen-komen Ga naar margenoot+ vanden dagh verdwijnt; 't zijn bloemen die met de Lenten verslensen; het zijn schaduwen daer niet aen en is te vatten; 't is roock die verstroeyt wort; 't is een bobbel die te niet gaet; 't is een spinne-web die broos is. Oversulcks laet ons dickwijls verhalen ende segghen: Ydelheydt der ydelheden, ende al-te-mael ydelheydt. Laet ons dit schrijven op de mueren, op de kleederen, op de merckt, op de ghe- | |
[pagina 107]
| |
vels, op de vensters, op de weghen; maer principalijck in ons ghemoedt: op dat wy dickmaels over-peysen dat het al-te-mael bedrieghelijck is, ende ghelijck aen de maskeraden. Dit behoorden wy malckanderen gheduerigh voor te houwen, ende moesten over tafel, ten tijde vande banquetten, als wy in gheselschap zijn, anders niet segghen als: Ydelheydt der ydelheden, ende al-te-mael ydelheydt. Ick segh dan tot voorder beduydinge van het Sinne-beeldt? WEreldt ghy zijt schoon van buyten,
Maer dat ick u kost ontsluyten,
En dat ghy eens open ginckt,
Niemandt sou u meer beminnen;
Maer nu steelt ghy noch ons sinnen,
Om dat ghy van buyten blinckt.
Let eens op des Wereldts saken,
Hoe-se maer den boha maken,
Daer-men noyt af wort versaeyt:
Veel gheloven, weynigh gheven,
Doet den sot in vreughden leven:
Gecken die zijn haest ghepaeyt.
Hoort de Wereldt, hoort-se rallen,
Siet haer dienaers hoe-se mallen,
Over al is't vreught en spel:
Daeghs soo houwen sy bancquetten,
'sNachts soo danssen sy baletten,
Rondsom klinckt de luyt en vel'.
Vande sweepen en kletsooren
Wordt-men doof in bey sijn ooren,
D'Ydelheydt die maeckt gheluyt.
Veel die rijden, en die rotsen,
En sy proncken in karotsen,
Tot sy rijden achter uyt.
Siet eens loopen soo veel Graven,
En de knechts die achter draven,
| |
[pagina 108]
| |
En staffieren om de koets:
Ander' gaen heel jaren toeren
Op het sweet van d'arme boeren;
Want daer was te luttel goets.
Al de weelde vande landen
Komen van de stroye-banden;
Dat is nu een Heeren Mijn.
Wilje rijden, spelen, dansen,
Soo als doen de groote Hansen?
Ghy moet erghens Heere af zijn.
Doch men vindt oock kael ghesellen,
Die nochtans de pijpen stellen,
Die verslempen al hun goet.
En s'en weten van gheen scheyen
Voor s'en hooren 'thaentje kreyen,
En den tap steckt op den hoet.
Iae gaet buyten op de Dorpen,
Gheen soo slecht, oft soo verworpen,
'T ißer Kermis, oft een Bruyt.
Claes die moeselt, Aerdt wilt springhen,
Hannen danst, en Lijs moet singhen,
Want den bessem steeckter uyt.
Maer is't dat de satte boeren
Hooren eens de trommel roeren,
Daer is't eynde vanden dans;
Saeght ghy dan eens Lijs en Hannen,
Packen ketels, pot, en pannen,
En doen in een boeren-schans.
Siet hoe haest dat hier gaen vluchten
Al de spelen en ghenuchten,
En s'en keeren nimmer weer.
Wat is blijschap vande steden?
Ydelheydt der ydelheden;
En oock niet een briesel meer.
| |
[pagina 109]
| |
Laet dan vry de Wereldt rasen,
Dat soo tiert zijn sotte-blasen,
Daer en is niet in als windt.
Gheen ghenuchten of verginghen,
Als alleen daer d'Enghels singhen,
Daer-men Godt altijdt bemindt.
Om dieswill' dat by dierghelijcke Vasten-avondt-voghels den Terlinck veel te berde comt, ende datter gheduerigh roockt en smoockt vanden Toeback, soo sal ick dees Borsten eens van ter sijden groeten, ende seggen: DIe Sondaeghs slaet het quackel-been,
En inde wek' den terlinck-steen,
En 'sWinters vischt, en Somers vinckt,
En heeft gheen kuyp daer't vleesch in stinckt.
