Het masker van de wereldt afgetrocken

[p. VII*]

Het wit ende oogh-merck van den schryver.

BEMINDE LESER,

Ghy hebt gesien voor in de Tijtel-plaet, hoe dat de Wereldt berooft wordt door de Goddelijcke Liefde van haer schoon aensicht, daerse mede ghewoon is te proncken, ende datse nu sit en kijckt met een leelijck gherompelt ende gheploeght back-huys, ende dat in plaetse van haere ghepoeyerde ende ghefriseerde locken, haer om het hooft een deel fenijnighe Serpenten^1. swadderen; waer door sy niet alleen ontstelt en wort, maer met alle vlijtigheydt toe-tast om haer op-ghetooyt Masker wederom te krijghen, wel wetende dat, soo haere ghebreken in het openbaer komen, sy van haere dienaers minder ghelieft sal worden; ghelijck van nu af Cupido self van haer vervaert is, ende wilt de vlucht^2. nemen. Een Ioffrouw schijnt oock in beraedt te staen of sy haeren Serviteur af sal dancken; d'ander die in haere ydelheydt noch voort-gaet, ende voor den spieghel sit en friseert, en is noch niet verwittight van den handel die hier wordt bedreven.

Dese Schilderije, goedtgunstighen Leser, al is het by my een vercieringhe, soo is even-wel dierghelijck somwijlen wel inder waerheyt bevonden; want Guilielmus^3.

1. Het hoofd van Medusa droeg ook slangen, in plaats van haar; zwadderen = heen en weer bengelen (zie Schuermans); anderen stellen voor = hun zwadder (slangenspog) uitspuwen.

2. Bevreesd.

3. Nic. Caussin S.I. (+ 1651), La Cour sainte, (Parijs, 1624) t. I, 1. II, § 5. Gams (Series Epp., Regensburg, 1873) vermeldt twee bisschoppen Guilielmus: in 1333 en in 1358.

[p. VIII*]

Bisschop van Lyons ghetuyght, dat een Ioffrouwe, waerschijnelijck van de schoonste niet, haer 'smorgens t'eenemael^1. opgheset hadde, ende met het palleren ende blanketten^2. en rosetten een oogh ghegheven hadde. 'Tghebeurde dat sy dien dagh door de Stadt gingh met de Processie, ende passerende voor-by een seker huys, isser een Simme van achter op haer schouderen ghespronghen, heeft haer de parruyck van 't hooft gheruckt, al haer ghemaeckt cieraet ghestoort, ende voor de gansche^3. wereldt gheschildert met een paer roode kaken, die doen met verwonderinghe saghen het bedrogh daerse de schoonheydt, die sy niet en hadd', mede wist te verthoonen, ende de vlecken, die sy hadd', mede wist te bedecken.

Iet diergelijcks te doen aen die valsche ende op-ghetooyde Me-vrouwe de Wereldt, docht my nu ter tijdt tot vermaeck ende profijt aen-ghevanghen te konnen worden; dies te meer, om datter veel zijn haers ghelijck, diemen in alle ydelheydt sonder berispinghe schier laet voort-vaeren, al even-eens of't een schoon ende welghepalleerde Ioffer de onderwijsinghe ende vermaeninghe^4. waer boven het hooft ghewassen. Godt gaef! dat niet somtijdts en gheschiedde met de Biechtvaders ende Predikanten, datter bevonden wort in de jacht ten tijde van de soete Lenten. Om dies-wil dat de velden dan vol van den geur van de bloemen zijn, soo wordt den reuck van de Bracken soo vertwijffelt, dat sy het spoor van den Haes, noch sijnen legher niet en konnen

