Heyligh hof vanden keyser Theodosius

XV. Capittel.
Stelt voor oogen hoe dat Athenais op haeren tweeden pleyt-dach voor Pulcheria is verschenen, terwylen dat Theodosius stont achter de tapyten, die in haer nam een wonder behaegen.

HIer doet sich open, ô siel, het salet vanden jongen Keyser Theodosius om ons voor oogen te stellen de eerste beginselen ende grontsteenen vande opkomste van Athenais, als oock den rypen raedt met den welcken Pulcheria, ende Theodosius syn voort-gevaeren, om dese Athenais tot syne bruydt te verkiesen, ende tot syne Keyserinne te verheffen. Rypen raedt, segge ick, om hier in sich aen geen faelgrepen, die van groot gevolgh syn, te verloopen; gelyck het aen veel jonge lieden gebeurt, die (gelyck dan naer Syrincx driftich liep, en die onthelsende in plaetse van eene^* Goddinne, had syn ermen vol ydel rieten) die segh ick, in dit groot werck, gelyck is den echten staet, blindelyck voortloopen: ende in plaetse van deuchdelycke ende

* Ovid: Metam.

[p. 198]

bequame parturen te vinden, anders niet op en doen, als datse een deel ydel-tuyten hebben gevangen.

Als de Princesse Pulcheria d'eerste reyse Athenais gesien en gehoort hadde, soo dede sy daer van de weet aenden jongen Keyser haeren broeder, seggende, datse was de schoonste, onnooselste ende, welsprekenste maeght die op eenige oorten en gewesten was te vinden, sonder iet daer meer by te voegen. Theodosius, die syn gemoet dickmael aen Pulcheria ontdeckt hadde, en geseyt, dat hy een maeght socht, niet soo seer machtich, om het goet en bloet, als om de schoone seden en leden; die vraeght van Pulcheria ofter geenen middel en was om haere tegenwoordicheyt te genieten, ende haere volmaecktheden te aenschouwen. Pulcheria antwoordt dat het seer licht om doen is, en dat haer dach en ure gestelt is om voor de tweede reyse te komen pleyten en haer recht te vertoonen. Op dien dach en heeft Theodosius syn plaetse inden raet niet willen bekleeden, om aen dese vremde maeget door syne tegenwoordicheyt de minste stooringe niet te veroorsaecken; wel wetende dat het vrouwe-volck meerdere vryicheyt gebruyckt, als 't onder malkanderen is. Hy dan vint goet of van achter de tapyten, of uyt eene andere gelegen plaetse, den geheelen handel aen te sien en af te spieden.

De ure dan gekomen synde, wordt Athenais binnen gelaeten; ende naer hofsche eerbiedinge, ende aerdige dienst-bewysinge, begint sy haere redenen te openen, met sulcken bevallicheyt ende gratie, datmen niet en wist ofmen den eersten prys aen haere schoonheyt, of

[p. 199]

wel aen haere welsprekentheyt moeste geven. Theodosius die dit sach sonder gesien te worden; voelden terstondt datter banden om syn hert geslaegen wierden, en sprack tegen syn eygen selven, gelyck AEneas by den Poët Virgilius; O quam te memorem virgo? namque haud tibi vultus mortalis, nec vox hominem sonet.

O maeght! Godt geve wiege syt;
O schoonste bloem van onse tyt!
Geen testament, noch ongelyck,
En brocht u in dit machtich ryck;
Dat gy syt in dees stadt gelandt,
Dat is een werck van hooger handt,
U neem ick voor myn echte vrouw,
U sal ick schencken ryck en trouw.

Haere aenspraeke bestondt ten naesten by in dese naer volgende woorden.

