Den spieghel van Philagie
(1674)–Adriaen Poirters–
AuteursrechtvrijDe Godt-minnende Siele ver-saeckende de ydelheyt, wereltschen pracht en pomperijen wilt Godt in een seebaer kleedt gaen dienen, daer in naer-volghende de Salighe Sophia, die allen cieraet ghelijck den Engel aen Philagie vertoont, is verfoeyende.WIist ick, ô soeten Godt! dat ghy hadt groot verlangen
Om my te sien in't gout, en stijf in't rijck cieraet,
En tusschen't leli-melck schoon roosen op mijn wanghen;
En 't hulsel van mijn hooft staen branden door agaet.
Wist ick dat u vermaeck de peerle-snoeren waeren,
Die silvre douwe-vrucht van't Indiaensche strandt,
Ghy soudt se heden sien gevlochten door mijn hayren,
En voncken op mijn borst een hellen diamant.
| |
[pagina 28]
| |
Wist ick dat u behaeght het muscus van die rijcken,
Daer specerijen locht maer geur, en roosen blaest;
Ick parfumeerden stracx heel straeten, en heel wijcken,
Soo dat een jeders reuck wiert hemels-wijs gheaest.
Maer neen, ghy acht een siel die jevert u gheboden,
En in't oodtmoedigh Cruys stelt al haer hoverdij,
Meer als die wacker is, en droomt van nieuwe moden,
Van dat waer poppe-goedt, en valsche kremerij.
Sy draghen het root gout, en laeden bleecke vreesen;
Van binnen wordt getreurt, van buyten wordt gemalt;
'T fluweel deckt herte pijn, maer kanse niet ghenesen,
Ah! s'werelts soete vreught is al te seer vergalt!
| |
[pagina 29]
| |
Schenckt een ver-ettert hert den wijn in goude schroeven,
'T en is niet als een siel daer't hemelsch-sap op douwt;
Die sal een blijde luydt, en't snaren-spel bedroeven,
Daer dees heeft volle vreugt oock in dat haer benouwt.
De nettigheydt van't hert behaeght, en doet behaghen,
Waer op Godts reynen gheest met sijne gaeven daelt,
Soo voelt een stil ghemoedt, als d'ander voelen knaghen,
Soo vindt den eenen baet, daer d'ander weedom haelt.
Maer dit is noch het minst, het meest is in het sterven,
Wanneer dat ieders hert de waegh sal onderstaen,
want dit sal den olijf met Godts ghenadên erven,
En dat sal't vlammigh sweert vol vraeck-sucht eeuwigh slaen.
Dies val ick u te voet, ô aller levens leven!
Gheeft my een nette siel, gheeft my een net ghemoet,
Soo sterf ick sonder schrick, wanneer die ander beven,
Want dan is mijne siel ghesuyvert door u Bloedt.
Adieu dan ydelheydt, met al u pomperijen!
En met u lichte kraem van al dat poppe-goet,
Ick ben aen Godt ver-looft, aen my valt niet te vrijen,
En hy besit mijn hert, dat hy kocht met sijn bloedt.
Wy hebben, o Philagie noch qualijck onsen ancker ghelicht, onse seylen ontploeyt, en wy en beghinnen maer onder zee te steken, en siet, ons ont-moet terstont eene sorghelijcke klippe, die op het neerstichste moet gheschouwt worden, en dat is de dracht en pracht, en over-daet in kleedingen, fatsoenen en moden. Hier veel van te schrijven, dat sal vrees ick haetelijck voor my uytvallen, om dat dit al te kittelachtighe saecke is: want sommighe losse hoofden sullen my met scheel ooghen besien, en trecken het aensicht in fronsen, | |
[pagina 30]
| |
alles voor een on-hoffelijck verwyt op-nemende. Heeft Hortensius niet een borgher in recht be-roepen? voor den magistraet ghevordert? iae in hechtenisse doen steken? en wat hadt dese ermen hals doch bedreven? hy had een plooy ghekroock in sijnen tabbaert. Goeden raedt dan, o Philagie, soude voor my hier kostelijcken raedt wesen. Doch ick weet het gemaeckt, ick sal dit alleen voor u en voor my schrijven. Zijnder sommighe met dierghelijck schorftheyt overgoten, dat die haer eygen selven krauwen. Voorwaer soo my het stuck met een rijp vonnis willen op-wegen, wy sullen bevinden dat dit is ghelijck eene tweede erfsonde daer veel vrouwen en dochteren (de treffelijcke en deucht-saeme altijdt uyt-ghenomen) mede worden gheboren en dat het quaetste van al is, daer en is gheen doopsel waer in dese sonde kan af ghewassen worden. Noch ten sijn niet alleen de groote mevrouwen, en ghekroonde hoofden, die hier mede sijn bestoven, oock op de gheringhste persoonen sietmen dit meel hanghen, borghers, dochters, jae Haxke-Paxke wil proncken als de beste. Dat meer is, alsmen soude sien den grooten hoop van stoffen diemen somtijts uyt eenen winckel haelt, men soude niet segghen dat het waer om een kleen lichaem te decken, maer om eenen grooten olifant, of eenen wal-visch te bekleeden, wat sal ick segghen van de over-tollige meenich-vuldicheydt der fatsoenen! soo dat wy schier meer nieuwe moden als nieuwe maenen sien op-rijsen. | |
[pagina 31]
| |
Plautus weet dat mooy volckje so fraey af-te-maelen. Dit sijn een deel van sijn spot-woorden.
