Ydelheyt des werelts
(1645)–Adriaen Poirters–
AuteursrechtvrijAenspraeck.DE Wijsen van AEgypten, verstandighe Philothea, hebben de Liefde vergheleken by een brandende lampe, die lichtelijck can uytgheblasen worden: de schencken ende giften zijn de vettigheyt daer-se mede gevoedt wordt, ende een woordt aver-rechts op-genomen is ghenoegh om de vlam vande Liefde uyt te blasen, ende eenen grooten stanck te veroorsaken. Daer en is hedensdaeghs niet ghemeender als dat de minne-brieven onderteeckent worden: Mijn Goddin, mijn hert, mijn ziel, u slaef, soo langh als ick leef, totter doodt toe, tot in het graf. Met sulcke sotternijen vullen wy onse papieren, ende en peysen niet eens dat brieven van Lieven met boter beseghelt zijn: soo dat my dunckt, dat sy't niet qualijck voor-ghehadt en hebben, die de Liefde met vleughels geschildert hebben; want inder waerheyt het dertel Boefken en can niet stil sitten, en vlieght dan van ons, als wy meenden dat wy hem vast hadden. Reden hier van is, om dat de wellusten zijn van dien aert, dat-se | |
[pagina 55]
| |
groote begheerte in ons verwecken eer wy die besitten, maer als wy die ghenoten hebben, dan verwecken sy in ons een mis-noeghen, ende walghinghe (Als de muys sat is, dan is de meel bitter.) ende volght op den staenden voet dickmaels een afghekeertheydt, ende haet vanden persoon die-men eerst soo uytsinnigh bemindt hadde. Ammon, die van Ga naar margenoot+ dese wespe ghesteken was, droegh aen sijne half suster de schoone Thamar sulcke liefde, dat hy daer magher af wierde. Maer siet hoe haest dat vergaet min in haet. Op eenen tijdt bemindt hy haer, misbruyckt hy haer, verjaeght hy haer, ende was de haet naderhant grooter, als de liefde daer hy van te voren haer mede beminde. Wacht u, Philothea, van te grooten liefde; want sy sal met eenen stanck scheyden. Siet ghy dit niet in u eyghen keucken! Als den pot te sterck ghestockt Ga naar margenoot+ wordt, ende dat hy over-siedt, het water schuymt uyt, het vyer wordt gheblust, d'asschen die stuyven, de spijs vervuylt, en niemandt en can daer naer een eerlijck ghericht daer af maken. Siet, soo ontsteckt, soo brandt, soo vergaet, soo leet de vleesschelijcke liefde haest in d'asschen. Reden dan waerom datter vele zijn, die hen hier verbranden, is, om dat sy niet en volghen den raedt vanden Philosoph' Aristoteles, die begheerde dat-men de liefde ende wellusten niet en Ga naar margenoot+ moest besien als sy met ghenucht aen-comen, maer als sy met onghenucht scheyden. Een goedt ende soet beghin heeft wel een goedt behaghen, maer het eyndeken moet den last draghen. Onse rivieren binnens landts zijn in't beginsel soet, maer schieten hare wateren snel af, tot dat-se in een bracke ende siltighe zee voor altijdt worden ontfanghen. En Salomon, die eerst de korte soetigheydt, ende nader-handt de langhe bitterheyt ghesmaeckt hadde, soo dat hy met eyghen ghevoelen | |
[pagina 56]
| |
daer af ghetuyghenisse cost geven, bekent die niet, dat het lachen met pijnen vermenght sal worden, ende dat het eynde vande blijdschap in droefheyt wordt verandert? Met een woort geseyt, de lieflijcke roosen verslensen, ende de scherpe doorens blijven staen, ende wonden. En Godt gave dat dese onstantvastige Liefde bleef tusschen de paelen van af-ghekeertheydt, ende van haet, ende niet somwijlen door wreedtheyt voort-gedreven wierde; soo dat het al sijn reden schijnt te hebben, dat-men inden tempel van Venus slaep-laeckens Ga naar margenoot+ plagh te vercoopen, om