Den spieghel van Philagie
(1674)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[pagina 105]
| |
De Siele leert hoe datmen daeghelijckx onder en by de huys-ghenoten moet oeffenen de deuchden van liefde, goedertierentheyt, vrede, ghevoeghsaemheydt. Sy ver-wondert haer over de lanck-moedighe ver-duldicheydt vande Keyserinne Eudoxia.SEkeren heydensch' Edelman had boven de poort van sijn huys doen stellen het beeldt van eenen dreyghenden Hercules ghewaepent met een knodse, t'scheen dat hy daer stont voor sauve-garde, want op het pede-stael stont gheschreven: Ne quid mali ingrediatur. Den hospes, of den man van den huyse was koppich, en rijp van tonghe, de vrouw was noort-sich en krakeelde heele daeghen, en men at daer niet als preutel-pasteykens en suer sauskens. Den ghebuerman, die daeghelijcks de kyvagie hoorde en op het op-schrift sagh, sey by sy selven: Wel waer lanx moghen desen meester, en de vrouwe ten huyse uyt, en ingaen? of wel Hercules, die sentinel staet, moet op de wacht slaepen. Dat stont boven de poort van dien Edelman maer boven u deur, o Philagie, gheloof ick dat staet de soet-aerdige gevoeghsaeme Beleeftheydt, metten olijf-tack in d'eene handt, in de ander aen eene goude keten een deel gheschaeckelde herten, en beneffens haer een sacht-moedich lammeken, is | |
[pagina 106]
| |
dese uwe schil-wacht, soo sal den peys tot uwent en den vrede beter bewaert zijn, dan of ghy Hercules daer hadt doen stellen. Over-sulckx, Philagie, om eene nieuwe lesse te beginnen, vermijdt u van allen twist, bitterheydt, scheuringhe en twee-spalt, en on-eenicheydt, en weet dat als het voor-hanghsel in Salomons Tempel, ten tijden dat Christo aen het Cruys honck, ghescheurt is, dat doen, ghelijck ghetuyght den H. Hieronymus, een duyve, (den geest van tammicheydt en vrede) den Tempel is uyt-ghevloghen. Over-sulckx o Philagie, houdt ten hoochsten in recommandatie de broederlijcke, en susterljcke liefde, en dan gheloof ick, dat den Conincklijcken Propheet David op u huys in den gheest heeft ghesien als hy dese naer-volghende woorden sonck, en op sijn herpe speelde: Ecce quam bonum & quam jucundum est habitare fratres in vnum! Ga naar voetnoot(a) Siet hoe goet en hoe soet dat het is dat broeders (en susters) in eenicheydt en een-dracht leven! T'is goet, en soet, sommighe dinghen sijn goet, maer niet soet; sommighe sijn maer niet goet; sommighe en sijn noch goet, noch soet; sommighe sijn en goet, en soet. Goet, en niet soet, is de verstervinghe, discipline, haeyren-kleedt, soet, en niet goet, zijn de on-ghe-oorlofde wellusten, noch goet, noch soet is afgunst, haet en nijdt. Goet, en soet, is peys, vreede, liefde onder de huys-ghenooten, die ghelijck zijn aen de eerste Christenen. En soo wy in dese leeringhe, o Philagie, wel sien uyt onse ooghen, soo hebben wy hier van eene bevestinghe in onse ooghen. Want siet de een | |
[pagina 107]
| |
naer den hemel, de andere siet naer den hemel; besiet de een den hof vol bloemen, de andere besiet den hof vol bloemen. Valt d'een op een schilderye, d'ander sal oock de schilderye aen-schouwen, stort de een traenen, d'ander sal oock weenen, lacht de een, d'ander sal mede lachen. En dat is dat Paulus wenschte in de Romeynen: Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus. Dat is: Bly zijn met die bly zijn, droef zijn met die droef zijn. Daer dat is, daer is een-drachticheydt, daer is vol-komen peys en vrede. En soo ghy dese lesse, o Philagie, wel kont leeren en oeffenen, dan sult ghy met Paulus moghen segghen: Omnibus omnia. Al aen al. Kan daer tot desen propost wel aerdigher Sinne-beeldt voor den dagh komen, als t'ghene by een kloeck verstandt wordt ghevonden? Hy schildert de Liefde met eenen spieghel voor haer aen-sicht, of sy wilde segghen: Ga naar voetnoot(a) ick en heb gheen eyghen aensicht, maer een anders aen-sicht sal wesen mijn aen-sicht; en een anders wesen, sal zijn mijn wese. Hoort hier van sijn ghepolysterde dichten:
Aspire me, quicumque voles me pingere, vultus
Qu alis amantis eris, talis Amoris erit.
Flentis erit vultus, vultum plorantis habebo,
Rideat ille, iterum, vultus amoenus erit.
Sollicitus si spectet? ero suspensus, & anceps;
Si timeat, mea mox ora timentis erunt.
Ora, oculique polo si defigantur aperto,
Incipient oculi summa videre mei.
| |
[pagina 108]
| |
Deniquo si (quod amo plus omnibus) ardeat ille,
Vrar, & ipse mei testis amoris ero.
Vsque adeò optat Amantis Amor sibi sumere vultus,
Vt cupiat vultum non habuisse suum.