Est aliqua parva, suber insuitur in soleis.
Longa est aliqua, caput in humerum demittens ingreditur,
hoc ei detrahit de longitudine.
Supercilia habet flava, ea depingit fuligine.
Bellos habet dentes, rideat necesse est, & quamvis non sit laeta,
totâ, tamen die ridet.
Is sy kort, so draeghtse hooghe chappijnen,
om soo wat langher te schijnen,
Is sy lanck, soo is het hooft naer de schoudere gheboghen,
en soo is een yghelijck in haere lengde bedroghen,
Heeftse roode wijn-brauwen, om dat te myden,
soo maeckse die swert,
of gaet er een paer uyt een muysestertjen snijden,
Heeftse schoon witte tanden soo lacht sy den heelen dagh,
op dat een yegelijck die sien, en prijsen magh.
En al en is sy niet bly, noch souse liever lacchen als eten,
op dat een ygelijck van hare witte tanden soude weten.
Dit en zijn mijn woorden niet maer het zijn de woorden van Plautus die salse, dies noodt zijnde, ver-dedighen, en standt doen hebben. Nu o Philagie, hoe verre sijn wy gheweken van die statighe seebaere en deftighe kledinghe van onse voor-ouders? wy sien het daghelijckx in de oude schilderijen, die in onse saletten sijn opghehanghen. Sekeren Turcksen Ghesant sagh tot Parijs de borghers en den edeldom op den lesten vasten avondt-dagh, en op Asschen-woens-dagh, maer hy merckte sulcken verschil, tusschen die twee daeghen, dat hy hem liet voorstaen, dat de | |
[pagina 32]
| |
borgers van daeghs te voren verhuyst waren, en dat ander volck in de stadt was ghekomen, Ga naar voetnoot(a) en soo onse groot-vaeders en groot-moeders nu eens opstonden, ick gheloof datse hunne naer-komelinghen, en erf-ghenaemen, om de groote nieuwicheydt der kleederen, niet en souden kennen, maer datse haer souden in-beelden datter ander volck erghens uyt een nieuwe Ian-potagies wereldt waer ghekomen. O Philagie, wat en wordter heel daeghen niet ghestudeert, ghespeculeert, ghepractiseert jaer ghedroomt om iet nieuwts ontrent het hooft, en het haeyr te vinden? hoe is dat bepoeyert, begomt, bestrickt, bemoucht, beperlt, bepluymt, het is een aerdich en vinnich greepje, van eenen die daer op slaet:
Aen de strixkens
Kentmen de quixkens;
En aen de meykens
Kentmen de keykens.
En dese lichte drachten hebben somtijts al meer swaerigheydt in als sommighe gheloven. Ga naar voetnoot(b) Ommers in het jaer 1560. niet verre van Genua is eene hoveirdighe Ioffrouwe vanden Duyvel den neck ghebroken om eene schaedelijck, en schandelijcke nieuwe-mode diese in-ghevoert hadde. Hare schrickelijcke doot is oorsaeck geweest van het gheestelijck leven van Frater Angelus, die daer door Capucin is gheworden, de hooverdye en prachtsucht zijn twee stief-moeders van de deught, en goede manieren. | |
[pagina 33]
| |
Maer Philagie, in dit gast-huys, daer't soo vol light van die dwaese-raesende siecken, daer en sal niet meer ghevonden worden die seebaere siele, die ick u in de voorgaende prente heb ghestelt voor ooghen, sy heeft de spieghelen in dit spiegelken af-ghespieghelt, sy laet voor goet dat ydel kraem vaeren, sy toont dat sy is eene wijse onder soo veel dwaese Maeghden, sy gheeft ghenoch te kennen datter haer weenich aen-gheleghen is de ooghen der menschen te voldoen, als sy de oogen Godts kan behaeghen, sy verstaet grondelijck het verschil datter is tusschen de Parijsche, en de Paradijsche Moden. Ick moet haer ghevoelen met de woorden vanden H. Bernardus vergulden. Meritò omnis cura Sanctorum spreto ornata cultuque superfluo exterioris hominis, omni se diligentiâ occupat, excolendo, & decorando interiori. Met reden sullen de Heylighen daer hun werck af maecken, datse het uyt-wendigh cieraet des lichaems veronachtsaemen, hun beste sullen doen, om de siel van binnen te vercieren en eenen glans te gheven. Maer dunckt u niet o Philagie dat de woorden van die siele komen uyt den mondt van die Coninghinne Esther? die schoone boven alle schoonen, maer oock de oidtmoedighe boven allen de oidtmoedighen. Sy had de kroon op't hooft, den Conincklijcken mantel op de schouderen, den rijck-staf in de handen. Sy hadde wel uyt geschudt de kleederen van eene erme weese, maer niet het nederich ghemoedt van eene erme weese. De Coninghinne Esther was ghelijck aen de beelden in de kercken, die, of-se ghepalleert sijn op sijn | |