de dooden daer mede te begraven; niet alleen om dat d'oncuyscheyt het menschen leven dapper verkort, ende merckelijck af-leyt, maer oock om dieswille dat, als de Liefde in eenen grooten haet verandert is, datter dan sommighe wel al stillekens van kant gheholpen worden. Dunckt u dat soo vremt dat de soete Venus iemant eene vijghe sou derven koken? Seker van dien tijdt af dat de Doodt ende de Liefde eens zijn gaen vernachten in de selfste herberghe, soo isser dickwijls groot ongheluck ende wreedtheydt uyt de Min gheresen. De gheschiedenisse, segghen de Griecken, is dese: Soo sy 's avondts by malckanderen slapen ginghen, leyden sy hare pijlen by een op de tafel; 's morghens al vroegh was het Boefken in de weïr (soo dat het van heden, oft van gisteren niet en is, dat de ghene die minnen, weynigh slapen) ende niet nauw-keurigh zijnde op de pijlen, heeft den pijl vande Doodt ghenomen inde plaetse vanden sijnen. Buyten comende heeft een jongh hert ghetroffen, ende gheschoten. Sy meende dat sy haest de bruyloft sou houden, maer eylaes! 't is op een uytvaert aenghecomen. Soo gingh't met de schoone dochter Irena binnen Constantinopelen, daer Mehomet eenighen tijdt op | |
[pagina 57]
| |
versot was gheweest, die hy nader-handt met sijnen eyghen fabel het hooft heeft af-ghesmeten. De gheschiedenisse sal ick hier den goedtgunstighen Leser mede-deelen. ALs Mehomet den Vorst sich hadd' te veldt begeven,
En dé het vijandts landt door sijne wapens beven,
En met een maghtigh heyr trock naer den Oosten aen,
Om voor een hooft-stadt self sijn legher neer te slaen;
Niet een soo stercken slot, 't zy op een rots gheleghen,
Oft in een wack moras, men broght de sleutels teghen;
De vrees die wasser in, men vluchted' over al,
En niemandt weet ghewis waer dat het gelden sal,
Tot dat hy met gheweldt quam voor Bisansen rucken,
En stack sijn legher af, en planten hondert stucken,
En binnen corten tijdt, in't diepste vanden nacht
Quam hy dicht aen de wal logeren inde gracht.
Hy velt de mueren neer, de stadt die wordt beclommen,
Naer datter menigh heldt hadd' in sijn bloet geswommen;
Sy vlieghen op de wal, en stormen vinnigh aen,
En planten hier en daer het vendel met de Maen.
Men sagh op staenden voet het noodt-vyer op den toren,
De poorten zijn al in, de stadt die gaet verloren,
Dus snijdt een coude vrees de borghers door't ghemoedt,
En schijnen al vermoordt eer sy noch storten bloedt.
O wat een droeven tijdt! als man en vrouw' moet scheyden,
En als een moeder siet haer dochters van haer leyden!
O wat een diepe wond' crijght vader in't ghemoedt,
Als hy sijn kinders siet ghewentelt in hun bloedt!
Maer't droefste noch van al, dat is het jammer suchten
Van menigh eerbaer Maeght, die niet en can gaen vluchten;
Niet een van al-te-mael oft sy waer liever doot,
Als met verlies van eer te worden noch soo groot.
D'een haelt een droeven bast om't leven met te corten,
Een ander wilt haer ziel gaen inde baren storten,
| |
[pagina 58]
| |
En seydt met eenen sucht, en met een bleecken mondt:
De eer die is bewaert die sincken sal te grondt.
Daer was een frische Maeght van edel bloedt gheboren,
Maer had een ruymen tijdt haer ouders bey verloren:
Den Vader was een Heldt, en stelde 't lijf te pandt
Ten dienste vanden Prins' en van het Vaderlandt:
En had sich menighmael in't strijden wel ghequeten,
En wist aen sijn rappier een man of twee te speten,
En gingh met desen lof tot in het duyster graf,
En lieter naer sijn doodt noch brief en seghel af.
