Ydelheyt des werelts
(1645)–Adriaen Poirters–
AuteursrechtvrijAenspraeck.DAer en is gheen Lesse, me-weerdighe Philothea, daer wy langher over leeren, ende die wy eerder vergheten; als een cleyn ghevoelen van ons eyghen-selven; wy staen soo wel in onse eyghen gratie, dat wy terstont ghelooven dat wy't zijn. Wassen wy dry duymen in weerdigheydt, wy schieten dry ellen op in hooveerdigheydt, soo dat 't verre van daer is, dat wy andere souden kennen, wy en kennen ons eyghen-selven niet. 'T is onghelooflijck hoe kittelachtigh dat wy zijn, ende hoe haest wy door eyghen liefde, ende laetdunckentheydt van onsen grondt gheraken; wy zijn opgheblasen, ende 't en is maer eenen magheren windt die ons doet swillen. Wat seggh' ick windt? 'T is eenen grooten Niet. Waerop draeghen wy doch onsen roem? Wat is't dat ons doet onsen buyck uyt-steken? Om wat reden spannen wy onse wijn-brauwen? Is't misschien om d'eer? En wat is doch van onse eer, ende lof? En wie weet van onse eer, ende lof te spreken? Hoe | |
[pagina 83]
| |
veel hondert duysent menschen zijnder inde werelt die niet en weten datter eenen Keyser is in Duytschlandt? ende datter eenen Koningh is in Spaignien? Ende willen wy onsen roock by hunne vlammen, ende by hun vyer verghelijcken? Ick en gheloove niet datter thien zijn in dese stadt, die Vencatapadino Ragiu hebben hooren noemen, ende hy liet sich voor-staen datter niemandt en was, oock in d'uyterste hoecken des werelts, die niet met vollen monde van hem en wist te spreken. Hoort eens hoe den verwaenden Quant opsnijt, als hy sijn titels gaet registreren. Den Bruydegom vande goede fortuyn, den Koningh vande Ga naar margenoot+ groote Provincien, den Koningh vande aldergrootste Koninghen, den Godt vande Koninghen, den Heere van alle de ruyterije, Meester vande ghene die niet en konnen spreken, Keyser vande dry Keysers, Verwinner van al dat leeft, Bewaerder van al dat hy won, den schrick vande acht deelen ende hoecken des wereldts, Verdrucker vande Mahometaensche leghers, Heer ende Meester vanden Oosten, Zuyden, Westen ende Noorden, Iaegher vande Olifanten. Wat seght ghy van dese titels, ô Philothea? hy meent dat hy soo bekent is als de Sonn' selver, ende niemandt van ons en heefter oyt af ghesproken, oft af hooren spreken. Ende ghelijck desen niet vermaert en is in Europa, soo en is Keyser Carel met sijnen Plus-oultre oock niet bekent in Asia ende vremde landen. Ende gaet het soo met sulcke vermaerde Keysers, wat sal't van ons zijn? met hoe enghe palen sal een handt vol eer, die wy hebben, oft meynen te hebben, besneden wesen? Hoe weynigh menschen zijnder Ga naar margenoot+ die u kennen, ende hoe weynigh vande ghene die u kennen, sullen u prijsen ende eeren? Is't dat wy d'eer soecken ende jaghen, sy en is door d'opgheblasentheydt niet te vanghen, maer | |
[pagina 84]
| |
wel door oodtmoedigheydt. D'eer, Philothea, is geweest eene schaduwe; volght ghy die, sy vlucht; vlucht ghy die, sy volght. Eenen duysteren nacht doet de sterren veel schoonder glinsteren, ende een doncker stof doet eenen costelijcken steen veel helder schijnen. Het cleyn ghevoelen, dat wy van ons hebben, is oorsaeck van het groot gevoelen dat d'andere van ons crijghen. Moyses sagh den dooren-bosch branden, ende seyde: Ick sal gaen en sien dat groot visioen, hoe dat den braem-bosch is vol vyers, ende vlam, ende dat hy niet en verbrandt; ende dat hy noch behoudt sijne voorighe groenigheydt, ende aengename jeughdigheyt. Ick seggh' het is een groot visioen dat selden ghesien wordt, dat iemandt gheraeckt in eer, staet, verheventheyt, in grooten aensien is, ende doorluchtigh, ende dat hy nochtans is even oodmoedigh als van te voren, even lief-getael, even me-weerdigh: sulck-een en verdient niet alleen, dat-men voor hem den hoedt af doe, maer oock ghelijck Moyses dede, dat-men de schoenen voor hem sou uyt-schieten: het welck een manier van groeten is onder de Chinosen. Hoe loffelijck en heeft al de wereldt niet ghesproken van Benedictus den XI. Paus van Roomen, die meer gedachtigh was hoe cleyn dat hy was gheweest, als wel hoe groot hy was gheworden; soo dat hy oock weygerde kennisse te doen aen sijne eyghen moeder, 't en ware dat-se quame in hare schamele cleederen; ende hy liet sich voor-staen dat het hem meer eere was, ghelijck het oock was, dat hy sijne moeder eerde in een root lijfken, als dat hem eerden de Cardinalen in hunne purpure cleederen. Den Coningh Agathocles was een pot-backers soon, ende daerom en ghebruyckte hy over tafel geen silveren | |