 Dese dichten, o Philagie, zijn rijck van luyster, [ic]k vrees dat ick den glans daer van (ghelijck het [m]et de spieghels gaet) en met het over-setten, en [v]ertaelen als met eenen waessem sal ver-duysteren. [O]nder-tusschen hoort de ghevoeghsaeme Liefde [e]ens spreecken, en hoe datse haer ghesteltenisse [n]aer eens anders ghesteltenisse weet te voeghen: | |
[pagina 109]
| |
Wat wilt ghy op den doeck met verwen doch gaen maelen,
En soo met een pinceel mijns vriendes aensicht haelen!
Stelt my een spiegel-glas voor 't aensicht, en gemoet,
Dan sult ghy sien in my wat mijnen vriendt al doet.
Ist dat hy droevich weent, soo gae ick bitter schreyen,
Ist dat sijn aensicht lacht, wy lachen alle beyen:
Sijn sorg' en sijnen anxt maeckt mijn benoutheyt groot,
Ick vrees, soo bleeke vrees sijn roode wanghen doodt.
Siet hy den Hemel aen met ooghen op-gheslaeghen,
Mijn ooghen sullen oock terstondt naer boven jaeghen.
En dat ick 't meeste acht, soo hy van Liefde brandt,
Ick toon den selfsten stondt mijn vlammen t'alle kant,
O vriendelijcken aerdt, en eenicheydt der herten,
Die saemen toonen vreught, en saemen voelen smerten!
Siet wat de Liefde doet s'en wil haer aen-sicht niet
Midts datmen in hun twee het selfste wesen siet.
Voorwaer, Philagie, die van sijn hert en van sijn aensicht eenen spiegel kan maecken, en sijn even-naesten in sy selven kan uyt-beelden en ver-ghe-lijcken, die timmert sijn celleken boven op den bergh Olympus, daer men noch tempeesten, noch donder-slaeghen, noch ver-schillen, noch kyvagien en moet vreesen, sulcken stillen weer wordt op dien hooghen-bergh, en in soo nederich ghemoet ghevonden. En om dese deucht te leeren, o Philagie, sult ghy ter scholen gaen by de meesterse van alle deuchden, by de Alder-heylighste Maghet Maria, vande welcke den H. Ambrosius schrijft, datse was Oitmoedich van herte, sticht-baer van woorden, voorsichtich van ghemoet, nerstich aen haer werck, weenich | |
[pagina 110]
| |
sprekende, veel lesende. Quando, seght hy dan, ista vel vultu laesit parentes? quando dissensit à propinquis. Wanneer heeftse oyt in haer aensicht betoont dat haer ouders kost mis-haghen? wanneer heeftse oyt ver-schil ghehadt met ymandt van haer vrinden? Men mocht met reden van haer segghen: Non habet amaritudinem conversatio illius. In haeren handel en wordt gheen bitterheydt ghevonden. En dierghelijcke ghevoeghsaemheydt en soetaerdicheydt o Philagie, die is gelijck het Herten-aes dat Vrouw en Heer kan trecken, ghelijck blijckt uyt de gheschiedenisse die ick u hier stel voor ooghen. Sekeren Hovelinck ervaeren in dese kunst, gaf op sijn doodt-bedde dry lessen aen sijnen Sone die Pagie was van de Coninghinne. Ten eersten: hoordt daeghelijckx Misse. Ten tweeden: wacht u van alle on-tuchticheyt en on-kuysheyt. Ga naar voetnoot(a) Ten derden: Gaudeas cum Donino & Domina gaudentibus, fleas cum flentibus. Als mijn Heer den Coninck en Mevrouwe de Coninghinne blijde zijn, zijt oock blij; als sy droef zijn, zijt oock droef. Hy heeft dese dry lessen sy selven in-ghedruckt en in-ghegraveert, waer door hy vry meer als de andere, eenen besonderen favoriet, of gunstelinck vande Coninghinne is geworden, waer door eenen anderen Pagie met haet en nijdt in-ghenomen, heeft de jaloesie vanden Coninck aen-ghestoockt, die ten lesten soo verre is uyt-gheborsten dat hy over den beschuldighden (al of hy te groote ghemeenschap met de Coninginne pleeghde) de sententie des doodts heeft vast ghestelt, en most s'anderen daeghs vol-broght worden, doch de Voor-sichticheydt Godts heeft | |
[pagina 111]
| |
in tijdts ghewaeckt over den onnooselen Pagie, en de ghemaeckte mijne, die den af-gunstighen hadde doen maecken, om desen onnooselen op-te-doen vlieghen, is, ghelijckmen seght, van achteren tot sijn eyghen doodt uy-ghespronghen, soo dat hy selver inden gloeyenden kalck-oven is ghesteken, daer hy meende den anderen al in ver-brandt te wesen, soo bevindtmen somtijts datter zijn
Die voor eenen anderen eenen put willen delven,
En het lot valt dickwils op den graever selven.