Sy was een aerdigh kindt met wel ghemaeckte leden,
En had een schoonen glans, en aensicht wel besneden,
Soo dat een ieder-een wel in haer wesen las,
Dat daer een schoonder ziel noch in besloten was.
En daerom vreest sy meer: eylaes waer sal-se blijven!
Wie sal haer bleecke vrees, wie can haer droefheyt schrijven?
Wie sal haer bangh gemoedt eens brengen aen den dagh,
En haer verstorven oogh die vol van tranen lagh?
Soo ras sy wierdt ghevat om tot den Vorst te leyden,
Soo scheen haer droeve ziel van haer te willen scheyden;
Want als een schoone maeght gaet by een weerdigh Heer,
Die waeght (naer mijn verstant) haer leven, oft haer eer,
Sy wordt hem dan ghebrocht met tranen overgoten;
Dit is den eersten pijl' daer hy met wierd' gheschoten:
Hy siet haer schoon ghelaet, en leeter op en speelt,
Terwijl sy door de vrees staet als een sneeuw-wit beelt,
Hy seyd': En vreest niet kindt, u wordt ghejont het leven;
V wordt noch boven dat den trouw-ringh oock ghegeven:
De Croon die is voor u, ick maeck u Keyserin,
Daer op ghev' ick de handt, en sweir' u vaste min.
Hier quam het eerbaer root op haer beschaemde kaken,
En seyd' in haer ghemoet: O Heer! wat sal ick maken?
Wat sal ick hier in doen? wat uyt-vlucht, oft wat raet
Voor een die in de doodt, oft in de schande gaet?
| |
[pagina 59]
| |
Ick trouwen een Tyran? den schender van ons landen?
Veel nutter waer ick doodt, veel liever wou ick branden,
Oft datter een trouwant nu sabelt mijn jongh hert:
Een Maeght sterft out genoegh die noyt geschonden wert.
Hier mede viel sy neer, de cracht gingh haer begheven,
En sprack voor die't verstondt, s'en wou niet langher leven;
Iae wenschte d'aerde selfs dry voeten op haer lijf,
Veel beter een droef lijck, als soo een weeldigh wijf.
Hy siet haer sincken neer, hy siet haer bleecke wanghen;
Hy doet een gouden vat met crachtigh water langhen:
Maer watmen sproyet, oft niet, men vinter weynigh baet;
Want buyten is den troost, en binnen is het quaet.
Hy troost haer wat hy can, hy weet haer soet te praten,
Hy doet een wijt verhael van Rijcken en van Staten,
Hy vraeght naer haer gheslacht, en naer haer edel bloet,
Hy seyd' dat hy den stam noch meer verheffen moet.
Hy seyd': Mijn Koningh-rijck paelt verder als Afriken,
Ick heb een maghtigh landt, ick heerschap binnen Griecken,
Soo menigh cloecke vloot seynd' ick ter wereldt uyt,
En keert tot boven boordt gheladen met den buyt.
Hebt ghy niet eenen neef, oft broeder meer in't leven?
Die wil ick maecken Bas, oft noch iet hooghers gheven;
Iae over heel mijn heyr stell' ick hem Generael,
Oft is't een man ter zee, ick maeck hem Admirael.
V vrienden zijn de mijn, mijn landen zijn u landen,
Den Schepter ende de Croon die stell' ick in u handen,
Ick schenck't u al-te-mael noch heden op den dagh,
Ick ben al rijck ghenoegh als ick u hebben magh.
Hy ruckt sijn keten' af om die aen haer te hanghen,
My dunckt het is gheseydt: Nu zijt ghy mijn ghevanghen.
Die weet een dochters hert te locken met het goudt,
Die sou een houw'lijck doen, en worden noyt getrouwt.
Och onbedachte jeught! doet eens u ooghen open:
'T is sorghelijcke waer' den maeghdom te vercoopen,
| |
[pagina 60]
| |
En neemt den prijs niet aen, maer blijft in u gheheel;
Want als hy is vercocht, dan speelt den Coopman beel.