[pagina 85]
| |
servies, maer alleen aerde schotelen: hy kost rijckelijcker eten, maer niet loffelijcker. Ende het Keur-vorstendom van Ments hoe is het gheraeckt aen het radt in sijn wapen? Wiligisus was van eenen Waghen-maker gheboren, het radt van Fortuyn had hem om hoogh ghevoert; maer om dieswille dat hy wel wist dat dit alleen dickwijls buyten spoor loopt, hy heefter het sijn willen by-spannen. Die op het radt van Fortuyn alleen sit, die rijdt op eenen sorgelijcken wagen. Ende soo verre is van daer dat dese hier door by de menschen iet van hunnen lof hebben verloren, dat-ser grooter eer door hebben vercregen. Oodtmoedigheydt in de eer, is de eer vande eer: ende de weerdigheydt vande weerdigheydt. Doch wy bevinden datter diergelijcke dunne ghesaeyt zijn. Men siet ghemeynlijck, dat
De Eeren
Bederven de Heeren.
En als Niet
Komt tot Iet,
Dan en kent Iet
Sy-selven niet.
Soo langh als het peerdt van Alexander de Groot in den stal stont met eenen slechten halster aen, ende eenen geelen lap op hadde, dan liet het sich berijden vande palfrenieren; maer als het gongh op eenen costelijcken toom, met ghevlochte manen, ende droegh eene ghebourduerde sadel met twee goude steghel-reepen, dan en kende 't niemandt als Alexander. Wy hebben oock soo een dierghelijcke kinderlijcke ende sotte verwaentheyt in een Pagieken vanden Prins van Parma, by sijnen tijdt Gouverneur van dese Neder-landen. Het was een boerenkindt van af-komste; maer soo ras als hy sy-selven bevont | |
[pagina 86]
| |
inde schoon Livrije, ende dat het silveren passement in sijn ooghen blonck, soo wierdt hy soo blindt dat hy sijn eyghen vader niet meer en wou kennen, ter tijdt toe dat dit ter ooren quam aen sijne Hoogheydt, die hem dede uyt-schieten, ende lustigh af-smeren, ende na-der-handt sijne lijne broeck, en 't boeren wambays wederom gheven, ende leerde hem soo weer sijn vader kennen. Wat is't wonder?
Als Niet
Komt tot Iet,
Dan is Niet
Alle-mans verdriet.
En wat gheschieter dan? een-ieghelijck wordt den mondt geopent, men gaet ondersoecken van waer hy comt, van wie dat hy is gheboren, wat dat sijne ouders deden; min noch meer gelijck-men doet met de vlieghers, oft de papieren-voghels: Het vlieght boven in de locht, het schijndt wat wonders te wesen, het swiert daer met sijnen langen stert; maer als-men den draet oft het kordeken eens op-windt, dan siet-men dat het maer papier en is, oft lijnwaet dat daer boven den meester soo scheen te maken. Van ghelijcken domineerter hedensdaeghs menigh mensch, ende gingh-men de linie van sijne af-comste ondersoecken, wou-men den draet van sijn geslachte eens in-halen, 't sou op papier oft lijnwaet uyt-comen, dat is, op ouders, die inden winckel hebben gheseten. Het ware te wenschen, dat dierghelijcke, die soo op-komen, hunne vorighe nederigheyt somtijdts indachtigh waren, ende deden ghelijck de Hovenieren, als sy roosmarijnen op den Autaer setten sy vinden teenemael gheraden, jae nootsakelijck, dat de wortel blijve in d'aerde daer sy in zijn op-gheschoten, om soo aenghenamer groenig- | |
[pagina 87]
| |
heydt te behouden. Oodtmoedigheyt is eenen vetten grondt daer d'eer oock wel sal inwassen ende groeyen. Dit is het ghene, oodtmoedighe Philothea, dat my op het Sinne-beelt te voren is gecomen, om ons in te drucken een liefghetale me-weerdigheydt tot onse oude vrienden, ende goede kennisse, als wy verheven zijn. Het en is niet al goudt datter blinckt, want Noyt Heer, noch Eer D'Eer daer-en-boven van haer eyghen nature is onstantvastigh, sorghelijck, slibberachtigh, perijckeleus, kostelijck, &c. soo dat ick wel magh segghen:
Is de wereldt niet wel kindts?