En sulcke gilden vindt-men veel,
Die zijn ghenaghelt op het speel,
En sitten heele daghen t'huys,
En gaen in Kercken noch in Kluys.
Men kaert, en dobbelt, en men schaeckt
Wanneer-men by sijn Knuyssen raeckt,
Men smockel-biert daer aen den hert,
Men weest daer aen het ticktack-hert;
En somtijdts met een losse handt
Verspeelt-men al sijn landt en sandt.
Ghewis wie dat Processen drijft,
En heele daghen tuyscht en schijft,
Die magh de beurs vry open staen,
En hangh' daer noyt-gheen mael-slot aen:
Want pillen, en den terlinck-steen,
Die hebben t'samen dit ghemeen,
Dat sy purgeren beurs en maegh,
En dit bevindt-men alle-daegh.
Hoe menigh vrouw waer heden rijck,
En hadde qualijck haers ghelijck?
| |
[pagina 110]
| |
Maer midts den man een Tuysscher was,
En die verspeelde heel den bras,
En honck alleen aen eenen worp
De schoonste hoeven van het dorp;
Soo gaet sijn vrouw nu sonder keurs,
En hy sit met een platte beurs.
Wie dickmael naer het tick-tack loopt,
Weet dat die selden renten koopt.
Het spel magh wel oft qualijck gaen,
Het Gast-huys hanght de Tuysschers aen.
Franciscus Borgias vice-Roy van Catalonien, na-der-handt Religieus vande Societeyt Iesv, plagh te segghen; dat-men met den terlinck vier dinghen verloos; den tijdt, het geldt, de Godtvruchtigheydt, ende de conscientie. Den gheluckighsten worp dan van al is, als-men die soo verre wegh smijt, dat-men daer niet meer mede en wilt spelen: want
Een Tuysschers handt,
Een slockers tandt,
Een suypers mondt,
Die gaen te grondt: maer
Een nerstighe handt,
Een sparenden tandt,
Die nooden gasten
Als ander vasten.
Goede ghesellen zijn altijdt quade huys-houwers, ende van vette keuckens comt-men lichtelijck tot mager erven. Ende eerder is een dorp verteirt, als een huys ghewonnen. Ick seggh' dan voorder:
Al is het gaetje vande keel
Al is het cleyn, noch kost het veel.
Rogier bon-temps die heeft in't sijn
Ghegoten menigh voeder wijn'
Soo dat hy sonder mantel gaet,
Die oock al inden Lombaert staet.
| |
[pagina 111]
| |
Voor-seker die gheen renten heeft,
En die maer van sijn handen leeft,
En die noch daer toe alle dagh
Wil vaghen uyt het heel ghelagh,
En even-wel den weerdt betaelt,
Seght eens waer hy het gheldt al haelt?
Ick kender een in onse straet,
Die al de selve ganghen gaet.
Als d'ooghen qualijck open zijn,
Soo sit hy inden branden-wijn,
En vat hem diën by den kop,
Hy setter een nat seyltjen op.
Dan smoockt hy eens, dan eens ghesnuft,
En spouwt, en niest, en geeuwt, en puft;
Dan drinckt hy weer eens dat hy hijght;
Wat wonder dat die stuypen krijght:?
En of het schoon is midder-nacht,
En dat sijn vrouw hem sit en wacht,
Hy schijnt ghenaghelt op de banck,
En gaet daer roncken op een planck,
Oft op een tafel die hy vindt,
En stinckt een vaeyem teghen-windt.
Daer leet hy als een beest versmoordt,
Soo dat hy lijf en ziel vermoordt.
Hoe menigh wierd' een grijsen man,
En dé den toeback en de kan?
Want veel die doen, ghelijck-men siet,
Sy drincken, en s'en eten niet,
En spoelen loos en longher af,
En gaen al vroegher naer het graf.
Maer wiens neus van den Toeback roockt,
En als een backers hoven smoockt,
En dan noch poeyert sijnen snuyt,
Die blaest sijn ziel ten neusen uyt.
|
|