Het masker van de wereldt afgetrocken

[p. XVI]

Het masker van de wereldt af-getrocken
Door P. Adrianus Poirters, Societatis Jesu.

[p. t.o. XVI]

Ingehuldigd te Oisterwijk in 1926.

[p. I*]

Aen myn heeren myn heeren svperintendent raden ende meesters auditeurs ende greffiers
Van sijne Majesteyts rekeninghen in 't vorstendom gelder, ende^1. Graefschap Zutphen, etc.

MYN HEEREN,

Als Philippus Koningh van Macedonien ghingh oorlogh voeren, ende strijdt wou leveren teghen die van Athenen; als nu ronds-om de trompetten staecken, ende datmen dapper de trommels^2. roerde; soo de Soldatesca ende d'ondersaeten sich met vlijtigheydt toe-rusteden, ende met een groot ghewoel tot den veldt-tocht spoedighden; Diogenes den Philosooph siende al de wereldt in roeren, is ghekropen^3. uyt sijn tonne, ende heeft dien den bergh op en af gaen tuymelen, ende den heelen tijdt anders niet ghedaen,^4.

1. De eerste tekst: Ydelheydt des Wereldts kwam tot stand te Roermond; de Jezuïeten hadden van den Raad van Gelderland voordeelen bekomen: vandaar deze Opdracht, uit dankbaarheid.

2. staken: onovergankelijk.

3. Vgl. in rep en roer (roeren = bewegen).

4. gaan tuimelen: is gegaan en heeft die doen tuimelen.

[p. II*]

als het ydel vat van boven tot beneden wentelen, segghende, dat als ieder-een soo besigh was, hy alleen niet en kost stil sitten. Is 't dat wy desen tijdt met den voorgaende, ende onse oorloghe met de Griecksche willen verghelijcken, Europe en moet aen Asia, noch Nederlandt aen Griecken-landt niet wijcken. Wat Rijck, wat Republique, wat Provincie en sit niet midden in den brant van d'oorloghe, of en staet van overlangh al in sijn asschen? Wat Stadt isser die niet een bloedighe reviere voor-by haer en heeft sien passeren?^1. Onsen Nederlandtschen Leeuw, Beschermer van het Doorluchtighste Huys van Oostenrijck, heeft nu seventigh^2. jaeren langh gheweest den Stafermo, daer soo veel uyt-heymsche ende naebuerighe Koninghen ende Princen hunne lancie op hebben ghebroken; ende teghenwoordigh wordt teghen hem met sulck gheweldt de oorlogh ghevoert, al oft-men niet om een kleyn Landeken, maar om geheel Europa scheen te vechten. Terwijl^3. het dan ronds-om is in beroerte, ende dat een ieghelijck besigh is met de oorlogh, soo sal ick hen, ghelijck die van Macedonien, hunne wapens laten wetten ende slijpen; ick sal, naer het exempel van Diogenes, het ydel vat van de Wereldt wat gaen keeren ende wentelen, ende een weynigh d'Ydelheydt des Wereldts voor ooghen stellen. Desen mijnen arbeydt sal my dies te lichter vallen, als dit vat van

1. Nederlandsche Leeuw bedoelt vooral Zuid-Nederland, dat de rechten van het huis van Oostenrijk en Spanje handhaafde; wat men niet zeggen kon van Noord-Nederland.

2. Ital. woord: Sta-vast.

3. In beroerte, volgens de eerste drukken (i.p.v. ons beroerte).

[p. III*]

sijn eygen selven te meer is gheneghen tot loopen ende rollen; soo dat het gevoelen van Nicolaus Coopernicus,^1. op eenen sekeren sin ghevat, ontfanghbaer kan wesen. Desen heeft met sijn verstandt willen door-dringhen teghen het ghemeen ghevoelen van alle de Philosophen, dat den Hemel stil stont, ende gheen beweghinghe en hadde; maer dat in teghen-deel den aerdtbodem anders niet en dede, als keeren ende om-loopen. Dit ghevoel (seggh' ick) en sal soo vremdt niet zijn, willen wy 't in een andere ploye slaen; te weten, dat den Hemel ende hemelsche saecken, de saligheydt ende eeuwighe goederen, zijn onberoerlijck ende onveranderlijck, gheenen ondergangh onderworpen; maer d'aerde alleen, dat is, de wereldtsche saecken, die loopen ende rollen, die draeyen ende keeren, die zijn in gheduerighe beweginge, ende tusschen eenen gestadigen op-gangh ende onder-gangh besloten; soo dat het menschelijck gheslacht, 'twelck de wereldt maeckt, van rijckdommen^2. tot armoede, van eer tot schande, van wellusten tot pijnen, van throonen tot de galleyen komt te vervallen. Sat Iob niet op den mest-hoop met een gebroken scherfken,^3. die 'sdaeghs te voren uyt silveren servies tracteerde sijne vrienden? Heeft Roomen niet gesien, dat C. Marius in sijn sesde Borgher-meesterschap mocht heerschappije voeren, ende in sijn sevenste moest gaen bedelen? Ende wat sal ick segghen van eenen Duc de Luna,^4.

