Den spieghel van Philagie
(1674)–Adriaen Poirters–
AuteursrechtvrijDe Siele te vier-schaer ghestelt hoort en belijdt haere sonden leert het Examen van de Conscientie, en siet in Petro de boet-veirdighe traenen.KOmt Siel, ghy moet te vier-schaer staen,
En hooren hier u vonnis aen,
Men gaet hier met een scherpe schael
V wercken weghen altemael;
Want hier gheschiet strengh onder-soeck,
Naer't on-vervalscht Register-boeck.
Maer, Siel, wat hebt ghy al mis-daen?
Ick sie u vol benouwtheydt staen?
En dat om veel-derhande quaedt,
V schrick, en vrees om't herte slaet,
Ah eer den mensch de sonden doet,
Soo schijnt de sonde suycker-soet!
| |
[pagina 219]
| |
Maer als de sonden sijn ghedaen,
Dan komt den sueren naer-smaeck aen!
Soo sietmen dat door vals ver-maeck,
Het visken vast is aen den haeck.
Maer seght my eens wat datter schuylt,
Want ick sie wel dat t'uwen vuylt?
En dat ghy door den anxst benouwt,
Wel in u schelpkens kruypen souwt,
Dat vingherken dat hy u gheeft,
Toont dat ghy vry met reden heeft,
Hoort, of ick niet, terwijl ick rae,
Den naeghel op het hooft en slae.
| |
[pagina 220]
| |
Hebt ghy gheluyaert op't ghepluymt,
En soo misschien u Mis ver-suymt?
Of hebt ghy in de Kerck ghelonckt,
Waer door u herte is ont-vonckt?
Hebt ghy gaen proncken achter straet,
Iae trotser als een paeuwken gaet?
Hebt ghy u huys-ghesin ghestoort,
Door twist, en meenigh scheld-baer woordt?
Hebt ghy gheweest heel uren knack
Om dat een kindt een teyltjen brack?
Hebt ghy misschien u maert gheplaeght,
En sonder huer soo deur ghejaeght?
Of hebt ghy ymandts naem bekladt,
En uyt-gemaeckt door heel de Stadt?
Of by ghebuerken twist gherockt?
Of sijn kalanten af-ghelockt?
Of hebt ghy sijn gheluck benijdt,
Om dat hy machtich waeren slijt?
Hebt ghy misschien ontrouw gewicht?
En vry al meenich aes te licht.
Hebt ghy by het ghewisselt ghelt
Een valschen patakon ghetelt?
Hebt ghy verduystert weesen goedt,
Hebt ghy verdroncken weeuwen bloedt?
Of van den solder graen ghehaelt,
Daer u den boer de huer betaelt?
Hebt ghy den dagh-loon uyt-ghestelt
Wanneer den sweet quam om sy ghelt?
Of ist (dat slimste waer van al)
Ist eenen heymelijcken val?
Ah wat by nachten wordt ghedaen,
Dat siet het mannêken in de Maen!
| |
[pagina 221]
| |
Of ist dat ghy bichten soudt,
En tot noch toe bewimpelt houdt?
Hoe dat het gaet, of niet en gaet,
T'is niet veel goets al watter staet.
Wat baetet datmen by den mensch
Heeft naem, en faem naer sijnen wensch?
Dit vonnis dat en ghelter niet,
Als Godt den boeck beschreven siet;
Met veynsen wordt hier niet ghedaen,
T'en sy wy op't schoon blaeyken staen.
Siet eens hoe bitter Petrus schreyt,
Y! siet eens sijn boet-veirdicheydt
Die sich schier in sijn traenen baeyt,
Soo dickwils als het haentje kraeyt.
Stort traenen dan in over-vloet,
En valt den Rechter strax te voet,
En roept, o Siel, met bleecken mondt,
En luyder noch uyt 's hertsen-grondt;
O Godt by wie 't noyt was te spaey,
Siet, ick kom bidden om ghenaey!