En oft ghy desen Prins een dieren eedt hoort sweiren,
De saeck en gaet niet vast, de Liefde die heeft veiren,
Het Boefken is te vlugh, al sit het somtijdts neer,
Den Quick-steert nemt de vlucht, en selden keert hy weer.
Leert dat uyt onsen Vorst; hy stelt den krijgh ter sijden;
Die peys met Venus maeckt, sou teghen Mars die strijden?
Hy nemt een snooden lust, en boosen handel aen,
En laet sijn maghtigh rijck en landt verloren gaen:
Sijn haven die staen leegh, sijn oorlooghs schepen rusten,
Daer zeylt geen coopvardij, noch vloot naer vremde kusten;
Men nemter geen belegh, noch velt-slagh meer ter hant,
Het schijnt een vollen peys te water en te landt.
Ghelijck Alcides heeft met vrouwen sitten spinnen,
Die Hyders, Stier, en Leeuw, en Reusen cost verwinnen,
En die't fortuynen radt nu tredde met de voet,
Die sloegh de handt aen't wiel gelijck een spinster doet.
Soo wordt den Prins verwijft, hy laetet t'samen varen,
En smoort sijn domme jeught, en scheynt sijn groene jaren,
Al of hy waer verghift door eenen minnen dranck,
Soo doolt, en dolt sijn hert met heele daghen lanck.
En die eerst hadd' ghenucht in't kriecke vande daghen
Een swijn, oft fellen Leeuw de berghen af te jaghen,
Die met een spitse lanc' schoot toe een wilden beir,
Draeght nu Cupido's bogh', en dierghelijck gheweir.
Die eertijdts was ghewoon sich in sijn sweet te baden,
En door een heete Son reedt in't curas ghebraden,
Die stickte in het stof, en swert was vanden brandt.
Die door een harnas sloegh, verwint een vrouwen handt;
En die had sijn vermaeck in't steken van trompetten,
En gingh een ys'ren bergh slagh-wijs in orden setten,
Die losten het canon, en branden een Cartouw,
Die loopt nu naer de luyt, en't singhen van een vrouw.
| |
[pagina 61]
| |
Noch hem en weder-houdt 't perijckel vanden lande,
Noch ondergangh van't rijck, noch oock sijn eygen schande,
Maer blijft al even seer tot geylen lust gheneyght,
Oock als den vyandt roert, en eenen inval dreyght.
En al is heel het Hof met al de hooghste Raden
Hierom in groot ghevaer, en om het stuck beladen;
Niet een en is soo stout die eens den grooten Heer
Derft treden op den teen, en tasten op sijn seer;
Als eenen die met hem van jonghs was op-ghetoghen,
En die oock met hem hadt wel eer de borst ghesoghen,
Die wil den Vorst aen bort, en treedter recht op aen,
En segghen eens rondt uyt, waer op de saecken staen.
Daer was aen het Palleys een lust-ho vol ghenuchten,
Die rondsom was beset met uyt-ghelesen vruchten,
Daer Constantin de Groot wel eer vermaeck in nam,
Als hy van groote sorgh' oft Raedt van Staten quam.
Het was een schoon vertreck daer duysent voghels songhen,
Daer in een gulden back de silv're waters spronghen,
Daer menigh schoon prieel ronsom was in ghebouwt,
Van altijdt even groen, en even jeughdigh hout:
Daer cruydt van soeten geur, daer lieffelijcke bloemen,
Daer hondert planten staen die niet en zijn te noemen,
Daer een Laurieren bosch groeyt aen een stille stroom,
Daer soeten balsem sweet van boven vanden boom;
Daer haeren milden schoot Natuer' heeft als ontsloten,
En heel den lust-hof deur haer schatten heeft ghegoten,
Daer 't soo is t'alle kant, soo lustigh over al,
Oft waer een Paradijs, en niet een aerdsche dal.
Hier was den grooten Vorst, en gingh een lochtjen rapen,
Naer dat hy was verseeuwt van wellust en van slapen.
