Ydelheyt des werelts

Aenspraeck.

ALs ick dit Snoeperken hier sien staen aen den honigh-raet, Alder-liefste Philothea, dan dunckt my dat ick den weergaye vanden Verloren Soon heb ghevonden. Een corte, ende valsche soetigheydt heeft-se alle bey ghebrocht in groote, ende langh-duerighe ellenden. De blinde Liefde leydde de blinde Iongheydt, ende als den eenen blinden den anderen leydt, dan moeten-se beyd' in de gracht vallen; soo dat die naer den tast oordeelde by lieffelijck geselschap te wesen, als sijn verstandt open gonck, heeft hy sich onder de vuyl verckens ghevonden. Hy teirde in het eerst vanden hoogen boom tot den leeghen boom: maer soo ras de beurs'uyt was, was het vleyen uyt; die gelde-loos was, wierdt vriendeloos. Ghelijck-men d'orangie-appels soo langh in weerden houdt alsser sap in is; maer als dat uyt ghepetst is, dan op de straeten worden ghesmeten; soo oock soo langh alsser by den Verloren Soon wat te halen was, was hy willecom; mer soo het geldt

[p. 73]

begost t'ontbreken, is hy ter huysen uyt-gedreven, ende heeft sich uyt honghers noot voor een verckens-drijver moeten verhueren, daer hy niet drafs genoegh en hadde om sijn holle maegh te versaden.

Valt hier een cleyne vraghe, hoe hy op soo corten tijdt soo grooten erf-deel heeft connen verquackelen? oft wel, hoe hy niet eens ghewaer en is gheworden, dat sy hem soo pluymden, ende sijne beste véren uyt-trocken? Op dese vraghe soo sal ick antwoorden met een andere vraghe. Als Samson lagh ⁺ op den schoot van Dalila, ende sy eenen Barbier hem dede scheren, hoe en isser Samsom niet wacker afgeworden? want, oft sy raseerden hem met werm water, oft niet; soo jae, hoe en is hy door de heete vochtigheydt niet uyt sijnen slaep gheschoten? soo neen, de pijn die hy leedt overmidts het hayr herdt was, sou ghenoegh gheweest hebben om hem te doen ontwaecken. Ick antwoorde hier op, ende t'samen op't voorgaende, als iemandt sijn hooft leet in den schoot van een oneerlijcke vrouwe, die wordt gheschoren dat hy't niet en sal ghevoelen; soo dat onsen Verloren Soon is ghetreden inde voetstappen van Samson, ende op den selfsten kam gheschoren: ende ghelijck als Dalila, naer dat-se Samson gheschoren hadde, hem heeft van haer beginnen te stooten, soo is oock den Verloren Soon, naer dat hy kael was, ten huysen uyt-ghesloten, ende is ghevallen in eene uytwendighe behoeftigheydt, ende inwendighe droefheydt; soo dat ick hier wel magh toe-passen het Spaens Spreckwoordt, dat het lichtveerdigh ende oneerlijck gheselschap is een paradijs voor d'ooghen, een vaghevyer voor de beurse, ende een hel voor de ziele. Dit lest is't ghene het Sinnebeelt aenraeckt; te weten:

+ Indie. c. 16.

[p. 74]

 

⁺Hoe dat den aerdt van alle Min

 

Wel schijnt in't eerst een soet beghin,

 

Maer prickelt op den staenden voet

 

Het dom en blindt, en dol ghemoet;

 

En daer en blijft van al-te-mael

 

Niet anders als een bitter strael.

Soo dat midden in de vreught onghenucht wordt ⁺ ghevonden. Waer op de Heydenen oock ghesien hebben, als sy in den Tempel van Volupia, dat is, van de Goddinne der wellusten, het beelt van Angenora, dat is, vande Goddinne des droefheyts, gestelt hebben, soo dat nu niet alleen waer en is, dat, daer de blijdtschap in huys is, daer de droefheydt voor de deur staet; maer sy zijn t'samen by een, en ghemengelt onder malckander, soo dat-men d'een sonder ⁺ d'ander niet en can ghenieten. Eenen Prins in Duytschlandt had eenen tammen beir: ghelijck die beest seer snoepachtigh is, gaf hy-se honigh in een schotel die siedende heet was. Als den beir daer quam op ghevallen, ende begost te slabben, moest hy nootsaeckelijck sijn tonghe verschroyen. Het en can niet anders gheschieden, Philothea, of aen de soetigheyt van wellusten sullen wy ons leelijck ⁺ verbranden. Het vergaet op eenen ooghen-blick dat ons verheught, ende het duert sonder eynde 't ghene dat ons pijnight. En hadd' Ionathas niet wel goede reden om te claghen dat hy moest sterven om een weynigh honighs ⁺ die hy ghesmaeckt hadde? Al proevende heb ick geproeft een weynigh honighs op het eynde van mijn roede, ende siet ich sterve. De sententie des doodts was van den vader over hem uyt-ghesproken, ende soud' onghetwijffelt volbroght geweest hebben, hadden de soldaten niet tusschen bey ghecomen. Bemerckt hoe dat den honigh by de roede is, dat is, de straffen

+ Boëtius.