Daer op belijd' ick mijne schult,
Met hop' dat ghy my spaeren sult,
Met sulck be-spreck dat ick voortaen,
Gheen slimme weghen meer sal gaen.
En bidd', dat ghy, t'is mijn versoeck,
V Cruys treckt door mijn schulde-boeck.
Siet ghy wel, o Philagie, datmen in een stil vertreck moet daeghelijckx eens op sijn seer en wonden treden, om te sien waer dat de plaester moet geleet worden: laet ons hier op een schoone leeringhe van een vuyl ghediertje nemen. Alsmen | |
[pagina 222]
| |
s'avonts met de kerse aen taefel sit, en datter een vleer-muys ons vlieght om de ooren.
Hoe is een ieder dan ver-veirt!
Eers' ymandt in het haeyr ver-weirt?
En tot het dier is op de vlucht,
Is heel het huys vol onghenucht.
Soo behoorde wy met de sonde te doen eermen gaet slaepen, want:
Al is u koets van ebben-hout,
Al blinckse hier en daer van gout,
Al light ghy op den sachsten swaen,
Komt u by nacht dees fleer-muys aen,
Die sal u brenghen smert, en pijn,
V rust sal sonder ruste sijn.
Eer u den vaeck dan over-mant,
Sa strax den bessem inde handt,
Weirt alle't ghene dat u plaeght,
En rust niet, of 't is uyt-gejaeght;
Vreest vry de fledder-muysen seer,
Maer vreest de sonde noch al meer.
En hier toe is dienstich het Examen, of Onder-soeck vande Conscientie, waer in wy ons ten minsten eens daeghs, en dat tegen den avondt sullen oeffenen, om te sien wat goet, wat quaedt datter door den dagh is bedreven. Soo lesen wy van die nerstighe Ruth, Ga naar voetnoot(a) datse achter de kooren-maeyers gonck ooghsten, en dorsten dat s'avondts uyt met een roeyken, om te sien hoe veel suyver graen, hoe veel kaf datse gheraept hadde, soo moeten wy onse wercken over-slaen, en sien wat dat | |
[pagina 223]
| |
goet, wat dat quadt; wat dat gheoorloft, wat dat on-gheoorloft, wat dat voor Godts eer, wat tegen Godts eer is bedreven. Dit ondersoeck bestaet in vijf punten. Ten eersten bedanckt Godt voor sijn weldaeden. Ten tweeden ver-soeckt licht om uwe sonden te ont-decken. Ten derden over-loopt uwen heelen handel, en wandel, in-wendighe en uyt-wendighe sinnen, peyst waer, en met wie ghy gheweest zijt, wat ghy ghepeyst, gesproken en gedaen hebt, bidt dan ten vierden Godt met een oprecht berouw om ghenaede, ende ten vijfden sult ghy een vast opset maecken van in de sonden niet meer te her-vallen. Sijt ghedachtich in dese vier-schaer de balance wel te gebruycken, dat licht is, maeckt dat niet swaer, dat swaer is, maeckt dat niet licht, besonderlijck als ghy in de bichte doet uwe belijdenisse, gelijck tot haer eeuwich ongeluck en ver-doemenisse gedaen heeft de Dochter van Dagibertus Coninck van Denemercken. Ga naar voetnoot(a) Want als sy haer met eenen pagie door on-kuysheydt besondighde, soo en seyse in de bichte anders niet als: Ick heb eenighe lichtveerdigheyt bedreven. Bewimpelende ende verstompelende alsoo haere ghepleeghde on-tuchticheydt. Dese heeft haer naer haere af-lijvicheydt vertoont in vier en vlammen tot teecken van haere ver-doemenisse. Hoe bedriegelijck weer den duyvel het lock-aes der sonden aen den mensch voor-te-hanghen? en alst al voor soet is in-ghenomen, dan werckt het in't ghemoedt ghelijck ver-gulde pillekens, en over-suyckert regael. Lieghen, en bedrieghen; vleyen, en ver-leyen; nooden, en | |
[pagina 224]
| |