[pagina 34]
| |
Paesschens, of op sijn werck-daeghs, en weten van gheen dracht, trotsicheydt, noch ghevoelen. O ver-waeyde, en ver-waende ydel-tuyten, dat wy sijn die door het minste cieraet of faveurken ghelijck als kleen paddekens in ons eyghen selven op-swillen! ick keer weder tot de door-luchtighe Esther. Op sekeren tijdt had sy haer een weenich ver-trocken uyt het ghewoel van haere Staet-Iofferen (want dat hebben die groote sielen ghemeen met de vlieghende visschen, datse haer somtijdts uyt die bracke, en on-stuyme baeren op-heffen, en een streeck door de soete locht nemen) ende daer-over-goten met lauwe traenen, en vol van weemoedige suchten, boesemde sy uyt dese woorden: Tu scis domine, quod abominer signum superbiae, & gloriae meae, quod est super caput meum in die ostentationis meae, & numquam laetata sit ancilla tua nisi in te Domine Deus! Ghy weet, o Heer, dat ick ver-saeck en ver-schroom allen die glorie, en hoverdije die ick op mijn hooft draeghe, als ick in volle majesteyt voor het volck op mijnen troon moet ver-schijnen; en dat ick uwe dienst-maeght nerghens in, als in u alleen, o mijnen Heer en Godt gheschept heb eenigh vernoeghen! Woorden voorwaer vol van gheest, en van een oodtmoedich leven! Alsmen twijfelt of ymandt doodt is, en verscheenen, men leght hem een pluymken op den mondt, en wort dat af-gheblaesen, dat is een teecken dat den gheest oft siel noch niet en is verscheyden, en soo gaet het met het poppe-goet, alsmen dat gaet verfoeyen. Nu ist by aldien dat het ver-smaeden vande eer, is de eer van de eer, en de glorie van de glorie, soo ist dat de oprechte | |
[pagina 35]
| |
lof-weirdicheydt nerghens beter voort-en-komt als uyt den grondt van oodtmoedicheydt, en dat noch een andere wetenschap is, men moet het vier van de op-rechte liefde, in de asschen van de oidtmoedicheydt soecken, dat meer is wy moeten oock altijdt diep in ons selven daelen, om hoogh in Godt te moghen klimmen, dan hoveirdighe kleederen, gheven dickwils hoveirdighe ghedachten, en om vanden oidtmoedighen Jesus, eene oidtmoedighe dienaresse te wesen, soo en moghen wy ons door onse schoone paeuwen-vederen niet ver-ydelen. Ick en sal hier niet buyten af-wijcken met het verhael van eene gheschiedenisse die draet-recht uyt komt op 't ghene dat wy verhandelen. Seker jonghe dochter rijcker van deughden, als van penninghen, most haeren gheringhen kost winnen met een koeyken, datse hadde, en met een hofken, daerse de moes-kruyden uyt las, om die op de merckt te ver-koopen, sy was teenemael gierich op haeren tijdt, om somtijdts een half urken uyt-te-splijten om wat goets te hooren daermen voor de maeghden preeckte, waer door haer herte soo wiert ont-steken, datse haer aen Godt door eeuwighe suyverheydt heeft op ghedraeghen. Dese dochter dan wesende eens in haer hofken, heeft Christum met eene simpele een-voudigheydt aen-ghesproken: O Heere Iesu Bruydegom van allen de suyvere maeghden! och of ick uwe alder-onweirdichste dienaresse weirdich waer van op dese plaetse, daer ick mijn ooghen slae, een teeken te vinden, waer door ick moght verstaen dat | |
[pagina 36]
| |
ick van uwe goetheydt tot eene bruydt ben aenghenomen. Het wenschen en was soo haest niet ghedaen, of het ver-krijghen dat volghde, want op den selfsten ooghen-blick, al hoe wel swinters tijdt, groeyden daer twee of dry violettekens, die haer de tijdinghe en de bevestinghe brochten datse gunst en liefde by haeren Bruydegom hadde ghevonden, hier op nu een vraeghje Philagie.
Waerom ist dat Godt niet en sondt
Een ander bloemken uyt den grondt?
Een lieffelijcke tulipant,
Een die daer vlamt, en staet en brandt?