Den Prins die tredt hem toe, en thoont sich onberoert,
En heeft hem desen lof met clachten in-ghevoert:
Ghy zijt, ô maghtigh Heldt, den blixem van ons tijden,
Den tweeden Hannibal oft Caesar in het strijden,
| |
[pagina 62]
| |
Ghy sult den Tiber noch eens verven in sijn bloedt,
En met de dooden self gaen stutten sijnen vloedt;
Ghy sult voor Rhodus gaen met duysent cloecke masten,
Om met u heele vloot het eylandt aen te tasten,
En swermen door de haef, en sluyten haer de zee,
En brenghen u gheschut, spijt hen, tot op de ree.
En hoe sal Brittenlant, hoe sal noch Vranckrijck schroomen,
Als uwen oorloghs-man sal cruyssen op haer stroomen?
Wat Koningh, of wat rijck is't dat u deiren can,
Als sy u landen sien met hondert duysent man?
Ghy sult den Donauw op met uwen heyr-toght rucken,
En daer den Arent gaen sijn beste veren plucken;
Ick sie het Roomsche Rijck door u noch eens verrast.
O wat een Lauwer-crans staet daer voor u en wast!
Maer dit cost sweet en bloet: een Keyserdom te winnen
En is gheen kinder-werck, oft voor de ghen' die minnen;
'T is een manhaftigh stuck, voor die sijn leven waeght
En die in eenen strijdt naer doodt noch duyvel vraeght:
Wat sit ghy hier dan noch in't midden vande wijven,
Terwijl een vroom soldaet het spits moet af gaen bijten,
En vringhen hier u lijf terwijl de snaren slaen,
Als ghy moest in het veldt stijf in u harnas staen.
Het gincker anders eens als wy de stadt bespronghen,
En als u bloedigh heyr de poort quam in-ghedronghen.
Let op ons sluyers eens, siet onse wapens aen,
Ghy vindter rondtsom op wel duysendt scheuten staen
Dit is dat heel het Hof, dit voelen al de Standen;
Sy roepen, dat het streckt tot nae-deel van u landen;
Sy hebben vast bericht hoe dat den vijandt loert,
En heel Europa deur de trommel wordt gheroert.
| |
[pagina 63]
| |
Waer is de groote ziel die u is in-gheboren
Waer is dat moedigh hert dat ghy hadt van te voren?
Waer is dat edel bloedt van Ottomans gheslacht,
Dat altijdt maer naer eer en nieuwe Rijcken tracht?
Ontwaeckt eens grooten Vorst, en laet een weynigh rusten
V rancken die ghy leydt, u onghebonde lusten;
Het is, gheloovet my, den alder-stercksten man,
Die midden in den lust den lust verwinnen can.
Den Vorst die siet hem aen, en hoort sijn vinnigh kallen,
En twijffelt of hy hem wil stracks aen boort gaen vallen,
En sabelen den kop, en toonen metter daet
Dat sulck-een trots verwijt hem gheensins toe en staet.
Maer hy gheveynst sich koel, en gheeft hem goede woorden,
En cropt sijn gramschap in, of hy sich niet en stoorden,
En doet voor 's ander-daeghs de Staten al-te-mael
Op den ghesetten tijdt verschijnen in de sael.
Soo scheydden sy van een. Wat sal den Vorst beghinnen?
Hem steckt diep in de ziel de wortel van het minnen.
Als hy maer eens en peyst dat hy haer laten moet,
Dan leet hem aen sijn hert het swaer gheronnen bloedt.
Sijn tranen bersten uyt, en dwinghen hem te weenen;
Hy voelt sijn innigh mergh verstijven in sijn beenen,
Daer sinckt soo swaer ghepeys in't diepste van sijn ziel,
Dat uyt sijn bleecke mondt dees droeve clachte viel:
Sal ick naer een schavot Irena connen leyden?
En met een wreede slagh de lieve ziel doen scheyden?
Sal ick met dese handt den kop haer snijden af,
Daer ick haer met in't eerst mijn echte trouwe gaf?
Sou ick den witten hals met bloedt sien over-goten?