Soo veel isser af dat sijne onnooselheydt is aenghenaem gheweest in den hemel; en sijne ghevoeghsaemheydt op der aerde, en soo verre is het van daer, dat hier door sijn gratie by den Coninck en Coninghinne soude zijn feulje-mort geworden, datse noyt jeudigher en heeft beginnen te bloeyen. Maer dese goedertierentheyt, soet-aerdicheyt, gevoeghsaemheydt met de huysgenoten en sal niet altijdt uyt de nature van selfs vloeyen, sy moet veel tijdts uyt de fonteyn der deughden voort-komen. Ick denck, o Philagie, dat ghy gheen kluysenerse en zijt, maer dat ghy woont in een huys-ghesin, of op een beghijn-hof, of wel in een klooster onder de Religieusen. Doch waer ghy woont of niet en woont, over-al moet ghy u selven wat boghen en vringhen op dat ghy u met een ander in eenen krans van liefde mocht vlechten. Om hier toe te komen gheeft u, en my eene saelighe ver-maeninghe den ver-maerden magister Ioannes Avila. Ghy moet hebben, seght hy: Cor filij erga Deum. Cor matris erga proximum. Cornovercae erga | |
[pagina 112]
| |
teipsum. Ghy moet hebben een herte van eenen Sone ter op-sicht van Godt. Een herte van eene moeder ter op-sicht van uwen even-naesten. Een herte van een stief-moeder ten op-sicht van u eyghen selven. Soo wy o Philagie op dese maniere met malkanderen leefden, het sou in het huysghesin den heelen dagh mooy weer wesen, sonder datmen daer een wolckxken ghewaer soude worden, of rees daer iet, het soude al ver-schoont worden, en een goet-aerdich hert sou daer van eene geestelijcke confiture maecken. en met eene sacht-sinnighe behendicheydt soude het die groene on-rijpe suere en stuere woorden van sijnen even-naesten weten te door-honinghen en te over-suyckeren. En dit was oock u ghevoelen, gheloof ick, o Magdalena de Vrsinis als sekere Religieuse u quam aen-brenghen ver-scheyde ghebreken die sy in haere mede-susteren ghemerckt hadde, seggende: Ga naar voetnoot(a) datmen die kost beteren met twee cloosters te bouwen, vande welcke het een soude bewoont worden van de onaxsaeme, on-verstorven, spijtighe klappeyen. Het ander in teghendeel van de vierighe, Godt-vruchtighe, vreed-saemighe Religieusen. Waer op ghy haer af-vraeghde in welck van twee sy haere wooninghe soude kiesen, en ge-antwoordt hebbende, by de godt-vruchtighe, en wel-ghemaniernd: soo spraeckt ghy een woordt, dat een yghelijck ver-standich en rijp-raedich sal keuren, en seydt, dat ghy liever een plaetse by de on-volmaeckte soudt kiesen, soo om dat ghy (eene beschuldinge voorwaer vol on-nooselheydt) haers ghelijck waert door uwe ghebreken, als om dat | |
[pagina 113]
| |
ghy veel occasie soudt hebben om de ver-duldicheydt, goedertierentheydt, ghevoeghsaemheydt te oeffenen. Ghy seght wel o door-luchtighe Maeghet, en soo bevindtmen dat de roosen ontrent den loock en ajuyn gheplandt soeteren, en aenghenaemeren geur ver-spreyen. Hoe wel seght dien godt-vruchtighen Schryver Thomas a Kempis ? Ga naar voetnoot(a) Godt heeft het soo gheschickt dat wy souden leeren malkanderens lasten draeghen: want niemandt en isser sonder fouten, sonder ghebreck. Wy moeten malkanderen ver-troosten, malkanderen helpen, malkanderen onder-wijsen, malkanderen ver-maenen, malkanderen ver-draeghen. En hier van, al sijn wy redelijcke schepselen, gheven ons de onredelijcke creaturen eene lesse, besonderlijck de herten in het over-swemmen van breede rivieren, want sy ver-schoonen en ver-schaeren malkanderen met beurte, en draeghen malkanderens lasten, en gewicht, om ghemackelijcker den boort van het waeter aen den anderen kant te winnen. Waeren alle menschen herten ghelijck dese herten, veel huys-ghesinnen waeren sonder smerten, en dan souden allen huys-krakeelen te neder gheleydt en ver-hoedt worden, ende den peys en vrede souden by ons winter en somer groeyen en bloeyen. Laet ons dan, o Philagie, schoon wy Christenen zijn, treden in de voet-stappen van den heydenschen Philosoof Agrippinus, desen had een vreedsaemich huys-gesin, en quam daer oock iet (want het moeter gheweldich stil zijn daer 't nimmermeer en sou waeyen) Ga naar voetnoot(b) dat wist hy behendich op-te- | |
[pagina 114]
| |
nemen met de rechter-handt, en had de konst van over-al sijn voor-deel uyt-te-trecken. Hoorde hy ymandts ont-stuymighe woorden, soo gonck hy in dicht beschrijven de vruchten die door het soet-spreken voort-komen. Bejeghende hem ymandt met stuer en noortse vlaeghen, dan liet hy sijn Poesie spelen en singhen dat een stil-swijghende ver-duldicheydt gheeft een gherust herte. Soo dat het tot sijnen altijdt op wol-sacken viel, en sonder gherucht af-botte. Hy dede wijselijck, o Philagie, en in dierghelijcke geleghentheydt moet ghy dierghelijcke pracktijcken naer-volghen, en houdt dit voor eenen gouden stock-reghel: eerder salmen een krakeeltjen stil-swijghen, als stil-kijven. Weet ghy nu wel, o Philagie, wat lessen by desen wijsen Philosoof voor u zijn te leeren? dese naer-volghende:
En oordeelt niet lichtelijck,
En ver-acht niet lichtelijck,
En ghelooft niet lichtelijck,
En berispt niet lichtelijck,
En betrouwt niet lichtelijck,
En kijft niet lichtelijck.
