Logo DBNL
Den spieghel van Philagie (1674)

Den spieghel van Philagie

(1674)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De Siel wordt ghewaerschouwt van de Liefde datter is bedrogh, en perijckel in de conversatie met onghelijcke persoonen, sy siet hoe de vluchtende Daphne in eenen victorieusen laurier-boom wordt verandert.

 
O Siel, die vol verwonderingh staet,
 
Om al daer ghy u ooghen slaet,
 
Om dat ghy hier en daer besiet,
 
En vat den rechten handel niet.
 
Ick sal't u leeren suyver Maeght,
 
T'is weerdt dat ghy dit met u draeght:
 
Want dese printe toont ghewis,
 
Wat hedens-daeghs den handel is.
 
En hoe dat een onnoosel hert
 
Van dees of die bedroghen werdt.
 
Ghy siet daer eenen voor u staen,
 
Die heeft een dobbel aensicht aen,
 
Die met wat aes van kleen vermaeck,
 
Een visken kreegh aen sijnen haeck.
 
En draeght dan onder d'ermen noch,
 
Een muyse-val vol van bedroch.
 
En soo ghy naer sijn voeten siet,
 
T'is eenen steirt en anders niet,
 


illustratie

 
T'is eenen steirt vol van venijn,
 
Wat magh dit voor een monster zijn!
 
O Siel! dit Monster dat daer staet,
 
Is allen daeghen op de straet,
 
Is alle daeghen daermen ralt,
 
En daer de jonckheyt sit en malt,
 
T'is in 't prieel of in de sael,
 
T'is op't banquet, en avontmael,
 
T'is in de kermis-blijde feest,
 
In d'Assembleen aldermeest,
 
Maer boven al in d'eenigheyt,
 
Midts het daer best sijn fuyck en leyt,
 
En vanght daer menich simpel maeght,
 
Die voor haer eer gheen sorgh en draeght.
 
T'is dan, o Siel verstaet my wel
 
(Want dit en is geen kinder-spel)
 
T'is het Bedroch vol vleyery,
 
Met over-vloet van leckerny,
 
Dat woorden spreckt heel honich soet,
 
En duysent valsche eeden doet,
 
Om soo te rooven van een Maeght
 
Het leli kroontje datse draeght.
 
Eylaes! dat most te zijn beschreyt,
 
Wat heeft hem meenich Kindt ver-leydt!
 
Dat door Bedroch vol arch, en list,
 
En door sijn lock-aes is ghevischt,
 
Dat door bedrieghelijcken vanck,
 
Bedorven is sijn leven lanck?
 
Men siet op wegh de kruycen staen,
 
Daer eenen doodt-slach is begaen,
 
Maer soumen stellen over al
 
Cruys-teeckens van een droeven val,
 
Aen een onnoosel duyf ghedaen,
 
De wereldt sou vol kruycen staen.
 
Volght dan, o Siel, tis mijnen raet,
 
Y volght de Maeght die boven staet,
 
Die schoon sy feestelijck wordt ghegroet,
 
Stoot desen eer-dief met de voet,
 
En toont hem waer de deure staet,
 
En wijst den lickaert naer de straet,
 
Soo dat s'hem strax sijn paspoort geeft,
 
Beleeft zijn, waer hier on-beleeft.
 
Noch siet ghy boven in't verschiet
 
Hoe Daphne voor Apollo vliet,
 
Sy merckt, al jaeght den Godt in 't wilt,
 
Wat dat hy voert in sijnen schildt,
 
S'en wenscht hem niet eens goeden dagh,
 
Maer vlucht wat dat sy vluchten magh,
 
En loopend' uyt dit loopendt vier,
 
Ver-andert sy groen in laurier,
 
En desen boom voor allen tijdt,
 
Is dese Maeghet toe-ghewijdt,
 
Om datse met haer suyver Siel
 
Victorie in het veldt behiel.
 
O Philagie, liefste Kindt,
 
Ick bid, siet scherp doch inden wint!
 
Want conversatie, soo men siet,
 
Brenght meenigh Maeghet in 't verdriet,
 
Ghelooft doch aen gheen vleyers licht,
 
t'Bedroch heeft dobbel aenghesicht,
 
En naer een vrindelijcken schijn,
 
Volght eenen steirt vol van venijn.
 
Eerst prysens' u als een Goddin,
 
Dan walghens' u als een fielin.
 
En die in't eerst het soetste vleyt,
 
Dat is den suersten als hy scheyt.
 
Dits dan mijn oordeel op dit pas:
 
Houdt Ioncker Vlam van Iouffrouw Vlas.

De wijsen, o Philagie, hebben het eertijdts soo ver-staen, en het is altijdt waerachtich ghebleven, oock door den H. Bernardus bevestight: te weten, Parcitus in ubertate, Largitas in paupertate, castitas in juventute, martyriam est sine sanguine. Maeticheydt in over-vloedicheydt, miltheydt in be-hoefticheydt, suyver-heydt in jonckheydt is eene martelie sonder bloedt te vergieten door tyrannens vreedtheydt. Ick ben teghen-woordich belust o Philagie, om u van dese suyverheydt eene ghesonde en saelighe waer-schouwinghe hier voor te schrijven, daer ghy vreught en deught uyt moght trecken.

Om hier van te beginnen, soo set ick voor uyt de speculatie, en de in-vallen van Petrus ad Boves in sijnen tijdt oitmoedich religieus van de oorden van den H. Franciscus, en de Bicht-vaeder van de Coninghinne van Vranckrijck, dese over-legghende het H. Euangelie van de Perle, van het Visch-net, en van den Tresoor, seght: het Visch-net is den houwelijcken staet, want ghelijckmen allen soorten van vischen daer mede vanght, soo worden in het houwelijck ghevonden alle sorten van menschen, turcken, heydenen, barbaren ongheloovighen, en Christene menschen, voorders ghelijck de maesen van het net maecken veel knoopkens en kruyskens, soo heeft desen staet oock al sijn lijden.

De Perle, seght hy, beteeckent den weeuwelijcken staet, want ghelijck die ghevischt wordt uyt die bracke en soute waeteren, soo vindtmen by haer oock al dickwils bittere traenen, daerenboven ghelijck de Perle vischen heeft die haer ver-volgen, soo isser eenen visch, die is haere Sauvegarde, min

of meer ghelijck Godt is den beschermer der weduwen teghen de aen-vallen, en ver-druckinghe van vrienden, en van vyanden.

Den Tresoor, oft Schat ver-beeldt den maeghdelijcken staet, want ghelijck eenen Tresoor kostelijck is, en moet ver-borghen worden, om datter veel op uyt zijn om die te rooven, soo moet die suyverheydt met groote sorgh-vuldigheyt bewaert worden, om datter soo veel gauw-dieven zijn, en eer-roovers, die desen Tresoor met listen, met laeghen, met giften, met gaeven, selver met toover-drancken, en duyveleryen al soetjens soecken te bekomen, of met kracht soecken te ont-weldigen, en te rooven.

Nu dat de Suyverheydt eenen grooten, jae onwaerdeerlijcken Tresoor is, leert den Wijseman: (a) Omnis ponderatio non est digna continentis animae. Waer op ick voorder segghe:

 
Noyt heeft het Rijck Peru soo grooten schat ghesonden,
 
Noyt is aen Ganges stroom soo schoon juweel ghevonden,
 
Noyt isser perl ghevischt, noyt bloncker oyt robijn,
 
Die met een suyver Maeght kost op-ghewoghen zijn.
 
O Staet, o weirden Staet! noyt vondtmen uws gelijcken,
 
Want s'Conincks croon, en troon most altijt voor u wijcken,
 
Soo dat ghy over-treft een Keyserins cieraet,
 
Den Hemel kent u best, schoon ghy op d'aerde gaet.

En dit is een ghevoelen, en een alghemeen oordeel niet alleen by de Christenen, maer selfs oock by de Heydenen ganckbaer, en ontfanghelijck. Want wy weten, noch daer en is niemandt die dat in twijfel roept, in hoe hooghe weirdic-

heydt en estime dat de Maeghden Vestales by de Romeynen waeren ver-heven, soo verre, dat de triumphante Keysers van hunne praelende triomf-waeghens af-traeden, om met groote eer-biedinghe dese Maeghden te begroeten, en te eeren, sy oordeelden met een rijp vonnis dat het glory-rijcker is te zijn ver-winner van sijn lichaem, en eyghen ghemoet, als te zijn ver-gieter van een anders bloedt.

Doch gelijck de acht-baerheydt deser Maeghden, o Philagie, groot was, soo en was de straffe oock niet minder, want soo daer eene over-tuyght wierdt haer mis-draeghen te hebben, wierdtse onverbiddelijck levendich in d'aerde ghedolven, en begraeven. T'is ghebeurt datter eene onder haer valschelijck van on-tucht, en on-eerbaerheydt is beschuldight gheweest, de welcke tot proeve van haere on-gheschonde eerbaerheydt met een sift waeter uyt den Tiber heeft gheschept, en dat tot de vier-schaer ghedraeghen, betoonende alsoo datse niet alleen het waeter teghen sijn natuer, maer oock die smookende Venus, die uyt het waeter is gheboren, hadde over-wonnen.

Voorwaer dit was vande blinde Heydenen geen blindt oordeel, en ghevoelen van de weerdigheyt van den Maeghdom! doch de Christenen meer ver-licht zijnde, hebben daer noch roem-achtigher afghesproken: hoort maer eenen Augustinum schrijvende aen eene edele Ioffrouwe die Devoot, of Gheestelijcke dochter was gheworden: Hoe veel eerlijcker, en glori-rijcker ist, dat Christus uyt u gheslacht heeft maeghden, als datter de stadt uyt heeft Borge-meesters?

En ver-wondert u dan oock niet o Philagie, als ghy siet binnen Constantinopelen de door-luchtighe Pulcheria met haere dry Susters, vier Keyserlijcke Princessen op eenen gouden autaer Godt eeuwighe Suyverheydt op-draeghen. Op eenen gouden, segghe ick, want kostelijck offeranden ver-dienen kostelijcke autaeren. Pulcheria is naderhandt getrouwt, en Keyserinne geworden, maer is maeghet geweest voor het houwelijck, ende in het houwelijck. Sy achtede meer de witte lelien, als alle de kroonen-Imperialen. Haer oordeel was goet, want dese hemelsche deucht over-treft allen wereltschen staeten en weerdicheden. Daerom, als P. Iacobus Ledesma van sin was inde Societeyt Iesu te komen, soo heeft hy in sijn ghebedt van O. L. Vrouwe versocht by-standt om dese deucht on-bevleckt te bewaeren, waer-op de Coninginne der Hemelen ver-gheselschapt met andere maeghden, aen hem is verschenen, en heeft hem ver-kloeckt en ver-sterckt, en ver-treckende songhen sy dese woorden:

 
Divina res est castitas,
 
Divina sunt & praemia,
 
Quae continenti dat Deus.
 