Ah! soo hebb' ick een hert wel uyt een rots ghesproten;
Soo is mijn wreede ziel ghesmeedt uyt enckel stael,
En heel mijn inghewant ghegoten van metael.
'K en kan, 'k en sals niet doen: Irena ghy sult leven;
Noch ick en sal mijn gunst aen iemandt anders gheven.
| |
[pagina 64]
| |
Sou dit mijneedigh hert gaen breken voor het graf
Den ringh dien ick u eens met dieren eede gaf?
Eer moet den donder-slagh my duysendt-mael verpletten
Eer moet het blixems-vyer my heel in polver setten;
Dat eer de aerde scheur' tot aen de droeve hel,
En slick met huyt en hayr een trouwe-loos ghesel.
Soo spreeckt hy voor de trouw'. Maer gaet hy overleggen,
En wat dat heel het Hof, en al de Staten segghen,
En dat het vyandts heyr van daegh tot daghe groeyt,
En tot een groot belegh, oft vroeghen veld-tocht spoeyt,
En t'samen overweeght den corten lust der vrouwen,
Dan voeldt hy aen sijn hert de liefde heel verflouwen
Dan wou hy dat hy noyt de Maghet hadd' besint,
Dan wou hy dat hy noyt Irena hadd' bemint;
Dan wenscht hy om haer doot, en seyt dat sy moet sterven,
Dat hy wilt in haer bloedt den blancken sabel verven:
Sijn onghestadigh hert is nu vol soete min,
Dan hevet droeven haet, en enckel bloedt-sucht in.
Ghelijck in een tempeest daer schepen t'samen varen;
De vloot' wordt Oost, en West gheslinghert vande baren;
Dan naer een harde klip, dan weder naer het strandt:
Soo wordt het Vorsten hert ghesmeten t'alle kant.
Onseker waer hy sal ten langhen lesten landen,
Soo leet hem in den krop 't verwijten vande Standen,
Dat maeckt hem heel beroert, dat stelt hem ongherust,
En even wel den Vorst keert tot sijn ouden lust.
Iae op den ganschen tijdt van drij gheheele jaeren,
Is hy noyt sonder toom soo schandigh voort ghevaren:
Hy springht als uyt den bandt den lesten dagh en nacht,
Terwijl' het heele Hof daer van den uyt-gangh wacht.
Hy doet haer 's anders daeghs haer beste kleeden langhen,
En rondsom stijf van goudt, en vol juweelen hanghen;
De vlechten van haer hooft zijn aerdigh om-ghecrult,
En tusschen bey met lint van schoon couleur ghevult.
| |
[pagina 65]
| |
Sy draeght een hals-cieraet dat soo veel sou beloopen,
Dat iemandt voor den prijs heel steden wel sou koopen;
Behalven dat op 't hert een groote bagghe honck,
Die met een helle schijn ghelijck de sonne blonck.
Haer cleedt vol ghebourduert met hondert moye dinghen,
Dat wordt haer naer geleydt van twee schoon jongelingen:
De uyt-ghelesen stof, en al het fraye ghewaet
Toont datter niet een vrouw, maer een Goddinne gaet.
Terwijl' dat dit gheschiedt, de sterren gaen verdwijnen,
Den dagheraet comt aen, de Son beghint te schijnen,
Den Edeldom tijdt op, en comt met groot ghetal,
Onseker wat den Vorst hier doen oft laten sal.
Het heele Hof verwacht met al de hooghste Leden,
Tot dat hy is met haer ten laetsten in-ghetreden:
Sy comen handt aen handt, en toonen blij ghelaet,
Ghelijck een echte paer dat naer de Bruyloft gaet.
Wie dat Irena sagh, die crijght in haer behaghen,
Wie dat Irena sagh, die is ghelijck verslaghen;
Den eenen prijst de snee, een ander het cieraet,
Den derden haeren glans die't al te boven gaet.
Sy wenschten hem gheluck wou hy met haer gaen paren,
En seyden dat hy moest haer voor sijn Bruydt verclaren.