Mevrouwe:

Ick sal my al myn leven voor geluckich houden, om dat my een ongeluckige fortuyn getreft heeft, waer door ick aen u voeten ben gedreven, die my dese reyse sullen dienen voor een gewenschte haeve, daer alle tegenspoet in geluck sal veranderen. Uwe Majesteyt kan lichtelyck oordeelen, hoe groot dat is de trotsheyt, ende het gewelt van myn twee broeders, aengesien ick (die de eensaemheyt en een kaemer beter soude betaemen) door de selfste genootsaeckt ben een soo verre gelegen reyse aen te vangen, ende uwe Majesteyt door myne moeyelycke klachten te beswaeren. Ick beken, 't is verre van mynen ingeboren aert, die teenemael vervremt is van een ander te beschuldigen; maer den te-

[p. 200]

genwoordigen noodt, daer ick my in vinde, die doet my seffens klaegen. Hadden myn broeders my laeten volgen 't erfdeel, dat my van rechts wegen komt, ick sou my met een kleyne wooninge hebben konnen vernoegen: verre had van my geweest, dat ick my door een nydige ooge over haere fortuyn sou hebben laeten verleyden. Maer hunnen moetwil en onbeleeftheyt is soo groot, dat ick niet eenen voet aerde en heb gehouden. Dat meer is, men heeft my, erger als een huerlinck, ten huysen uytgesloten; ende myne vaderlycke wooninge gedwongen te verlaeten. De vreetheyt die ick hier in van myn broeders uytgestaen hebbe, sal ick met uwen goeden oorlof liever verswygen, en myn selven op eten, als dat ick de schande van myn eygen bloet door al de werelt ruchtbaer soude gaen maecken. Naer hun seggen, moet ick versteken worden, om dat my dien goeden Godt met eenige schoonheyt begraciet sou hebben, daer ick selver niet af en wete. Is dan een fortuyn, ingebeeldt en onseker, bestant genoech om my het recht en myn goet te ontweldigen? wie en salder voortaen niet eene rede konnen voortsbrengen om de wettige erfgenaemen ende weesen te berooven ende te ontblooten &c. Niet dat myn hert soo dorstich is naer groote ryckdommen, ey neen, doorluchtichste Princesse; neen: in een kleyn huysken ben ick geboren, in een kleyn huysken kan ick leven, in een kleyn huysken wil ick sterven: alle myn genucht is in armoede myns levens de schatten der wetenschappen te vergaederen. Oversulcx soo bid ick ootmoedelyck, dat haere Majesteyt gelieve gedient te syn vande saecke te

[p. 201]

ondersoecken; ende soo se met myn klachten over een komt, een favorabele sententie te geweerdigen.

Dan sal ick wederkeerende in myn vaderlandt, voor alle de werelt getuygen, dat ick binnen Constantinopelen de eer gehadt hebbe, van te sien de Keyserlycke Pulcheria, dat is den spiegel van rechtveerdicheyt, de glorie vande Princessen, den troost der weduwen, en den toevlucht der weesen.

Pulcheria dese aenspraeke gehoort hebbende, met eene meerdere vernoeginge als te vooren, heeft aen Athenais allen bystandt, troost, en bescherminge aengeboden; met belofte dat sy haer ten hoochsten van dese reyse soude bedancken. Hier op nam Athenais, met allen heusheyt en woorden-dienst, haer afscheyt, en gonck naer het huys van haere moeye, om de uytwerckinge ende voldoeninge van dese beloften af te wachten. Pulcheria, nieusgierigh om te weten, hoe sterck dat desen handel op het gemoet van haeren broeder gewerckt hadde; is op staende voet Theodosium gaen vinden, die al eer hy ondervraeght wierde, met volle monde de volmaecktheden en gracien van Athenais begoste te prysen, ende hoochelyck te verheffen; daer by voegende, dat hy noch nu, noch immermeer ymandt anders voor huysvrouwe ende Keyserinne soude verkiesen als Athenais: dat was by hem onveranderlyck besloten, ende in eenen diamant geschreven.

Pulcheria verheughden haer in het voornemen van haeren broeder, ende was seer verblydt als sy sagh, dat beyder haere oordeelen gelyckvormich waeren, en over een quamen; jae men soude eerstdaechs met het

[p. 202]

houwelyck voortgevaeren hebben, hadmen niet verstaen gehadt dat Athenais inden heydendom van haren vader was opgevoedt, en dat sy diesvolgens by gebreck van het H. Doopsel, onbequaem was om het H. Sacrament des houwelycx te ontfangen. Hier op wordt goet gevonden datmen Athenais af sal leyden van haere dolingen, ende in het Christendom soo verre onderwysen, tot datse sal, konnen gedoopt worden; en dat volbracht synde, salmen het houwelyck, met alle grootdaedicheyt ende vreucht, aen gaen vangen. Soo my nu iemant hier voorder bevraeght, wat af-sien dat het geeft met imant heyden of ketters te trouwen? Ick antwoorde ten eersten, dat de kinderen peryckel loopen om in afgoderye of ketterye opgevoet te worden; ten tweeden, daer is gevaer oock voor den man selver.

Pomme pourie,
Gaste, sa companie.

Ten derden, daer is een eeuwich misverstandt en verscheydenheyt van gevoelen, dat in een huysgesin veel roockx kan maecken: welcke ongemacken ontwyffelyck den Keyser Theodosium bewogen hebben, om geenen Christelycken trouwrinck aen eene heydensche handt te steken, al haddender allen de gracien vande werelt opgeseten. Et praecipue.

Behalven datter tusschen de schoonheyt van een Christen mensch, en tusschen de schoonheyt van een heydens mensch, een verschil van aengenaemheyt is, gelycker was tusschen de oprechte bloem, en tusschen de naer gemaeckte bloem van syde, daer de Koninginne

[p. 203]

Saba de wysheyt van Salomon mede quam tintelen en toetsen, als sy seyde: Heer Koninck, uwe Majesteyt heeft voor desen met eene lofrycke wysheyt weten t'onderscheyden, wie van twee dat voor de waerachtige moeder moeste aengenomen worden; soo het u belieft, wilt naer u ryp oordeel eens van dese twee de oprechte bloem aenwysen. Hy dedet door middel van een bieken; dat vande waerachtige, bloem gonck syn wasch en honich lesen dander die 't coleur sonder geur hadde, is sy voorby-gevlogen.

Soo gaet het oock met de schoonheyt.

Fallax gratia,^* seght den Wysenman, & vana est Pulchritude, mulier timens dominum, ipsa laudabitur.

De graci die van buyten vleyt
Die is vol bedriegelyckheyt.
De schoonheyt die de oogh behaeght,
Soo gy die oock van binnen saeght,
Gy vondtse ydel tot den grondt.
Maer soo gy een schoon vrouwe vondt,
Die tot 't verciersel van haer eer
Noch voeght de vreese vanden Heer,
Gewis dat sulck een over al
En lof en prys behaelen sal.

En om te bethoonen dat niet alleen mans-persoonen, hun stooten aen het punt van religie; soo moet ick hier oock uwe kloeckmoedicheyt, ô Clotildis, voor den dach brengen, waer aen sich niet alleen u Vranckryck, maer heel Europa in alle toekomende eeuwen sal konnen spiegelen. Dit is het verhael vande saecke, op welcke gelegentheyt gy getoont hebt hoe grootelycx

* Prov: 31.

[p. 204]

gy het Catholyck geloof waert weerderende.^* Clodoveus, jongen Prins ende Koninck van Vranckryck, hadde soo veel van uwe Majesteyt hooren roemen, dat hy eenen van syne liefste hovelingen tot u afgeveerdicht heeft, om aen u synen dienst, syn ryck, en syn trouw op te offeren. Maer om dat hy verwitticht was dat uwe Majesteyt van haeren oom heel kort wiert gehouden, ende selden uytgonck, ten waer naer de kercken en plaetsen van devotie, wanneer de arme aende kerckdeur van uwe Majesteyt altyt met een milde aelmoesse begifticht wierden, soo heeft hy met synen hovelinck Aurelianus geraemt, desen aenslagh, in het kleedt en gedaente van eenen armen bedelaer, uyt te voeren.

Aurelianus dan uytgemaeckt als een arm mensch, quam ter plaetse daer uwe Majesteyt woonde; en sich dienende van de gelegentheyt vanden goddelycken dienst, die uwe Majesteyt gonck hooren; heeft hy, op 't eynde vande Misse, sich gestelt onder de bedelaeren, versoeckende beneffens hun een aelmoesse, die aen een iegelyck oock uytgedeelt wierde. Maer soo uwe Majesteyt sach, datter uyt het aensicht van Aurelianus wat edelder was te lesen, als uyt d'andere; medelyden hebbende, dat een persoon van goeden huyse en afkomste, tot den bedelsack was vervallen, hebt gy hem met een stuck gouts willen vereeren. Waer op Aurelianus, met een Godt loont uwe hand vattende, de mauwe op sloeg daerse mê gedeckt was, en kustese soo bloot. Dit stout bestaen verweckte in u soodanige ontsteltenis, dat gy naer huys keerende den bedelaer deed opsoecken, en ge-

* Aimoin: l. 1. c. 18.

[p. 205]

vonden synde rypelyck overgonckt, vragende, uyt wat reden hy de vermetenheyt had genomen van in 't ontfangen der almoesse uwe hant te ontdecken en te kussen. Maer hy die vraeg voor-by-gaende, heeft recht uyt geseyt, dat syn meester den Koninck van Vranckryck u ten houwelyck versocht; ende gaf u den trouring met andere juweelen daer toe mede gebrocht. Doch gy weygerde dien te ontfangen met dese of diergelycke woorden, weerdich met de straelen vande sonne beschreven te worden.

Seght uwen Vorst van mynen kant,
Dat ick groot acht den diamant;

Doch hy moet my iet ryckers geven,

Voor gout en ben ick niet te koop,
Dat hy ontfanght den kersten doop,

Op dat een hert in twee magh leven.

Aurelianus deed' u hopen dat gy getrouwt synde, hem daer toe wel soud konnen brengen; gelyck het metter daet gebeurt is wanneer Clodoveus door verscheyde geschiedenissen bekennende de kracht van uwen God, die gy hem gestadichlyck aenpreeckte, ten lesten sich overgegeven heeft, en met syn heel hof laten doopen door den H. Remigius, die de gantsche natie oock allenskens bekeert heeft, tot u overgroote glorie, die den eersten steen van soo grooten geluck door uwen yver geleyt hadt.

[p. 206]

Uytlegginge van het sinnebeelt, beneffens een sedenleeringe die daer uyt wort getrocken.

DEn vischer die hier sit in 't lis,
En angelt op den groenen vis;
Die heeft van nu een sooyken klaer,
Soo schoon al oft geschildert waer,
Den vanck die luckt hem soo hy wil
Noyt is de pen van nopen stil.

Dit vischen seker is vermaeck

Want siet een pierken aenden haeck
Dat staet den visch soo lanck en lockt,
Tot dat het eens wort ingeslockt;
En hy die naer het aes verlanght,
Die is gevangen als hy vanght:
En als hy spertelt in het gras,
Siet hy 't verraedt eerst datter was:
Dan siet hy, dat die 't pierken raeckt,
Licht vanden angel wort gehaeckt.
Wel leser soo het u gelieft,
Hier wort een leeringh u gerieft;
Een leeringh uyt dit visch gesicht,
Nochtans een leeringh van gewicht,
Die ick tot raedt voor ongeval,
Aen u in 't kort ontvouwen sal.

In myn gebuerte hier ontrent,

Woont seker vrindt aen my bekent,