Der maeghden suyverheydt is Goddelijck van wesen,
 
En Goddelijck den loon, soo hoogh komt sy gheresen!
 
Gheluckich is de siel, die desen schat bewaert?
 
Is sy niet een Goddin die met Godt is ghepaert?

Maer wat volght hier uyt, o Philagie? niet anders dan ghelijck desen schat van suyverheydt, hoe

dat hy weirdigher is, hoe dat hy oock met meerdere sorgh-vuldicheydt moet bewaert worden, besonderlijck als wy zijn in conversatie by on-ghelijcke persoonen. Och Godt gaeve dat alle Maeghden weder-keerende van conversatie, gheselschap, maeltijden, speel-reysen mochten roemen en gebruycken de woorden van Iudith mede glorieerden, dese Heldinne met vier traenen, dry suchten, twee slaeghen het hooft van Holofernes, en in Holofernes het heel legher verslaeghen hebbende, keerde victorieus weer naer het bedroeft Bethulia, en het eerste datse seyde, en daerse den roem van haere tweede victorie in stelde, waeren dese woorden: Den Heer leeft, en weet dat sijnen Enghel my bewaert heeft, en doen ick van hier gonck, en doen ick ginder was, en doen ick van daer weder-keerde, en den Heer en heeft niet toe-ghelaeten, dat sijne dienaeresse soude mis-handelt, ofte bevleckt worden. Eene saecke voorwaer lof-weirdich! want sy quam van eenen on-kuyschen Veldt-Oversten en uyt eenen on-tuchtighen legher, daer onder de pavilioenen van Mars. Venus oock al hadde haere tenten.

Daer is erghens een uyt-hanck-bert met dit onder-schrift: In duysent perijckelen. En de schilderye is een schaep tusschen twee wolven, inder waerheydt, Iudith was een schaepken onder de wolven; een haesken onder de honden, en een duyfken onder de grijp-voghels, van haer, en haers-ghelijcke maghmen segghen: Quam pulchri sunt gressus tui, filia Principis, in calceamentis tuis!

 
Hoe schoon is heele daeghen lanck
 
O edel dochter uwen ganck!
 
Men vindt door u voor-sichtigh gaen
 
De stappen van u deuchden staen.

Voorsichtigheydt moet daer zijn, o Philagie. Pallas is een maeghet, maer sy is oock gewaepent, sy draeght het kasket, sy voert de lancie, sy staet sentinel, sy roept somtijdts: Qui vala? sy doet ghelijck alle wijse maeghden behoorden te doen, want ghelijck het Italiaens spreeck-woordt seght: Die sijn ooghen in sijn voor-hooft niet en heeft, die salse in sijnen steirt hebben. Dese spreuck siet op de fabel van Argus met sijn hondert ooghen, die Io. most bewaeren, doch Mercurius heeft me sijn fluytjen die hondert sentinel-ooghen in slaep ghespeelt, en is met Io. deur gheloopen, waer door Iuno soo tornich is gheworden, datse aen Argus de ooghen uyt het hooft heeft gheruckt, en die gheplant in den steert van een paeuw, die daer daeghelijckx in den sonne-schijn mede gaet proncken, de leeringhe die in dese fabel ver-borghen is, die verthoont haer eyghen selven. Met een woort, wy moeten Sentinel-perdu staen, en dies-volgens scherp in den windt sien, en oock vreesen, daer niet en is te vreesen. Hoe wel seght AEmilius Probus: Mater timidi flere non solet.

 
Een maeghet die Voor-sichtich gaet,
 
En mijdt de stronckel-steenen,
 
En sal noyt door on-tuchtigh quaet
 
Haer moeders oogh doen weenen.

Dese stronckel-steenen zijn de occasien, en quaedt gheselschap. O Philagie, daer is soo veel, jae ten hoochsten aen-gheleghen met wie dat een Maeghet aen-spraeck, kennisse en vrindtschap is houdende. Het gaet met haer ghelijck met de perle-moeder, want ontfanght die eenen hemelschen douw, soo salse eene kostelijcke perle voorts-brenghen; maer soo daer quaede lochten vuyl aesemen, en dompen in komen gheresen, Degenerat, seght Plinius, in vilem rem sperata gemma, ten sal maer een vuyl vodde zijn, daermen een schoon hals-juweel af-ghehoopt hadde, soo dan

 
Sulck gheselschap kont ghy treffen,
 
Ghy sult uwen lof ver-heffen:
 
Sulck gheselschap kont ghy speuren
 
Ghy sult al u leven treuren.

Daerom sey Aristoteles dat de schoonheydt ghelijck was aen het strooy, want in den ys-put is het kout, om dat het niet en sou smilten; op den solder by de appelen is het werm, om datse niet souden bevriesen.

Nu komt eens met my, o Philagie, en ick sal u in eenen Conincklijcken speel-hof leyden, waer uyt ghy met ver-maeck en profijt sult weder-keeren, dit is de gheschiedenisse: den Heydenschen Keyser Licinius had in den houwelijcken staet ghewonnen eene dochter ghenoemt Herina, (a) de sonne en kost met alle haere straelen geen schoonder, noch vol-maeckter schepsel aenschouwen, noch vinden. Op dat dese sonder perijckel in jaeren en gratien soude toe-nemen, heeft den vaeder

voor haer nu ses jaeren out sijnde, een kostelijck Palleys in eenen besloten speel-hof ghebouwt, dat rijckelijck verçierende met acht-en-tachentigh beelden van Goden, en Goddinnen. En hy voeghde by haer tot haer ver-maeck derthien vrindelijcke staet-joffrouwen, en Camenieren, beneffens eenen Pedagoog, of seden-meester ghenoemt Apelianus om haer in de letter-en-schrijf-konst te onder-wijsen, hier most sy blijven seven jaeren tot datse in haer veertiende soude sijn getreden, om haer dan met een machtighen Vorst te doen trouwen. Sy had hier tot haeren tijdt-verdrijf alle soorten van Prince-ghenuchtjens, sy hadde hier haer musieck, sy hadde bloem-hoven, sy hadde den sanck der voghelen, sy hadde een speel-jachtjen met sijde kabeltjens, sattijne vlaghskens, en alle bedenckelijcke heerlijcke ghenuchelijcke tijdt-kortinghe. Het ghebeurde eens, datse van spelen wat ver-moeyt en be-sweet zijnde, is gheklommen op haeren Belveder, of tooren, en op datse door een windeken wat ver-koelt soude worden, heeftse een venster naer den oosten open ghedaen, en een naer den westen, terwijlen datse daer sit en fantaseert, komter een duyve ghevloghen door het een venster, en leght op haer taefell eenen olijf-tack; en door het ander venster komt in-ghevloghen eenen rave, en leght op haer taefel een serpent, door dese soo on-verwachte en tegen-een-strijdende saecken wierdt de Princesse met schrick, en ver-wonderinghe in-ghenomen, ter tijdt toe dat Apelianus haer het beduytsel daer van heeft ghegheven, segghende dat den rave was den

duyvel, en het serpent was lijden en tegen-spoet: in tegen-deel soo beteeckende de duyve den Coninck der hemelen, en den olijf-tack eenen gheruste en salighe vrede die over haer stont te daelen. Het waer te wijt-loopich alles te ver-haelen, ghelijck ick oock voor-by gae, hoe datse vanden H. Enghel besocht en onder-wesen is, hoese gedoopt is, en van heydens Christen is gheworden, daer naer hoese de maeghdelijcke Lelie met de roose van martelie aen haeren krans onder een heeft gevlochten.

Dit naer-volgende kip ick alleen uyt tot bevestinghe van het gheene dat ick hier voor-hebbe. Ick segghe, dan dat dit boven beschreven niet alleen gebeurt en is aen Herma, neen, want men vindter al veel die in die lustighe speel-hoven, in die groen prieeltjens, in die dicht-ghevlochten gloriettekens, beter den Rave weten te spelen, als het Duyfken, en die in de plaetse van eenen olijf-tack van eenen vreedsaemighen Christelijcken eerbaeren handel, aen een deuchtsaem on-noosel hert het venijn van hunne ontuchtigheydt voor-setten, en hun hels-vergif soecken in-te-blaesen, het welck, om datter onse bedorvene nature eenen treck toe voelt, en gheneghentheydt toe heeft, al te licht wordt ingesoghen Hoe wel schrijft hier op den H. Hieronymus? Quis vnquam mortalium juxta viperam securos somnos capit? quae, si non percutiat, certè solicitat. (a) Securius est perire non posse, quam juxta periculum non perijsse. Wie isser vande menschen die gherust by een serpent kan slaepen? Want al ist dat het u sijn venijn niet in-en-schiet, sijne

ghenegentheydt is om u daer mede te beschaedigen: het is gheruster te zijn buyten alle perijckelen, als niet verloren te gaen in de perijckelen.

Oversulckx, Philagie, soo sult ghy, zijnde by ongelijcke persoonen op het hooghste schouwen en vluchtende afsonderinghe van het gheselschap, de eenigheydt, de gesloten kaemers, de bosschagien, dichte gloriettekens, groen prieeltjens, donckere saletten, want dese zijn de kloxkens, en den voor-slagh van eene ongeluckighe, en beklaeghelijcke ure, wacht u oock van die soete teughskens, want sy baeren sulcken bittere vruchten. En men bevindt dickwils dat daer den wijn gaet binnen, daer gaet de voor-sichticheydt buyten, en soo steltmen dien on-weirdeerlijcken schat de Eerbaerheydt in perijckel van gherooft te worden.

O met wat een hertelijck vermaeck sie ick, o Philagie, dat ghy boven de deure van u huys hebt van witte marmer doen stellen het suyver ghediertjen van Armenien, met dese devise of onder-schrift:

Malo mori, quam foedari

dat is:

Liever een lijck,
Als in het slijck.

Voor waer dien stil-sprekenden steen vermaent u en uyt-gaende en in-komende, van uwe maeghdelijcke plicht en eer-baerheyt in recommendatie te houden. En om niemandts schoon backhus een strooy-breet vande rechte baen af-te-wijcken.