dooden, dat is den om-ganck vanden duyvel met de menschen, ghelijck in dese Princesse tot haer deirlijck eeuwigh ongheluck, tot onse tijdinghe, en profijtighe waer-schouwinghe is ghebleken. Den duyvel, o Philagie, doet ghelijck den wolf die het schaep by de keel vat, op dat hy door het bleeten niet en soude ver-raeden worden, en alsoo met de prooy niet belet en worde door te strijcken. Wacht u altijt, o Philagie, van iet in de bichte te ver-swijghen, of ghy geraeckt tusschen de tanden en onder de klaeuwen van die helsche wolven. Klaer uyt, en met een woordt: wy moeten onse Conscientie in den bicht-stoel gouverneeren, ghelijck wy het lijn-waet doen op de bleeckerijen: hoe en wordt het stuck, dat daer uyt-ghespreydt light, met sijn litsen, en stecken niet uyt-ghespannen? op datter gheen vouwkens, noch plooykens, noch rimpeltjens in en worden ghevonden, want daer soude de graeuwigheyt vanden draet in blijven sitten, doet oock soo met uwe Conscientie, spant die uyt, geeft die bloot, en als ghy alles dan begiet met het waeter van uwe traenen, en dat Godt dat dan bestraeldt met de sonne van ghenaede, peyst eens wat een wit en suyver werck dat dat sal leveren! Soo behoorde, o Philagie, eene sondighe jae oock eene Godt-vreesende Siele te bichten, en al waer den Hemel dan van enckel stael ghegoten, sulcke boet-veirdigheydt sou daer door-breken. Wat segghe ick door-breken? den Hemel soude open-scheuren om die te ontfanghen. Het is een troostigh woordt, dat wy by de Hebreuse Glossa | |
[pagina 225]
| |
lesen: Filij, aperite mihi unam aperruram poenitentiae quale est foramen acus, & ego aperiam vobis aperturas misericordiae per quas intrabunt currus & quadrigae. Dat is te segghen: Lieve Sonen, toont my een openinghe van leedt-wesne, soo kleen als de ooghe van eene naelde, en ick sal in teghen-deel aen u lieden openen sulcken wijde van bermhertigheydt, en ghenaede, datter heel waegens, en voederen met sonden sullen door-passeren. Hoort ghy wel o Philagie, hoe aen-ghenaem dat aen Godt is het leedt-wesen, en de boet-veirdighe traenen? en hier van kan ick u in de H. Magdalena noch eene voordere, en troostelijcke bevestinghe by-brengen. In het Clooster Clarevaux was eenen Religieus, Ga naar voetnoot(a) die veel traenen stortede over sijn voor-gaende sonden. 'T ghebeurde dat hy naer de Metten noch alleen bleef in den Choor bidden, als wanneer hy siet dat Christus naer den autaer gonck om Misse te lesen, en soo dickwils als Christus sich om-keerde om te segghen: Dominus vobiscum, soo sagh hy dat Christus eenen kelck hadde vol traenen van Magdalena. Waer op hy de stouticheyt nam van aen Christus te vraegen: Obsecro Domine quid ostendis nobis calycem hunc cum lacrymis? Ick bid u oodtmoedelijck, o Heere, waerom toont ghy aen ons den kelck met traenen? Christus gaf voor antwoordt: Vt videant universi, & sciant quantum placet mihi contritio, & poenitentiae fletus, qui ad exemplum poenitentium tamdiu servavi lacrymas peccatricis flentis ad pedes meos. Vraeght ghy den waerom? Op dat de wereldt soude sien, ende ken-baer zijn hoe seer dat my behaeght de boet-veirdicheydt, en de traenen van penitentie, daerom heb ick bewaert de | |
[pagina 226]
| |