Sy selve, als sy haer vondt in dit rijck cieraet,
Gheloofde dat den Vorst haer stellen wou in staet;
En dat hy niet alleen haer eens en wou gaen toonen,
Maer dat hy haer voor al wou Keyserin' gaen croonen.
Dies quam sy, soo het scheen, heel vlijtigh naer de sael,
En thoonde meer als oyt haer soet en lief ghetael.
O wispel-duerigh radt, wie sal op u betrouwen!
O onghestadigh Hof, op u is niet te bouwen!
Die ghy het saechtste streelt, die ghy het meest verheft,
Die is't die ghy daer naer op d'onverwachtste treft.
Den Vorst dan die beghint met voor-bedachte reden,
Die haer diep in de ziel, en door het herte sneden:
| |
[pagina 66]
| |
Hy seyt dat hem misnoeght dat trots en spits verwijt,
En dat hy 't daerom hout voor enckel wronck, en spijt.
Hy seyd' dat eenen Prins, en grooten Heer magh leven,
En niemandt daer en heeft af rekeningh' te gheven.
Voorts dat hy heden noch wil thoonen op den dagh,
Hoe weynigh vrouwen lust op sijne ziel vermagh.
Stracks greep hy haer by't hooft, en doet den sabel blincken:
Irena die verschiet, haer swacke leden sincken;
Den heelen Edeldom die worter door verschrickt,
En niemandt is soo stout dat hy een woordt eens kickt.
Soo hy den Sabel hief om haer den slagh te gheven,
Soo stierf haer rooden mondt, en scheen als sonder leven,
Doch met een traenend' oogh' die sy noch op hem sloegh,
Daer sy wel eer een pijl met door sijn herte joegh,
Ah! seyd'-se, Grooten Vorst, waer toe ben ick ghecomen?
Wat onlust, oft wat haet heeft u doch in-ghenomen?
Y! spaert mijn jeughdigh hert, ah! wat ick bidden magh;
Hebt ghy my oock bemindt, vergheeft my desen slagh,
Dit seyds', en sy viel neer met tranen overgoten,
En tusschen bey soo quam een woordt noch uyt-gheschoten,
Daer gonck een droeve sucht rondsom de heele sael',
'T is jammer om te sien, het weenter al-te-mael.
Maer dies al niet te min heeft hy het sweert gheheven,
En daer met alle cracht den wreeden slagh ghegheven,
Het hooft terwijl' het viel sprack met ghebroken sin:
O kort', ô droeve vreught! ô trouwe-loose Min!
Dit is den droevighen uyt-gangh van Irena ende de groote liefde die haer Mehomet in het eerst hadde ghedragen. Soo verandert den soetsten wijn in den scherpsten, ende vinnighsten azijn. Doch wat seggh' ick van veranderen? Oneerlijcke Liefde is noyt Liefde gheweest, maer enckelen haet, ende vijandtschap, oock van het beghinsel. De Liefde is d'edelste gheneghentheydt, ende de soetste crachte der zielen, door | |
[pagina 67]
| |
de welcke wy ghedreven worden om een ander goedt te wenschen, ende te besorghen. Dese goedt-jonstigheydt en can met eens anders nae-deel, ende met de vuyligheydt gheene ghemeenschap hebben. Ick vraegh' u eens, voorsichtighe Philothea, die met oneerlijcke liefde ontsteken zijn, wat soecken die? waer op zijn-se uyt? wat is hun voornemen? wat peysen sy by daghen? wat droomen sy by nachten? dat diergelijcke sich eens oprecht wilden biechten, sy souden moeten belijden, dat sy anders niet en sochten als hunnen eyghen lust, ende ghenuchten van hun eyghen vijf sinnen: en of sy duysentmael sweiren dat sy swert worden, ende met dieren eedt bevestighen dat sy u beminnen, en ghelooft het niet, want hunne liefde is eyghen-baet-soeckinghe. De huys-vrouwe van Putiphar, die lagher sieck af te bedde. Maer op wie speelde hare liefde? Op den schoonen Ioseph, die sy daghelijcks bekoorde? Verre van daer. Sy roept, Moort, sy beschuldight hem, sy doet hem smijten in den kercker,sy stelt