Een leli sneeuw-wit van coleur?
Een versche roos heel soet van geur?
Ga naar voetnoot(a)Een sonne-blom die't hemels licht.
Gheduerigh hout in haer ghesicht?
Of een granaet die vierich bloeyt,
En op haer taxken staet en gloeyt?
Of een genoffel vol van lof,
Den lieven muscus vanden hof?
Neen, neen, dees bloemen al ghelijck,
Die staen te prachtich, en te rijck,
En voor een Maeght te kakel-bondt;
Maer't violetje, bruyn van grondt,
En dat vol sebaerheyt blijft staen,
Dat wijst een Maeght haer kleedingh' aen,
De beste mood' en't best cieraet,
En dat het alder-beste staet,
En is fluweel, noch schoon sattijn,
Maer dat is reyn, en seebaer sijn.
Maer wat eene lof-trompette hoor ick tot Cisteaux klincken? luystert eens, o Philagie, naer een | |
[pagina 37]
| |
stuck van eenen eer-brief vanden H. Bernardus; aen sekere Ioffrouwe Sophia: dese vercierde
Haer lichaem met suyverheydt,
Haer herte met eerbaerheydt,
Haere wanghen met maeghdelijck schaem-root,
Haere ooghen met see-baerheydt,
Haere wijn-brauwen met oidtmoedicheydt,
Haer aensicht met Godtvruchticheydt.
Hoort nu de woorden vanden H. Bernardus: Condelector Filia, gloriae virtus tuae qua fallacem mundi gloriam respuisse narraris insignior plane, atque illustrior, quod de paucis facta es, quam quod orta de magnis, caeterae induuntur purpura, & bysso, fulgent monilibus, sordent moribus; mendicant pulchritudinem alienam, vbi perdiderint propriam; tu foris pannosa, sed intus speciosa. Dese door-luchtighe Sophia, die de wijsheydt in haeren naem voerde, siende dat de wereldt haer vuylicheyt verciert met het blancketsel, en ceruisse van valsheydt, had in ootmoedigheydt den maeghdelijcken staet aenghenomen; maer ick en kan dese kloecke, en bloemighe woorden maer doodtverwen, het welck op dat het eenighsins ghelucke, sal ickse de Poësie laeten af-maelen. ICk heb, o edel Maeght een blijde maer ont-fangen,
Waer door u moet op't hooft een kroon van glori hangen;
My is voor vast bericht, dat ghy met kloecken moet,
Hebt wereldt, pracht, en lust ghetrappelt met de voet.
Tis edelheydt voorwaer de ydelheydt ver-winnen,
En in een teere Maeght, sijn't mannelijcke sinnen,
Dit stuck is glory-rijck, en hoogh in prijs, en lof.
Te schouwen eer en pracht in een hoveirdich Hof?
| |
[pagina 38]
| |
Ick weet, in u gheslacht sijn Graeven, en Baronnen,
Die meenich lauwer-krans door vrome daeden wonnen,
En staecken soo naer eer, oock door een kloecke doodt,
Maer als ghy u maeckt kleen, dan maeckte gy u groot.
De glory die be-staet, in glory te ver-smaeden,
En dat haelt hoogher prijs als ridderlijcke daeden;
Wie s'werelts pracht verfoeyt (die menich hert bedroog)
En op de wereldt staet, voorwaer die staet wel hoogh.
Ick sie hier uyt, o Maeght, dat Godt stiert uwe ganghen
Op dat geen hoofschen pracht u stricken soud' en vangen;
Gy kent haer slim bedrog, haer valsheyt, haer verraet,
Die onder hoonichs-schijn ver-galt den heelen staet,
Hoe gaet den schalcken Pracht daer niet sijn fuycken setten?
En lockt de domme jeucht in haer verweirde netten!
Wat vanght die meenich Maeght met perlen, en sattijn?
En weenich raecken los, 't wil al ghevanghen zijn.
Wat gaet daer schoonen tijt in gommen, en friseeren,
In't poeder van het hayr, in mouchen sonder veeren?
Wat slijt daer meenigh ur' in dese pomperij!
Soo ydel van de deucht, soo vol van hoverdy!
Kont ghy dry vieren-deel in haere sleypen tellen,
Soo heeft de Ydelheydt daer in wel seven ellen;
Den hooch-moet, en den pracht is langer als den steirt,
Schoon die op korten tijdt gheheele straeten keirt.
Iae, die den heelen dagh met spieghelen besteden,
En die haer t'lanxste klêen, gaen met de naeckste leden;
Dat open-hertich volck, wat doet het somtijts quaet?
Dat oock by winter-dach strooyt vancken achter straet.
Ach die haer lichaem soo, en soo haer hooft behanghen,
Die sijn, eer langh het aes van wormen, en van slangen!