Tot dit leste o Philagie, is van doen ver-duldicheydt, en lanckmoedigheydt, of andersints soo hebben wy eene papiere maeghe die niet een hert woordt of het minste on-gelijck en kan ver-teiren. Siet eens hoe de Heylighen verduldich zijn gheweest om allen huys-krackeelen en kyvagien te ver-hoeden! Liberius wordt met een scabelle naer het hooft gesmeten, sonder daer iet teghen te seg- | |
[pagina 115]
| |
ghen. Monica had eenen grammoedighen man, noyt en heeftser teghen ghekeven. De H. Elisabeth die edele Princesse wierdt van haer vrinden ghe-injurieert, meent ghy datse gal ghespogen heeft? men hoorde niet als honich-vloeyende woorden. Ymant van het huys-gesin stelde weeck-luysen in het bedde van Dorotheus, men heefter hem het minste niet af hooren kicken of micken. Hoe wierdt die onnoosele Marina over-schrobt en by manier van spreken, met scherp sout tot bloedens-toe-ghevreven? men riep haer eer-baerheydt in twijfel, men sey datse den maeghden-krans van haer hooft hadde laeten nemen, al dat bitter ver-wijt heeftse voor suycker opghegheten. Hier moet ick u, o Philagie leyden in het Hof van den Keyser Theodosius, daer sal ick u een salet open doen en toonen de alder-bedruckste Keyserinne Eudoxia, Ga naar voetnoot(a) sy was een Philosophsche dochter, maer om haere meenigh-vuldighe gratien, schoonheydt, en gheleertheydt is sy van eenen nederigen staet tot den hooghsten throon op-genomen, dese is van de geluckighste geworden de ongheluckichste, en dat om eenen appel on-nooselijck gheschoncken aen eenen onnooselen Hovelinck Paulinus. Hoe dickwils zijn de appelen vruchten van on-ghenuchten? hier door heeft den Keyser in sijn hersens gaen smeden verbeeldinghen van jalosie, en sonder beschuldinghe, sonder over-tuyginghe, sonder forme van Recht heeft hy Paulinum doen ont-hoofden, en Eudoxiam als mede-plichtich uyt het palleys ghebannen. Was dat niet ghenoch om heel het Hof, jae Constantinopelen in | |
[pagina 116]
| |
roer te stellen? isser wel een soo diamanten hert, dat door sulcken slaeghen niet en sou ghebrieselt worden, even-wel de Keyserinne die in ver-duldicheydt deur en deur gheconfijt was, heeft dit swaer kruys met stil-swijghen op haer schouderen ghenomen, en met stil-swijghen ver-draeghen, ter tijdt toe dat die swerte wolcken ghedunt zijn, en datter de straelen van haere onnooselheydt zijn door-ghebroken, alleen heeftse haer ghevoelen, en klachten den Hemel te kennen gegeven, hoortse een weenich spreken tot een Crucifix: GHedooght o grooten Godt dat dese droeve suchten
Tot uwen Rechter-stoel, en tot u vierschaer vluchten,
Niet dat ick roep om vraeck, of uwen blixem wacht,
K'en geefse maer tot jonst, en tot voor-bidden macht,
Soud' ick op ymandts hooft gaen uwen donder wecken?
Ah neen, want ick en soeck maer u ghenaey te trecken!
Stort over ieder een, stort uwen seghen af,
En geeft dien volle vreucht, die my dees droefheyt gaf.
Ick kus u vaders handt, al heeft my die gheslaeghen,
Ghy weet wat ieder een, wat ieder oock kan draeghen:
Maer uwe Majesteyt, soo ick het segghen magh,
Geeft, daer ick teerste ben, my desen fellen slagh!
Al had u blixems-vier my op het hooft gaen branden
De kroon van dit groot Rijck, de kroon van soo veel Landen,
'K en hadde nimmermeer de kolen uyt-ghebluscht,
Ick had met danckbaerheydt de asschen noch gekust.
Wat heb ick dierder pant, als die ghy my gonckt jonnen,
Mijn kinders die ick heb in echten staet ghewonnen?
Waer door den Keyser my heeft vierigher bemint,
Wat lieft een moeder meer als wel haer liefste Kindt?
| |
[pagina 117]
| |
Nochtans met minder smert sou ick die al sien lijcken,
De hope van't gheslacht, en erf-ghenaem der Rijcken,
Tis droef als sulck een pant niet hoogher op en spruyt,
Maer hier in desen druck, draegh ick my selven uyt!
Neemt kroonen van mijn hooft, haelt kinders uyt mijn ermen,
Ick draegh soo groot ver-lies, en vry met minder kermen;
Maer eer-loos zijn in trouw, en voor een Keyserin,
Ah daer steckt allen druck, en duysent lijcken in!
Ick weet, o Godt, u danck dat ghy my hebt verheven,
Maer had ick, daer ick was, in kleenen staet gebleven,
K'en waer niet die ick ben, 'k en droegh niet dat ick ly.