1. Zijn opvatting (de aarde draaiende op zich zelf, en om de zon) werd in 1645 op verre na niet door allen gedeeld.

2. Uitmaakt.

3. Iob. II, 8.

4. Gunsteling van Koning Iuan II, onthoofd in 1453; volgens een romancero, bedelde men geld voor zijn begrafenis.

[p. IV*]

die d'onghestadigheydt in sijnen eyghen naem voerde. Desen eerst den meesten Favorit van den Koningh, den machtighsten van Spaignien, valt in Disgracie, krijght het hooft voor sijn voeten, ende blijft het doodt lichaem dry daghen op het schavot met een houten schoteltjen, tot dat voor hem soo veel gheoffert soud' zijn, dat het lichaem ter aerden besteet soud' konnen worden. Ende ghy, ô voor-beelt van alle verwaende Hovelinghen, spieghel van d'onghestadigheydt, ballon van de Fortuyn, exempel ende waerschouwinghe van alle eersuchtige^1. Vorsten: Ghy Aman, seggh' ick, hoe weynigh uren zijnder maer verloopen tusschen het Koninghlijck bancket daer ghy hebt aen-gheseten, ende tusschen de galge daer ghy hebt aen-ghehanghen? O bedrieghelijcke^2. hope der menschen! (riep den grooten Orateur) ô broose Fortuyne, ende ydele ghedachten! die in het midden dickwils worden onderbroken, ende in het beste van hunnen loop te gronde gaen, eer sy de Have van hunne begheerten konnen bezeylen. Wie en soud' sich niet verwonderen, als hy hoordt dat eenen die de heele wereldt om-gezeylt hadde, ende menigh tempeest van den grooten Oceaen was ontkomen, dat desen wederghekeert in het Vader-landt, ende sich met een schuytjen op een speel-hof wat vermakende, in eenen kleynen Vijver is verdroncken? Veel perijckeleuser is den loop^3. des werelts, ende meer achterdencken moet ons haere⁺ bedrieghelijcke onghestadigheydt gheven. Op den selven dagh, ende op de selfste plaetse daer de schepen

1. Esther, VII.

2. Aanhaling uit Cicero.

3. Bekommering.

+ Seneca

[p. V*]

gelaveert hebben, ende de jachten ghespeelt, wordense dickwils van de baren te gronde ghedrongen. 'Ten waer geen eynde woud' ick dit gaen bevestighen met het gevoelen der Wijsen, met d'ongeluckighe uyt-ganghen^1. der Hovelinghen; soo dat my dunckt dat Coopernicus het Kindt soo qualijck niet en schijnt gedoopt te hebben, als hy het d'Om-loopende Wereldt heeft gheheeten. Op welcken sin ende manier van spreken oock te verstaen is het testament van Diogenes, ende sijnen uyttersten wil die hy hadde bevolen. Desen ligghende op sijn sterven, heeft aen de om-staenders belast, datmen hem doodt wesende, niet op sijnen rugg', ghelijck de andere, maer op sijnen buyck ligghende soud' begraven, ende gaf dit voor reden: 'Tis nu inde verkeerde wereldt; ick hope datse noch eens sal draeyen, ende dan sullen alle d'andere op haeren buyck ligghen, ende ick sal op mijnen ruggh' dan rusten. Dit was het leste gevoelen dat hy hadde van de bedrieghelijcke ende onstandtvastighe Wereldt, die in een houte tonne woonende ende philosopherende, geckte met al het ghene de menschen^2. groot achten, ende derfde wel segghen, dat de Heeren van Alexander den Grooten maer en waeren Diogenes Knechten.

Mijn voor-nemen is dan dese onghestadighe, bedrieghelijcke, valsche, ydele Wereldt een weynigh te beschrijven, ende het Masker op te lichten; ende om dieswille^3. dat ick mercke, dat alle Schrijvers hunne Patroonen ende Beschermers teghen alle nijdige tonghen ver-

1. Einde.

2. het ghene de (6e druk).

3. het (6e dr.).

[p. VI*]

kiesen, soo hebb' ick dit teghenwoordigh boecksken VV. EE. willen op-draeghen, om ghelijck als onder VV. EE. schaduwe te schuylen, biddende met eenen dat VV. EE. dit oock ghelieve t'ontfanghen, tot een teecken van herkentenisse, ende danckbaerheydt van alle^1. weldaeden die onse Societeyt al-hier van VV. EE. in het ghemeen, ende ick in het besonder heb ghenoten,

VV. EE. Oodtmoedighen Dienaer

ADRIANUS POIRTERS.

1. De sociëteit van Jezus, de Jezuieten.