Ydelheyt des werelts

Aenspraeck.

ICk weet wel dat dese teghenwoordighe waerschouwinghe voor u onnoodigh sal wesen, Eerbare Philothea, overmidts ghy de eenigheydt bemindt, ende een lief-hebster zijt van u camer, die-men met recht een maeghde-schans magh noemen. Ende als ghy in het gheselschap wordt ghevonden, dan en isser aen u anders niet te mercken als een rijpigheyt aen u wesen, heusheyt in u woorden, eerbaerheyt in alle uwe manieren: ende daerom sal ick met uwen goeden oorlof dese Aenspraeck toe-passen aen de ghene die niet en overweghen de perijckelen van eene sorgheloose ghemeynschap, ende al te vrijen kennis houden met onghelijcke persoonen. In het ghemeen gesproken, Vrienschap en moet niet teenemael af-ghesneden, oft uyt-gheroeyt worden: want wy bevinden dat vele groote ende treffelijcke heylighe personagien sich daer toe hebben laten aendrijven. Den H. Athanasius heeft inde vervolginghe van ⁺ d'Arriaenen sy-selven versteken ten huyse van eene gheestelijcke dochter. Den H. Chrysostomus hadde groote kennisse met eene Me-vrouwe Olympias, ende droegh groote sorghe voor haer ende hare ghesontheydt. Ende wie heeft oyt ghelesen de brieven van den H. Hieronymus, die niet en siet de vriendschap die hy droegh aen d'edele ende Godtvruchtighe Paula? Ick en wil hier niet verhalen, hoe den heyli-

+ P. Soeffren c. 7. a. 2. sec. 3

[p. 43]

ghen Petrus ghehandelt heeft met Petronella, niet sijne vleeschelijcke, maer, naer het ghetuyghen van Baronius, sijne geestelijcke dochter. Ende den heylighen Paulus hoe dickwijls en was hy niet by Tecla, om haer raedt ende daet te gheven? Iae Christus selve beminde Martha, ende hare suster Maria. Op dat ick verswijghe den H. Ioannes die aen eene devote ⁺ Iffrouwe met name Electa, schrijft eenen brief, haer biddende, dat sy hem sou gunste draghen, dat hy hopte haer haest te besoecken, ende mondelijck te spreken. Onghetwijffelt, diergelijcke vriendschappen zijn eerlijck, ende en connen niet berispt worden. Maer uyt de bloemen daer de biën honigh suyghen, daer trecken de spinnen fenijn. Den wijn is lieflijck, ende goedt voor de ghesonde, maer eene peste voor de ghene die met eene brandende cortse ontsteken zijn. Wat een schoone lelien waren d'een inden weduwelijcken, d'ander inden houwelijcken staet, Iudith, ende Susanna? nochtans Holofernes ende d'Ouderlinghen hebben daer met hunne ooghen op-gheseten als spinnen.

Nu is't by aldien dat het gheselschap schadelijck is daer d'eene noch goedt is, hoe en sal het niet sorghelijck wesen daer-se alle bey quaedt zijn? Kan iemandt vyer in sijnen schoot berghen sonder dat sijne cleederen sullen branden? Het is een versiert fabeltjen, maer nochtans dienstigh om onse perijckelen t'ontdecken, als Stroeyken ende kooltje vyers t'samen ginghen wandelen, dat d'een ghebrandt is in twee stucken, ende d'ande wierd' uytgheblust in het water, waer over Boontjen begost te lacchen.

Ende om in dese sake die van groot ghevolgh is, wat dieper in'te treden, soo dient gemerckt, dat ons de Nature selver hier in schijnt te waerschouwen;

+ Ioan. 11

[p. 44]

want tweelinghen daer d'een een knechtjen af is, ende d'ander een dochterken, worden van hunne ontfanghenisse met een besonder velleken gescheyden, dat de tweelinghen vande selfste nature niet en hebben. Iae den Propheet Iob vreesde dese bloote ⁺ versaminge oock onder de lidtmaten van sijne doode kinderen. Daer sat den waerachtighen ende stercken diamant-steen den salighen Iob, ende onderscheydde de lit-maten van sijne verplette kinderen, verhoedende, dat hy sijner dochteren leden aen de lichamen sijner sonen niet en sou vervoeghen. Is de nature dan besorght voor d'onnoosele ende ongeboren kinderen, Iob voor d'overleden sonen, ende dochters, tusschen welcke geene beweginge en can wesen, wat staeter te vreesen, Eerbaere Philothea, alsser is tusschen twee persoonen eene losse ende vrije ghemeynsaemheyt, aensprake, vleydinghe, strelinghe, smeeckinghe? 't waer wonder datter gheene voncken en resen. Eenen claren spieghel wordt verduystert door eenen asem: die het peck raeckt, besmeurt lichtelijck sijne handen. Daer zijn beesten die niet ghevoelt en worden soo langh sy bijten, maer als sy den mensch verlaten hebben, soo beseft hy den anghel, het vleesch onsteckt ende swelt. Soo soet is den steke van een quaedt gheselschap, dat gy die niet en gevoelt, voor al eer gy daer van ghescheyden zijt. In wat een perijckel en heeft niet gheweest Lot onder de boose borghers van Sodoma, uyt het welck hem den Enghel qualijck heeft connen uyt-trecken? Wat is d'oorsake gheweest vande nederlaghe vanden Koningh Iosaphat, als het verbondt ende ghemeynsaemheyt met den ongoddelijcken Achab? Den Prince der Apostelen, die van te voren soo cloeck was, dat hy voor sijnen meester gereedt was inde ghevanghenisse ende de doodt te