traenen van die Sonderesse die sy gestort heeft over mijne voeten. Voor-waer dat is eenen grooten troost voor eene mis-moedighe Siele, datse weet, dat gelijck deplaester siet op de wonde, dat oock alsoo Godts bermherticheydt siet op de sonde. En waer Godts ghenaede niet soo gronde-loos, waer sou David ghebleven hebben met sijn over-spel, en doodt-slagh? Petrus met sijn loocheninghe? Paulus met sijne ver-volginghe! den verlooren Soon met sijn wulpsheyt? den Publicaen met sijn boosheydt? Zachaeus met sijne onrechtveirdicheyt? Magdalena met haere on-tuchticheydt? en sekeren Fransen Edelman met sijne blasphemien, en goddeloosheydt? Ga naar voetnoot(a) Desen was inder waerheydt een ver-duyvelt mensch, en eenen op-rechten brandt-stock der helle: want ghelde-loos, reden-loos, sinne-loos heeft hy de Helle, jae Godt selve uyt-ghedaeght om te vechten, en is tot dien eynde in sijnen hof ghegaen en heeft daer sijn rappier teghen den Hemel uyt-getrocken, eyschende Godt voor den deghen, al of hy met hem in een lijf-ghevecht soude treden. Hadden hem doen de wolcken niet met eenen brandenden reghen van peck en solfer moeten over-gieten? of met het blixems-vier en donder-slaeghen in aschen, en in polver setten? dit ver-eyschte wel sijn boosheydt, maer niet Godts bermherticheydt, en siet, in de plaetse vande Hemelsche vraecke, komter een papier uyt de locht af-gheresen, waer in met goude letteren stondt gheschreven dit woordeken Miserere. Wat schrick, wat droefheydt, wat leedt-wesen, wat beternisse dit woordt in hem gewerckt | |
[pagina 227]
| |
heeft sullen wy best uyt sijn eyghen woorden konnen af-meten. Hy kermt dan als volght:
Tot u, o goeden Godt, gaet mijn wee-moedich kermen,
Wilt my door u ghenaey in desen noodt ont-fermen!
Y siet! mijn banghe siel is tot der doodt benouwt,
En daer ick stae vol viers, ist hert van vreese kouwt:
En isser dan gheen hop'? verdoemen my mijn sonden?
O Godt, en weght die niet, maer weght u dierbaer Wonden!
Toont my, Verloren Soon, u vaderlijck ghemoet;
Peyst niet dat ick ben quaet, maer peyst dat ghy sijt goet.
Voor-waer t'is u ghenaey, uyt louter jonst ghegheven,
Dat ick noch heden leef, naer sulck een sondich leven!
Waer my geschiet naer recht, niet naer bermherticheyt,
Mijn lichaem waer in asch, mijn siel in't vier gheleyt.
Maer in een Sondaers doot, en schept ghy geen behaeghen,
Ghy die't ver-doolde schaep gonck soecken en noch draegen,
Dus weeght mijn sonden niet, maer weeght mijns herte boet,
En siet my niet in my, maer siet my in u Bloet.
Vreest dan, mijn Siel, voortaen Godts gramschap, ende toren,
Want eer den mensche sterft, sijn straf is al gheboren,
Bemint wat meer het goet, en haet wat meer het quaet,
Eer Godt, die wel eens spaert, met dobbel roeden slaet.
Voor-waer, Philagie, dat is troostich, en dat eenen sondaer, die anders te gronde sou gaen, door ghewicht sijnder sonden het hooft boven het water doet houden, dat de bermherticheydt Godts gronde-looser is, als den grooten Oceaen met alle sijn diepe waeteren. Dat meer is, door de bekeeringhe en boet-veirdicheydt worden wy, te vooren Godts vyanden, niet alleen ghestelt onder Godts vrinden, maer somtijdts oock voor Godts vrinden, | |
[pagina 228]
| |
en aen-ghenaemer schijnen de vruchten die ghe-int sijn op wilde scheuren, als die van tamme wortelen sijn gedraegen. Daerom seght den Propheet Zacharias: Erunt lebetes in domo domini sicut phialae. In het huys des Heere sullen de kopere potten zijn als goude koppen en schaelen. In een rijcke-mans huys wordt het silver-werck als silveren lampet, sout-vat telioren bewaert in een schapraede of buffet, en in het achter-huys in het smookel-kokentje daer staen de vuyl ketels, besmeurde pannen en ver-brande potten. In het huys des Heeren gaet het anders, en daer staen de vuyl potten, by de schoon kostelijcke vaeten, dat is te seggen; groote sondaeren en sondaressen worden ghestelt onder het getal der Heylighen, en op desen sin singht de H. Kercke van Magdalena.