Wie dat de minste zijn, sijn dickwils 't meeste bly!
| |
[pagina 118]
| |
Daer was ick on-bekent, daer sleet ick stille daeghen,
K'en peysde noch op Hof, noch oock op kroonen draeghen,
En soomen daer mijn eer in twijfel had ghestelt,
Wie had dat immermeer Athenen door vermelt?
Maer komt de minste klad hier onsen naem be-smetten,
Dat slaen de trommels uyt, dat speelt men op trompetten,
Dus ben ick over-al meyn-eedich aen de trouw,
Schoon ick daer duysent-mael de doot op sterven souw.
Ick wil, soo't hem belieft, op gloeyendt yser treden,
Tot preuve van mijn eer, en on-geschende leeden:
Ick wil met kolen viers ver-vullen mijnen schoot
Tot blijck van mijne trouw, en sijn on-nosel doot.
Wanneer liet ick mijn hert, of oogh op ymandt vallen?
Wanneer sprack ick een woort dat roock naer eenig mallen!
Soud' ick gaen buyten echt ver-setten Siel en eer?
En scheynden mijnen eedt! 'k en peysdet-nimmermeer.
V nem' ick tot ghetuygh, o Godt die met uw' straelen
Komt gronden ons ghemoet, en in ons nieren daelen,
V nem' ick tot ghetuygh, dat noyt geen dertel vonck
My immermeer in d'oogh, of op het herte sonck!
Hoe ymandt grooter is, hoe hy met grooter banden
Moet vast zijn aen de deucht, en los van alle schanden:
Want soo een opper-hooft ver-wildert in het quaet,
Strax set het on-kruyt voort, en vat den heelen staet.
En ick een Keyserin vol perlen, en juweelen?
Sal ick mijn edel Siel door quaede lusten streelen?
Wat baette schepter dan, wat baette my de kroon?
Want sonder eerbaerheyt en was noyt schoonheyt schoon!
Mijn vader gonck mijn jeucht op dese wetten stellen,
Dat was de eerste les die hy my leerde spellen:
Zijt eer-baer, seyd hy, Kindt, zijt eer-baer wat je doet,
Bewaert u lichaem kuys, en houdt een reyn gemoet,
| |
[pagina 119]
| |
Ghy weet, o Godt, dat ick tot aen den dagh van heden,
Noyt voet heb uyt dees baen van eer-baerheyt getreden!
Ghy weet hoe dat ick heb t'hert van een eerbaer vrouw,
En hoe noyt slim ghepeys en quetste mijne trouw.
En dit on-aenghesien met wat al harde vlaeghen
Word' ick in mijnen naem, en in mijn eer gheslaeghen?
Wat rugh-spraeck lijd' ick niet? wat schimp? en wat al smaet!
Hy werpt my uyt sijn gunst, hy bandt my uyt den staet!
Doch wat klaegh ick mijn leet! u doot most ick beweenen
Pauline, jae u doodt, en u mijn traenen leenen!
Ver-blijdt u daer ghy zijt, vernoeght u in die vreught,
Hoe blinckt daer aen u kroon on-nooselheyt en deught!
O Godt, die't Hemels-Hof Palinum laet ghenieten!
Wilt op een droef ghemoet wat blijde straelen schieten!
Siet op u dienaeres, en peyst somtijts op my,
Wie my ver-stoot, of niet, u blijf ick eeuwich by.
De lasterende logen-tael, o Philagie, en liep nimmermeer soo snel, of de on-nooselheydt en waerheydt achter-haeldense wel, ghelijck het in dese Keyserinne Eudoxia is ghebleken, den duysteren nevel van jalosie is op-ghetrocken. De sonne van Godts voor-sichticheydt heeft de traenen van dat bekreten, en be-regent aensicht op-gedrooght, en sy is met meerdere eer en glorie her-stelt in den throon, en in s'Keysers gratie. Maer daer-en-tusschen, o Philagie, was dat niet eene kloecke, jae meer als mannelijcke deucht, sulcken on-ghelijck, laster, en injurien met een stil ghemoet te verdraeghen? My dunckt, soo iet diergheljckx sommighe over-quam, sy souden roepen, en bul- | |
[pagina 120]
| |
deren, dat galgh, en radt souden beven. Voorwaer dese Keyserinne was ghelijck aen den Coninck vande Bien, want sy en hadde noch strael, noch angel, en by haer en was niet als honich soeticheydt, en ver-duldicheydt te vinden. Leert hier onder-tusschen o Philagie, dat oock gekroonde hoofden, en Keyserinnen haere kruyskens hebben, en daerom ist misschien dat de bloemen de Croonen-imperialen van binnen vol druppelen en vol traenen hanghen. Voorwaer als ick dese gheschiedenisse rijpelijck over-legghe, dan sie ick hoe verre dat wy zijn van diergelijcke ver-duldicheydt, wy segghe ick, die gelijck zijn aen die kleen preutel pottekens die met het minste vlammeken in't sieden geraecken, en in korselheydt op-bobbelen. Besiet nu noch eens, o Philagie, het voorgaende printje, en let eens op de gheschiedenisse, die u daer vande Liefde wordt aenghewesen. Twee schaepkens quaemen malkanderen te ghemoet op een smal en engh brughsken.