+ Farnael. lib. 7.
Phisiolog. c. 12.
Chrysos. hom. 2. in Iob.

[p. 45]

gaen, naer dat hy geweest hadde onder de vijanden Christi, die hem nochtans van gheen quaedt en hebben ghesproken, gevraeght wesende alleen van eene maerte, heeft sijnen Heere gheloochent. Waer sullen wy blijven die van aerde, van crancke stoffe zijn, is't dat de colommen van den hemel niet vast en staen? Maer, sal iemandt moghen segghen, wat isser doch van ons te vreesen die malckanderen soo naer bestaen? Siet toe dat het bestantsel de schaemte niet meer en beneemt, als wel een vremdelingh. Spiegelt u aen Amnon ende Thamar. Wie soude meer vervremt wesen van te sondighen, als broeder ende suster? ende nochtans sy en heeft het ghewelt van haren broeder niet connen ontgaen. Wilt ghy weten hoe naer den val sy zijn die met ongelijcke persoonen handelen, tot wat een eynde sy metter tijdt sullen gheraken? Hoort wat dat is gheweest het ghevoelen vanden heyligen Bernardus: Altijdt met eene vrouwe te zijn, ende dat u dat niet en soude beschaedighen, ⁺ dat is meer als eenen dooden te verwecken: ghy sit sijde aen sijde met haer aen tafel, u bedde staet aen haer bedde inde camer, uwe ooghen ende hare ooghen spelen ende sterren op malckanderen in uwe t'samen-sprake, ghy streelt haer handen, en wilt ghy my wijs maken dat u dat niet en sal hinderen? Een godtvruchtigh persoon wesende by een van sijne biecht-kinderen, nam uyt vrijigheydt ende sinnelijckheydt die somtijdts met de handen, segghende, dat hy goedt was, ende sy oock, ende oversulcks datter gheen onghemack af en kost comen; maer sijnen Oversten strafte hem met harde woorden, ende seyde: D'aerde is goedt, ende het water is goedt, maer aerde ende water onder-een dat is slijck ende modder. En of ghy hier door noch aen ziel, noch aen lichaem besmeurt en wierdet,

+ Bern. ser. 64.

[p. 46]

(het welck even-wel soo qualijck can geschieden als dat het vier den solfer-steck sal raken en niet ontsteken) uwen naem ende faem sou ten minsten eene cladde vatten: want al waert ghy soo kout, ende onberoerlijck als eenen steen, nochtans ghelijck alsmen eene brandende kerse plackt tegen eenen muer, men naer jaer en dagh weet te segghen dat daer een kerse heeft gestaen, om de swarte placke die-se daer heeft ghelaten; soo sal oock iemandt, al waer hy onnoosel, door den onbehoorlijcken, sinnelijcken ende lichtveerdighen handel eene cladde blijven aenhanghen. Dan niemandt en bedriege sy-selven; wy en zijn niet sonder ghevoelen ghelijck de steenen: ⁺ ons herte is ghemaeckt van polver, ende d'ooghen ende onse sinnen zijn het loopende vyerken daer de mijne mé wordt ontsteken. Van waer is David soo hoogh ghevallen? Hy clom op sijnen Belveder, ende liet sijne ooghen weyen, ende op Bersabee spelen. Hy besmeurde sijne ziel; sy wiesch haer lichaem, sy sat in't water: hy ontstack in vlammen: het sien verweckte de begheerte, de begheerte het consent, het consent d'overspel, het overspel den doodtslagh. Een cleyn vonck, een groot vier. Wie soude dit van eenen man naer het herte Godts hebben derven vermoeyen? ⁺ Laet ons soo verre gaen vande sllibberachtighe plaetsen als het moghelijck is: want oock daer't met sandt ende met asschen ⁺ bestroyt is, sullen wy qualijck connen staen sonder te vallen. Wat meynen wy dat te segghen is, dat dien cloecken Hercules, gaende deur de Kercke van Venus, ende stootende sijnen voet aen eenen oneffen steen, leelijck is ghestronckelt, ende noch leelijcker is ghevallen? 'T is eene waerschouwinghe voor ons, dat niemandt op sijne crachten magh betrouwen, oft wel daer hy hem het minste voor hoedt, daer sal hy

+ Salvianus.