Post fluxae carnis scandala
Fit ex lebete phiala,
De vase contumeliae
In vas traslata gloriae.
Naer dat sy was be-smeurt met vleeschelijcke sonden,
Wordt desen vuylen pot een goude schael gevonden,
En eerst een stuck van schand, wordt nu een stuck ter eer,
Siet, wat de traenen doen! en weenen wy niet meer?
Wie isser die oyt ghelesen heeft den boeck der Oudt-vaeders, die niet en weet, dat als den H. Antonius sijn discipelen by nacht dede bidden, om van Godt te verstaen of de sonden vande on-tuchtighe Thais waeren ver-gheven, eenen van die, met naeme Paulus had eene ont-geestinghe, en sagh in een | |
[pagina 229]
| |
visioen een schoon geborduerdt blinckende ledikant in den hemel, bewaert van dry Maeghden, waer op hy uyt-riep met verwonderinghe: Haec est largitio Patris mei Antonij. Dat is de ver-geldinghe van mijnen Vader Antonius. Maer dit wierdt op staende voet door eene hemelsche stemme weder-sproken, de welcke seyde: Dit is den loon en de vergheldinghe van de boet-veirdighe Sonderse Thais: 'tschijnt dat de bermhertigheydt Godts ghelijck is aen de edele jaeghers, die hun meer vernoegen met den vanck van eenen wilden vogel, als van een tamme duyve, ick segghe dan voorder om u als in eenen boet-veirdighen winckel te leyden. Het printjen hier van, om u wat licht te gheven, is eene ooghe inde locht, stortende over-vloedighe traenen, die op het radt van een waeter-meulentjen vallen, het selve doen gaen, en om-draeyen, waer door het sondich hert gemaelen, en gebrieselt wordt, onder knielt de wee-moedighe Siele, die het meel in haeren schoot, als in eenen sack is ont-fanghende, versuchtende dese woorden: STort, oogh, stort eenen traenen-vloet,
Doet gaen het rat van mijn ghemoet,
Maeckt dat mijn sondigh, steenigh hert
Soo kleyn als stof ghebriselt wert.
Op dat door sijn boet veerdigheyt
De straf by Godt wordt af-gheleyt.
Ellendigh Hert! dat Godts ghebodt,
Dat Godts wet hiel voor enckel spot!
Dat Christi Iesu dierbaer Bloet,
Ghetrappelt heeft als met de voet!
| |
[pagina 230]
| |
Dat noyt de hel noch helschen brandt,
Bevroedt heeft met een rijp verstandt!
Eylaes hier door ist soo vervuylt?
Ick schroom van datter binnen schuylt!
Want daer is wulpschen Overdaet,
En bleecken Nijdt, en swerten Haet,
En On-tucht roockt, en smoockt in't bloet,
En wraeck-sucht die knaeght hert, en moet,
En Af-gunst vol van helsch venijn,
En Vloecken die noch helscher zijn,
Wat afgrondt al van vuyligheydt
Wort met mijn schoon kleedt overspreydt!
| |
[pagina 231]
| |
O sagh mijn Hert sy selven diep,
Ghewis dat uyt 't sy selven liep!
O Godt! fonteyn van allen goet,
Die oock in't recht ghenaede doet,
Die soetheydt onder strafheydt menght,
Oock als ghy't quaet te Vierschaer brenght!
Waer my gheschiet naer mijn misdaet,
En naer dat op uw' boeck en staet,
Ick waer, och jae, dat weet ick wel.
Al lanck te soecken inde hel:
Ah dat ick sonders immermeer
V heb ver-tornt, o soeten Heer!