Ist dan niet wel ghepronckt op haeyr, en op wit vel,
Wanneer mischien de Siel moet naer de swerte hel?
| |
[pagina 39]
| |
Sophia, ghy sijt wijs, die pracht, en hooghe Staeten
En d'ydelheydt ver-laet, eer datse u ver-laeten;
En of een ander meent dat ghy hier door ver-liest,
Het is u meeste winst, dat ghy dit leven kiest.
Wel aen dan, edel Maeght, verheft u aertse sinnen,
En wil geen schepsels meer, maer wel den Schepper minnen
Een Siel, naer mijn ver-standt, is rijp in haer beleydt,
Die uyt de wereldt is, eers' uyt de wereldt scheydt.
Dese Edele Maeghet Sophia was verandert niet alleen ten deel, maer gheheel, soo datter de wereldt niet een haeyrken, niet een spelleken, niet een strixken, dat wereldts was, soude hebben konnen aen vinden. Veel veranderen van kleederen, en maecken haer los vande wereldtsche drachten, en onder-tusschen blijven sy noch vast aen eenen moffel, aen een eeckeltjen, aen een waeyerken (daer somtijdts wat op gheschildert staet. dat eerder sou ver-branden als ver-koelen) aen een swert mouchken, aen een polivieken, aen een krolleken hayrs, dat soo ghestolens-wijse weet uyt-te-kijcken. Hier dunckt my o Philagie, dat ick in een stil ver-treck sie sitten de salighe Maria Victoria, die waerachtighe tortel-duyve! tortel-duyve, Ga naar voetnoot(a) segh ick want gelijck desen voghel naer het ver-liesen, en af-sterven van sijn gaeyken dry dinghen onderhoudt, te weten: noyt en ver-voeghtse haer met eenighe vleughen der voghelen, noyt en drinckse klaer, maer troebel waeter, noyt en gaetse sitten op een groen taxken. Soo oock dese geestelijcke tortel-duyve, want naer de af-lijvicheyt van hae- | |
[pagina 40]
| |
ren man, dede sy dry beloften. Ten eersten datse de overighe jaeren van haer leven soude in suyverheyt over-brenghen. Ten tweede datse haer voor altijt van werelts gheselschap soude besnijden. Ten derden, datse nimmermeer noch gout noch silver, noch sijde aen haere kleederen en sou draeghen. Voor-waer een treffelijck voor-nemen, en een lof-weirdich op-set, daer alle weduwen haer in konnen spieghelen! maer sommighe van die zijn ghelijck aen de populiere-blaederen. Aen den eenen kant schijnen sy bleeck van droefheydt, aen den anderen kant zijnse soo groen en werelts als oyt van te vooren waeren, maer Godt lof, dat men met dese voor-genoemde Maria Victoria vindt treffelijcke Weduwen, die aen Iudith in sterckheyt, aen Anna de Proffeterse in vasten en ghebeden, aen Monica in sorghe voor de kinderen aen Francisca Romana in oot-moedigheydt, aen Melania in goede wercken; niet en moeten wijcken, en die zijt die van Godt oprechten troost ontfanghen, want:
Wanneer het dicht geswerm van aertsche pompery
Het hert verlaeten gaet, dan komt daer Godt eerst by.
Maer wat sal ick seggen, o Philagie van die haer teenemael de wereldt, de ydelheydt, de Mode en de pomperije op-offeren, die heel daeghen hebben om het lichaem te palleeren, niet een quartier-urs om de siele te vercieren, die ghedurich peysen hoese in de kercke sullen proncken, en loncken, niet eens hoe datse daer sullen bidden? die by maniere van spreken, Godt smijten buyten | |
[pagina 41]
| |
de kerck, en de wereldt op den autaer stellen. Ick laet daer over klaeghen den Propheet Isaias met dreyghende woorden: Eo quod filiae Syon extento ambula verunt collo &c. Ghelijck het oock vraeckswanghere en straffe woorden sijn die van Thomas Morus, diën on-sterffelijcken Cancelier, tot eene dierghelijck hof-poppe wierden ghesproken, hy bemerckte datse den heelen tijdt bestede in spieghelen, in palleeren, en friseeren. Ioffrouwe, sey hy, soo u Godt voor alle die moeten de helle niet en gheeft soo doet hy u ongelijck, want met de helft van diën, soo sy t'sijnder eere van u wierdt ghedaen, hy waer u den Hemel schuldigh. Hy sey haer dat met eenen hooghen accent, dat haer, soose teer was, de ooren heeft konnen doen tuyten, siet, soo heeft den duyvel oock al sijn martelaers, en martelerssen. En die dickwils soo schoon sijn in de ooghen vande menschen (peyst eens op den Engel en den Eremijt die den gheparfumeerden Ioncker, en de stinckende carogne ontmoetende) hoe leelijck dat die dickwils sijn in Godts ooghen! Seker op desen Edelman pasten de woorden: wel-rieckende kruyden en stinckende luyden. Hier op eene voordere bevestinge: sekere Godt-vruchtighe weduwe hadde twee dochteren, diese soo door ver-maeningen als goede exempelen tot de deucht soght te vervoorderen met ver-maeninghen, segh' ick, en met exempelen: want te vergheefs donderen de ouders met de goede woorden, als sy niet en blixemen met goede wercken. Dese twee jonghe Ioffrouwen waeren van de selfste Ouders, maer niet | |