hem in perijckel van een schandige doot, ende dat alleen om dat sy hare vleesschelijcke lusten niet en cost boeten. Wie soud' oyt connen gelooven, dat de sotte liefde, die soo soet-hertigh schijnt van aerdt, die opgevoet wort in gunste, soo sterck venijn in heeft, 't welck ingheswolghen, ghenoeghsaem is om (als eene oude tooveresse Circe) een goedertieren hert te veranderen in een wilde ende wreede beeste; ende nochtans Godt getuyghet, de redene leeret ons, d'exempelen betoonen t'ons claerlijck, datter niet en is, het welck een goedertieren mensch meer berooft van sijne ingeborene goedertierenheyt, het welck 'therte meer vervult met schroomelijcke ende onghehoorde wreedtheyt, als d'onghetemde liefde. En- | |
[pagina 68]
| |
de is't dat ghy dit niet wel en kont ghelooven, let op de woorden vande vleesschelijcke menschen door d'eeuwighe Wijsheydt ghestelt in het boeck der Wijsheydt: Laet ons croonen het hooft met roosen, &c. Maer terstondt daer naer: Laet ons overvallen, en laet ons niet sparen, laet ons bedriegen, laet ons Ga naar margenoot+ ter doodt verwijsen. Op het welck lettende den H. Augustinus seght: Soet schenen te zijn de woorden van de wulpsche ende onkuysche menschen; Laet ons stellen op het hooft de roosen eer sy vergaen Wat isser lieffelijcker? wat aengenamer? soudt ghy van dese goedthertigheyt vreesen eenigh cruys? eenighe sweerden? En verwondert u niet: de wortelen vande doornen zijn sacht; is't dat ghy die aenraeckt sy en sullen u niet hinderen, maer sy brenghen voort daer ghy in het handelen mede ghewont wordt. Wat beter ghetuyghenisse connen wy hier van hebben als van Henricus den VIII. Koningh van Enghelandt? Het is aen de heele wereldt bekent, wat eene cracht over hem hadde de vleesschelijcke ghenuchte; aenghesien dat hy om die te volbrenghen, af-gevallen is van sijn gheloof. Desen, gelijck bemerckt Sanderus, Ga naar margenoot+ van ses huysvrouwen die hy getrouwt hadde, heefter twee met sijne eyghen handen gedoodt, de derde heeft hy het lichaem doen open-snijden, om aen hare vrucht het leven te behouden, niet passende op de doodt vande moeder, die door de pijne ghestorven is; van twee andere is hy ghescheyden; de sesde is wel haer eygen doodt gestorven, maer hadde nu al in sijn ghemoedt de sententie des doodts over haer ghestreken. Met hoe veel bidden, met wat langhduerigh smeecken en heeft hy dese te voren niet versocht? Hoe luttel is op de woorden van een minnaer te betrouwen? En wilt dan, ô Philothea, naer dese Mereminnen sangh noyt luysteren; want sy | |
[pagina 69]
| |
soecken u op een sant-plaet, oft op een klip te locken, om u eer schip-braeck te doen lijden. Overleght dit van te voren: want Raedt naer daet Den put te stoppen als't kalf verdroncken is, ende suycker te stroeyen op de vlaey als sy verbrandt is, dat is domme liedens werck, die dan d'oogen open doen, ende omsien naer den steen als sy ghestronckelt hebben. Soo dat my dunckt dat-se verstandelijck ghedaen hebben die de Liefde stelden tusschen den Tijdt, ende tusschen de Uren, de welcke over handt trocken de draeyen uyt den doeck, daer de Liefde mede verblindt stondt, tot dat sy't heel ontbloot hadden, ende sy coste sien in wat staet sy door hare blindtheydt was ghecomen.
De Liefde is een dertel kindt,
Dat met een doecxken staet verblindt,
Den Tijdt die aen sijn sijde staet,
En pluyst den doeck van draet tot draet,
En als sijn ooghen open gaen,
Dan seyt hy: Wat heb ick ghedaen?
|