Y merck eens in het beelt, want daer valt wat te gaepen
Meest voor een korsel hooft, en dat by tamme schaepen;
Twee beestjens quaemen eens malkander te gemoet
Ontrent een smalle brugh', ontrent een diepe vloet.
Wat souwense toch doen? d'een tegen d'ander tucken?
Och desen strijdt en sou noch d'een noch d'ander lucken!
D'een buyght sich op de planck, en gaet daer liggen neer
Daer d'ander over-springht, en gaen soo hunnen keer.
Hoort dit, die noyt en wilt u vlagh' voor d'ander strijcken,
En noyt aen d'ander sout het minste strooy-breedt wijcken,
Ghy zijt door stueren aerdt, en on-geschafden geest
In een schoon menschen-vel een on-beleefde beest.
| |
[pagina 121]
| |
Leert dan hier uyt, o Philagie, dat als u ymandt sal ont-moeten, en dat u dunckt datter mis-verstandt, of krakeel uyt soude rijsen, gheeft die wat toe, buyght u, en laet dat over u gaen, kijft sy, swijght ghy, en toont datghe sijt de wijste, als twee vensters teghen een open staen, en seer trecken, soo sal de kerse uyt-gaen, ten miste sy sal ver-waeyen, en af-loopen, en soo gaet het met de Liefde, alser twee van het huys-ghesin malkander heftich teghen spreken. Lanck-moedicheydt dan en verduldicheydt zijn twee voedtstersen vanden peys en vrede. Het is ghenuchlijck, en saemen leersaem, dat eertijdts in een klooster ghebeurde. Sommighe Religieusen hadden eene begherte om van de deuchden vande mede-susteren Ga naar voetnoot(a) eene Heylighe of eene Santinne te maecken. Op dat ghy my wel soudt ver-staen, soo sal ick u hier wat licht geven. Carolus V. placht te segghen, datmen om eenen kloecken soldaet te zijn, most hebben het hooft van eenen Italiaen, want die zijn vernuft en spitsvinnich, de schouderen van eenen Hoogh-duyts, die zijn sterck om te wercken, palisaeden te draeghen, den buyck van eenen Wael, want in tijdt van noodt kan hy ghebreck lijden en sich ghedulden met een stuck broots met ayuyn over-streken. de voeten van eenen Spaenjaert, want die sal voor sijnen vyandt vast staen, en niet wijcken. Op dierghelijcke maniere wouden dese Religieusen oock een gheestelijck lichaem maecken, fatsoeneren en op-tooyen, sy seyden dan laet ons nemen de godtvruchticheydt van Suster Agnes, de | |
[pagina 122]
| |
oitmoedigheydt van Suster Barber, de vlyticheydt oock van Suster Geertruydt, de vrindelijckheydt van Suster Catharina, de ghehoorsaemheydt van Suster Caecilia, de patientie van Suster, Suster, Suster, daer blevense Susteren, en haeperen, en in niet een van allen en kosten sy eene vol-maeckte verduldicheydt vinden, daerse nochtans in't ghetal waeren wel tachtentich Religieusen. Ick gheloof, Philagie, datse al verduldich waeren, maer sy wilden eene uyt-muntende verduldicheydt uyt-kippen, om de Santinne daer mede rijckelijck te vercieren. Men seght ghemeenlijck: Patientie is een goet kruydt, maer 't en groeyt in een yghelijckx hofken niet, of groeyt het daer, het komt soo lichtelijck te verslensen, en te ver-dorren. Den Sal. Henricus Suso hoorde eens in sijn gebuerte moort en brandt roepen, hy dit groot mis-baer gewaerwordende, komt met alle vlyticheydt aen-geloopen om de dieverije, doodt-slagh of vrouwen-kracht te ver-hoeden, en vraeghende aen de vrouwe vanden huyse, die hy soo yselijck had hooren schreeuwen, waerom datse soo moordt en brandt was roepende, gaf voor antwoordt: Och, Eerw. Pater, ick heb mijn naelde verloren. Sy mocht seker wel sulcken ghebaer maecken, niet om datse de naelde, maer om datse den draet van patientie hadde ver-loren. Met uwen goeden oorlof, o Philagie, sal ick hier in het voor-by gaen eens ver-haelen het verwijt en be-rispinghe die eene sacht-moedighe Roselina, aen eene spijtighe, en korsele Distelina gedaen heeft, dit zijn haere woorden: | |
[pagina 123]
| |
ISt datter is een lastich kruys,
Dat is voor-waer een twistich huys,
Waer dat den vrede wordt ghestoort,
En daermen niet als kyven hoort.
Want korselheydt, en droef ghekijf
Die gaen aen siel en aen het lijf.
Ghy Distelina, hoorjet wel,
Ghy zijt den haemel met de bel,
Ghy sijt te korsel, en te stuer,
Ghy siet te bitter en te suer,
Ghy stelt het huys staegh in verdriet
En zijt een kruyken roert my niet.
Nu wilje sus, nu wilje soo,
Ghy kneutert om een haever-stroo,
Ghy wilt dat kinders, dat de maeght
Dat ieder een u tongh ver-draeght,
En ghy blijft om een hallif woordt
Wel heele daeghen lanck verstoort,
Dan hoortmen niet een woordt van min,
Maer hebt den stommen Duyvel in.