[pagina 42]
| |
vanden selfsten aerdt en manieren; van het selfste bloedt, maer niet van het selfste ghemoet; want d'eene was eene waerachtighe Roselina, en d'ander eene oprechte Distelina. D'eene was vlytich, en d'andere was vaddich; de eene beminde de eenicheydt, de andere het woelen; de eene verquiste heel daeghen, de ander nam waer oock de snippelinghen vande uren; de eene gonck den Passie-wegh, en de Statien: d'andere ree den Tour a la Mode, d'eene knielde voor een Crucifix, d'andere sat voor den spieghel; de eene gonck ter scholen om te leeren danssen, d'andere om de erme kinderkens te onder-wijsen; d'eene hiel het by de conversatie, d'andere by de contemplatie. Ga naar voetnoot(a) d'eene was een voor-beeldt van ydelheydt, d'andere eenen spieghel van seebaerheydt, d'eene een trots hooveirdich paeuwken, d'andere een simpel oidtmoedich duyfken. Dit uyt-weyndich ver-schil van buyten was ontwijfelijck een teecken van de ver-scheydentheydt van binnen, gelijck het Godt aen de Moeder oock in een visioen oft ont-geestinge vertoonde; want de Godt-vruchtighe was schoon, klaer, heel bloemich, het hooft vol straelen, het lichaem vol glorie; maer de andere in teghendeel was als een monster, als een schrick-dier, als eene helsche furie, het aen-sicht af-grijselijck, de ooghen root-vlammich, het perle-snoer was een serpent, de locken verandert in venijnighe slanghen, waer over de moeder haer met groote weemoedicheydt bemaent heeft, en geseyt: o dochter hadt ghy van u ghesien, dat ick ghesien hebbe, | |
[pagina 43]
| |
Gy hadt door bleeken vrees den nacht vervult met suchten;
Iae uyt u selven schier door schrick en anxst gaen vluchten,
Ghy hadt, och jae ghy hadt, u ooghen uyt-gheruckt,
Veel liever als te sien, dat soo mijn hert bedruckt!
Wel aen dan, liefste Kindt, betoomt u trotse leden,
En siet wat hier, en daer, is dienstigh af-gesneden;
Dat over-tollich is, beveelt dat aen de kist,
En hout voor enckel winst, al wat gy daer van mist.
Voor Muscus, ambergris, civet, en poeyer doosen,
Voor soeten bloemen geur, en aesem vande roosen,
Stroyt asschen op u hooft, weent over u cieraet,
Ick wensch dat't hert vol viers, en d'oogh vol waters staet.
| |
[pagina 44]
| |
V groote hooverdy en is niet uyt te-bijten,
Of ghy moet daer een loogh van traenen over-smijten;
Sa suchten dan uyt 'thert, en reghen in't ghesicht,
En acht voortaen, lief Kint, geen lichte dracht soo licht.
Door dese woorden, en herde be-maeninghe is Distelina be-woghen, be-roert, ver-schrickt, be-keert tot haerder siele saelicheydt, tot troost vande moeder, tot vreught van Roselina haer Suster, gaende voortaen in eene stille, seebaere en modeste kleedinghe, en voor-waer het was eenen ghesonden en salighen raedt, verre af-wijckende van haere eerste dwaelinghe, en slimme weghen, die hedensdaeghs nog van soo veel Hof-poppen bewandelt worden, die soo gerne schoon en moy zijn, en daer-en-tusschen:
Het is een krancke bloem die wy hier schoonheyt noemen,
Waer op de werelt stoft, waer van de vrouwen roemen,
Nemt wegh een enckel vel, al wat daer onder leyt,
Is niet als droeven stanck, en rechte vuylicheyt.
En maghmen sich dan niet ver-hoveirdighen op de schoonheydt, die ons is aen-geboren, hoe veel te min op de stoffen en fraeyicheydt van kleederen die wy uyt de winckels haelen? waer door sommighe tot haere siele ver-doemenisse in de stricken vande wereldt, en tusschen de klaeuwen van de duyvelen zijn ver-vallen. Het is oock gheweest (ghelijck-vormich aen die boven-ghemelde van Genua) eenen droeven uyt-ganck, en een elleyndich scheyden van die dwaese en hoveirdige Ioffrouwe van spoleten die de nieuwe moden, en het | |
[pagina 45]
| |
trots-ghekleedt gaen, al te diep ghekanckert lagh in het herte, (a) het wasser eene die van schoone kleederen, en van haer hals-en-hooft-cieraet schier haeren Af-Godt maeckte, doch
'T is maer al waeter-verf, als wel-gekleede leden
Niet mede zijn verciert met deughdelijcke seden.
Het heeft den Hemel dan beginnen te verdrieten, oversulcx is sy door eene doodelijcke sieckte on-verwacht gheruckt uyt dit leven. Maer siet eens, o Philagie, met wat eene bereydinghe sy haer begaf tot het sterven, sy dede voor haer doot-bedde brenghen allen haere kleederen, palleersel, spieghel, en poeder-doosen. Sy dede het perlesnoer om den hals, die veel saeligher ghehadt soude hebben de boet-veirdige traenen op haere wanghen, sy nam eenen gheschilderden waeyer in haere handen, ah had sy een bebloedt Crucifix gheleet tusschen haere ermen! hadde sy doen haer noch met een rouweich herte ghekeert naer den hemel, en ver-saeckt daerse den hemel mede vergramt hadde, noch hadde den hemel voor haer gestaen open! maer neen
Sy nam haer hooft-cieraet, sy nam haer schoonste rocken,
En is soo op ghetoyt fraey naer de hel ghetrocken;
Sy droegh coleur de feu, citron, coleur d'auroor,
Waer door sy, en Godts vrees, en hemel oock verloor.
Nu proeftse wat Godt is door hoverdy ver-grammen
Terwijl sy naeckt, en bloot brandt in de helsche vlammen,
Ist nu niet wel gepronckt met al dat poppe-goet?
Ah wat dat suer komt-op, en acht dat noyt voor soet.
| |
[pagina 46]
| |
Ghy die moet naer de pracht, en swerelts wetten leven,
En wilt noyt hert en siel heel aen de wereldt gheven;
Ick bid u houdt u kleen in grootsheydt, en in macht,
En dan streckt u tot deucht oock hoverdy, en pracht.
En alsmen u soo prijst om die, of dese stoffen,
En wilt dan, sijtje wijs, daer op niet breeder poffen;
Als gy den paeuwen-steirt van u schoon pluymen spreyt,
Y! siet dan op den poot van uwe vuylicheydt!
En spieghelt u altijdt in Esthers stille seden,
Als u't sy-goude-stof ronds-om hanght op de leden,
En als dan uwen staet van u maeckt een Goddin,
Dan maeckt d'ootmoedich hert van u weer Gods slavin.
Dat wast dat Iacopoon heeft tot der doodt ver-slaeghen,
Hy sagh sijn liefste vrouw een gouden boesem draeghen,
Maer als hy in doodts-noot den boesem open-ruckt
Dan vint hy't haryen kleet dat haer teer leden druckt.
Geluckich die den pracht weet in den pracht te vreken,
En onder 't purpre kleedt een haeyren kleedt gaet steken,
Men siet veel pantalons te vastel-avondt gaen,
Maer dese maskeraed siet Godt het liefsten aen.
Ghy hoort daer in het dicht, o Philagie, den naem van Iacopoon, mischien staet ghy en dubt niet wetende waer dat dat henen wil, komt, ick sal u op den rechten wegh brenghen. Iacoponus woonachtich tot Todi in het Milanoit was eenen kloecken Rechts-gheleerde van goede middelen, mar quaede manieren: want Iacoponus stack diep in de wereldt, en de wereldt stack noch dieper in Iacoponus. Sijne huys-vrouwe oidt-moedich van aerdt, en stil van naturel hadde wel ghewenscht ghehadt Godt in eene oidtmoedighe seebaerheydt te mo- | |
[pagina 47]
| |
ghen dienen, maer om dat eene vrouwe, ghelijck Paulus leert, moet haer best doen om haeren man te believen en te behaeghen, soo most sy haer schicken en voeghen naer de wetten van de Mode, van de wereldt, en naer de uyt-ghestortheydt van allen de ydelheden, doch ghelijck sommighe Ioffrouwen haere feylen, en on-vol-maecktheden weten onder het cerus en blanketsel te ver-steken, soo wist sy haere penitentien, en lijf-kastijdinghen onder den glans van schoone kleederen te bedecken. 'T ghebeurde eens datter een schouw-spel ofte Comedie ver-toont wierdt, daer met duysende menschen waeren ghekomen, om de selfste te aenschouwen. Doch 't allen on-gheluck, als het spel op sijn beste was, is on-voorsiens de stellagie, daer de Ioffrouwen saeten, ghebroken, en seffens inghestort met ver-plettinghe van veel persoonen, soo ver-keerde de blijde comedie in een droeve tragedie. Iacoponus die siende brack met alle gheweldt door het volck om sijne huys-vrouwe uyt het perijckel, en soo het moghelijck waer van de doodt te ver-lossen, sy lagh van haer selven, hy brochtse in het naest-gheleghen huys, en willende haeren boesem ont-rijghen, om beter aessem te scheppen, siet hy datse op haere teere leden een scherp haeyren kleedt heeft ghedraeghen. Sy leefde weenich tijdts, en stierf in sijne ermen, haere ooghen gonghen toe, maer hoe gonghen doen sijne ooghen open! Hy is door dit schielijck overlijden soo ont-stelt, en in sijn ghemoet soo be-roert gheweest, dat hy ver-saeckende al wat ydel en we- | |
[pagina 48]
| |
reldts is, eene bekeeringhe heeft aen-ghevangen, dat quaelijck dier-ghelijcke in de heele Legende der Heylighen is te vinden, doen heeft hy ghemaeckt ghehadt diën ver-maerden: Cur mundus militat sub vanâ gloriâ? waer hy onder andere heeft oock dese woorden:
O esca vermium! o massa pulveris!