+ Sen. Ep. 117.

+ Serrar. in Iudith.

[p. 47]

sy-selven vinden ligghen. Het was een sluytende, ende bondighe reden van David, als hy Goliath sou gaen bespringhen: Ick hebbe de Leeuwen verscheurt, ende ⁺ de Beiren versmacht; oversulcks sal ick desen onbesnedenen op de selve maniere onthalen. Staet te bemercken dat David was een lieflijck jongelingh, blondt van hayr, schoon van snee, bloosende van couleur, soo dat-men eenen Cupido niet anders en sou connen af-malen; maer ghelijck Cupido heeft eene ghedaente van David, soo magh hy sich oock wel roemen als David, ende segghen: Leeuwen ende Beiren, dat is, standtvastighe, ende vrome Heylighen hebb' ick verwonnen, ende meende ghy, die swack ende teer zijt, geneghen tot den val van u eyghen-selven, dat ghy sult connen weder-staen aen mijne crachten? Ghy zijt noch verre vande sterckte van Samson, vande heyligheydt van David, vande wijsheydt van Salomon; ende siet, dese groote Reusen zijn door desen cleynen Campioen verslaghen. Ende wie isser oyt meer ghewapent geweest als den H. Iacobus Eremijt, behalven 't voordeel vande plaetse dat hy in eene woestijne hadde verkosen verre buyten alle aenspraeck ende gheselschap der vrouwen? hy droegh een hayren cleedt, hy temde sijn vleeesch met vasten, hy sliep op harde steenen, hy nuttede weynigh wilde cruyden, hy dronck kout water, hy was overgoten met tranen, ende noch en heeft hy den brant van oncuysch-heyt niet connen blussen. De gheschiedenisse is dese: Hy hadde uyt eene dochter den duyvel verdreven, ⁺ ende wierde selver met eenen booseren duyvel beseten. De vrienden vande dochter, vreesende, of misschien sy niet teenemael verlost en hadde gheweest, hebben hem ghebeden, dat hy haer voor eenighen tijdt in sijne hutte soude willen ontfanghen,

+ 1. Reg. 17.

+ Surius in vitâ.

[p. 48]

ende laten vernachten, om by aldien het quaet weder-keerde, dat de hulpe oock terstont by de werck sou wesen; soo is het schaep aen den wolf bevolen. Wie soude sulcks vermoedt hebben? want wat geschieter? 'tghene dat een-ieder in verkeeringhe met onghelijcke persoonen een achter-dencken magh gheven; want den Eremijt, een man soo gheconfijt inde vreese Godts, die speelt in dit gheselschap met sijne ooghen, die speelt met sijne ghedachten; sijn herte beghint te voncken, sijne sinnen beghinnen te vlammen, ende dat hy eertijdts niet en sou hebben derven peysen, dat gaet hy vol-brenghen met de wercken. O broosheydt der menschelijcke nature! ô kranckheyt! dit niet ghenoegh wesende, ghelijck David van het overspel met Bersabee ghevallen is tot den doot-slagh van Vrias, soo gaet desen Eremijt de dochter eerst haer eere rooven, ende daer naer het leven oock benemen, willende de saecke soo verborgen houden. Maer, eylaes! sijn' eygene conscientie en dede anders niet als vraeck roepen. Hy wierde dan overvallen met vreese, anghst, benauwtheden, hy wanhop't van sijne saligheydt, hy wilt sijne Eremijts-kap op den thuyn hanghen, ende den vollen toom gheven aen alle wellusten: diës maeckt hy een opset van weder naer de werelt te keeren. Doch onderwegen ontmoetende eene speloncke vol van doodts-beenderen, ende geraeckt wesende van Godt, heeft sich daer in begheven om sijne sonden daer te beweenen. Ick sal den goetgunstigen Leser sijne droevighe clachten hier in dicht verhalen:

EYlaes! waerom ben ick oyt tot een mensch gheboren?
Veel beter noyt gheweest, als zijn, en gaen verloren:
Ick vrees' het eeuwigh vyer, 'tis mijn verdiende boet,
My dunckt ick draegh' een hel van nu af in't ghemoet.

[p. 49]

 

Waer zijt ghy blixems dan? waer blijft ghy donder-slagen

 

Ghy hebt al langh ghenoegh dees boose ziel verdraghen.