1. Opgetooid.

2. Zich een schijn van schoonheid gegeven.

3. De menschen (in de gansche wereldt begrepen) zagen toen...

4. Ghewassen (6e dr.) i.p.v. ghewasschen.

[p. IX*]

treffen, ende dien-volghens en hoort-mense oock niet bassen. Soo soud' het somtijdts gheschieden, dat de ghene die soo beseten zijn van dat volcksken, dat besteken^1. is met bloemekens, ende met gheparfumeerde moden, dat desen soeten reuck, seggh' ick, beletten soud' het bassen, ende veel meer het bijten uyt vreese van de selfste door hunne vermaeninghen te verliesen. Doch dit ghemaskert Joffergoedt, al is het met desen quaeden tijdt soo overvloedigh, en is mijns oordeels noch niet 'tghene dat meest dient berispt; daer zijn al ander stucken ende brocken die wel dapper ende vinnigh behoorden deur-ghehaelt te worden. Dese schijnheylighe persoonen, de gheveynsde vrienden, de politique voghels met al hun uytwendigh ghemaeckt vertoogh,^2. ende met hunne inwendighe kromme ende slimme meyninghen, al die donckere fronsel hoofden, dunckt u niet dat dat de maskeraden zijn, die-men het momme-backhuys^3. soud' eerder behooren af te trecken? Den Philosooph Diogenes woonde in een ton, ende scheen te ghecken met de palleysen van arduyn-steen, ende van marmer: hy gingh met eenen knap-sack, ende iedereen gheloofde datter maer biscuit, een houte schoteltjen met wat papieren in en staken; ende als-men dien opende,^4. vondt-men daer in twee dobbel steenen, een flesken vol wel-rieckende wateren, ende de schilderije van een Joffer.

1. Die zoo ingenomen zijn met dat volksken.

2. Misschien een toespeling op de ‘politici’, die n.l. de christelijke grondstellingen in de staatkunde niet trouw toepasten. Zie ook Dr. Elias, R. belge de philol. et d'hist. t. V., p. 466. Bijdragen tot de Geschied. Jrg. XIV, blz. 204.

3. Maskerade = gemaskerde persoon; mombakkes = momaangezicht, masker.

4. dien, 6e dr.

[p. X*]

Ende op dat wy oock wat van onse tijden hier by voeghen: Heeft Vranckrijck niet bevonden, dat een van hare Princen sich op de hooghste Feest-daghen van 't jaer vertrock in een Clooster, al of hy een generale Biechte hadd' willen spreken, ende lijf-kastijdinghe doen voor sijn sonden? ende ondertusschen bestedde al heymelijck den geheelen tijdt in brieven, daer hy mede gaf advisen aen de Rijcks-vyanden. Het is lacchens weerdigh, ende van minder ghewichte, doch dienende tot ons propoost, 't ghene dede eenen schalcken Bedelaer om te stelen; want al hadd' hy twee armen, droegh nochtans eenen derden van wasch ghegoten; ende in de Kercke komende onder het ghedrangh, verthoonde hy altijdt eenen waerachtighen arm met den ghemaeckten, ende dan speelde hy onder den mantel sijn personagie met den derden; ende als hy met de twee scheen Godt van het Cruys te willen bidden, dan was desen uyt om beursen te snijden, ende om silvere sleutel-riemen te soecken. Wat dunckt u, beminden Leser, van dese dobbele treken? Doch het waer te wenschen dat het dese alleen waeren gheweest, die om ghegaen hadden met gheveynsde perten ende treken, ende datter hedensdaeghs gheen ghevonden en wierden, die oock soo den^1. Sanctificetur maecken, die in het openbaer spreken als Enghelen, ende in het duyster leven als beesten. Wy sien voorwaer (Godt betert!) onse leste eeuwe t'eenemael tot dobbelheydt ende arglistighe verkeeringhe, tot een goddeloose conversatie vervallen. Ick weet wel dat

1. Zich vroom voordoen, alsof ze baden: Sanctificetur (nomen tuum)! geheiligd zij uw naam.

[p. XI*]

het mijn werck niet en is, dese fuycken op te haelen, noch sulcke pasteyen t'ontdecken; het moeten al andere voorsnijders^1. zijn, die sich dat willen onder-winden: ick bekenn' gheerne dat mijn mesken soo veel staels niet en heeft; ick wil alleen ettelijcke ghebreken hier af maelen, ende dat in, ende onder de personagie van de dobbele ende ghemaskerde Wereldt; ick hop' dat ick soo voorsichtelijck ben wandelende, dat ick sal wesen buyten opspraeck van die het niet en sal ghelijcken. Ofwel, my soud' recht gheschieden hetghene aen eenen Schilder ghebeurde, den welcken, soo hy eenen Monsieur uytgheschildert hadde, die naderhandt het stuck niet en woud' aenveerden, segghende, dat het hem niet en gheleeck in 't minst, noch in het meest; over-sulcks dat hy^2. daer sijn profijt soude mede doen. Den Schilder en viel oock niet slincks: want hy liet het selfste aensicht soo 't was, ende schilderde daer een ghecks kovel om; ende^3. doen quam Monsieur vloecken en tieren, ende woud' den Schilder goedt-rondt aen het lijf met den deghen.^4. 'T schijnt dat de menschen hedendaeghs oock soo wat vies zijn; veel dinghen laeten sy onghemerckt henen gaen; ende isser iet dat hen schijnt te raecken, ende te strecken tot hunder nadeel oft verminderinghe, dan zijn sy terstondt te peerdt, ende houwen 't voor een affront al watter ghepredickt oft gheschreven is: sy meynen waerachtigh dat sy't zijn die gheschildert staen in den

1. Zulke kunstpasteien open te leggen en te ontleden; daartoe zijn bekwamer voorsnijders noodig, (dat, volgens de vorige drukken, i.p.v. wat).

2. Derhalve dat hij dit stuk tot zijn profijt mocht verkoopen.

3. Gekskap, narrenmuts met belletjes.

4. Zoo maar aanstonds, ronduit.

[p. XII*]

ghecks-kovel, ende die 't Masker van de Wereldt draeghen. Dit niet teghen-staende, soo neem ick even-wel de penn' in de handt, met dit voor-nemen nochtans, ende met sulck opset, dat ick niemandt en wil raecken. Raecken, seggh' ick; want ick weet wel dat die een ghelaesen huys heeft, dat die op sijn ghebuermans dack gheene steenen en moet smijten: veel minder betaemt dat die selver eenen balck in sijn ooghen heeft, dat die sich met de splinter van een ander sal bekommeren, ende sijn eyghen leet vergheten. Dat waer recht ghedaen ghelijck^1. de Lamiae deden, die, als sy in haer eyghen huys waeren, namen de ooghen uyt haer voor-hooft, ende sloten die in een doosken, soo dat sy blindt waeren in haer eyghen huysghesin, ende niet en bemerckten de vuyligheydt van de kamers, de gheeligheydt van het lijnwaet, de smodderigheydt van de tinne-schotels, ende dattet over-al ghestelt was oft de verckens daer ghewoont hadden: dit, segg' ick, en wisten sy niet: maer als sy buytens huys ginghen, dan stelden sy die wederom in, en door-saghen tot de beenderen toe de ghene die sy op straet quamen t'ontmoeten. Desen hadd' haer te fraey kleederen, die en behoorde gheen Kamenier te volghen; hier woonde een Dochter die haer hadd' laeten bedrieghen, daer was eenen die heel daghen niet en dede als tuysschen. Soo saghen sy, seggh' ick, ghedurigh uyt, ende niemandt en sagh eens in; ende scheenen ghenuchte te scheppen datse met hare handen saten in het onkruydt van de ghe-

1. Fabelachtige wezens, soms voorgesteld met vrouwenhoofd en slangenstaart; bietebauw. Zie Horat. Ep. ad Pis. vs. 340. In de Schriftuur (Is. XXXIV, 14; Thr. IV, 3) = zeegedrochten.

[p. XIII*]

bueren, al offer in haeren hof niet meet als al te veel en hadd' gheweest om te wieden. Even-wel soo daer iemandt waer van die Kruykens en raeckt my niet, die^1. my aen boordt quam, ick heb eenen herden schildt daer ick my ridderlijck mede kan beschermen. Want ick lese Deuteron. aen het 19. Cap. dat is 't by aldien datter twee gaen in het bosch om hout te kappen, ende dat den eenen by ongheluck sijn bijl ontschiet, daer den anderen mede ghequetst wordt, datter op hem even-wel gheen verhael en magh vallen. Het welck den H. Gregorius soo toe-past aen onse manieren ende zeden: Wij gaen, seydt hy, in't bosch, dickwils als wij ons begheven om onser ondersaeten leven te beschouwen: wij kappen hout, als wij uyt een goedt hert hunne sonden snoeyen: het bijl schiet uyt, als de berispinghe verder loopt als de meyninghe. Ende dit was d'eenighe ontschuldinghe van den H. Augustinus, als hy ghepredickt hadde teghen de ghene die soo naer die ontuchtighe schouw-spelen loopen. Alipius liet sich voor-staen als of het alleen op hem ghemunt hadde gheweest, ende den H. Augustinus nam Godt tot ghetuyghen, dat hy in het segghen op Alipius niet eens ghepeynst en hadde. Wel hoe! sou-men dan in Sermoonen, ende in de Boecken niet moghen handelen van de sonden in het generael ende ghemeen, om datter iemandt in de wijd' wereldt is die sy selven daer in heeft vergheten? Ergo soo en soud' niemandt oock by nachten met een lanteern moghen gaen over straeten, om dat hy door 't licht eenen dief, die besigh is met eenen winckel

1. Kruydekens, kruidje-roer-me-niet.

[p. XIV*]

^1. op te breken, soud' ontdecken. Ghy siet wel, beminden Leser, dat en gheeft immers geen verwe.

Doch dit al-te-mael, al sluyt het seer bondigh, is nu noodeloos voor-ghehouden, aenghesien ick meer betrouw op uwe goedt-jonstigheydt, als op mijne onnooselheydt; dies te meer, om dat ick mijn naer-volghende schrijven t'eene-mael soeck te maetighen, ende maer alleen^2. en speel' op een deel vry-tollighe namen, als Claesjen ende dierghelijcke, naer het exempel van de^3. Godts-gheleerde die onder Titius, ende de Spaenjaerdts die onder Fulano hunne propoosten uyt-wercken. Ick hebb, oock hier ende daer in-gheschoten sommighe gheschiedenisse uyt andere Boecken: andere, seggh' ick;^4. want ick beken gheerne, dat allen de pijlen niet en komen uyt mijnen koker. Ick en sal dan hier niet schrijven^5. 't ghene dede den Prince d'Oria, in een gheleghentheydt van meerdere weerden. Desen, soo hy d'Infante van Spaenjen moest ontfanghen, ende verstaen hadde datter sommighe oor-blaesers haere Hoogheydt wijs ghemaeckt^6. hadden, dat allen het kostelijcste dat-se daer sien soude, gheleent was; soo heeft den Prince met groote letters doen stellen op den ghevel van het Palleys dese naer volghende woorden: En estas casas, por gracia de^7. Dios, y del Rey, no ay cosa prestada. Ick en spreke soo

1. Open te breken... Zoo'n tegenbedenking geeft geen schijn van reden, is ongerijmd.

2. Vrij van tol; die door eenieder mogen gebruikt worden.

3. Titius, verdichte naam, dikwijls door de godgeleerden in hun voorbeelden en casus conscientiae gebruikt. In het Spaansch zegt men Fulano om een onbepaalden persoon te noemen.

4. P. Poirters erkent dat hij een en ander uit andere schrijvers overnam, volgens de gewoonte van zijn tijd.

5. Doria, adellijke stam uit Genua.

6. Allen volgens de vorige drukken; in onzen druk van 1650: alleen.

7. In dit huis, door de genade van God en van den Koning, is er geen geleende zaak.

[p. XV*]

vermetelijck niet, maer bekenne gheerne van d'een en d'andere Schrijvers, hier en daer al wat ontleent te hebben: soo nochtans dat ick niet t'eenemael kael en soud' blijven sitten, al quam ieder voghel sijn eyghen veertjens wederom haelen.

Nu wat belanght den stijl, oft manier van schrijven, die is klaer, ghemeensaem, effen af, sonder veel duystersinnighe strop-woorden, die den draet van den Leser^1. midden in den gangh stutten. Ick bemin de klaerheydt^2. ende waerheydt.

1. Strikwoorden, die den lezer tegenhouden.

2. Klaerheydt, volgens andere drukken; tweemaal: waerheydt is blijkbaar een drukfout.