Het duyfken in de steen-rotse
(1657)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[Folio *3r]
| |
Aen het Duyfken in de steenrotse.
| |
[Folio *3v]
| |
dicheydt van de Duyve, elders Godts lof van het Nachtegaeltjen? Ia elcken voet-stap die wy buytens huys stellen sal die ons altijt brenghen, en als metter handt leyden oock tot de onredelijcke, en spraeckeloose creaturen om ons eyghen selven leer-jongheren van hun te maecken? Want wie isser die de gulde Sonne kan aenschouwen sonder Godts glorie daer af te leeren? Wie sal de perlen vanden silveren douw sien ligghen op die morghen blaederen, die niet en sal roepen: Och hoe soet moet dien Godt zijn die oock over de kruyden waeckt, en sulcke hemelsche traenen in eenen stillen nacht laet afrijsen? hoe weenich dat ymants verstandt ghepolystert is, nochtans siende de grondeloose zee sal hy datelijck niet bekennen dat soo overvloedich zijn Godts bermherticheden? Alle de bloemen met haer hooghe, en aenghename coleuren verkondighen ons sijne schoonheydt, de goude mijnen | |
[Folio *4r]
| |
sijne rijckdommen, het vier sijne liefde, en de muscadel ghedoocken, en schuylende achter haere groene blaedekens, verbeeldt ons wat smaeck en troost dat het is Godt in eenicheyt te dienen. Dit zijn o Siel goede Meesters, ende leeringen, maer ten sijn altemael noch al maer onderwijsingen vande leeghe scholen, dat is vande creaturen. Wanneer dan o Siel, wanneer sullen wy eens opklimmen op den Berch van Calvarien? om in den Boeck des Levens die van buyten en van binnen ghedruckt is, onderwesen te worden, op dat wy met Paulus eens meesterlijck mogen roemen: Non judicavi meGa naar margenoot+ scire aliquid inter vos, nisi Iesum Christum, & hunc crucifixum. Och dat den ghekruysten Iesus waer onsen Boeck, en onse Lesse! Ick weet alle steden zijn vol van Bibliotheken, alle Bibliotheken vol boecken, alle boecken vol deftighe, ende gheleerde stofferinghe, beson- | |
[Folio *4v]
| |
derlijck den boeck vande H. Schrifture die soo overvloedich is in leeringhen, als hy is menichvuldich in woorden, ja elck bladt staet gheladen met een werck vande groot-daedighe handt van Godt almachtich. Want daer vind' ick, op dat ick andere voorby gae, de zee van twee kanten staen als twee ghemetste mueren om doorganck, en vrydom aen Moyses, en aent Volck te gheven. Edoch die droochvoets door het Meir gonghen hebben opt vast landt door afgoderije hunne schip-braeck ghevonden. Daer hoor ick dry Ionghelinghen in eenen gloeyenden over Godts Lof singhen al offer dry konstighe Musicanten in een glorietteken van groenen laurier waeren gheseten. Daer sie ick den vluchtighen Ionas over boort gheset in eenen walvisch als in een ros-baer door de zee ghedraeghen, en midden inde doodt sonder eenich perijckel des doodts laveren. Daer sit Daniel | |
[Folio *5r]
| |
onder de verhongerde, ende brieschende leeuwen, ghelijck een gherust Herderken onder sijne sachtmoedighe lammeren, daer reghent het Manna in de woestijne, en op die steen-rotse, ja valt op de koppen van die ondanckbaere Israeliten die onghevoelijcker waeren als de steenrotsen selver. Welcke gheschiedenissen uyt de H. Schrifture ghetrocken, zijn wondere en noyt ghehoorde wercken. Evenwel den Boeck des levens daer ick af spreke behelst saecken al edelder in stof, al verhevender in uyt-werckinge, ja dan inhoudt is soodanigh dat hem de Seraphinen selfs niet ten vollen en begrijpen, d'Enghelen lesen hem met verbaestheyt, de hemelen besien hem met verwonderinghe, de aerde gheeft haer verstandt ghevanghen, de creaturen staender in verslaghen, de devote Sielen wordender door onderwesen en bewoghen. Laet al vry wijdt-beroemt zijn den | |
[Folio *5v]
| |
mest-hoop van Iob waer op sijne verduldicheyt soeter als alle muscus, en civet heeft gheroken, als oock het kaecks-been van Sampson, dat ick stelle boven alle de victorieuse sabels; beneffens de glaesen-flesschen van Gedeon die meerder bressche maeckten als de dobbele kartouwen; laet den slingher van David vermaert zijn die met eenen slach den Reus Goliath, die tooren van vleesch, dat is den hoochmoet der Philistinen, de vreese van Saul, den schimp van David, den schrick van de Israeliten heeft te neder ghedreven. Laet over al, en op alle kanten den boeck vande H. Schrifture rijckelijck besaeyt zijn met wonderlijcke gheschiedenisse, met heylighe leeringhen, met goddelijcke onderwijsinghen: des niet teghenstaende soo is den ghekruysten Iesus eenen Boeck die alle boecken overtreft, en een kort begrijp van al de Wet, en van allen de Propheten. Iae | |
[Folio *6r]
| |
soo veel als de schaduwen moeten wijcken aen de lichaemen, soo veel, of meer moeten alle andere boecken aen desen Boeck toegheven. Sijt ghy niet met my van het selfste ghevoelen Tertuliane? als ghy seght:
Omnia de Christo, per Christum cuncta loquuntur.
Dat is: HEt Cruys daer Christus bloedich hanght
Is eenen Boeck diet al bevanght;
Wat Moyses schreef, wat David songh,
Of Salomons sin-rijcke tongh:
Wat oyt Propheet sach voor de daet,
Wat int gans Evangelie staet,
En wat Godts Woordt in sich besluyt,
Dat wijst meest al op Christus uyt,
Hy ist begrijp, het slot, en al,
Leest dandie u best leeren sal.
En desen Boeck is dienstigh voor alle de Werelt. Den ongheleerden, seght Laurentius Iustinianus, sal hem lesen | |
[Folio *6v]
| |
van buyten, den gheleerden, en den volmaeckten sal hem doorgronden van binnen. Van buyten sal hy verstercken, van binnen sal hy verlichten. Maer o H. Bernaerde, die ick altijdt sie sitten en omhelsen de instrumenten vande Passie, wilt ons deelachtich maecken van u ghevoelen van desen Boeck, ende van sijne onderwijsinge. Ick stel, seght hy, in het Mediteren vanden ghekruysten Iesus alle mijne wetenschap, ick stel daer in de volmaecktheydt van mijne rechtveeirdicheydt, de overvloedigheydt van mijneGa naar margenoot+ wijsheydt, de rijckdommen van mijne salicheydt, de meenichvuldicheydt van mijne verdiensten, dit is mijne verhevenste Philosophin, dat ick den ghekruysten Iesus mach van buyten lesen, van binnen leeren. Dat is, van buyten, en van binnen beminnen; van buyten en van binnen naervolghen. Dese laetste woorden o Siel ontdecken aen u het doel-wit dat ick hier voor heb, en waer in wy onse pijlen moeten | |
[Folio *7r]
| |
drijven, dat is (om met weenige woorden veel sins te gheven) wy moeten uyt desen Boeck vanden ghekruysten Iesus een lesse van danckbaerheydt, en van verduldicheydt haelen. Danckbaerheydt voor sijn lijden, verduldicheydt in ons strijden; danckbaerheydt voor sijn dierbaer Bloedt, verduldicheydt in ons eyghen ghemoet. 't Is seker dat onse eeuwe vry al wat veel verbastaert is door het versuymen van dese twee deuchden, men moet hedensdaechs maer weenich volck soecken om veel ondanckbaere, ende onverduldighe menschen te ontmoeten, die de goetheyt vanden Salichmaecker niet alleen met een danckbaere herkentenisse niet en ghedencken, maer die in teghendeel hem met volle monden, en venijnighe tongen schelden en lasteren als sy het minsten cruys moeten verdraeghen. Och dat sy eens kenden dien goeden Vader! sy souden hun wachten van langer | |
[Folio *7v]
| |
soo quade kinderen te blijven; edoch by gebreck van kennisse isser ghebreck van affectie. Maer ghy o Siel die hier komt sitten onder de lommeringhe vanden gheenenGa naar margenoot+ daer ghy naer ghehaeckt hebt, dat is, onder den ghekruysten Iesus, ghy, segh ick, sult al saeliger vruchten van desen boom lesen. Ghy sult hier met eene grondthertighe danckbaerheydt sijne weldaden; met een diepe ootmoedicheyt sijne liefde; met een groote verduldicheyt sijn bitter lijden gaen overpeysen, en naervolghen. Ia waer by my wenschen, en verkrijghen het selfste, soo soude een devoot Crucifix u selden uyt de oogen, en nimmermeer gaen uyt uwe gepeysen, dat Bondelken van Myrrhe soudt ghy altijdt op uwen boesem draeghen, om u daer door te verstercken, en te verkloecken, wel wetende dat die bittere Passie onses Heeren Iesu Christi is het eenich rechtsnoer daer wy in onse swaeriche- | |
[Folio *8r]
| |
den naer hebben te wercken, ghelijck wy sien dat alle die vroome Dienaren, en Dienaeressen Iesu Christi in hun lijden, en Martelien het Cruys onses Salichmaeckers sich hebben voor ooghen gheplant, om hier door hunne swackheydt te ghemoet te komen, en tegen alle tormenten te wapenen. Wie sal my geven o Siel dat wy eens lesen den Boeck van het Crucifix met de ooghen vande H. Veronica van Binasco?Ga naar margenoot+ die alsdan nimmermeer drooch en waeren, jae wiens traenen inde locht bleven hanghen teghen over, denck ick, de druppelen Bloedts die den ghekruysten Iesus was stortende. Ende ghy o Magdalena die inde speloncke van Massilien saet ghelijck een Duyfken inde steen-rotse, altijdt hadt ghy desen Boeck voor u ligghen, u ooghen speelde op het Crucifix, u ghedachten op sijn Wonden, u droefheydt op sijn pijnen, u wenschen op sijne naervolginghe. Wie isser die niet | |
[Folio *8v]
| |
en heeft ghehoort hoe de H. Lijduina van Schiedam door het lesen van desen Boeck is ghekomen tot de grootste volmaecktheyt, ende de hoochste verduldicheydt? haer lichaem was een gasthuys van sieckten, en smerten, en haere siel was een oxael van Loffsangen, en dancksegginghe. Leest o Siel dickwils desen Boeck, ende ghy sult met meerder reden ghebruycken de woorden die Lucius Seneca heeft ghesproken naer dat hy den boeck van seeckeren Sextius hadde ghelesen: In quacumque positione mentis sum, cum lego Sextium, libet omnes casus provocare, libet exclamare, quid cessas fortuna? congredere. Hoe dat ick ben ghestelt, in mijn ghemoet of niet, als ick maer alleen den boeck van Sextius en lese, dan sou ick allen teghenspoet derren uyt-eyschen, dan sou ick de fortune derren beroepen, en seggen waerom en valt ghy my niet aen, hebt ghyt hert komt teghen my strijden. Sprack soo een Heydens mensch | |
[Folio **1r]
| |
van eenen Heydenschen boeck soo mach ontwijfelijck een Christelijck ghemoet sich al anders roemen, en segghen: Als ick lese, en meditere op den boeck vanden ghekruysten Iesus, dan trots ick hemel, en aerde, dan en acht ick niet te swaer, niet te hert, niet te heet, niet te kout, niet te fel, niet te scherp. Dan duncken my de kasseysteenen te zijn diamanten; de ysere boeyen braseletten, en perle-snoeren; de diepe kerckers groene priëlen; de lange sieckten ghenuchelijcke schouwspelen; de lasteringhen een soet musieck; de cruycen een vermaeck; de doodt een vriendinne. Soo worden de Sielen versterckt door het mediteren vanden ghekruysten Iesus. Het zijn alsdan kloeckmoedighe planten van laurieren die van gheenen blixem gheslaeghen, noch verbrandt en worden; het zijn arents die sich draeghen, en klimmen boven de tempeesten, het zijn leeuwen die | |
[Folio **1v]
| |
beenderen hebben van vier, boomen die merch hebben van yser, menschen die een hert hebben van stael, Zielen die een ghemoet hebben van diamanten. Siet onder de Belijders den H. Antonius dien vroomen, en Christelijcken Hercules, die soo veel monsters, en duyuels verwonnen heeft, is die niet door de kracht vanden ghekruysten Iesus triumpherende, over de helle selver? Siet onder de Maeghden de Seraphinse Theresa die ghy het meestendeel voor een Crucifix sult vinden branden van liefde, dese midden in hare verstervinghen, en lijfkastijdinghen, tusschen die felle disciplinen, en scherpe hayre kleederen, ghelijck een dystelvinxken in eenen dooren bosch, en doet anders niet als bly-moedigh singhen: Misericordias Domini in aeternum cantabo. En triumpheert alsoo over de Werelt, ydelheyt, sachte kleederen, over den pracht, en verganckelijcke ghenuchten. Siet on- | |
[Folio **2r]
| |
[d]er de Martelaren den H. Ionas; men [h]adde hem by daghe het gheheel li[g]aem met roeden, en krouwelen open[g]ehaelt, ende men liet hem soo door[w]ondtGa naar margenoot+ naeckt staen eenen heelen [n]acht onder den blaeuwen, en kouden [h]emel. Smorghens ondervraeght zijn[d]e hoe hem die nacht-ruste beko[m]en was, gaf voor antwoordt: en noyt en [h]ad ick soeter, noyt aengenamer: Con[so]latio enim mihi presto fuit ex Sancto illo [li]gno cui affixas fuit Dominus meus Iesus [C]hristus. Want het heyligh hout des Cruys [d]aer mijnen Heere Iesus Christus aen heeft [gh]ehanghen, quam datelijck my vertroosten [en] verstercken. Soo dat hy oock ghe[tr]iumpheert heeft over de beulen, en [T]yrannen; over de doot, en tormenten. O Siel In hoc signo vinces. Door het [te]eken vanden ghekruysten Iesus sult [g]hy alles verwinnen, tegenspoedt met [d]en H. Iob, verlies van man, en kinde[r]en met de H. Melania, valsche be[sc]huldinghe met de H. Susanna, sieck- | |
[Folio **2v]
| |
ten, met de H. Ludewijna, vervolginghe met de H. Elisabeth, ballinckschap met den H. Athanasius, kercker met den H. Ignatius, serpenten met de H. Tecla, blintheydt met de H. Lucia, schip-braeck met den H. Xaverius, leeuwen met den H. Adrianus, ysere kraeuwels met den H. Blasius, pijn-banck met den H. Nestor, het radt met de H. Catharina, het sweirt met de H. Barbara, het kruys met den Heere Iesus. Och dat my dierghelijcke gratie in mijn lijden oock mocht verstercken dus kome ick tot u o bedroefde Moeder Godts Maria met de woorden van uwen Dienaer Lanspergius, en ick segghe: O alder sachtmoedichste Duyve, o alderbedruckste Mevrouwe, ick bid u door de bitterheydt van u aldersoetste hert, datter voortaen niet en zy dat my can vermaecken, niet dat my can aenlocken, niet dat my can vernoeghen als alleen uwen Soon, jae uwen ghekruysten Soon, op dat ick in een | |
[Folio **3r]
| |
[w]aerachtighe devotie in een gronde[lo]ose danckbaerheydt mijns ghemoets, [in] een bitter leetwesen, in een grondt-her[ti]gh medelijden aendachtelijck overlegghe [de] pijnen van mijnen Heer, en mijnen Godt, [en] dat ick my altijdt wel levendigh mach in[dr]ucken dien pijnlijcken dagh, op den welc[ke]n hem den yver van onse salicheyt heeft [gh]evanghen ghenomen, en voor ons die [b]ittere doodt heeft doen sterven; Och dat [ic]k oock alsoo door sijne liefde, door een ghe[du]erighe verstervinghe desen mijnen ou[de]n, en bedorven mensch met alle sijne snoo[de] begheerlijckheden, ende boosheydt cost [ga]en cruycen! Hier om wil ick daeghelijckx [vl]ijtigh ter scholen gen op den berch van [ca]lvarien, om daer een lesse te halen van [he]t Cruys voor alle mijne cruycen, die my in [m]ijn leven sullen connen cruycen. Ick sal hier de Poësie een weenigh [la]ten spelen, om door dese menghe[li]nghe den goetjonstighen Leser wat [te] verlusten, ten minsten om wat te [ve]rlichten. | |
[Folio **3v]
| |
Siel die door 't land van lijden gaet
Daer 't over al vol kruycen staet,
En die vvoont in het tranen-dal
Daer kruycen vvassen over al,
En peyst niet dat oyt uvven t'huys
Sal vvesen sonder eenigh kruys.
Al vvaert ghy edel, rijck, en schoon,
En droeght op 't hooft een gouden kroon,
En quaemt van Konincklijck gheslacht,
Ia hadt Europa in u macht,
Nochtans en hiel dees heerschappy,
V oyt van uvve kruycen vry:
Want Godt heeft dese staele vvet
Voor alle menschen vast gheset,
Dat vvie in dese vverelt leeft,
Dat die oock 's vverelts kruycen heeft,
En datter niemant als door pijn,
En door het kruys kan saligh zijn.
‘Het lijden vvordt alleen gheloont,
Het strijden vvordt alleen ghekroont.’
Op dat ick u dan stercken mach
Schenck ick dit Boecxken aen den dach,
Op dat ghy Christi pijn, en smert
Wat leght op u kleyn moedigh hert:
Dat is, ghy moet ghevvapent zijn
Met Christi lijden, doot en pijn,
Dies vvat ghy doet, of niet en doet,
Het steunsel van u svvack ghemoet.
| |
[Folio **4r]
| |
[I]st voor-beelt des ghekruysten Heer,
[W]ant niet en vroomt het hert soo seer,
[V]alt u dan strijdt, of lijden aen,
[S]oo wilt in sijn vijf Wonden gaen.
Het Duyfken swack van beck, en poot
Weet sijnen toevlucht inden noot
Als het sich inde rotse draeght
Wanneer den sperwer op haer jaeght,
Het seyl- daer in met eenen snip,
Want wt de klip waert in de klip;
Het ruymt het veldt eer dat het nijpt,
Eer hy haer in sijn klaeuwen grijpt,
En alst dees gaten winnen mach,
[I]st wt ghevaer, en buyten slach.
Een les o Siel voor u, en my
Op dat in Christi open Sy,
Op dat wy in sijn Wonden gaen
[A]ls ons wordt strijdt, of leet ghedaen.
Sijn Cruys dan is een Arsenael
Waer uyt dat ick de wapens hael
Om u, en my voor allen tijdt
Wel toe te rusten tot den strijdt,
Op dat wy komen alst Godt stelt
Met scheut-vry harnas in het velt.
Ten eynde dat voor u, en my
Eens onsen krijgh ter eeren sy.
Dat meenigh vroomen Martelaer
[I]n pijn gheen pijn en wierdt ghewaer,
| |
[Folio **4v]
| |
Dat meenigh swack, en teere Maeght,
Den lauwer-krans opt hoofde draeght,
Dat heeft het Cruys, aen hun ghedaen,
Het Cruys trock hun de wapens aen.
Siet hoe dat Bartholomaeus staet,
En maeckt vant bloedt sijn root-scarlaet;
Siet hoe Laurens de Beulen hist
Alst lichaem op den rooster kist.
Siet Stephanus van aensight klaer
Of elcken steen een roose waer:
Iae Catharina siet haer rat
Of sy op een karosse sat:
Schoon Agathe de nijp-tangh siet
Nochtans sy en verslaet haer niet,
En als sy wordt haer borsten quijt
Ist een Maninn' in haeren strijdt.
Ga naar margenoot+O wat een voor-beelt niet en doet!
Hoet een teer hert vroomt in't ghemoet!
En aen-lockt tot standt-vastigheydt
Met die schoon kroon van salicheyt!
O kroon met perlen over-saeyt!
O kroon wt louter gout ghedraeyt!
O kroon van diamanten rijck!
O kroon die noyt hadt uws ghelijck!
O kroon die soo van glory schijnt
Dat oock de Son voor u verdwijnt!
Maer Siel als ghy hun kroonen siet
En vlieghen dan u wenschen niet?
| |
[Folio **5r]
| |
En voelde dan noch geenen brandt
Door desen wegh naer 't Vaderlant?
O datter eens een soete vlam
Wat diep in uwen boesem quam!
Ghy wierdt al cloecker van gemoet,
En waeghde licht een handt vol bloedt.
Ghy maeckten u gheloovet my,
Haest van dees valsche werelt vry.
Als ghy dan hunnen strijdt besiet
Vraeght vry: en waeren dese niet
Van vleesch, en beenen als wy zijn?
Of deed' het vier doen minder pijn?
Of waren Beulen doen niet vreet?
Of was het solfer doen niet heet?
Of waren steenen doen niet hert?
Of was het sieden minder smert?
Of waren maeghden doen niet teer?
Of deed' het sterven doen niet seer?
Och jaet, soo 't nu is was het doen,
Maer het ghemoet was vroom, en koen,
'T is vvonder hoe een siel verkloeckt
Die Godt, en sijnen Hemel soeckt,
En heeft aen Christo eedt ghedaen
Van met het kruys hem naer te gaen.
Doch soo ghy vreest soo herden stoot,
En schroomt voor een soo vreede doodt,
En soudt gaen vluchten uyt den brandt,
Wordt Martelers van langer hant,
| |
[Folio **5v]
| |
Sterft, heden wat in spijs, en dranck,
Sterft morgen wat in uwen sanck,
Sterft over-morgen in't ghesicht,
Dan in u kleed vry wat te licht,
En somtijts wat in uwe spraeck,
En somtijts wat in u vermaeck,
En hier wat u begheerlijckheyt,
En daer wat in u sinlijckheydt,
‘Die dickwils sterft een kleyne doodt,
Die maeckt sijn doodt in't laeste groot.’
En weet dat soo verstorven Maeght
Godt als een Martelers behaeght,
Een Martelerse sonder bloet,
Maer Martelerse in't ghemoet.
Soo wort voor veel kleyn-stervens loon
Ghewonnen niet een kleyne Croon.
En dit o Siel dat is het goet
Waer voor dat ghy hier strijden moet,
Kloeck aen dan, en versterft u hier,
Wint rock een taxken van Laurier,
Wint in dit droevich tranen-dal
Eene kroon die eeuwigh blincken sal.
Dies zijt ghy Christi dienares,
Soo leert aendachtich dese les,
En vanden vroeghen morghen-stondt
(Die ons maeckt heyligh, rijck, ghesont)
Soo sijt ghewapent tot den tandt
Eer u het lijden overmant;
| |
[Folio **6r]
| |
Daer vallen kruycen dagh voor dach,
By wijl soo dicht als hagel-slach,Ga naar margenoot+
Maer soo ghy wel de kruycen vat
Ghy vindt daer in den rijcksten schat.
Voert dan lanckmoedigh uwen schilt
Ist dat ghy IESVM volghen wilt,
Die ons aen't Cruys gheeft hert, en moet
Met sijn exempel, en sijn Bloedt;
Het een tot onse salicheyt,
En 't ander tot verduldigheydt.
HOe weenigh dat het is ô Siel 't ghene ghy tot hier toe hebt ghelesen, soo kant evenwel ghenoeghsaem u wijs maecken den sin, en het bediedsel van onse titel-plaete, waer in anders niet verbeeldt en wordt als dat een Medelijdende Siel, ghelijck als ghy sijt, met het Duyfken in de gaten vande steen-rotse, ende met Magdalena in de Wonden Christi gaet woonen, waer door sy aengewackert, ende verkloeckt wordt, soo om den ghekruysten Iesus haren Verlosser, ende Salighmaecker daghelijcks op het vierighste te bedancken, als oock om hem ghelijckvormigh te wesen in het lijden, (want een kindt heeft den aert, en treckt op het wesen van sijnen Vader, soo dat zy vrijwillich omhelst allen de de kruycen, ende swarigheden die haer van Godts handt | |
[Folio **6v]
| |
worden aengheboden, welwetende dat het ghene dat cruycen sijn op de aerde, dat dat croonen sullen zijn inden hemel. Welcken prijs, ende weerdicheyt zy van het lijden Christi hebben ontfanghen. Want ghelijck de wateren eenen naer-smaeck vatten vande mineralen daerse door-schieten, en datse sijn yserachtigh naer het yser, solferachtigh naer het solfer, alsoo oock de smerten, pijnen, ende cruycen naer datse gheloopen zijn door het ghebenedijt lichaem van onsen Salichmaecker, soo hebben sy eenen goddelijcken smaeck behouden, ende hunnen prijs is soo hoogh opgesteken, dat hy alleen met eeuwige goederen kan vergolden worden. Ist dan wonder dat Paulus die inden derden hemel geweest is, Franciscus die het musieck der Engelen ghehoort heeft, dat sy roepen: Verre sy van ons dat wy ergens anders als in het kruys soude glorieren. In het kruys is de ghesondtheyt, in het kruys is den rijckdom, in het kruys is de standtvasticheyt, in het kruys is de gerusticheydt, in het kruys is de blijschap, in het kruys is de salicheyt, in het kruys is de verheffinge, in het kruys is de kroon van glorie. Hebt ghy noyt ô Siel oogh-merck ghenomen op de waepens van Keyseren, en van Koningen? boven het Wapen vanden dob- | |
[Folio **7r]
| |
belen Arent staet een Keyserlijcke kroon, boven Kastilien, en boven de dry Lelien van Vranckrijck staen de Konincklijcke kroonen, maer boven het Wapen van het rijck van Ierusalem (het welk een kruys is met kruyskens) daer en plachtmen geen kroon op de stellen, want kruysen, en kruyskens sijn selver kroonen, en staen boven de Coninklijcke kroonen, ende veranderen inden hemel altemael in kronen, en daerom heeft den Heere Iesus selver moeten lijden om door het lijden de kroon van glorie te winnen. De gulde woorden die den H. Augustinus hier over laet vloeyen zijn weirdich om hier aengetekent te worden. Vt enim resurgeres mortuusGa naar margenoot+ es, ut ascenderes resurrexisti, ut sederes ad dexteram Patris ascendisti. Ergo ud ad dexteram Patris sederes, mortuus es: de morte enim resurrectio, de resurrectione ascensio, de ascensione ad dexteram sessio. Hoc totum ergo coepit à morte, excellentia claritatis principium habet humilitatis. Het welck in onse tale ten naesten by dit is te seggen: Op dat ghy soudt verrijsen so zijt ghy gestorven, op dat ghy ten hemel soudt klimmen sijt gy verresen: op dat ghy aen de rechterhandt uws Vaders soudt sitten sijt ghy opgheklommen ten hemel. Ergo, op dat ghy aen uws Vaders rechterhandt soudt sitten, zijt gy gestorven: Want van de dood komt de verrijsenisse, vande ver- | |
[Folio **7v]
| |
rijsenisse de hemel-vaert, van de hemel-vaert de sittinghe aen de rechterhandt uws Vaders. Daer ghy ontfonckt de croon van glorie. Neemt dese woorden ô Siel noch een weenich op: Excellentia claritatis principium habet humilitatis. De ootmoedicheyt is den oorspronck van wtnemende doorluchticheyt. De ootmoedigheydt tot de doodt, ja tot de doodt des Cruys is de loop-baen tot de eeuwighe glorie, het lijden tot het verblyden, smerten, en pijn baren schijn, en blinckende kroonen. Een kloeck, en soet verstant van onse eeuwe, en van onse Societeyt schilderden voor een Sinnen-beelt een silvere lampe, ghelijck men ghewoon is in de kercken tot Godts-dienst op te hanghen, ende spelende op het blecken kruysken dat met den korck op den olie is vlottende, door wiens middelpunt de brandende lemmet is loopende, die van het selfste kruysken wordt opghehouden, en die by foute van dien sou andersints inden olie sincken, en verdrincken: spelende, segh ick, op de nootsaeckelijckheyt van dit kruysken, schreef hy daer onder dese leer-rijcke divise:
Si tollis crucem
Tollis lucem.
Ick en kan de aerdicheyt, en de edelheydt van dese sin-rijcke woorden in ons neder- | |
[Folio **8r]
| |
duyts niet achterhalen den sin is: Diet kruysken nam, die nam de vlam. Ick salt dan op de naervolghende maniere stellen. Het kruysken gheeft
Dat luyster heeft.
Noyt nagel ô Siel is oyt soo recht op sijn hooft gheslagen, als hier in dit Sinne-beeldt de waerheydt wort ghetroffen; want allen den luyster, schijn, doorluchticheyt, blinckende kroonen der eeuwigher glorie moeten door de kruycen ghewonnen worden, en sonder de kruycen en zijn sy niet te winnen. Si tollis crucem, tollis lucem. Als u Godt den stelt in occasie, en geleghentheyt om te lijden, en kreunt noch en preutelt niet tegen sijne voorsichtigheyt, alles wordt gheschickt tot u wel-varen tot meerdere verdiensten, tot grooter glorie. En seght niet: 'tis nu jaer en dach dat ick gaen sleypen met een sieckte, waer ick ghesont ick mocht wat goets doen, ick wilden dat ick dit kruysken quijt waer. Ey neen? Si tollis crucem, tollis lucem. Seght niet: waerom moest ick soo vroegh weduwe zijn? so haest mijne ouders verliesen? nu sal ick met het tijdelijck, en het aerts soo veel te doen hebben, dat ick weenigh op den hemel sal | |
[Folio **8v]
| |
konnen peysen gonck het naer mijnen wensch ick sou dat kruys al lanck deurgesonden hebben. Ey neen! Si tollis crucem tollis lucem. En seght niet: ick steeck ten ooren toe in een verwert proces dat my onrechtveerdicht wort op den hals gedrongen, ick quelder my in, ick later mijn slapen om, ô Heer wanneer sult ghy my van dat kruys verlossen? ey neen! Si tollis crucem tollis lucem: En seght niet: Ick heb soo onbeleefde vrienden, soo onghemanierde huysgenoten en van soo vremde humeuren die het altijt te kort oft te lanck is, kost ick van dat kruysken eens verlost zijn my dunckt ick sou inden hemel wesen. Ey neen! want: Si tollis crucem tollis lucem. Seght niet: ick word over al voor't hooft ghestooten, in tegendeel wordt een ander geacht, die treckt men aen, die wort geavanceert, en vervoordert, my laetmen loopen voor die ik ben, valter iet open dat is voor een ander, ick vische gedurich achter het net, och waer ick dierghelijcke quellinghen quijt my dunckt ick sou een ander mensch zijn. Neen: Si tollis crucem tollis lucem. En seght niet ick word ghelastert met een vilaine rughspraeck weghens mijnen eedt, en mijn eer men wijst my schier naer met vingheren achter straten, sommighe schouwen mijn gheselschap, waer die swerte wolck eens over, cost | |
[Folio ***1r]
| |
mijn onnooselheydt eens door breken, dan sou ick gherust konnen leven, neen, neen! Si tollis crucem tollis lucem. Het kruysken geeft datt' luyster heeft. Weet ghy niet dat alle dese dinghen ghehangen hebben inde balance van Godts voorsichticheydt, en dat al wat u overkomt, dat dat is ghewoghen oock tot het minste sierken, en diesvolghens soo is u (soo ghyt waerneemt) salich die sieckte, u dien weeuwelijcken staet, u het afsterven van uwe ouders, u het proces, u die noortse en spijtighe vrinden, u dat ghy een verstootelinck sijt, u dat ghy op een ieders tonghe loopt, Iae en u en my, en ons altemael ist saelich dat wy beneffens den gekruysten Iesus wat moghen lijden, met hope van ons eens te verblijden. Siet Abel ingespannen met sijnen afgunstigen Broeder Cain; Moyses met dien hertneckigen Pharo; David met sijnen nijdigen Schoonvader; Susanna in perijckel van eer, van van leven; Daniel onder hovelingen vreeder als leeuwen; de ghebenedijde Moeder Godts Maria met dat sweert van droefheyt in haer hert; den eenigen Sone Godts, dat is de onnooselheyt, en heylicheyt self aen dat schandich, en pijnlijck Cruys. Roepen sy om verlost te zijn? Geensints; want, Si tollis crucem tollis lucem. Waer is u verduldic- | |
[Folio ***1v]
| |
heyt dan ô Siel, waer is u gheloof? peyst ghy niet dat de croon van glorie alleen gemaeckt wort in de smisse van tegenspoet, in het vier van liefde, op het aenbeelt van patientie? Maer weet ghy wel ô Siel dat ghy van over lanck al opgeschreven sijt onder 't getal vande gene die cruycen moeten dragen? kom ick salt u klaerblijckelijck voor oogen stellen. Alle Catholijcken die tot hunne jaren gecomen zijn, worden ghemeenlijck drymael gesalft met het H. Sacrament des Olysels, eens in hunne uytersten, en dat op de vijf Sinnen, ten eynden dat den siecken door de bermhertigheyt Godts, en door dit H. Sacrament gesuyvert mochte worden van alle de sonden die hy met sijne uytwendige sinnen soude begaen hebben. Andermael worden wy gesalft in het H. Sacrament des Vormsels, oft Vroomsels en dat op het voor-hooft, op dat wy ons niet en souden schaemen een Christen leven te leyden, maer in tegendeel de leeringe Christi, en sijn H. Evangelie voor te staen, gelijck wy hebben vanden Edelen Paulus Koska Broeder vanden saelighen Stanislaus Koska vande Societeyt Iesu, die naer een ootmoedich leven, ende Christelijcke doodt op sijnen serck heeft doen snijden dese woorden: Non erubesco Evangelium. Ten derden, so worden wy | |
[Folio ***2r]
| |
gesalft in den H. Doop, en dat op de schouderen, op dat wy ons van jonxs af gereet souden maken om daer op veel cruycen te ontfangen, en die verduldelijck te verdragen. Soo dan van dat ghy inde werelt quaemt, soo quaemt ghy in de cruycen, en in het lijden, ende zijt ende blijft onder 't getal vande Strijdende Kercke, om lanx dien wech tot de Verblijdende te geraken. Aen u dan, en aen my, en aen allegader worden de woorden vanden Salichmaecker toe-gepast: Die sijn kruys niet op en neemt, en volghtGa naar margenoot+ my naer, die en kan mijnen Discipel niet wesen. Op welcke woorden den H. Augustinus dit treffelijck gevoelen heeft achtergelaten: 't Sy datGa naar margenoot+ ghy sijt een mans-persoon, 't sy een vrouw-persoon, 't sy dat ghy Heer sijt, of dat ghy knecht sijt, die sijn salichheyt soeckt te bekomen, die moet den kruys-wech bewandelen. En peyst niet dat dese vermaeninghe alleen is voor de Maeghden, ende niet voor de getrouwde; voor de Weduwen, en niet voor die int houwelijck noch samen leven: voor de geestelijcke, ende niet voor de wereltsche; voor de Religieusen, en niet voor de Leken, neen: maer 't is gesproken tot de heele Kercke, dat is tot de gantsche vergaderinge, tot het gheheel lichaem, tot alle de lidtmaten, tot een ygelijck in 't besonder, Godt gheve, wat officie, staet, of ampt hy is bedienende. | |
[Folio ***2v]
| |
Niemandt ô Siel en wort hier verschoont, jae selver niet de ghekroonde hoofden. Wat mach het doch bedieden dat de bloemen vande kroon Imperiael van binnen hangen vol tranen? is het een waerschouwinge, peys ick, dat dit princelijcke saletten, en die Conincklijcke palleysen oock al met droeve tranen besproeyt worden, en datter noyt soo veel lijfgarden, of Hellebardiers aen de poorten wacht en houden, of de droefheyt, en cruycen konnen daer noch wel binnen geraecken. Een gheschiedenisse hier van ô Siel om dit mijn gevoelen daer mede te bekrachtigen ende te besluyten. Een groot Personagie, en die de dry lelien in haren schilt voert, sal my hier toe stof geven. 't Is la Royne Mere Maria de Medicis Huysvrouwe vanden Coninck Henricus den IV. moeder van eenen Coninck, van twee Coninginnen, Groot-moeder van Coninghen. Wasser yemant inde werelt die sich van het gheluck, en volkomentheydt sijnder wenschen kost roepen, dat was sy. Maer alle dese wereltse saecken zijn ons uytghebeeldtGa naar margenoot+ in het schip van Ezechiel waer aen in toe-rustinge, en kostelijckeheyt niet en ontbrack als alleen den ancker die alles had moeten versekeren. | |
[Folio ***3r]
| |