 

Scheurt aerde, scheurt eens op, en opent uwen schoot,

 

Ick weet mijn vonnis wel, al ben ick noch niet doot.

 

Doch soo ghy niet en scheurt, en my komt neder-smacken,

 

Ick can door mijn ghewicht in eenen afgront sacken;

 

Daer is gheen hooghe rots, gheen klip van grove steen,

 

Of wel mijn' groote sond' weeght swaerder noch alleen.

 

En schoon ick hier noch bleef, en my cost weder-houwen,

 

'Ken ben niet weerdigh meer den hemel aen te schouwen,

 

'Ken hebbet niet verdient, dat ick mijn ooghen slae

 

Waer dat een ander mensch gaet bidden om ghenae.

 

O droef! ô bitter vreught! die my soet quaemt bekoren:

 

Den hemel ben ick quijt, en u hebb' ick verloren:

 

En voor een cleynen lust, die t'samen comt, en scheyd,

 

Erf' ick een groote pijn tot in der eeuwigheydt.

 

Maer't meest dat my spijt, en dat ick moet beclaghen,

 

Is dat ick word' ghewondt in't eynde van mijn' daghen;

 

Ick keerde alle reys verwinner uyt den strijdt,

 

En heel het duyvels-heyr weeck voor een Eremijt.

 

Ick hadd' tot mijne rust een steen om op te slapen,

 

In mijnen honghers noodt gingh ick wat cruyden rapen,

 

De gheessels die noch zijn door-droncken van mijn bloet,

 

Die connen heden noch ghetuyghen mijn ghemoet.

 

Daer quam een siltigh nat langhs mijn' wanghen leken,

 

Ick stort'en dagh en nacht met heele tranen-beken,

 

Een rouw scherp hayren kleet droegh' ick staegh over my,

 

En noch en was de borst voor desen pijl niet vrij.

 

Wat baetet dat ick hadd' verlaten wulpsche steden,

 

En dat ick eensaem hier quam in een bosch ghetreden?

 

Wat baet doch mijn vertreck soo verr' van alle-gaer?

 

My volghde in een vrouw de heele wereldt naer.

 

Ick wil van heden af soo verr' en diep gaen dwalen,

 

Daer my noyt Sonne meer sal volghen met haer stralen,

[p. 50]

 

En gaen daer ick noch plaets, noch mensch, noch dier en ken:

 

Het pijnt my dat ick hier noch by my-selven ben.

 

Doch waer sal ick al gaen? hoe sal ick connen schuylen?

 

Waer is soo diepen hol? soo gronde-loose kuylen?

 

Blijft liever verr' van hier ghy Son, ghy bleecke Maen,

 

Soo sal ick onbekent een beest met beesten gaen.

 

Wat seggh' ick onbekent? de tacken ende bladen

 

Die sullen my by nacht, en over al verraden,

 

Dit grof en leelijck stuck, dat ick hier hebb' volbracht,

 

Dat schijnt als licht-hout doet in't midden vanden nacht.

 

Daer is gheen berghen aen voor een die leeft in sonden,

 

Waer dat hy steeckt oft niet, hy worter al ghevonden;

 

Al loopt hy wat hy magh, den worm die't herte knaeght,

 

Die komt hem, waer hy vlucht, te poste naer ghejaeght.

 

Ick moet my selven dan, mijn boose ziel gaen laten;

 

Want sonder dit en kan gheen snelle vlucht my baten.

 

'T is dan genoegh ghejaeght, staet droeven sondaer, staet,

 

En daer ghy zijt ghewondt, soeckt daer oock weder baet.

 

Hier by is een spelonck, daer rusten dorre beenen;

 

Waer can een dooden best als by de dooden weenen?

 

Gaet in dit duyster graf, stelt u beneffens haer,

 

En soeckt wel in de doodt, ghy vindt u leven daer.

 

Hy gaeter in met vrees', en sou schier haest beswijcken,

 

Soo dunckt hem dat rondsom de hoofden op hem kijcken:

 

En of het ydel been gheen ooghen meer en heeft,

 

Nochtans het hol ghesicht maeckt dat sijn herte beeft.

 

Hy siet daer over hoop de beenen vande lijcken,

 

En onder-een ghemenght de armen ende rijcken;

 

Hy siet daer menigh Heldt, en menigh Ridder aen,

 

En denckt, ghelijck als dees soo moetet al vergaen.

 

Hy siet een heel gheraemt met al sijn' magher beenen,

 

Oock tot de minste toe, aen handen en aen teenen,

 

Met ribben, en met heup, met dorre schenckels aen,

 

Hy siet daer op de muer dit Graf-dicht onder staen: