Ydelheyt des werelts
(1645)–Adriaen Poirters–
AuteursrechtvrijAenspraeck.DIt Sinne-beeldt dat wy geleent hebben vande broose ende ghelase Wereldt, die door lanckheydt des tijdts hoe langher hoe meer vervalt tot stucken ende brocken, hebb' ick toeghepast aen het quaedt Gheselschap, een vruchtbaer onkruydt dat nimmermeer en vergaet, maer voor de voet aenwast, ende sijne rancken uyt-schiet, dat het op corten tijdt eenen reynen hof van een goedt huys-ghesin lichtelijck sou doen verwilderen: een ghewisse waerschouwinge voor alle ouders om van't beginsel af een oogh' in't zeyl te hebben. Het is een oude spreucke: Daer-men niet verkeert, wort-men met vereert; soud' ick niet moghen daer by voeghen? en oock af gheleert? 't zy goedt oft quaet. De jonghe sinnen zijn ghevoeghsaem ghelijck het was, daer-men soo wel een duyveltjen, als een engheltjen af can maken; soo lichtelijck laeten sich de teere gemoederen leyden, ende verleyden. Ick gheloove dat hier op ghesien hebben sommighe overtreffelijcke moeders, ervaren inde opvoedinghe, die de kinderen van hare ghebuerte selver oock hebben willen suyghen, om haer eyghen kinderen te versekeren van een gheselschap dat gheenen quaden aerdt ende manieren uyt eene | |
[pagina 35]
| |
lichtvaerdighe Memme, oft boose moeder soude inghedroncken hebben. Daer is ten hooghsten aengeleghen, wel-ghemanierde Philothea, in wat geselschap de kinders comen te vallen; want-men siet ghemeynlijck dat-se aen-nemen de ghebreken van hunne speel-ghenooten. Ghelijck de rotheydt het fruyt, ende de schorftheydt de schapen ontsteckt, soo setten de quade zeden dapper voort onder de jonghe lieden. Die met Kreupelen omgaet, die leert hincken. Ende het gheduerigh aen-sien van een manck been heeft Ga naar margenoot+ in Alexander den Grooten veroorsaeckt dat hy selver niet recht en gingh op sijn koten. En of misschien de ghebreken des lichaems sulcke cracht altijdt niet en hadden op onse leden, de ghebreken der ziele doen niet te min sulck gheweldt op onse zeden. Een voorbeeldt van oncuyscheydt, ende gierigheydt doet veel quaedts; Ga naar margenoot+ eenen leckeren mondt leerter veel snoepen; eenen gelt-suchtighen ghebuer verweckt onse begheerlijckheydt; eenen boosen mede-ghesel can den eenvoudighen sijne quade manieren ghenoegh aen-plecken. Godt ghave dat dierghelijcke ghebreken veel ouders in het beghinsel af-weirden! sy en zijn in het eynde, ghelijck eene diepe schaers, niet uyt te wetten. Men can wel sijne oude schoenen verwerpen, maer niet sijne oude manieren: want den jonghelingh en sal niet af-wijcken in sijnen ouderdom Ga naar margenoot+ vanden wegh die hy in sijne jongheydt heeft bewandelt. Wat moeyten en dede den Landt-grave van Hessen niet, om een kindt, dat onder wolven op-ghevoedt was, ende croop als de wolven, gingh ter jacht met de wolven; om dat kindt, seggh' ick, sijne Ga naar margenoot+ wolfsche ende wilde manieren af te wennen? Hy heeft hem sijne handen doen spalcken om het cruypen te beletten, ende noch brack hy dickwijls de koorden, en viel al weder op sijne pooten; soo dat | |
[pagina 36]
| |
het waerachtigh is dat in teere sinnen opvoedinghe natuer can verwinnen.
Seght my met wie dat ghy verkeert,
Soo hebb' ick uwen aerdt gheleert.
Van waer meynen wy dat het comt dat menigh deughdelijcken mans kindt sy-selven soo verloopt, dat hy aen een galge waeyt, oft op een radt gheslinghert wordt? Oorsaeck van alle quaedt is het quaet Geselschap. Ghelijck in eene besmette plaetse de locht die-men Ga naar margenoot+ her-aessemende binnen haelt, d'edelste ende teerste deelen af-teirt, ende doet ver-rotten; soo laden wy in het quaet Gheselschap veel schadelijcke aessemen die ons nader-handt een droef eynde doet besueren. Dat vreesde eenen goeden Vader, ende socht alle middelen om sijnen soon van het quaedt Geselschap af te trecken: maer te vergheefs. Op eenen avondt dan hem straffelijck berispende, seyde hem: Soon, men seght: Wijst my eenen loghenaer, ick wijs u eenen dief: ende wijst my eenen dief, ick wijs u een galge. Waer op den soon onbeleeft sprekende, heeft den Vader de lampe genomen ende die den soon naer het hooft ghesmeten: ende siet, ô wonderbare ghehenghenisse! d'olie wierde soo ghespreydt ende ghedreven, datter eene galge op de muer uytghedruckt wierde, met eenen dief die daer aen scheen te hanghen; welck een voor-boyken is gheweest: want hy nader-handt met sijn quaedt Geselschap is ghehanghen. Siet ghy wel dat het cruysken is het eyndeken van het spel? Nu is't by aldien datter iet is dat de jongheyt can trecken, dat zijn d'exempelen der ouderen, die onder alle andere verre de krachtighste plegen te wesen. Het appeltjen smaeckt ghemeynlijck booms, ende het kint Heeft een aertje | |