Dese Coninginne hadde een wel bekende Vriendinne met naeme Pasithaea Crogi een Florentinse Maeght, niet alleen goet, maer heyligh van leven, waerom datse dese oockGa naar margenoot+ uyt Italien naer Parijs heeft ontboden. Als dese dochter nu voor d'eerste reyse de Coninginne quam begroeten, ende van verscheyde saecken ondervraeght wierde, onder ander ofse uyt Italien gheen juweelen, en ghesteenten en hadde mede-ghebrocht van d'een of d'andere vrienden! Soo heeft dese Crogi vlijtelijck daer op gheantwoort datse een present hadde waer door haere Majesteyt boven alle persoonen in Europa soude uyt-schijnen, dese antwoorde verweckte in de Koninginne een groot nieuws-giericheydt om het puyck-juweel te moghen hebben. Doen is Pasithaea Crogi met een lanck houten cruys verschenen, ende heeft het selfste de Coninginne aengheboden, de welcke soo sy weygherich viel, overmits het een plomp stuck was, soo heeft Crogi het selfste haer met eenen wonderlijcken yver opghedronghen, daer by voeghende dat sy dat in danck soude believen te ontfanghen, want datter noch al andere, en grooter haere Majesteyt boven het hooft honghen, 't is van Pasithaea soo voorseydt, en vande Koninginne | |
[Folio ***3v]
| |
soo bevonden; want weynigh daeghen naer haeren meesten triumph wiert Henricus den Koninck haren man deirlijck vermoordt, naderhandt heeftmen haer eyghen persoon gaen mis-trouwen, men heeft haer ontbloot van haere lijf-guarde, hier op is ghevollight een vluchte, daer naer den kercker van Compeigne, waer uyt met een behendigheydt ghebroken zijnde, is sy in Brabandt ghekomen, daer naer in Hollandt, en Engelandt gaen dolen, ten lesten een Moeder van dry Koninkrijcken is als een ballingh tot Ceulen sonder eenen voet aerde ghestorven. Zijn dat geen cruycen o Siel, soo en weet ick niet wat dat cruycen zijn, en daer de Koningen, en Koninginnen soo aenloopen, en dat die met cruycen als bereghent worden, wat meent ghy dan dat het tot uwent niet en sou behooren te druppelen? over al ist vol cruycen, en niemant en is sonder cruycen: de Pausen hebben cruycen, de Cardinaelen hebben cruycen, de Bisschoppen hebben cruycen, de Keysers hebben cruycen, de Koninghen hebben cruycen, de Hertoghen hebben cruycen, de Graven hebben cruycen, den Edelman heeft cruycen, den Koopman heeft cruycen, den ambachtsman heeft cruycen, den landtsman heeft cruycen. Ionck en out heeft cruy- | |
[Folio ***4r]
| |
cen, Gheestelijck en weerlijck heeft cruycen. Wy worden gheboren in cruycen, wy leven in cruycen, wy sterven in cruycen. Iae op onse doodt-kisten staen cruycen, en by onse graeven worden noch gheplant cruycen, en ons wordt noch een cruys van aerde op de kiste voor het lest toegheworpen. Moeten wy dan Cruycen lijden o Siel, waerom die niet tot ons profijt, en tot Godts glorie gheleden? Het Cabretjen (In animalibus mores depinguntur humani, segh den ouden Tertulianus) was eertijdts inden schaepestal, en siende datse daer daeghelijckx quaemen met die langhe messen, en keelden ghedurigh nu lammeren, nu schaepen tot Offeranden, soo docht hem gheraedtsaemer het ruym veldt, ende den heykant te kiesen; maer daer komende sach het daer over al vol dootsbeenderen liggen, hoorden de Wolven vreeselijck huylen en sagh rondtsom het sandt ghedruckt vol wolf-klaeuwen, hier door veranderden het Cabretjen wederom van sin en keerende naer den schaep-stal seyde het tegen syn selven: Moet icker evenwel ergens aen, en kan ick 't noch hier, noch ginder ontloopen, soo ist noch eerlijcker in een Sacrificie aen de Goden op-geoffert, als wel verscheurt vande bloedtdorstige wolven. | |
[Folio ***4v]
| |
Was dat niet uwe taele o verduldighen David als ghy van Saul uwen gheslaegen vyandtGa naar margenoot+ over al vervolght wiert? Si Dominus, seyde ghy, incitat te adversum me, odoretur sacrificium. Ist dat den Heere u verweckt teghen my dat hem ghelieve dit mijn lijden voor een offerande aen te nemen. O wat een saeligh woort is dit oock voor u o Siel! als ghy in uwe sieckte, teghenspoet, lasteringhe, processen, weeuwelijcken staet, in uwe droefheydt seght: Odoretur Sacrificium. Moet ick lijden, ergo ter eeren Godts gheleden. Noch een woordt:
Sijt ghy dan Siel aent lijden vast?
Heeft Godt u met een kruys belast?
Sa spoedigh op den Bergh Calvaer,
En brenght u kinder-kruysken daer,
Iae kinder-kruysken, en niet meer,
By het swaer Cruys van uwen Heer:
Siet hoe Godts Soon daer hanght benouwt
Gespijckert aen dat schandigh hout,
Doen hy opt laest den kruys-kelck dronck
Die boort-toe-vol den Vader schonck,
Met ons misdaet, en Adams val,
Veel bitterder als bitter gal.
Als ghy dan sijt in uwen strijdt,
Peyst Siel wat Iesus voor u lijdt.
|
|