Laest had een kindt u werck gheraeckt,
Wat roock hebt ghy daerom ghemaeckt?
Ghy wierdt terstondt soo helsich gram,
Gh'en spoude niet als vier, en vlam,
Ghy dreyghde 't kindt met eenen steen,
Ghy wouwt het breken hals, en been:
En wat had doch het schaep ghedaen?
Een van u bouwtjens raeckten 't aen:
O vuyl, en vrede-loose dant,
Hoe speelt ghy met den tuyte-bant!
Aen taefel gaet het alsoo slecht,
Daer knort ghy schier op elck gherecht,
| |
[pagina 124]
| |
Dit is te heet, dat is te kout,
Dit is te soet, dat is te sout,
Dan kraeckt het moes noch naer het sandt,
Dan is de bloem-pap aen-ghebrandt,
Dan sijn de eyers hallif rot,
Dan smaeckt het rundt-vleesch naer den pot,
Dan is te maegher het ghebraet,
Dan vindt ghy slecken in't saelaet,
Dan is de boter u te wit,
Dan dat den kees vol maeyen sit.
En noch en segh ick niet met al
Van u ghetier, en bitse gal,
Als laest de maert, die haestigh was,
In 't spoelen brack een fijn gelas.
O korsel-hooft, o vuyl malloot!
Met uwen langhen sueren toot!
Hoort vies fatsoen, hoort spijtich dier
Een die wil rocken groot ghetier,
En drijven teghen jeder dwers,
Die waer veel nutter kluyseners,
Of sloegh haer aen den hey-kant neer,
Soo hoordemen gheen kijven meer.
Een die vreed-saemich leven wil,
Die swijght ghelijck een muysken stil.
En hoort hy laster-woorden aen,
Hy laetse sachtjens henen gaen.
‘Den peys staet daer op vasten voet
Daerm' oorlogh aen sijn tonghe doet;
Daerm' al sijn driften weder staet,
En daermen goet treckt uyt het quaet.’
Tot uwent dan, in 't kort gheseyt,
Ont-breckt het aen lanck-moedicheyt.
| |
[pagina 125]
| |
O Godt hier val ick voor u neer
En bid, terwijl ick d'ander leer,
Maeckt dat ick sijn magh lief-ghetael,
En jeder een beleeft ont-hael,
Dat noyt ver-wijt, of schamperheyt,
My schielijck uyt de lippen scheyt,
Dat ick mijn tongh wel souten magh,
Om soet te sijn den heelen dagh:
Want seker een vreed-samich mensch
Is jeders vreucht, en jeders wensch,
Om dat sijn goetheyt over al
Oock honich treckt uyt bitter gal.
Philagie dese on-lustighe en kijf-achtighe Distelina soude konnen ghenesen worden door een flesken van dat mondt-waterken, door wiens ghebruyck sekere korsele vrouwe veel peys en vrede met haeren man heeft bekomen, en seker het teghen-spreken, en het leste woordt te willen houden, en spijticheydt met spijticheydt willen vergelden, wat kan daer af komen als kijven, knorren, pratten en muylen? t'is mijns oordeels, wel gheseydt: teghen quaede koppen moet men hebben goede tonghen, en teghen herde haemers, aen-beelden van pluymen. Daer is soo veel aen-gheleghen dat ymandt alles in een rechte plooy weet te slaen, en met de rechterhandt op te nemen, en tot voor-deel van peys en vrede weet te duyden. Het is vermaeckelijck en leer-saem dat ick hier by sal voeghen. Philippus Coninck van Vranckrijck sat met de Coninghinne tot Reims in de Kercke om tot de Croon | |
[pagina 126]
| |
ghehuldt, en ghesalft te worden. Heel Vranckrijck was uyt-ghelaeten en den toe-loop en het gewoel was on-gheloofelijck groot, waer door sulck een gherucht, en geraes ont-stont, dat men noch sien en koste noch hooren. Onder andere was daer eenen langhen bel-haemel, die dapper de meester maeckte, het welck soo het van eenen Colonel ghemerckt wierde, heeft hy sijnen Colonels-stock den schreeuwer om hals en ooren geworpen, dan 't allen ongheluck! in plaets van sijnen voghel te treffen, heeft hy de lampen, die boven den Coninck en Coninghinne hoofden honghen, in stucken ghesmeten, waer door sy leelijck met den olie wierden overgoten, een jeghelijck bersten van spijt, en wierdt met vraeck-sucht ontsteken. Vraeght ghy my nu, o Philagie, hoe den Coninck dit affront heeft op-genomen, en of hy dien Colonel niet datelijck naer de Bastilie en heeft doen sleypen? ick salt u seggen. Sekeren Raedts-heer, riep terstondt met luyde stemme: Veel gheluckx Heer Coninck, want hier door wil den Hemel betoonen dat by de regeringhe van Sijne Majesteyt het Rijck met over-vloedicheydt van alles, en met rijcken seghen sal over-goten worden. Welcke on-verwachte voorspellinghe heeft des Coninckx gramschap, en de bitterheydt des volckx in een bly gheschal en toejuyginghe ver-andert. Siet eens, Philagie, hoe veel datter aen gheleghen is datmen met eene ver-nufte behendicheydt een saecke sus of soo weet op-te-nemen! onder-tusschen was het eene groote lanck-moedicheydt des Coninckx, die sach datse ghe-oliet waeren, eerse ghe-salft waeren. | |