V, die my soo veel jonsten deelt,
Die my een siel gaeft naer u Beeldt,
Die my bereydt hebt 't eeuwich goet,
En my ver-lost hebt met u Bloet!
Ah 't is my leet, jae duysent werf:
Ah! dat ick niet van rouw en sterf!
Y siet mijn traenen die ick stort,
En't hert dat soo gebriselt wort,
En jont ghenaey noch desen keer,
Van nu voor-taen geen sonden meer.
Hadden wy, o Philagie, sulcke eene kennisse van onse sonden, wy hadden sulcken leet-wesen om onse sonden, wy vergooten sulcken traenen over onse sonden. On-wetentheyt baert on ghevoelijckheydt, daer in tegen-deel de kennisse van het quaet ons on-stelt, beroert, en beweght om ons uyt het bekende quaet te ont-wercken, laet ons dit leersaemheydts halven ten toon stellen in eenen ver-sieringhe of fabel, die ons den H. Augustinus heeft achter-gelaeten. | |
[pagina 232]
| |
Ga naar voetnoot(a)Sekere Nymphe, of Bosch-goddinne was belust om in de bosschen te gaen jaeghen, sy dede met haere honden een hert op, datse sonder op-houden met alle snellicheyt was ver-volgende, tot dat den bruynen avondt is ghevallen, waer door geschiet is, datse hier en daer door de duysterheyt stronckelde, haere kleeren scheurde, haer selven door de doorens quetsede, en met slijck be-modderde. Ten lesten soo den nacht viel, en vont sy niet schoonder als in de naeste ghelegene speloncke te gaen rusten, niet wetende datse sat midden ion de serpenten en slanghen. Middelertijdt komt Apollo ten aen-ganck, die eenighe van sijne ver-lichtende pijlen in de voor-seyde speloncke heeft geschoten, waer door sy als in eenen sonneschijn klaer heeft gesien de venijnighe gedierten, daerse mede was beseten, waer over sy de vluchte heeft genomen, en Apollo te voet gevallen, en heeft hem bedanckt dat hy de goetheydt ghehadt hadde van haer te ver-lichten en te ver-lossen. Hoe dickwils, o Philagie, isser duysterheydt in ons herte! waer door gheschieden soude dat wy de schaedelijcke gebreken die daer binnen schuylen, niet en souden ont-decken en gewaer worden, ten waere wy in het Examen door een goddelijck licht, datmen gestadich moet ver-soecken, bestraelt en over-schenen wierden. Ver-lichtinghe brenght kennisse, kennisse brenght leet-wesen, leet-wesen brenght beternisse mede. Ist by aldien, Philagie, dat dit is het avondt ondersoeck, soo sult ghy u alleynskens tot de nacht-ruste bereedt maecken. De duysterheyt des nachts | |
[pagina 233]
| |
gheeft aen den mensch dit voordeel dat hy beter in sluymeringhe en in den slaep kan vallen. Soo sien wy dat eene moeder een doexken laet schuyven over het aen-sicht van haer kindeken, dat op haeren boesem is rustende, op dat het daer onder, als in een kleen nachtje rustende, te beter in slaep soude gheleet worden. Op de selfste manier ist dat de donckerheydt der nachten ons met eene soeticheyt de ooghen weet toe-te-luycken. Hoe gheluckigh sult ghy zijn o Philagie, ist dat ghy dan met de Bruydt moght seggen. Ego dormio, & cor meum vigilat.
Schoon dat ick slaep den heelen nacht,
Mijn hert nochtans dat houdt de wacht,
Dat waeckt en roept: staet, qui va la,
Sa gheeft het woordt, of niet te na.