[pagina 37]
| |
Soo dat de H. Schriftuere houdt voor een mirakel, Ga naar margenoot+ dat Core is verloren ghegaen, ende dat sijne kinderen behouden zijn. Den Vader is onder sijn huys-ghesin 't ghene den Admirael onder de vlote: daer dien henen zeylt, 't zy Oost oft West, daer siet-men dat de reste vande schepen oock henen stieren. Ende reden waerom dat vele kinderen geene goede haef en bezeylen, is, om dat hunne ouders selver eene quade streeck houden. Als den herder vanden rechten wegh af-wijckt, hoe en souden de schapen niet dolen? Dat leerde den Propheet Elisaeus aen de borgerije Ga naar margenoot+ van Iericho, als sy claeghden over d'onghesonde wateren die door de stadt liepen; hy dede hen sout langhen, ende is daer mede ghegaen buyten de stadt daer den oorspronck was, ende heeft 't selve in de fonteyne ghestort, waer door de wateren, die daer voortaen uyt-vloeydden, ghebetert zijn. Als vader ende moeder wat sout ghebruycken, hunne ongesonde lusten temperen, ende hunne wilde manieren wat besnijden, dan sullen de kinderen, die van hen voort-comen, lichtelijck versoet ende verbetert worden, ende soo langh als d'ouders daer niet toe en comen, soo sullen alle onderwijsinghen, vermaningen, jae oock alle castijdinghen vruchte-loos wesen. Wat seyden de Ionghe Creftjens, als sy van hunnen vader berispt wierden over den slimmen gangh? Sy wisten al stilswijghens hem deur den neus te vrijven dat hy met het selfste sop overgoten was. Leest de versieringhe t'samen met d'aenwijsinghe op onse manieren:
Den Creft die sat op strandt, en sagh sijn jonghskens cruypen,
En sagh haer slimmen gangh, en sagh haer vremde sluypen;
Hy sey: Hoe gaede soo? wel kinders die gaet slecht;
Niet een van al-te-mael niet een en gaeter recht.
| |
[pagina 38]
| |
'T waer schande dat-men 't sagh, soo leelijck gaen de pooten,
Gh'en siet niet waer ghy gaet, ghy soudt wel iemant stooten.
Foey! dat en magh niet zijn, dat is een vuyl manier.
Sa fraeykens, gaet eens recht, oft packt u stracks van hier.
Sy seyden al-te-mael, en met ghewisse reden:
Lief Vaerken gaet eens voor, thoont hoe wy moeten treden.
Den ouden gast die croop, en op sijn alder-best,
En als-men't wel besagh, 't was ergher als de rest.
Is't dat ghy my nu vraeght, wat dit al is te segghen;
Ick nem' de vrijheydt aen, ick wil't u uyt gaen legghen.
Ghy Vader zijt den Creft, dat konje wel verstaen,
Het jonghsken is het kindt, dat ghy leert qualijck gaen.
Hoe dickwijls hoort-men niet de ouders hen beclaghen,
Dat naer hun straf verbodt de kinders niet en vraghen.
De moeder roept en tiert, den vader buyschter op,
En niet-te-min den soon blijft eenen harden kop.
De woorden zijn voor niet, de slaghen gaen verloren.
Wat can u soontje min? ghy doet het hem te voren.
Den vader vol en sat die wil de moeder slaen,
En Claesken in den hoeck, die siet het speltjen aen.
Wat doet hy 's ander daeghs? hy wilt de jonghers smijten,
En krijght daer een blauw oogh, en komt by moeder krijten.
Den vader swijght al stil, en springht van sijn ghetouw,
En valt den jonghen aen, en gheeft hem noch een krouw.
Een ander vloeckt, en sweirt door duyvel, doodt, en aerde,
En waer langh wegh gevoert, 'ten waer hem Godt bewaerde,
En spreeckt soo onbeschoft in't midden vande straet,
Dat ieder-een die't hoort, sijn hayr te berghe staet.
Dan vraeght-men sijnen soon: Waer hebdy leeren vloecken?
Den meester, lieven vriendt, en is niet verr' te soecken:
Ghy hebbet hem gheleerdt, ghy zijt den rechten man;
En vraeghde ghy dan noch van waer hy vloecken kan?
Men ticktackt heel den dagh, men doet niet als verkeeren,
En meent ghy dat u kindt den school-boeck dan sal leeren?
| |
[pagina 39]
| |
Als ghy speelt met de kaert, en roept: Sa lustigh troef,
Baent ghy dan niet den wegh voor eenen cleynen boef?
Soo ras als sy u sien met heele potten drincken,
Soo halen sy den kroes om oock daer in te schincken,
En seeveren daer in, en ninnen heel den dagh,
En vader, en het kindt die drincken een ghelagh.
Wat sou den vader doen? sou hy den jonghen smijten?
Dan moght den swerten pot den ketel wel verwijten.
Het is al Creften werck, het wordt hen voor-gedaen,
Den jonghen siet den gangh, en suckelt achter aen.
Het voor-doen leert soo veel; want soo de oude songhen,
Dit siet-men alle daegh, soo pijpen oock de jonghen;
En soo de moeder is, soo vindt sy oock haer kindt,
Ghelijck-men van grof vlas noyt fijnen draet en spint.
Dat ghy van hen begeert, leert hen eerst met wercken:
Wilt ghy dat't schapen zijn, en leeft niet als een vercken;
Ghy wetet selver wel, en sieghet in u huys,
Al wat van katten comt, is happigh naer de muys.
|
|