Dat-se voor een handt vol-windts,
En voor eer van korten tijdt
Menigh peerdt den hals af-rijdt?
Dat-se voor wat ebb' en vloedt
Gaet versetten errif-goedt?
Wereldts eer, en wereldts pracht
Zijn maer ijs van eenen nacht;
Die gheveynsen vasten schijn,
Daer gheen balcken onder zijn.
Als-men aen de beeckskens drinckt,
Daer-men tot den enckel sinckt,
Al en vat-men gheenen tack,
Daer en valt gheen onghemack;
Maer wanneer een maghtigh Vorst
Wil gaen blußen sijnen dorst
Ievers op een steyle ree
Aen den oever vande zee,
Slibbert hem maer eenen voet,
Hy gaet storten in den vloet.
| |
[pagina 88]
| |
Daer en is gheen bidden aen,
Dese moet te gronde gaen,
Hoe-men spertelt, hoe-men slaet,
In den val dan is't te laet.
Voorts soo gaeter maghtigh goedt
Tot een trots, en hoogh ghemoedt;
Niemandt weet in sulcken staet
Watter niet al op en gaet.
Daer zijn Ioffers dry oft vier,
Ieder met een Camenier:
Daer zijn peerden voor de pracht;
Daer zijn voghels voor de jaght;
Daer zijn winden in het kot;
Daer zijn Iaghers op het slot;
Daer zijn knechts en palfreniers,
En het huys vol Officiers.
Die sijn hof vol koolen plant,
Krijght veel rispen in sijn landt.
Oftje Graef zijt, oft Marquies,
Schoon ghy draeght het gulde Vlies,
Over-leght wel uwen staet,
Eer dat ghy te gronde gaet.
Icarus nam't eens te hoogh,
Als hy boven masten vloogh:
Maer sijn veiren dropen af,
Soo dat hem den vleugh begaf.
Siet wanneer-der iemandt gaet
Hoogher als sijn eyghen staet,
Die wordt oock op korten tijdt
Al sijn beste pluymen quijt.
Als-men aen een grooten mast
Grooter zeyl wilt maken vast,
En dat op een kleyne schuyt,
Dat gaet recht toe naer Reyn-uyt.
| |
[pagina 89]
| |
Noch heeft dit des wereldts eer:
Selden is sy sonder seer,
Selden is sy sonder druck,
Oock in't midden van't gheluck.
Is't dat uwen staet bedijdt,
Ghy wordt over al benijdt:
Hoe dat iemandt hoogher raeckt,
Hoe dat hy meer scheel ooghen maeckt.
Maer het slimste noch van al,
D'eer die vlieght ghelijck den bal.
Krijght ghy eenen slincksen slagh,
Daer het heele spel aenlagh,
Ghy vat alle dinghen quaedt,
En daer leet den heelen staet.
Soo dan met een woordt gheseydt,
Wacht u als de wereldt vleydt;
Wacht u als sy streelt, en throont,
En het soetste wesen thoont:
Hoe-se iemandt hoogher heft,
Hoe-se iemandt herder treft.
Leser slaet hier op een oogh:
Al wie klimmen wilt om hoogh,
Die leggh' af en eer en goedt,
En stae daer op met de voet.
Overloopt eens met u ghepeysen de Princen hoven, ghy sult bevinden hoe menighen favorit de ballen heeft moeten betalen. Aman wou groot, ende hy wordt viertigh cubitus verheven. Den Blixem ende den Nijdt die gaen de cleyne huyskens voor-by, ende slaen alleen de hooghe torens. Daerom is wel geseyt:
Ick hadde mijn zeyl te hoogh ghestelt,
En cleynen windt heeft my ghevelt,
Nu zeyl' ick met eenen cleynen spriet,
En grooten windt en deirt my niet.
|
|