In het op-staen en in het slaepen gaen, dat is, in het kleeden, en in het ont-kleeden moeten wy de eerbaerheydt ten hooghsten hebben in recommandatie. Men vraeghde eens aen de dochter van Aristoteles wat coleur sy oordeelde te wesen het aen-ghenaemste, en het kostelijckste. Coleur du feu, incarnaet, d'auroor, de citron, &c. Sy antwoorde: datter niet schoonder en stont, als een maeghdelijck eerbaer schaem-root in het aensicht. Het is een Christelijcke ant-woorde al hoe wel van eene heydensche Maget uyt-gesproken: de eer-baerheyt dan is de Maeghden bevolen. Wat een spel, en ont-steltenisse en wasser niet in de Stadt Nisibe ten tijden vanden H. Iacobus Nisibita? Hy quam naer de stadt, en buyten de poor- | |
[pagina 234]
| |
te vondt hy een bleeckerye, al waer veel jonghe dochters besich waeren met haer lijn-waet te treden, en dies-volghens waerense op-geschort niet on-eerlijck, maer on-betaemelijck, en in dese ghesteltenisse gonghen sy den goeden Eremijdt noch uyt lachen. Iacobus met yver-sucht ontsteken, ver-kreegh door sijn ghebedt dat de fonteyn op staende voedt ver-drooghde, en dat die losse dochteren soo grijs wierden als een witte duyve. Soo dat sy, die als jonghe Maeghden waeren uyt-ghegaen, weder ghekeert sijn als oude ver-rompelde wijven. Een eerbaer Maeghet o Philagie, heeft iet ghemeen met corael, het welck onder het waeter bedeckt sijnde bleeck is, maer daer buyten, en bloot, soo wordt het root. Het is tot desen propost ghedenckweirdich datter aen eene Gouvernante van eenen Coopman gebeurde. Desen om sijnen coop-handel te drijven, is ghereyst naer verscheyde steden, en uyt-heymsche Landen, en heeft eenighe kofferkens met gout en silvere-geldt haer gelevert om te bewaeren, die sy tot dien eynde oock in haer slaep-kaemer hadde op-ghesloten. Den snof daer van vatte eenen van de knechts; die niet recht en gonck in sijn schoenen, en oversulcx vindende eens op eenen avont de deur van haere kaemer open-staen, is daer diefs-wijs in-gheslopen, en is onder het bedde ghekropen. Sy weder-keerende en van gheen verraet wetende, doet haer avondt-ghebedt, en maeckt haer ghereedt om te gaen slaepen, doch haer niet betaemelijck ont-kleedende, sey sy teghen haer eyghen selven, | |
[pagina 235]
| |
als haer berispende: Och mijnen H. Enghel soude het sien. Daer op begafse haer tot de ruste, en nu in eenen vollen slaep sijnde, is den linckaert uyt-ghekropen, en is met een kofferken door-ghe-streken. Den Coopman weder-keerende mischte een kofferken, dat hy by hoogh en leegh hiel staen dat het door de gouvernante was gestolen, soo verre dat hyse daer over voor den Magistraet heeft ghe-voordert, sy, die onnoosel was, mocht haer ver-weiren en ver-dedighen ten beste dat sy konde: middelertijdt soo komt daer eenen blijden avondt dat maerten en knechten soo vanden huyse, als oock sommighe van de ghebuerte saemen vrolijck waeren. Nu ghelijck maerten en knechten ghe-woon sijn malkanderen te quellen, en te oeffenen, soo mocht dese gouvernante segghen: datter yemandt waer die my affronteerde, ick en soude het daer oock niet by laeten, en ick sou maecken datse voor den tweeden keere dierghelijcke moet-willicheydt niet en souden bedrijven, waer op den dief terstondt uyt-schoot: wat soude ghy doch doen? uwen H. Enghel soude het sien. Sy indachtich dat die woorden maer eens en waeren ghegaen over haere lippen, en dat in haer slaep-kaemer, sloot daer bondich uyt, dat hy den schelm was, die doen ghedoken lagh, en met het kofferken ten tijden van haeren slaep was door-gheloopen. Sy dient het den Coopman aen, die de beschuldinghe waerschijnlijckheydt, en gheloof gaf. Roept den wel-ghemaeckten fiel in sijn salet, en stellende een paer vierighe ooghen, plant hem het rap- | |