+ Paulus Manut.

+ Paulus Zesentner. Vermis conscientia.

+ Bern. de opusc. charit. c. 15.

+ 1. Reg. 14.

[p. 75]

by de ghenuchten. Wat sal ick segghen vande lichamelijcke ⁺ ghenuchten? als, dat den drift, daer wy die mede vervolghen, is vol anghst ende benauwtheyt, het besitten ende ghenieten vol rouw' ende droefheyt. Dat een-ieghelijck eens wel ondertaste sijne wellusten, ende hy sal bekennen dat-se altemael eenen droeven uyt-ganck hebben. Overloopt de Historien van allen eeuwen, ende ghy sult bevinden dat den eenen met sijn goet, den anderen met sijn bloedt, al-te-mael met leetwesen hunne wellusten hebben moeten becoopen; sy vergaderden met blijdschap die met droefheydt scheyden. Ick moet hier by voeghen, Philothea, 't ghene dat eens aen eenen Eremijt gebeurde. Hy gingh door de woestijne, ende dorstigh wesende, ontmoette hy eene clare beke; hy schepte het water met het hol sijnder handen, ende proefde dat het soo soet was, al of het door een bosch van caneel, oft uyt een rots van suycker-candijs hadde ghesproten; hy nieuws-gierigh wesende, is teghen den stroom op-ghegaen, om te sien den spronck daer dese lieffelijcke wateren uyt quamen te vloeyen. Hy vont op het eynde een vuyl stinckende carognie, uyt wiens backhuys dese beke quam gheschoten, ende dit siende, heeft de voorgaende soetigheydt door dese teghenwoordighe vuyligheydt beghinnen te walghen. Dit was het eynde van dien aengenamen teugh, die hy hadde ghedroncken. Ick weet wel dat de lichtveerdighe vrouwe by den Wijseman seyd', dat ghestolen waters ⁺ soeter zijn, en dat een gestolen beetjen leckerder smaeckt. Al-even-eens, oft in de val een moey brocsken waer, om de muys daer op te nooden, die den droeven beet niet en can becomen, 't en zy sy selver gaet verloren. Ick seggh' dan met den Prophete David: Sonen der menschen, hoe langh sult ghy swaer van ghemoedt, be-

+ Boët. l. 3. de consolat. Philosoph.

+ Prover. c. 21.

[p. 76]

minnen d'ydelheyt, en waerom soeckt ghy loghentael: Wat kander meerder leughen wesen als dat-men ons wijs maeckt dat droefheyt blijdtschap is? het bitter soet, swert wit, benauwtheydt des ghemoedts gherustigheydt des herten? Is't dattet gheoorloft is kinder-saken by gheestelijcke te verghelijcken, ick seggh' dat het daer mede gaet ghelijck als de kinders hasenoten kraken: sy breken hunne tanden, krijghen den mondt vol vuyligheydt, ende en vinden daer anders niet in als eenen worm. Waerachtigh jae; den knaghenden worm blijft sitten in de conscientie, als nu de ghenuchten zijn voor-by-gevlogen; soo dat ons Sinne-beelt niet dan al te waer is, dat de ghene die honigh meent te snoepen, dapper onthaelt wordt, ende in de plaetse van soetigheydt, maer bitterheyt en can becomen. Dit al verstaende vande ongheloorlofde wellusten, ende ghenuchten al-hoe-wel het voor de ghene die in echten staet zijn, oock niet altijdt boterken tot den boom en is, maer lijden, naer het segghen vanden Apostel Paulus, tribulatien des vleeschs. Ick bekenn', het is een H. Sacrament van Godt in-gestelt, doch het heeft oock al sijn swarigheydt, en waer't by aldien het sijne proef-jaeren hadd', gheloove dat-se al-te-mael niet in hunnen roep en souden vol-herden. Altijdt het oudt deuntje wilt soo wat segghen:

Mochten de ghehoude malckander verkoopen

Ghelijck-men de peerden en koeyen doet,

Men sagher met menichte naer de merckt gaen loopen,

Daer-men nu het minste niet op hen verhoedt.