En in diergelijcke schole hadde ghestudeert die

treffelijcke edele Personagie van Vranck-rijck, die eene ghesworene vyandinne was van alle on-tuchtighe conversatie. Sy hadde aen haere sijde hanghen een gepolijstert cristallijnen reliquarium, daer de vliegen (de kaele lichte jonckerkens) met haer pootjens noyt gheen vatten aen en hadden. Rondsom stonden gegraveert dese woorden: Nil mihi vobiscum est. dat is: Ick en wil met u niet te doen hebben. En met dese enckele woorden, hadse al dese sinnen. On-gebonden en uyt-gestort gheselschap, Nil mihi vobiscum est. On-tuchtighe caemer-speelders, en lichte Comedianten, Nil mihi vobiscum est. Pluym-strijckers en bedrieghelijcke vleyers, Nil mihi vobiscum est. Eer-suchtighe en af-gunstighe Hovelinghen, Nil mihi vobiscum est. Eer-loose, en wulpse conversatie, Nil mihi vobiscum est. En de H. Agnes (die soeter en sacht-moedigher was als het lammeken daerse mede wordt geschildert,) even-wel by sulcken deugh-nieten en eer-loosen schelmen sprack sy als eene leeuwinne, en sey: Discede a me pabulum mortis, Wech van hier ghy rot-aes van de doodt, en brandt-stock vande helle, een standt-vastighe en eer-baere maeght die lacht met al u quellen. Soo spraeken dese maeghden meer met wercken, als met woorden. Waer door sy voor Godt en voor de menschen haeren naem, en achtbaerheydt tot de wolcken toe hebben op-ghesteken.

Voor-waer allen de glorie van een maeghet by de menschen bestaet daer in, dat tot haerent, gelijckmen seght: Niet met allen uyt en hanght, datter noyt blaeyken aen haeren maeghden-krans en is

verslenst, datse de woorden van Iudith magh ghebruycken, en segghen noch daer en boven: Flos mihi dos, ma fleur est mon Sonneur. Mijn bloem is mijnen roem. Ick heb binnen Antwerpen ghekent een eerlijcke dochter, seght den Eerw. P. Tollenaer, aen wie soo haeren vrijer voor-wierp: (a) Wat soude ick met u trouwen, my dunckt dat ghy niet recht en gaet in uwe schoenen: Sy, die eerbaer van herte en suyver van lichaem was, heeft dit voor een on-ver-douwelijck verwijt, en voor eene lasteringhe, die niet en was op-te-kroppen, aen-ghehoort, en sonder haer te ontschuldighen, of haere onnooselheydt te ver-dedighen, is met alle vlijticheydt naer eenen apoteekers winckel gheloopen, om eenen brock regael in-te-swelghen. Sy hadde liever haer leven, als haer eere te derven. Tis waer, men heeft met een teghen-venijn haer in-te-gheven, het leven noch behouden, maer sy toonde, al hoe wel door eenen on-geoorlofden middel, dat die haer eer heeft ver-loren, dat die het altemael heeft ver-loren. Daerom soo segh ick:

 
Noyt sal een eer-baer maeght ver-wijt in kuysheyt lijden,
 
Noyt salder Vorst soo kloeck voor stadt of wallen strijden,
 
Als sy voor haeren naem: want sonder eerbaer root,
 
Soo is haer schoonheyt vuyl, soo is haer leven doot.

O Philagie! had de siel, die in het naer-volgende printje wordt uyt-ghedruckt, haer by sulcken couragie, en eer-baere sterckheyt gehouden, en naer desen toom haeren ganck ghestelt, noyt en hadde sy buyten spoor geloopen, noyt soo ghe-schand-vleckt gheweest, noyt en waer sy in dese

elleynden ver-vallen. Maer de sorgh-loosheyt, de schenckagien, de presentjens, de moffeltjens, de silvere-ijserkens, de faveurtjens, de bancketjens, de snoeperijckens, vleyen en streelen, altemael schaedelijcke maeghden-posten hebben haer de ooghen ver-bonden en tot den val gebrocht, den leli-krans van het hooft gheruckt, en in den slagh, en in de netten van de doot weeten te ver-leyden. En nu wordtse ver-volght van de duyvels en van de helle. Hoe is sy bedroghen in die ver-momde en ghemaskerde aen-lockselen van valsche, en kort-stondighe vreughden! nu beproeft sy hoe dat de wereldt haer worm-kruyt, en walgh-achtige pillekens weet te over-suyckeren, sy meende in het eerst dat het altemael soude wesen als eenen reghen van goude druppelen, en sy bevindt dat het zijn vlaeghen van ellenden, en van miserien. Soo worden de ongheluckighe lusten ver-bloemt en met een dun schijn-soet vernist, die daer naer met sulcken ver-achtinghe, misnoegen, bitterheyt, schande, knaeginghe en prickel van de conscientie moeten vroegh of laet gheboet worden, soo dat my dunckt dat het een gulde spreuck is: Hy koopt den honich dier, die hem van de doorens moet lecken.

Ghelijck het hier met dese ongheluckige Distelina is af-gheloopen, die door haere onbesnoeyde herts-tochten, en de derttele invallen haerder sinnen, en door vleyende tonghen aen-ghesocht tot on-tucht is ghelockt, en in de netten des doots is ellendelijck vervallen, soo my dunckt dat den H. Bonaventura die ongeluckighe Siele in den geest voor-sien heeft, als hy seght: O anima fragilis ad

resistendum, facilis ad cadendum, difficilis ad surgendum! qualiter adversarij laqueos evadere poteris? O Siel soo swack om te doen weder-standt, soo gheneghen om te vallen, soo kranck om op-te-staen, hoe sult ghy de stricken van uwen vyandt konnen ontloopen? Doch laet ons eens hooren wat Roselina haere suster hier op is segghende:

 
EYlaes! wat onghenucht van u ontuchtich spelen!
 
Soo volghter een geschrey naer luyten, en naer velen,
 
Soo eyndight dom gheraes, soo scheyt het wulps geral,
 
De on-voorsichtigheydt leydt blind'lijck tot den val.
 
Ah wie zijt ghy gheweest! waer toe zijt ghy ghekomen!
 
V eer, den diensten pandt, u eer is u ont-nomen!
 
Gaet nu, en leeft in vreught, in wijn, en weelden groot
 
Een Maeght die komt tot val, al leeftse sy is doodt.
 
Kost ick nu eens u hert, en u ghemoedt door-gronden!
 
Wat wiert daer spijt, en vronck, en siel-verdriet gevonden?
 
Dat heeft die losse vreught, soo scheyt die valsche min,
 
Maer eenen honigh raet heeft hondert anghels in.
 
Den anghst van sulck een siel, en sal noyt Siel bevroeyen,
 
Sy voelt ghelijck een hel van nu af in haer gloeyen,
 
Als boosheyt is volbrocht 'tis knagingh dagh, en nacht.
 
Wie had van 't soet begin, soo sueren eyndt verwacht?
 
Waer zijnse nu die u soo vierden en soo vleyden?
 
Sy zijn tot uwen spijt, tot uwen spot ghescheyden:
 
Nu lachens' u noch uyt, of ghy een vodde waert,
 
Ah! weet dat vrijicheyt altijdt verachtingh baert!
 
Hoe dickwils heb ick u, hoe menichmael ghebeden,
 
Dat ghy u wachten soudt van die gheveynsde reden?
 
Van die met valsche min, en dobbel aen-sicht gaen?
 
Die 't beste met hun staet, die isser 'tsleghsten aen.
 
Sa, Sa, dan op, Masoeur en wilt niet meer verdraghen,
 
Eer dat u over 't hooft het net wordt toegheslaeghen,
 
Wie dat de doot eens krijght voor prooy, en haren vanck
 
Die sucht voor korte vreught geheel haer leven lanck.
 
Leert hier, o Philagie, leert vreesen en leert vluchten,
 
Die hier veel lachen wil die moet daer naer veel suchten.
 


illustratie

 
Schouwt Linckaers, en schouwt jock, schouwt wijn en vals playsier,
 
Ah! dat u waeter schijnt, en is maer enckel vier!
 
Gunt my, Heer, dat ick magh naer desen regel leven
 
Dat kan de schoonste perl aen maeghden-kroonen gheven
 
Maeckt dat noyt vleyerij, of streelen my ver-leydt,
 
Het is den quaetsten dief, die 't alder-beste vleydt.

Voorwaer als ick hier dese on-geluckige Siele, dese waerachtighe Distelina in de voor-ghestelde printe sie ligghen, dan duckt my dat ick aenschouwe de H. Theodora sondaresse, en penitenti-doenerse, dese was den roem van alle vrouwen die in haeren tijdt tot Alexandrien woonden, en was vanden Hemel geseghent met schoonheydt, wel-leventheydt, edelheydt, en alderhande gratien, (a) sy leefde in desen haeren geluckigen staet sonder achter-dencken, of quaet te ver-moeden, edoch die eenen schat heeft te verliesen, die is de wacht bevolen om den schadt te bewaeren, besonderlijck alser huys-ghenoten zijn, die het kasteel van binnen soecken te ver-raeden, ghelijck het met Theodora ghebeurde, want seker toveresse, en die noch ergher zijn als toveressen, seker koppelerse maeckten haer wijs dat de sonden die by nachten gheschieden, gheen sonden en zijn, en dat die blijven buyten den weet, en rekenboeck en straffe van Godt almachtigh, al even eens of hy, die de maen en de sterren ghemaeckt heeft, blindt waere, en dat hy gheen ghesicht en hadde, die de ghedierten in duysternissen het ghesicht heeft verleent en gegheven. Even-wel dese valscheydt aen Theodora in ghedruckt, is den stronckel-steen geweest, daerse over is ghevallen, soo datse, door het vleyen en ver-leyen, schandelijck is te gronde ghedreven, en die te vooren was eene lelie onder de Joffrouwen, een perle van Antiochien, eenen tempel vanden H. Gheest, een kindt Godts, eene erf-ghenaeme vanden hemel, die is als eene on-aerdighe, en ver-basterde gestoten uyt Godts

gracie, en berooft van het recht datse had als een echtich kindt tot Godts glorie.

Hoe veel zijn daer noch op den dagh van heden, o Philagie, die in dat gast-huys oock sieck liggen, en die, de suyvere in-spraecke Godts ver-smaedende, door on-tuchtighe oor-blaesinghe in sulcken elleyndighen staet zijn gevallen, waer van een yghelijck met David wel magh ver-suchten: Heere wilt mijnder ont-fermen, want ick ben kranck, gheneest my Heere, want allen mijn ghebeenten sijn uyt hunne ghevrichten, van buyten ghesondt, van binnen ghewondt. Och hoe behoorde soo eene Siele met u te roepen, o Augustine! AEgrota sum, ad medicum clamo; caeca sum, ad lucem propero; mortua sum, ad vitam suspiro. Tu es medicus, tu lux, tu vita. Iesu Nazarene; miserere mei fili David, miserere mei fons misericordiae. Ick ben sieck, en ick roep tot den medecijn-meester; ick ben blindt, en ick loop naer het licht, ick ben doodt, en ick versucht naer het leven. Iesus van Nazareth, ontfermt u mijnder, sonde van David, ontfermt u mijnder, o fonteyn der bermherticheden! en dier-ghelijcke on-gheluckighe Siele sien wy in de voor-gaende printe ligghen, waer op ick de Poësie voorder laet spelen:

 
EEn ziel van niemandt noch ver-leydt,
 
Heel rijck ver-ciert met suyverheydt,
 
Die is ghelijck aen jonghe Maeght,
 
Die noch het leli-kransken draeght.
 
Twee Minnaers vryen haer ghemoet,
 
Die beyde stoffen op hun goet;
 
D'een biedt haer trouw op eer en deught,
 
En d'ander soeckt maer losse vreught.
 
Wat on-ghelijcke Vryers doch?
 
Godt, en de Wereldt vol bedroch!
 
De Siel die hier ver-leghen staet,
 
Komt by't boos Vleesch om goeden raet.
 
Het Vleesch dat maer naer lusten jaeght,
 
Blindt-doeckt 't verstandt van dese Maeght,
 
Die wijst den Hemel vander handt,
 
En gheeft de Wereldt haeren pandt.
 
Terstondt wort haer jonck bloedt gheschendt,
 
Sy schijnt een gast-huys vol ellendt,
 
En of sy wel dees straf ver-dient,
 
Den Hemel blijft den selsten vriendt,
 
Die seyndt terstont tot dese Bruydt
 
Twee van sijn soetste maeghden uyt,
 
Die gheven, op dat sy ghenas,
 
Haer bloemen, en versch boom-ghewas,
 
En in haer wonden vol van pijn
 
Soo gietens' olie, ende wijn,
 
En die ver-smacht lach, en ver-stickt,
 
Die wordt hier door gheheel ver-quickt.
 
Hy trecktse sneeuw-wit kleed'ren aen,
 
En doetse voor sijn aen sicht staen,
 
En seydt, ellendighe Vrindinn'
 
Ver-andert eens van hert en sin:
 
Waerom de wereldt soo ghesocht?
 
V heb ick met mijn bloedt gekocht,
 
En door mijn doot, en Cruys en pijn
 
Y laet de werelt, werelt zijn!
 
Daer op steeck ick u aen de handt
 
Den trouw-rinck tot den onder-pandt,
 
Tot teeken dat ick u voor al
 
Mijn alderliefste minnen sal:
 
Hier op valt sy voor hem te voet,
 
En traent, en weent in over-vloet,
 
En blijft staegh op haer herte slaen,
 
En spreckt hem dus oot-moedigh aen:
 
Ah wie ben ick! van wat gheslacht!
 
Dat ghy my naer mijn quaet noch acht!
 
En gaet veel edelder voor-by,
 
En stelt my aen u rechter zy.
 
O goet-heyt die noyt uws ghelijck,
 
En vondt in eenich Coninckrijck,
 
O liefde die ick boven al
 
Diep in mijn herte schrijven sal!
 
Ick danck u dan, o Iesu soet!
 
V schenck ick siel, hert, en ghemoet,
 
En sweir dat ick u dienen sal,
 
Een slaef van Godt is Heer van al.

Op dese maniere, o Philagie, heeft de grondeloose bermherticheydt Godts geleeft met de boet-veirdighe sondaresse Theodora, die terstont naer haeren val is op-gestaen, en heeft de rest van haer leven besteedt in waecken, vasten, bidden, disciplinen, haeyren kleeden, suchten en kermen, soo datmen van haer magh segghen datter van David staet: Vnâ nocte peccavit, & rotâ vitâ flevit, Eenen nacht heeft sy ghesondight, en heeft gheweent haer gheheel leven. Waer door sy oock tot soo groote heylicheydt is op-gheklommen, dat de wilde gedierten haer eerden, ghelijck oock eenen Crocodiel eene bloedt-dorstighe beeste haer voor een schipken ghedient heeft, om over de riviere Nilus te vaeren: dat vreet-gediert dat wee-moedigh

is van nature, scheen de traenen van eene sondaresse te weirdeeren. Godt gaeve, o Philagie, dat alle die ghevallen zijn ghelijck Theodora, oock soo op-stonden ghelijck Theodora! doch het best van alle waer nimmermeer te vallen, en allen occasien in tijdts met voor-sichticheydt te vluchten, en voorwaer:

 
Ghenucht die haer schoon open doet,
 
Wanneermen haer komt in't ghemoet,
 
Is, alsmen haer van acht'ren siet,
 
Vol on-ghenuchten en ver-driet.
 
Soo u dan oyt ghenuchte vrijt,
 
Maeckt dat ghy aen het loopen zijt.

Loopen, segh ick, want al was diën Iongelinck Ioseph noch soo eer-baer, had hy sich niet ontwerckt uyt de stricken van die smeeckende en vleyende Me-vrouwe, en hadde hy het niet geset op een vluchten, on-ghetwijfelt, sijn suyverheydt had perijckel gheloopen, maer hy snelde by tijdts deur, en wijselijck, want ghelijck het spreeckwoordt seght: die een hooft van boter heeft, en moet voor ghenen gloeyenden oven blijven staen gaepen.

Daerom siet ghy in het leste printje op een naer een hert, of hindeken dat den bergh is op-loopende, want alle sijne behoudenisse, en sijn beste waepenen zijn gheleghen in het vluchten. Den selfsten middel, o Philagie, moet ghy somtijdts oock gebruycken, als ghy merckt datter onraedt is, en als ghy riecken kont dat den handel met sinnelijckheydt vermenght is, een voor-booy-ken van dat ick niet en wil segghen: vlucht die,

segghe ick, en dan salmen u toe-passen de woorden vande lof-sanghen. (a) Aßimulare capreae, hinnuloque cervorum super montes aromatum, dat is te segghen: Wordt ghelijck aen een geytjen, en aen een hindeken van de herten, en loopt op de berghen van specerijen. O wat eenen soeten geur van eenen goeden naem en faem, van eerbaerheydt en suyverheydt sult ghy dan onder allen uwe vrinden verspreyen! want ghelijck den H. Bernardus seght; Habent mores suos odores.

 
Goede seden, en eerbaere manieren,
 
Riecken boven roosen, en eglentieren.

My dunckt, o Philagie, dat ick hier hoor een slecht hooft, met losse sinnen en ver-minckte hersenen, die roept met volle monden, en seght tot verschooninghe van haere conversatie: Den persoon die ick voor mijnen vrindt houde die is soo treffelijck, soo geseten, soo stichtbaer, soo godt-vruchtich, datmen aen hem het minste niet en kan mercken. Ick sou haer konnen ant-woorden: Dat de sluypende kattekens het vleesch uyt den pot haelen. Kort om, en met een woordt: de wacht is alle eerbaere maeghden op allen plaetsen, in allen tijden bevolen. Toe-sien is ommers gheluckx broeder. En het staet eenen wijsen schipper toe een ooghe in het seyl te hebben. En ten is van heden, noch van gisteren niet dat sommighe hunne boosheyt, en loosheydt, en on-tuchtigh voor-nemen in het eerst onder het masker van deucht, en schijn-eerbaerheyt weten te bedecken. Ghy dan, Philagie, sult schouwen die te vry zijn in hunnen handel, en te rijp in hunnen

beck, die terstont naer de eerste, jae in de eerste aen-spraeck beginnen u te prijsen, te lif-laffen, te vleyen, te streelen, ongesouten klap, en discoursen uyt te slaen, die gesloten kaemers, en dichte prieeltjes soecken, die manieren en actien toonen dat een eerbaer maeghet terstondt kan mercken datter vier is onder de asschen, dierghelijcke segghe ick, moetmen terstondt van de handt slaen, en hun de tweede, veel meer de derde aen-spraeck weygheren, om sich niet alleen voor een quaede daet, dat Godt ver-hoede, maer oock voor quaeden praet te bevryen.

Het naer-volghende, dat ick u sal ver-haelen, o Philagie, is ghenuchlijck en op dit ons propoost dienende, en dies-volghens ghedenck-weirdich. Sekeren persoon wierdt in de wandelinge den toenaem van Quidam naer-gheworpen, die hem soo vast was aen-klevende, dat hy over al, voor en achter, van kleen en groot Quidam ghenoemt wierde, hy ver-droegh dit voor eenen tijdt met ghedult, maer ten langhen lesten daer moeylijck in wordende, heeft het hem seer ver-droten, soo verre dat hy een opset ghemaeckt heeft van naer Iuppiter te reysen, om hem af-te-vraegen waerom dat hy meer, als een ander van al de wereldt voor eenen Quidam most uyt-geschuyfelt worden, sijnde nu op de reyse komt hem te gemoet eenen man van veertich jaeren, gaende op twee krucken, den welcken hem bejeghende, sey: wel Quidam waer henen? Quidam antwoorde: naer Iuppiter toe, om hem eens rondt af-te-vraegen, waerom dat my gedurich den toe-naem van Quidam wordt naer mijn

hooft gheworpen, y, seght desen kreupelen, doet my de vrindtschap, dat als ghy by Iuppiter zijt, van hem oock eens te vraegen waer dat ickt ver-dient hebbe, dat ick hier met dese twee krucken moet gaen sleypen, daerder ander zijn van vijftich, van sestich jaeren die soo recht op hun leden gaen als een kerse: Quidam heeft hem belooft dat hy het Iuppiter soude aen-dienen. Hier op wat voorder reysende heeft hem een dochter ghevonden, de welcke verstaende uyt Quidam de oorsaecke van sijn reyse, sey: ick bid u, Quidam, dat ghy de goetheydt wilt hebben om Iuppiter van mijnentwegen eens te klaeghen dat ick onnoosel, en eerbaere Maeghet zijnde, met valsche rugh-spraecke tot naedeel van mijn eer, bekladt worde. Quidam heeft haer oock toe-gheseydt dat hy haere boodtschap by Iuppiter soude gedachtich wesen, en af-legghen.

Quidam kloeck aen-stappende is ten lesten in den hemel aen't Hof van Iuppiter ghekomen, heeft audientie gevraeght, die hem op staende voet gejont wierde, en hy is binnen gelaeten, daer hy sijn complement en woorden-dienst ten besten af-ley dat hy konde. Iuppiter heeft hem terstondt aengesproken, en af-ghevraeght: Wel, Quidam, wat is u begherte? en u versoeck? waerom ist dat ghy hier zijt gekomen? Quidam antwoorde met groote beleeftheydt, en sey: o grooten Godt Iuppiter de oorsaeck van dese mijne reyse is om u uwe Godtheydt met alle bedenckelijcke oidt-moedicheydt af-te-vraeghen waerom dat ick in de wereldt van alle menschen spots-wijse voor eenen Quidam worde uyt-geroepen, daer ick nochtans beneffens

een ander heb mijnen eyghen naem die my in het doopsel van mijnen peteren is ghegheven. Iuppiter sey: ick heb u ghehoort, en wel ver-staen, hebde noch iet anders voor-te-houden. Quidam antwoorde: jae ick, Heer Iuppiter, want onder weghen vondt ick eenen man die kreupel was, en sou gerne geweten hebben waerom dat hy gheplaeght most zijn met die krucken.