[pagina 236]
| |
pier op de borst, seggende: o ghy eer-loosen dief, dit is de leste ure, of toont my waer ghy met dat kofferken sijt ghebleven. Hy verbaest, en vol schrick en benouwtheydt, viel op sijn knien, en door de mande, ghelijckmen seght, den Coopman kreegh sijn penninghen, de gouvernante haer eere. Siet o Philagie, wat goet dat die Maeghdelijcke schaemte in het ontkleden aen dese gouvernante veroorsaeckte! het waer te wenschen dat alle eerbaere herten in haere voet-stappen traeden, en haer naer-volghden, wel wetende dat Godts ooghen ons overal sijn aenschouwende. Soo dat den H. Augustinus wel seght: Ipse timendus est in publico, ipse timendus est in secreto. Lucerna ardet, videt te, lucerna extincta est, videt te. Godt moet ghevreest worden, in het open baer, Godt moet gevreest worden in het heymelijck. Brandt de lampe, hy siet u, is de lampe uyt gheblaesen, hy siet u. Het is eenen wonderen By-Godt, en eenen wonderen Verre Godt! binnen alles, en nerghens in-ghesloten: buyten alles, en nerghens uyt-ghesloten. Wie en sal voor die Majesteyts ooghen niet vreesen? wie en sal sy selven van allen on-betaemelijckheydt niet mijden? en boven al wort dit de maeghden gerecommandeert die daer door haere bewaerenisse ver-sekeren. Maer en hebt ghy noyt gehoort, o Philagie, dat in de Lof-sanghen de schoonheydt vande Bruydt soo hoogh geroemt wordt, en onder andere vol-maeckte lidt-maeten, datse heeft wangen gelijck eenen ghescheurden granaet-appel? waer door buyten twijfel ons voor ooghen, en tot leeringhe wordt gestelt haere Maeghdelijcke schaemte. Daer | |
[pagina 237]
| |
dese schaemte is, daer is eer, daer dese schaemte niet en is, daer en is geen eer, die den luyster is, en den glans van de maeghden. Laet ons dit altemael besluyten, en bekrachtighen met eene sin-rijcke fabel, of sedelijcke ver-sieringhe. Iuppiter had den mensch geschapen, en hem begaeft met alle de noodt saeckelijcke beweginghen en geneghentheden der Siele. Hy had daer in ghestort de Liefde, den Haet, de Hope, de Vreese. Ga naar voetnoot(a) De Stouticheydt, de Bloodheydt: alleen was daer de Eerbaere Schaemte vergeten. De welcke haer daer over by Iuppiter beklaeght hebbende, kreegh voor ant-woordt, datse sou sien ten besten datse kost, daer oock binnen te gheraecken. De Eerbaere Schaemte heeft den raet van Iuppiter aen-veert met dit bespreck nochtans, en met dese voor-waerde, dat waert by aldien datter de Onsuyvere Liefde binnen quam, dat haer dan vry soude staen te moghen ver-trecken, om dat Eerbaere schaemte, en On-tuchtighe Liefde in een, en de selfste Siel op den selfsten tijdt malkanderen niet en konnen lijden noch ghedulden. O wat een heyl-saem sap, en wat eene gesonde lesse schuylt onder de schorse van dese fabel! Soo dat Clemens Alexandrinus wel seght, dat een Maeghet haer selven genoegh sal bewaeren: Si verecundiuam, & vestem ante oculos posuerit. Ist datse de eerbaere Schaemte en een vloers heeft voor haere ooghen. En daerom wast dat eertijdts de Ionckheydt van Romen ghekleedt gonck in het purper, op datse door het aen-schouwen van dat coleur, de loffelijcke Schaemte soude gedachtich wesen. | |
[pagina 238]
| |
Bidt Godt dan al dickwils, o Philagie, dat hy u wil vercieren met de gaeve van Maeghdelijcke Schaemte, en dat hy die kostelijcke ende purpere roose van eer-baerheyt altijdt in u herte laet groeyen, niet alleen als ghy sijt in het geselschap, maer als ghy zijt alleen by u eygen selven, zijt dan oock ver-mijdt voor u eyghen selven. |
|