Ick moet u hier eens aen-raken, Beminde Philothea, hoe dat eenen door kalver-liefde aen-gedreven, sich ten houwelijcken staet begaf, ende stracks naer het trou-

[p. 77]

wen volghde het rouwen; soo dat naer het segghen van dien Philosooph' het Houwelijck is ghelijck een fuyck; want de visschen die daer in zijn, souderder gheirne uyt zijn, ende dier uyt zijn, soudender geirne in zijn. Past dit selve het Houwelijck toe, ende hoort hoe dit onsen nieuwgehouden is overcomen.

Gheen ghenuchten sonder suchten,

Noch gheen liefde sonder pijn:

Kost-men laten honigh-raten,

Niemandt sou ghesteken zijn.

Venus Boefken speelt eerst troefken,

Soo gheraeckt-men aen den dans:

Maer het wijntje wordt azijntje,

Soo verkeert de slechte kans.

Onsen Ioncker, onsen proncker

Claesje dien vremden haen,

Die wou trouwen, en gaen houwen,

't Ventje wouwer goet-rondt aen.

Sy kost neyghen, sy kost steyghen,

Sy gingh met den nieuwen snuf,

Sy kost singhen, sy kost springhen,

Daer in had ons Claesje puf.

'T wordt besloten, en begoten;

Want het Jae-woordt wasser uyt:

Hy doet koken, hy doet smoken,

Daer sit Claesje met de Bruydt.

Maer van trouwen komt het rouwen;

Schoon de Bruyloft is ghedaen,

Sy wil schransen, sy wil danßen,

En gheduerigh spelen gaen.

Sy wil slapen, sy wil gapen,

Sy wil altijdt buyten huys:

Och als doeck en draeghen broecken,

Dat is voor de mans een Cruys!

[p. 78]

 

Met friseren, en palleren,

 

Met den spieghel aen de sy,

 

En met gommen, en met crommen

 

Gaet de heele wek' voor-by:

 

Siet-se draghen Fransche kraghen,

 

Rieck-se maer een nieuw faitsoen,

 

Siet daer blijven Claesjens schijven,

 

Dit is alle daegh te doen.

 

Wou-se winnen, en wat spinnen,

 

En maer nayen eene mouw,

 

Claes sou schrijven, en gaen vrijven,

 

Dat hy noch gheraken sou.

 

Sy laet sorghen die haer borghen,

 

Sy en roert niet eens haer handt,

 

Claes moet sobben, Claes moet tobben;

 

Is dit niet een luye Dant?

 

Griet die hindert, 't goedt dat mindert,

 

Claes gaet achter alle jaer;

 

Claes doet hoopen, en vercoopen

 

D'een hoev' veur, d'ander naer.

 

Seght eens Claesje, nobel Baesje,

 

Staet u desen handel aen?

 

Waer het Meyßen noch te eysschen,

 

Claes en sou het noyt bestaen.

 

Domme sinnen, als die minnen,

 

'T schijnt in't eerst al honigh-soet,

 

En sy waghen blinde slaghen,

 

Die-men langh besueren moet.

 

Siet met huycken, en met fuycken,

 

Is't seer naer den selven vanck,

 

Want dat trouwen, dat is houwen,

 

Eens is voor u leven lanck.

Soo is het af-gheloopen met ons Claesje, ende soo gaet het hedens-daeghs noch met veel andere die

[p. 79]

in den aenvanck van den houwelijcken Staet sich niet voor ooghen stellen het oprecht wit van de deught om daer hunne pijlen van liefde naer te schieten. 'T schijnt dat-se blinde moye loopen, ô Philothea, ende met den tast sich daer toe begheven, ende den eenen trouwt om d'oogen, den anderen om d'ooren, den derden om de handen, dat is, om 't goedt, om de schoonheydt, om het fraey clappen; al vierkens van stroey, die eens voor eenen corten tijdt op-vlickeren, maer ghemeynlijck niet langh en branden. Wijselijck dan doen, die besteden, oft moeten besteet worden, is't dat sy sien naer de deught, ende saligheydt, niet naer den lust, ofte dier-gelijcke vise-vaserijen. De Liefde die is blindt, sy gaet daer 't niet en dient, ende is ghelijck aen den douw, die alsoo wel valt op den dreck, als op de roosen. Dat dierghelijcke domme jonghe-lieden na-der-handt claghen, en is niet te verwonderen.

Iaeghen, visschen, vrijen,
Is altijdt vol lijen:     want

Vrijen, jaeghen, visschen,
Dat moet dickmael mißen:     daerom

Vißchen, vrijen, jaeghen,
Selden sonder claeghen.