[pagina 127]
| |
By desen Philippus Coninck van Vranckrijck stel ick eenen anderen Philippus Coninck van Spaenjen, desen had den heelen nacht besich gheweest met sijn liefste dochter Isabella met eenen langhen brief aen sijne Heyligheydt te schrijven. Hy ghebiedt sijnen Pagie daer sant over te stroyen. Desen vervaeckt sijnde, neemt den int-pot voor het sandt-doosken, en giet die over den brief, dat het maer eene kladde scheen te wesen. Philippus dit onachtsaem mis-verstandt, en plompen fael-greep siende, en sprack niet een oneffen woordt, maer sey alleen: gheeft my een ander bladt om weer te beghinnen. Wat ghy in dierghelijcke occasie soudt doen, Philagie, dat en weet ick niet, maer wat een korsel-hooft en eene Distelina soude doen, dat waer lichtelijck te bevroeden; vielender gheen slaeghen, ten minsten soude sy den plichtighen met een deel on-reyn grondt-sop van lasteringhen over-gieten. Maer Princen hebben Princelijcke ghedachten, en weten haer passen in-te-binden, en te kort-vlercken, het welck soo wy in alle huys-ghebreken naer-volghen, soo sal onsen handel en wandel naer peys en vrede smaecken, en wy sullen hier als Engelen onder malkanderen leven, het welck, op dat ick het van mijnen kant oock magh te weghe brenghen, soo val ick u o Heere te voet, en versoecke oitmoedelijck met uwen Propheet: Ga naar voetnoot(a)Pone Domine custodiam ori meo, & ostium circumstantiae labijs meis.
Wilt my, o grooten Godt, soo groote liefde gheven,
Dat ick met stuer ghepaert heel soet magh altijdt leven!
| |
[pagina 128]
| |
En soo daer rijst verschil, oft eenigh mis-verstandt,
Dat ick mijn losse tongh' dan vast legh' aen den bant!
Gheluckigh Huys-ghesin! daer peys is aen het groeyen,
En daermen d'eendracht siet van dagh tot dagh staen bloeyen,
T'is liefde over-al, en minsaemheydt rondtom,
Men pluckt oock swinters-tijdt hier menighe vrede-blom!
En dat door u genaey, o Heer, door uwen seghen,
Want die ververscht ons hert als douw, en gulden regen:
Men soeckt hem hier en daer, maer d'alder-besten peys,
Soeckt d'aerde boven d'aerd' in't hemelsche Palleys.
Met dese gratie Godts o Philagie, sult ghy in eenen vollen peys, en vrede konnen leven, met alle huysgenoten, en het sullen t'uwen 't zijn als ghedurighe Alcedonia, dat is, stille soete lacchende dagen. Doch om in dit geluck te treden, soo moet ghy somtijts gaen in u eyghen selven, u wat af-nemen, en een ander wat toe-gheven. Soo dede sekeren Pat. vande Societeyt Iesu, Ga naar voetnoot(a) die allen avonden naer het Examen sijn schoenen op sijn hooft stelde, seggende: datse hem dien dagh met de voeten hadden moeten treden, en dat hy niet weerdich en was in soo eene vrindelijcke Ghemeente te leven. Siet, dit oot-moedigh ghevoelen over-suyckerde dan s'anderen daeghs alle sijn woorden en wercken, welcke soetigheydt nimmermeer en sullen proeven die in eene Gemeente meer als een ander willen gheviert wesen en bewieroockt worden, en wenschen dat men van hun alleen eenen heylighen-dagh soude maecken. | |
[pagina 129]
| |
Tot noch toe hebben wy ghesproken van de ghevoeghsaemheydt, vred-saemheydt, en vrindelijckheydt die wy moeten hebben met onse huys-ghenoten, het selfste be-hoorden wy te be-trachten met onse ghebuerte. Themistocles veylende eens sijn huys, honck een berdeken op den gevel met dese woorden:
Dit huys is te hueren,
En't heeft goe gebueren.
Ten is een yghelijck, o Philagie, niet ghelegen te doen dat wy van de slecke lesen. Dese dickwils het ongheluck hebbende van quaede ghebuerte, was dickwils ghenoodtsaeckt te ver-anderen van wooninghe, ter tijdt toe datse van Iuppiter verkreegh datse in het ver-huysen haer schelpken mocht mede-sleypen, ver-anderende alsoo van plaetse, maer niet van huysken. Wy en konnen soo niet van malkanderen kruypen: wy hebben wooninghe neffens wooninghen, en teghen over wooninghen, met de welcke, soo wy in alle minsaemheydt leven, en eenen altijdt bloeyende Mei-boom van vrede in het midden planten, soo sal over ons daelen desen seghen: Beter is eenen goeden ghebuer naer by, als eenen broeder verre af-gheleghen. Hier toe is van noode groote lanck-moedicheydt of by ghebreck van dien sullen daer rijsen bitterheden, krakeelen, en kijvagien, en waerom dat?
Die en wil niet mijden,
Dees en wil niet lijden.
|
|