Daer honck in het salet van Iuppiter eenen grooten spiegel gedeckt met een groen sijde gordijntjen, doen sey Iuppiter: Quidam, schuyft dat gordijntjen, en seght my wat dat ghy daer siet inden spieghel. Quidam dede het en sey: ick sie daer een jonck knechtjen aen een galghe hanghen. Seght aen dien kreupelen, antwoorde Iuppiter, had ick hem ghestraft ghehadt naer sijn mis-diensten, soo sou hy al over veel jaeren aen een galghe gewappert hebben, en oversulckx dat hy sy selven gerust houde, en my danck wete dat het galgen-hout in krucken-hout is ver-andert.

Hier op sou den mondt van Quidam seffens in t'slot hebben gevallen ten waer hem Iuppiter selfs gepraemt hadde om te weten of hy noch andere boodt-schap mede-brochte. Quidam sey, jae Heer Iuppiter, daer was oock een jonghe Iouffrouwe, die gevoeldent seer datse t'haerder on-schult soo valschelijck gelastert wierde, al even eens of haer eer eenen kroock hadde gekreghen. Iuppiter dede hem wederom het gordijntjen schuyven, en seggen watter in den spiegel vertoont wierde. Quidam sey: Heer Iuppiter ick sie daer een hert, of een hindeken loopen voor de honden. Iuppiter antwoor-

de, ghy hebt wel ghesien, en seght van mijnen t'weghen aen die Ioffrouwe, waer sy soo schouw en vluchtich voor de Ionghmans, gelijck dat hindeken is voor de haese-winden datmen haeren naem soo niet en sou bekladden noch blameeren.

Hadt ghy doen eens ghesien o Philagie, hoe dat Quidam op sijnen neus lagh, en hoe dat hy daer stont op heete kolen! hy sey binnensmondts, (al even eens oft Iuppiter niet ghehoort en hadde) ick wilde wel dat ick mijn leven hier niet en waer gekomen, en dat ick hier doch met eeren kost uyt-gheraecken, op welcke ghepeysen Iuppiter hem gheboodt het gordijntjen eens voor sijn eyghen selven te strijcken, om te weten de oorsaeck waerom dat hy den toe-naem van Quidam most voeren. Quidam boort-toe-vol van benouwtheyt, wierdt roodt, wiert bleeck, peersch, viel op sijn knien, badt sijns lijfs genaey, dede duysent beloften, dat hy noyt en sou kreunen over het ghene dat hem Godt Iuppiter soude over-seynden, dat hy Iuppiter oitmoedelijck bedanckte die hem soo genaedelijck maer met eenen naem van Quidam ghetracteert hadde, dat hy tien-mael meer ver-diende, en soo is hy vry wat wijser en verduldigher weder-ghekeert naer de wereldt. Siet eens o Philagie, wat dat dede de vreese van dat gordijntjen te schuyven. Hy most al wat op sijn leden hebben, aen-gesien dat hy soo sterck achter-dencken hadde van een rat, strop, of beul in den spieghel te ont-decken.

Hier uyt treck ick dese leeringhe o Philagie, dat ghy (noch niemandt anders) en soudt klaeghen van u kruyskens die u Godt somtijdts over-seynt,

soo ghy u gordijntjen eens saeght schuijven. Och wy souden terstondt bekennen, dat wy meer ver-dienen als wy ver-draeghen.

Doch laet ons wederom in ons spoor komen, siet ghy wel o Philagie, dat een Maeget moet doen ghelijck dat hindeken dat de vlucht nemt, om niet ghevanghen te worden, en dat doen alle eerbaere en voor-sichtige herten, alle die blaffers en laffers hooren aen komen, en soo wordt in desen strijdt de victorie gewonnen, ghelijckmen van Paterculus leest: Suam fugam suam victoriam appellabat. Paterculus hiel sijn vlucht, voor sijn victorie, en ontfutselde aen sijnen vyandt de victorie, met niet te willen vechten. En soo dient u, o Philagie, de loop-baen oock te kiesen, en weet dat hy doet een groote dagh-reyse, die van een on-eerlijck huys of quaedt gheselschap is ghescheyden.

En hier op slaet aerdich 't ghene ons de Poëten leeren van Daphne, die Apollo (ghelijck ghy in het printje ghesien hebt) vluchtende, in eenen victorieusen laurier-boom is verandert. Waer op ick dit naer-volghende somtijdts uyt de penne heb laeten vloeyen.

 
HEt was ontrent den koelen Mey,
 
Als Phoebus joegh ontrent de hey,
 
Daer thymis en heel geurich kruyt,
 
Ontrent de soete lenten spruyt.
 
Terwijl hy dwaelt, en hier en daer,
 
Soo wordt hy een Godin gewaer;
 
Sijn herte wierdt gheheel ontstelt,
 
Wanneer hy Daphne vindt in't velt;
 
(a)Hy seyndt voor uyt een soeten lach,
 
En wenscht de Maeghet goeden dach,
 
En offert haer te doen gheley,
 
Of door het bosch, of lanx de hey.
 
Terwijl hy leydt, en vleydt, en sucht,
 
Soo nemt de suyv're Maeght de vlucht,
 
En sy loopt voor, en hy loopt naer,
 
En daer loopt dat on-eenich paer;
 
Hy was soo wonder dapper vlugh,
 
Want hy had vleughels op den rugh.
 
Doch soo hy haer nu hebben wouw,
 
En dat hy haer nu vatten souw,
 
Soo is terstondt het aerdich dier
 
Ver-andert in een groen laurier!
 
En sy en wierde noyt de bruyt,
 
En hier med' is de fabel uyt.
 
Een Maeghet die niet vallen wil
 
En magh niet veel zijn op den dril,
 
En dan ist beter eens ghevlucht,
 
Als veel en langhen tijdt ghesucht:
 
Want siet op een ver-brande vlaey
 
Daer strooytmen't suycker al te spaey.
 
Den maeghdom en ver-loren eer,
 
Wat datmen schreyt, en keert noyt weer.
 
Wie dan in tijdts vlucht voor het vier,
 
Die wordt ghekroont met den laurier.
 
Maer die blijft staen, en die het waeght,
 
Het waer mirakel, bleef sy Maeght.
 
De vlucht is hier een glori-werck,
 
En soo maeckt ons de swackheyt sterck.
 
Gunt my, o Heer dat ick altijdt
 
Den lauwer-krans brengh uyt den strijdt,
 
In desen oorlogh (fael ick niet,)
 
Wint meest, die minst den vyandt siet.

Het vluchten met de voeten, o Philagie, is u hier noodtsaeckelijck, en het vluchten met de oogen, meer als geraedtsaem, aengesien de ooghen gelijck de Rabbinen seggen, zijn de koppelersen van de ziele. En daerom had Iob een ver-bondt ghemaeckt met sijn ooghen, op datse hem, oock niet een ghepeys van een Maeghet aen en souden brenghen. Iae de eerste Christenen (alsmen de H. Communie gaf onder de twee gedaenten) naer datse het H. Bloedt Christi ghenut hadden, maeckten hunne vingeren nat van de vochtige lippen, en be-streecken daer mede hunne oogen, op dats lanx het gesicht geen on-betaemelijcke ver-beeldinghen en souden vatten, die die ziel mochten komen te be-smeuren, sy waeren sorgh-vuldich, en niet sonder reden.

Leert daerom, en onthoudt wel dese lesse, die ons den H. Clemens met korte, maer met be-knoopte woorden heeft achter-ghelaeten. Castitas tuta, si cauta; secura, si attonita. De Suyverheydt is ver-seekert, is sy voor-sichtich; en s'is bewaert, is sy ver-vaert.

Wat penne sal bequaem wesen om uwen lof te beschrijven o Alder-door-luchtighsten Ludovice derthiende van dien naem, wat tonghe om te ver-kondigen, wat trompet om uyt-te-blasoenen uwe eerbaerheydt? Hoe en stondt het heel Hof niet ver-wondert, als Vwe Majesteydt de schoonste Maeghet, die oyt Vranckrijck had betreden in de

kercke uyt haer gesicht heeft doen leyden, daerse van sommighe Hoofsche Venus-janckers gestetl was, om daer door in u suyver hert de lusten gaende te maecken, (a) en door dit aen-genaem lock-aes der genuchten te ver-stricken, met recht voert ghy in uwen Schildt de lelien, die door uwe eer-baerheydt toont dat ghy den aerdt hebt van de lelien. Waer op den Poët voorder seght:

Fortior est qui se, quam qui fortißima vincit moenia.

Welcke woorden ick een weenich breeder gae ont-vouwen:

 
Werpt vesten over hoop, gaet borght, en steden dwinghen,
 
Slaet legers uyt het veldt, doet heele vloten springhen
 
Keert weder vol van buet, vol glory, vol van eer,
 
Het is een vroom stuck werckx, Mars self en kan niet meer.
 
Maer dit soo roemich feyt sal hy verr' over-winnen,
 
Die dwingen kan den lust, en temmen wulpse sinnen.
 
Croont sulck een, die dit kan, vry met het eelste loof,
 
By desen lauwer-krans staen goude kroonen doof.

Wildt ghy dan, o Philagie, dat uwe handel en wandel ter eeren sy, soo gebruyckt in het vluchten snellicheydt, en soo ghy niet vluchten en kost, toont in het strijden sterckheydt, en dan salmen van u segghen, dat den duyvel eens van sulcken kloeck-moedige Siele met dese woorden most belijden: Vicisti, vicisti, quia in igne fuisti, & non arsisti. Ghy hebt ghewonnen, ghy hebt ghewonnen, want ghy zijt

gheweest in het vier, en ghy en zijt niet gheschonden.

Dit alles, o Philagie, (dat tot noch toe wijdt-lopigh geseyt is van de conversatie van on-gelijcke persoonen) rijpelijck over-leggende, en met een gesondt oordeel de perijckelen over-wegende, beneffens een in-sicht dat allen de eer, roem en glorie van eene Maeghet is geleghen in eenen on-be-rispelijcken lof-weirdighen en suyveren handel en wandel, soo sult ghy terstondt wel mercken dat u de wacht ten hoochsten is bevolen, en dat ghy scherp in de windt moet sien en als eenen waeckenden sentinel niemandt te naer en moet laeten komen, om meester van u geweir te blijven, en dan sult ghy bevrijdt zijn van dat spaey-berouw van die dwaese Maeghden, die naer een ongheluck met de handen in het haeyr sitten, en uyt-bersten in dese droeve, maer te spaede woorden: Wie had sijn leven dat ghepeyst, het was ommers eenen persoon in het eerst ghelijck eenen Enghel! soo staetich in sijn manieren! soo stichtbaer in sijn woorden! soo stemmich in sijn handel! hy vertelde in het beginsel soo godt-vruchtighe leeringhen, en exempelen! my docht dat ick een Legende hoorde, wat soude ick peysen datter iet anders onder soude schuylen! o schoon Legende! maer wat seght het spreeck-woordt? Als den vos de Paßie preeckt, boeren wacht u gansen. Soo dan tot slot van alles:

 
Met u gheloof, of oogh, en eer,
 
En speelt u jonckheydt nimmermeer.

Om dit altemael o Philagie wel uyt-te-wercken soo bidt den H. Augustinus: O Heer die het licht zijt,

den wech, de waerheydt, en het leven, in wie dat noch duysterheden, noch dolinghen, noch ydelheyt, noch doot en worden gevonden. Spreckt een woordt, en seght: (a) dat het licht schijne, en dat ick het licht sie, en schouwe de duysterheyt: dat ick sie den wech, en schouwe de dolinge: dat ick sie de waerheydt, en mijde de ydelheydt: dat ick aenschouwe het leven, en vluchte de sterffelijckheydt. Ver-licht, ver-licht mijn herte, en stiert mijne voeten in den wegh van den vrede.

Het suyver bieken, o Philagie, is een aerdich sinne-beelt van eene eerlijcke conversatie, (b) want al sit het heel daeghen op de bloemen, en op de roosen, en dat het die door-snuffelt, om te sien waer het sijnen honich sal suygen, en waer het sijn wasch sal lesen, soo en salt niet het minste blaeyken van de bloemen hinderen.

 
Visitat, non vitiat.
 
'T en nemt de roos
 
Noch geur noch bloos
 
O Philagie, nemt oogh-ghe-merck,
 
En siet aen-dachtich op het werck.
 
Y, siet hoe't bieken gaet, en keert,
 
En niet een blaeyken wordt ont-eert!
 
Het bieken suyght de bloemen uyt,
 
Het bieken laeydt veel soeten buyt,
 
En't gheele was in over-vloet,
 
Dat onder aen sijn pootjens doet,
 
Het ooghst wat dat het ooghsten magh,
 
En met dees vrachtjens dagh voor dagh,
 
Soo keert het naer sijn strooyen dack,
 
Daer lost het sijn ghelaeden pack,
 
En dat voor u een leeringh' is,
 
De bloemen blijven even fris.
 
Leert dan van't bieken, en de bloem
 
Dat uwen handel zy vol roem,
 
Wat aen-spraeck dat u ymandt doet,
 
Houdt altijdt suyver u ghemoet,
 
Zijt rijp in wesen en ghelaet,
 
En wijckt noyt van de gulde maet,
 
Van woorden heus, van ooren teer,
 
Soo ciert ghy uwen naem, en eer,
 
Dat is de lesse die't u leert:
 
Het bieken dat van't roosken keert,
 
Want schoon het bieken weer vlieght deur,
 
Het roosken houdt coleur en geur.
 
Eer ghy dan by de menschen gaet,
 
Soo gaet by Godt om wijsen raedt,
 
En seght; jont my dat ick soo magh
 
Dees les beleven dagh voor dagh!
 
Op dat noyt vrindt, wie dat het zy,
 
Vw' weirde vrindtschap nemt van my:
 
Dat is, o Heer, dan mijnen wensch,
 
Dat ick by niemandt oyt ver-slens
 
Dan sal ick zijn door geur, en bloos,
 
Een somer- en-een-winter roos.

O Philagie, doet alsoo gelijck ghy hier wenscht, en bidt om te ver-krijghen, en dan sult ghy mogen wesen eene dienaresse, van die seght: Ego sum flos campi, & lilium convallium. Ick ben eene blomme

des veldts, en een lelie van de valleyen. En dan sult ghy oock mogen kiesen voor uwe Patronersse de H. Dorothea, de glorie van allen de bloemisten, die oock s'winters-daeghs alder-hande jeudighe bloemen en geurighe appelen aen Theotheus uyt het paradijs heeft af-gesonden, tot ver-wonderinge vande nature, datse in een mandeken op den selfsten tijdt des jaers en vruchten van de lenten, en vruchten van den herft aen hem wist te ver-eeren.

Siet, o Philagie, hoe dat de Goddinnen selfs Flora, en Pomona het voor groote eere houden, datse eenigen dienst aen de H. Dorothea, om datse Maeghet was, mogen bewijsen. Doch ten is geen wonder, want sy wisten dat haere bloemen ver-flensen, en dat haere appelen verrotten, maer dat de Suyverheydt altijdt blijft groeyen, en bloeyen, sonder datse iet't sy door het somers-vleyen, of door het winters-dreyghen van haere jeucht is ver-liesende in alle occasien voor-sichtich, in allen occasien standt-vastich om niet te gedoghen teghen haere beloofte. (a) En eene Ioffrouwe seght hy, gheboren in Borgondien edel van bloedt, rijck van middelen, aen-sienlijck van schoonheydt, want de nature hadde alle gratien in haer laeten vloeyen. Dese wierdt van de ouders teghen haeren danck het houwelijck aen-ghepresen, en schier op den hals ghedronghen. Sy, die groen was van jaeren, maer rijp van sinnen, heeft de vlucht genomen, en wist niet alleen die geyle Venus, die op de traeghe schildt-padde staet, maer oock den on-tuchtighen Cupido, al draeght hy vleughelen, wel te ont-loopen.

Buytens landt gonck sy ermlijck gekleedt, met bloote voeten, dede strenge lijf-kastijdinghen, en disciplineerde haer lichaem tot den bloede toe, vastede scherpelijck, was stichtbaer van manieren en seden, gaf saelighe ver-maeninghen aen de maeghden, en ghetrouwde vrouwen, om alle on-geoorlofde lusten te besnoeyen, en te kort-vlercken, haeren handel en wandel en smaeckten nerghens naer als naer eene vol-maeckte heylicheydt, en uyt-muntende deughden.

Dit dede den duyvel van spijt schier bersten, hy levertse dan strijdt, en valtse aen met alder-hande bekooringen. Hy stelt haer levendich voor oogen de door-luchticheydt van haer geslachte, de over-vloedicheyt van rijckdom en schatten, de genuchten die haer inden houwelijcken staet ghe-oorloft waeren, en dat wist haer den duyvel soo schoon te schilderen, en soo te ver-bloemen, datse som-tijdts werckx ghenoch hadde om de driften, en herts-tochten der bedorven natuere te breydelen, en in den toom te houden. En al wierdt den duyvel af-geslaeghen, den duyvel was eenen duyvel, en bleef eenen duyvel, en en hiel niet op van in den strijdt te vol-heirden, dan quam hy somtijdts vleyen met bancketten, delicatessen, liefelijcke wijnen. Maer de sobere Maeghet, zijnde meer eene lief-hebster vanden Hemel, als van het gehemelte, en liet door dese aen-lockselen haere sinnen niet ver-twijfelen, soo won sy den tijdt van seven volle maenden, als wanneer den duyvel haer is ver-schenen, seggende: dat hy van Godts wegen was ghesonden om haer te bodt-schappen, datse

om haere on-verwinnelijcke standt-vasticheyt aen die goddelijcke Majesteyt ten hoochsten behaeghde, en dat hem tot sijnen spijt, en weder-wil, voor eene straffe van Godt was op-gheleet, dat hy haer in alles most ghedienstich wesen, en met gheenen anderen naem, als met den naem van Me-vrouwe en mocht noemen. Sy, wel wetende dat die boose en loose geesten hun somtijdts ver-mommen, en met dier-ghelijcke quinck-slaeghen oock heylige Eremijten in hun stricken ghelockt hadden, ant-woorde met eene steghe noordsheydt, datse die eer-titels vol windt en roock, noch dien edelen naem, noch sulck eenen knecht, veel min sijn aen-gheboden diensten niet van doen en hadde, dat hy sijn losse en on-gesnoerde redenen soude af-breken, dat hy soude packen sijn gangen, en keeren weder van daer hy was ghekomen. Dese oidtmoedighe Maeget toonde datse met geene ydele lof-tuyterye in d'oore en was gheslaeghen. Maer wie soude oyt gepeyst hebben dat de Deucht ymandt is nobiliteerende? en datse voor Godt eene siele soo edel kan maecken? maer gelijck den H. Ambrosius wel seght: Probati viri genus, virtutis prosapia est: sicut hominum genus, homines, ita animarum genus virtutes. 't Geslacht van eenen over-treffelijcken man, komt vanden stam van de deucht, ghelijck de edele af-komste vande menschen komt van edele menschen, soo komen de edele zielen, van de edele deughden. Ommers dese kloecke Maeghet isser af-ghekomen.

Laet ons nu eens sien hoe dat den duyvel, vader van de logen-taele, hier in evenwel de waerheydt niet en heeft beloghen. Het is ghebeurt dat dese

H. Maeghet in het reysen is gaen ver-nachten by eene edele weduwe, die wel was eene goede moeder, maer en hadde gheenen goeden sone: want desen siende over taefel in dese erme en slechte bedelerse een vol-maeckt wesen, en een aen-sicht schoon als eenen Engel, heeft on-tuchtige gepey-



illustratie

sen in sijn herssen gaen smeden, en by sy selven een vast op-set ghemaeckt van haer lief of leet te mis-handelen, hy merckte datse erghens alleen in een achter-huys op een matte haer rust-plaetse hadde genomen, gebruyckende dan tot sijn voor-deel en boos op-set de eenicheydt en de duysterheydt, be-

gint haer heel moeyelijck te vallen, wat sou een onnoosel machteloos schaepken doen tusschen de klaeuwen van dierghelijck raesende wolven? sy wierdt in-dachtich de woorden, die tot haer wel eertijdts vanden boosen geest waeren gesproken, soo roeptse dan: diabole, vbi es? duyvel, waer zijde? den duyvel antwoorde: Me-vrouwe ick ben hier, isser iet van uwen dienst, ghy en hebt maer te ghebieden. doen sey de H. Maghet: Libera me ab isto nebulone. Ver-lost my van desen ramp-saelighen schelm, die my van mijn rust, en van mijn eer wil berooven, waer op hem den duyvel by de beenen heeft gegrepen, en soo verre gheslinghert, dat het was om hals en beenen te breken, datse den duyvel altemael soo tracteerde die dierghelijcke stucken aen-richten, ick sweir u datter al veel op krucken soude springhen. Nu dat desen duyvel, o Philagie, aen dese suyvere Maeghet desen dienst be-wesen heeft, dat en moet u niet vreemt in-vallen. Den H. Patriarch Dominicus geboodt den duyvel, die hem in sijn gebedt quam stooren, de kerse te houden tot het lest eyndeken toe, soo dat hy leelijck sijn pooten verbrande.

Onder-tuschen stelt u dese Maeghet als eenen patroon voor ooghen, om daer naer te wercken, die geweest is een tonneel van alle deughden, rijck van ver-diensten voor Godt, eene ver-wonderinge voor allen de Enghelen, eenen spieghel voor de Maeghden, rondsom vol straelen van goede exempelen, en voor-beelden, over-vloedigh in heylige wercken, ver-ciert met hemelsche gratien, en dat, om datse vleesch, en bloedt; jeught en vreught

hadde over-wonnen. Doet oock soo, en leeft altijdt in allen conversatie als eene oprechte Maghet, als eene eerbaere Roselina, als eene suyvere Philagie, bewaert u, en, ist gheenen leelijcken duyvel, uwen schoonen Engel sal u oock wel be-waeren.

Hier diende in het voor-by gaen, o Philagie, een woordt geseydt tot waer-schouwinghe van de giften en gaeven, van de schenckagien, en presentjens schaedelijcke aen-lockselen, en bedriegelijck aes, daer de on-voor-sichtighe jonckheydt door het Bedrogh mede in de val gheraeckt, of blijft aen den visch-haeck hanghen. Hoe en wierdt het herte van Rebecca niet beroert en ver-voert door de kostelijcke pendanten, en schoon braseletten, diese van den Hof-meester van Abraham buyten in het veldt hadde ontfanghen? doch dat haer sonder ymandts weete was gegheven, en heeftse niet gestolens-wijse (gelijck in dese onse on-aerdighe en ver-basterde eeuwe veel dwaese Maeghden doen) ver-sweghen, ver-borgen, ver-stompelt, noch op-ghesloten, maer ghetoont aen haeren broeder, en aen haere ouders, om hier door haere oprechticheydt in handel en wandel te bewijsen. Den Poeët Martialis seght wel

 
Imitantur hamos dona
 
O vischken schouwt het haexken doch!
 
O Maeght schouwt giften vol bedrogh!
 
Want al wat hier door loosheyt hanght,
 
Dat is dat hier door broosheyt vanght.

De vryicheydt en de eer sijn soo edel, datter gheen gout, noch kostelijck gesteente in weirdic-

heydt iet by konnen haelen. Besnoeyt dan, o Philagie, uwen heb-lust, en uwen ontfangh-lust, op dat uwe herts-tochten daer door niet over-weeldight en worden. Wie sou gelooft hebben dat dien jeudighen roem, en die bloemige eer van Danae door eenen gouden reghen souden ver-flensen en ver-dorren? Den Wijsen-man seght wel: Dona excecant oculos. De giften ver-blinden de ooghen. Waer op ick noch voorder segghe:

 
O Siel komt ymandt u voort-aen
 
Met giften, of met schencken aen,
 
Snelt dan, bid ick, snelt op den loop,
 
Al wat hy gheeft wordt dieren koop.
 
Wilt ghy u hert bewaeren kuys,
 
Soo houdt voor eerst u handen t'huys,
 
En spant u voeten lustigh in,
 
Hier ist verlies een groot ghewin.
 
Eylaes hoe menigh swaeren druck!
 
Hoe menigh droevigh ongheluck?
 
En hebben giften niet ghevrocht?
 
En't geurich hert tot val ghebrocht!
 
Een weenigh ghelt, een luttel gout,
 
Maeckt menich valschaert, en rabout:
 
't Vergif dat in de gift en stekt,
 
Dat is dat brief en seghel brekt.
 
Ah daermen soo al neemt en schenckt,
 
Daer wordt de trouw en eer ghekrenckt!
 
Men toont een goude keten root,
 
Aen ymandt die heeft qualijck broot,
 
't Hert wordt ghevanghen, en ver-rast.
 
En duyvels keten heeftse vast.
 
Een ander krijght een perle-snoer,
 
En dat dry-voudigh noch van toer,
 
Niet een van al en isser vals,
 
Maer 'tis een strop aen haeren hals.
 
Want sy ver-koopt aen desen fiel!
 
En goedt, en eer, en lijf, en siel!
 
Wat sal ick segghen van't sattijn
 
Waer onder grove sielen zijn?
 
Coleur du feu dat schoncktmen hier
 
Aen een die wacht het eeuwigh vier,
 
Dan sal de wanhop', en de straf
 
Haer doen vervloecken die 't haer gaf,
 
En dan sal sy, mischien te laet!
 
Vermaeledijden ur', en dagh,
 
Die gheven hem, haer nemen sagh.
 
Soo wordt verkocht de saeligheyt,
 
En dat tot inder eeuwigheyt!

En den Cardinael Petrus Damianus heeft hier op een ghewichtich woordt ghesproken, Habens pugillum aureum frangit murum ferreum. Die een goude vuyst heeft slaet eenen yseren muer in stucken, hoe veel te meer een kranck teyltjen dat van wat pot-aerde is ghebacken!

Sekeren Iongh-man schonck voor een present eenen spiegel aen sijne vrindinne, daer by voegende dese woorden in eenen brief: Een glas schonck een glas aen een glas. Had sy niet broos en kranck geweest van natuere, sy waer door de gifte en schenckagie broos en kranck gheworden.

Den door-luchtichsten Bisschop La Nouza, dat groot licht der Eerw. PP. Predick-heeren, gheeft ons daer op dese gelijckenisse, den kreft, seght hy,

eet gerne oesters, maer wat raet? want de schelpen sijn te hert om daer door te bijten, siet dat hy met kracht niet en can doen, doet hy met list en bedrogh. Hy loert teghen wanneer sy haer schelpen eens ontsluyt om in de son wat te lodderen. Dan comt den argh-listighen kreft, en smijdt daer een keyken binnen en soo weet hy sijn prooy te vanghen. Dat het steentjen doet aen de oester, dat doen de giften aen de Ionckheyt. Ontfangen, en gevangen, en schillen niet veel van malkanderen. Daerom houde ick het voor eene gulde spreucke ons van onse voor-ouders tot waerschouwinghe achtergelaeten:

 
Accipiens dona foemina nulla bona.
 
Een vrouw die nemt, haer eere ontvremt;
 
Een vrouw die schenckt, haer eere krenckt;
 
Een vrouw die met eeren wil leven,
 
En magh noch nemen, noch geven.

Iae niet alleen het ontfangen, maer oock het nieus-gierich aenschouwen van die presentjens, van die mooye dingen, van die a la mode gentilessekens, souden somtijdts eerst de ooghen, daer naer het hert konnen ver-voeren, ghelijck den H. Macarius tot sijn leedt-wesen heeft bevonden. Onder-tuschen soo den H. Antonius uyt den Hemel eens neder-sagh, hoe soude hy sich ver-wonderen van dese gheschiedenisse. Hoort nu sijn avonture, uyt-ghedruckt in het voor-gaende printje: desen ouden ende grijsen Eremijt Macarius gonck eens wandelen buyten sijn kluyse, en in die eensaeme, en ver-laetene plaetse, vondt hy ligghen eenen fij-

nen neus-doeck, en eenen sijde-gheborduerde vrouwen-schoen, den goeden man en kost met alle sijne vijf sinnen niet ver-dencken, hoe dat dit mooy goeyken daer was ghekomen, doch een lutsken voorts-tredende siet hy daer eene over-schoone Ioffrouwe sitten, de welcke seyde datse vluchtich was uyt haer vader-landt, (a) om dat-men haer teghen haeren wil een houwelijck wilde op-dringhen, dit on-verwacht aen-schouwen van den gheborduerden schoen, en het aen-hooren van dese Ioffrouwe hebben desen H. man tot den val ghebracht; ommers hy heeft sy selven soo veel besondight met het herte, dat hys ghenoch hadde om te beweenen met sijn oogen; dese Ioffrouwe, vol vreese, soo het scheen, badt hem met aen-dringhende woorden, ten eynde sy (want den avondt viel) tot s'anderen-daeghs erghens in een hoexken van sijn celle sou mogen ver-nachten, om onder den blaeuwen hemel vande wilde dieren niet ver-scheurt te worden, welck ver-soeck hy in het eerst plat heeft af-gheslaeghen, nader-handt door veel smeekens, en over-vloedighe traenen over-wonnen, heeft hy het haer toe-ghestaen, en heeftse in sijn kluys in een af-ghesloten hoexken ontfanghen, en laeten ver-nachten. Maer o al-te-on-be-dachte beleeftheydt, en al te perijckeleuse medelijden! want te midder-nacht (och Philagie den duyvel en slaept niet) valt den Eremijt in eene groote bekoringhe, en gheeft vol consent in sijn herte. Siet, o Philagie, hoe dat geleghentheydt, maeckt genegentheydt; en genegentheydt, maeckt gelegentheydt! Hy stont nu op om te gaen sondigen, als wanneer

dien schoonen duyvel met eenen vuylen stanck is ghescheyden, vuylen stanck segghe ick, want gelijck wel bemerckt P. Drexelius: Hoc thus haec alit Arabia. Hier hebt ghy in het kort het mergh van de geschiedenisse. Hoort nu een weenich van sijne klachten, en wee-moedighe suchten:

 
WEe my! Wee duysentmael! die in dees gryse haeyren!
 
Liet diën goeden Godt om quaede lusten vaeren?
 
Wee my, die hert en Siel met sonden hebt besmeurt!
 
Al ween ick dagh en nacht, noyt ist ghenoegh getreurt!
 
Ah blintheyt van mijn hert, ah domheyt van mijn sinnen,
 
Waer uyt Godts gracy trock, als daer quam boosheyt binnen!
 
Eylaes voor min als niet verlies ick 't allegaer!
 
En in een ooghen-blick de deught van sestigh jaer!
 
Met weenigh uyt-te-gaen, met eenen schoen 'taenschouwen,
 
Heb ick in't kort ghesien, dat my sal eeuwigh rouwen!
 
Nu overweegh ick 't quaet dat eerst scheen niet met al,
 
Ah wat een kleene saeck brenght my tot grooten val!
 
Als ick uyt Romen quam, en liet die wulpse steden,
 
My docht ick quam in't bosch, en in de deucht getreden,
 
En dat ick was soo verr' van stricken, als van stat,
 
Ah! daer ick stricken vlucht, heeft my de strick gevat!
 
Schoon ymant gonck soo verr' als gaen de noortsche winden,
 
En sat in vollen peys, noch kan hem oorlogh vinden,
 
Geen plaets soo verr', soo stil, daer is gevaer vermenght,
 
Soo lanck als ymandt daer sijn eyghen selven brenght.
 
Ick kan, tot mijn groot leet, in my een preuve gheven,
 
Hoe dat het niet en baet in een-saemheydt te leven,
 
'T en sy men heeft Godts oogh voor ooghen over-al,
 
Dat is den stercksten toom die t'hert bedwingen sal.
 
Hier in heb ick ghemist wanneer ick was bespronghen,
 
Wanneer het boos venijn my is in't hert gedronghen,
 
Nu proef ick wat dat is den naersmaeck van het quaet,
 
Soo dat in bitter gal het suycker-soet vergaet.
 
Daer ick eerst suyver was ghelijck die edel gheesten,
 
Loop nu als een wildt dier by al dees wilde beesten,
 
Iae ergher schier als sy, ah wie vol sonden zijn!
 
Zijn besten metter daet, en menschen met den schijn,
 
My quamen dagh voor dagh twee jonghe leeuwen groeten,
 
En wierpen alle bey hun neer voor mijne voeten,
 
Nu vluchten sy van my, als van een grouwsaem spoock
 
Ah soo het wesen kost, 'k liep van my selven oock!
 
Met recht magh Godt op my nu sijnen donder schieten,
 
En met heel vlocken-viers mijn leden overgieten,
 
Met recht stort hy een vlaegh van solfer en van peck
 
Op dit on-saelich hooft, op desen boosen neck.
 
Ick weet, ick hebt ver-dient, Godts straf en sal niet faelen,
 
Al quam op my de hel, of noch iet helscher daelen;
 
Maer om dat hem behaegt oock kleen boetveerdicheyt,
 
En oock maer eenen traen wanneer den sondaer schreyt,
 
Soo wil ick van nu af mijn ooghen laeten vloeyen,
 
En met een hoogh-gety doen over-dijcken groeyen,
 
Want oock een sond' alleen eyscht grondeloosen wee,
 
Gheen traenen zijn te groot al maeckten sy een zee!

Dit waeren de wee-moedige suchten van Macarius, die aen den sondaer leert datmen behoorden heele brandt-eemers met traenen-waeter uyt te gieten om sijn sondich herte af-te-spoelen,

 
Maer ghy o Siel, die leest, en hoort sijn droevich klaegen,
 
Y wilt uyt sijn verlies dees winste mede-draegen,
 
Waer dat je gaet of niet, hebt ooghen van ver-standt,
 
Eer dat ghy u aen't vier, jae aen den roock ver-brandt.
 
Voorwaer wie dat haer wil van sonden wel bevrijden,
 
Die moet de eenicheydt, en veldt, en bosschen mijden;
 
D'occasie maeckt den dief, een Maeght is swack, en teer,
 
Men gaet Penelop uyt, men keert Helene weer.
 
Seght niet, het is een man om kercken op te bouwen,
 
Ah wie te veel betrouwt, die moet oock veel be-trouwen!
 
Vreest dan alleen te zijn, vreest wijn, vreest blijde feest,
 
Daer't minst perijckel schijnt, daer ist perijckel meest.

Als ick sie, o Philagie, dat sulcken vaste kolommen daeveren, wat salder dan van de losse blaederkens komen? voor-waer 't en is niet ver-geefs, dat den H. Hieronymus heeft geschreven: Quantorum sperata pudicitia in die judicij de honestabitur! Hoe veel schijnen nu deughdelijcke persoonen, welcker geveynsde eerbaerheydt in den dagh des oordeels sal be-ticht worden!

Het waer te wenschen dat een ygelijck beleefde de woorden daer wy in het H. Doopsel mede worden aen-ghesproken: Accipe vestem candidam quam immaculatam perferas ante tribunal Domini nostri Iesu Christi, vt habeas vitam aeternam. Ontfanght dit wit kleedt, brenght het selfste on-bevleckt voor de vier-schaer van onsen Heere Iesus Christus, op dat ghy het eeuwich leven moght besitten.

Dit heb ick tot noch toe geseydt, o Philagie, om voor-sichtich te zijn in de conversatie, daer wy veel ooghen van doen hebben, die by sommighe haest in slaep ghewieght, of met giften, en met gaeven verblindt worden, en hier van daen komen veel droefheden, en on-ghemacken, doch om dier-ge-

lijcke on-gelucken te schouwen soo weet ick wel, o Philagie, dat ghy beter en stant-vastigher sult beleven de ghelofte die ghy aen uwen Bruydegom Iesus Christus hebt op-gedraeghen, en dat ghy met de H. Agnes sult segghen: Ipsi sum desponsata, cui Angeli serviunt, cujus pulchritudinem sol & luna mirantur: ipsi soli servo fidem. Dat is te segghen: met dien ben ick ghetrouwt, die de Enghelen dienen, wiens schoonheydt son en maen ver-wonderen. Hem alleen sal ick getrouw blijven, en tot dien eynde sey sy, datse van hem eenen rinck hadde ont-fanghen, voeght daer noch by, soo het u belieft, dese haere woorden: Mel & lac ex ore ejus suscepi, & sanguis ejus ornavit genas meas.

 
Vyt sijnen mondt
 
Heb ick ghesondt
 
Honich en melck ont-fanghen,
 
En met sijn bloedt
 
Heeft hy seer soet
 
Doen blosen beyde mijne wanghen.

Sluyt dit altemael met dit sucht-ghebedeken van den H. Augustinus: O anima mea insignita Dei imagine, dilige illum a quo tantum dilecta es. Quaere quaerentem te. Esto sollicita cum sollicito, cum mundo munda, cum sancto sancta, elige illum amicum prae omnibus amicis tuis. O mijne Siel, in wie het beeldt Godts ghedruckt is, bemindt hem, van wie ghy soo seer bemindt wordt. Sijt sorgh-vuldigh met den sorgh-vuldighen; suyver met den suyveren; heylich met den heylighen. Kiest dien voor uwen vrindt uyt allen de vrinden, want desen vrindt sal u by-blijven. als alle vrinden u verlaeten.

Nu volght het Examen. Aristoteles seght datter niemandt met soo groote wijsheydt en was begaeft, of daer liep al een graentjen sotticheydt onder. En soo en isser oock niemandt van soo groote heylicheydt, of daer en schuylt al eenighe on-volmaecktheydt binnen.

Den Seraphinschen Vader Franciscus (die door sijne diepe oitmoedigheydt ver-dient den hoogen throon vanden hooveirdigen Lucifer) placht te segghen: dat hy was den meesten sondaer van de wereldt. Dese on-ver-diende beschuldinge was een teeken van eene groote ver-lichtinghe. Ick sal u, o Philagie, met eene gelijckenise de reden van het seggen vanden H. Franciscus te kennen gheven.

Daer zijn twee saletten, de eene is soo dicht gesloten, en soo doncker, datmer niet een handt en soude sien voor sijn ooghen, en daer binnen sit het vol serpenten, slanghen, en venijnighe gedierten. In het ander salet, dat suyver is, staet een venster open, waer door de sonne haere straelen is schietende, en in die straelen sietmen hondert, en hondert duysent atomissen, sierkens, en veeskens vloeyen, en drijven, die soo kleen zijn, datse oock een scherp ghesicht quaelijck kan achter-haelen, en onder-scheyden. Het eerst salet is ons herte, en wy sien quaelijck onse grove sonden, het tweede salet, is het herte vanden H. Franciscus, die oock de schier-on-sienelijcke dinghen hiel voor swaere stucken, en daer op is ge-grondt sijn voor-gaende segghen. Onder-tuschen bemaent ons den H. Bernardus met soo gewichtighe, en on-weder-legghe-lijcke woorden: Vtinam, Fratres mei; illam humili-

tatem haberemus in vitijs nostris quam Sancti habuerunt in virtutibus suis! Godt gaeve, mijne liefste Broeders, dat wy sulcken eene oodt-moedigheydt hadden in onse sonden, ghelijck de Heyl'ghe gehadt hebben in hunne deuchden!

Edoch, dat te be-klaegen is, wy zijn hier in vry on-achtsaem, en teenemael plichtich. Dies-volgens om tot ons Examen te komen, soo seggh' ick, dat niemandt van ons soo nerstich, of soo suyver en sal hovenieren, of hier en daer sal veel on-kruydt ghevonden worden. Soo sult ghy dan o Philagie, door het Examen onder-soecken hoe dat het staet in het hofken van uwe Conscientie, ick vreese dat het daer oock al wat verwildert sal sijn. Want veel occasien van sonden brengen ons tot sonden. Doch met vallen, en op-staen moeten wy ten Hemel gheraecken. Laet ons eens hooren Tertullianum: Proceßit quis in forum & vidit inimicum, exarsit; vidit honoratum, invidit; vidit pauperem, contempsit; vidit mulierem, vulneratus est. Dat is te segghen: Siet ymandt op de straet sijnen vyandt, hy wordt ont-steken: siet hy eenen die hoogh in eer en aensien is, hy benijdt hem, siet hy eenen bedelaer, hy versmaet hem; siet hy eene vrouwe, die wondt hem. Dit alles, o Philagie, dient onder-socht, den Boeck der Conscientie moet open; de rekeninghe ghestelt effen. Augustus was verwondert dat seker Edelman van Romen, die ten ooren toe stack in schulden, s'avondts wel ghemoet gonck naer sijn bedde, en gherustelijck bleef slaepen, den Keyser heeft in eenen uyt-roep sijn bedde doen koopen, om te sien of hy daer op oock wat beter (want hy hadde veel slaepe-loose

nachten) soude konnen rusten. De schulden van penninghen, o Philagie, sijn lichter, als de schulden van de sonden, en diesvolghens is het meer te ver-wonderen, datter soo ghelijcke gherusticheydt by soo onghelijcke swaericheydt kan worden gevonden. Laet ons komen tot het Examen. Waer in, als wy sullen over-slaeghen hebben het ghewoel soo van den dagh, als van allen de uren, dan sullen wy bevinden dat het sijn

 
Onse lusten
 
Die ons ont-rusten.

Het onder-soeck dan van uw conscientie, o Philagie, sal u avondt-oeffeninghe wesen. Lucianus ver-ciert dat de lanternen snachts op de merckt by een vergaederen, en datse malkanderen ver-tellen watter 'savondts in een yghelijckx huys-ghesin is omgaende, d'eerste seght: t'onsent ismen besich met danssen springhen, de tweede seght: in ons huys loertmen hoemen best in het doncker bier en wijn sal blaeuwen, de derde verhaelt: datmen 't haerent niet en doet als vloecken en sweiren, en datmer dapper groen hout stoockt, en eycke servetten deckt, en dat potten en teylen vlieghen tot scherven, de vierde vertelt, en seght: in ons huys wachtmen tot 11. en 12. uren snachts naer den Sone, dat eenen wel-ghemaeckten deugh-niet is, en is de moeder eene weduwe, al lanck over 't hooft is ghewassen, de vijfde lanterne seydt: tot onsent is tegen-woordigh een conversatie in het doncker, daer haest een vuyl klapperny af in het licht sal komen, de seste lanterne seydt: (naer de manier

van leven van Christenen) in ons huys-gesin heeft-men naer een maetich avont-mael, de Litanien van O. L. Vrouwe ghelesen, de kinderen hebben de benedictie op hun knien komen haelen, men doet daer tegenwoordigh het Examen van de Conscientie. iet dierghelijckx als dit leste, betrouwe ick, o Philagie, dat uwe lanterne oock soude ver-haelen.

Dese ver-sieringhe van Lucianus en moet u soo vreemt niet in-vallen. Den Propheet Habacuc seght ommers: Lapis de pariete clamabit, & lignum quod inter juncturas est, respondebit.

 
De steenen, en de trappen
 
Die souden u beklappen.

En segghen al wat daer gheschiedt is.


Vorige Volgende