O ros! o vanitas cur sic tolleris!
Quam breve festum est haec mundi gloria!
In ictu oculi clauduntur omnia!
O mensch! o nietich vleesch! van stof, en slijck beslaegen!
O alder wormen aes, die aen u sullen knaeghen:
Waerom soo machtigh trots op u gheslacht en Bloedt?
Maer eenen blick van d'oogh m'en licht u strax den voet!
Hoe glat gaet blijschap deur, hoe snellen de ghenuchten?
Sy komen saemen aen, en saemen gaense vluchten!
Ick nem' tot proef mijn Vrouw, o al-t'on-rijpe doot!
Sy opent my 't ghesicht die soo haer ooghen sloot!
Ah't leven schiet voor-by ghelijck de posten loopen!
En met een kist vol goudt is niet een ur' te koopen!
Dan is het proncken uyt in sijd', fluweel sattijn,
Dan sal een lijnen-kleedt de leste mode zijn.
Wilt dan wat meer u siel, u lichaem minder vieren,
Voor Godt ist best cieraet, sy selven niet te cieren,
Tracht naer een schoone doot, ah wat maer eens gebeurt,
Dient wel te zijn ghedaen, of wordt te laet betreurt!
Aen dit altemael dat voor-seydt is, sal ick de woorden vanden H. Hieronymus als eenen seghel aen-hanghen; sy sullen bevestighen, o Philagie, dat Godt die over-tollighe ydelheydt van kleedinghe niet altijdt on-ghestraft en sal ghedooghen. | |
[pagina 49]
| |
Praetextata, seght hy, een edele en ydele Mevrouwe binnen Romen, palleerde daeghelijcx, en cierde, en poeyerde, en friseerde het hooft van hare nichte Eustochium, Ga naar voetnoot(a) en dat soo wereldts als het kost gheschieden. Eustochium nochtans en was met al dat cieraet niet op-gheset, of verciert, want sy begheerden den Maeghdelijcken staet in alle seebaerheydt te beleven, en was de wereldt schier ontwassen. Terwijlen dat Praetextata dan besich is met gommen, en krommen, soo wordt haer oordeel en vonnis by dien grooten Godt ghemaeckt, en op den naer-volghende nacht den Enghel des Heeren tot haer af-gheveirdicht, die Praetextatam bejeghent heeft met dese dreyghementen: Tune ausa es caput Virginis Dei tuis sacrilegis attrectare manibus, quae jam nunc arescent, ut sentias cruciata quid feceris, &c. Zijt ghy soo stout en ver-meten gheweest dat ghy uwe kerck-schendighe handen hebt derren steken aen het hooft van eene Maeghet die Godt toe-gheheylicht is, weet dat de selfste op staenden voet sullen ver-drooghen, op dat u de straffe de ooghen open doet om te sien, hoe swaer dat ghy u hebt besondicht. Het welck ghelijck het den H. Enghel haer met groote ver-schrickinghe dreyghde, soo is het haer met groote droefheydt over-komen. Dit sijn de woorden vanden H. Hieronymus, wie kanse weder-legghen, wie kanse teghen-spreken? Iae de H. Catharina van Senen ghetuyght van haer eyghen selven, en seght: Het helsch vier en was niet ghenoch om de sonde van mijn wereldts cieraet te suyveren en uyt-te-branden, en daerom bichtede ick die naderhandt dickwils, om die met droeve suchten, en overvloedighe traenen af-te-wasschen, en uyt-te-bijten. | |
[pagina 50]
| |
Dit altemael, o Philagie, kan u dienen tot een recht snoer om daer naer te wercken, maer hier merck ick dat ghy gherne van my soudt weten wat my dunckt van die mouchen, en treck-plaesterkens diese in het aensicht, of slaep van't hooft draeghen. Ick antwoorde, dat sommighe oor-deelen datse dat doen om ghesontheydt, en ver-lichtinghe van hooft-pijne; andere in teghen-deel meenen dat het gheschiet uyt ydelheydt, om door die swerte plaesterkens de witticheydt van het lichaem op-te-steken, en door het swert te ver-hooghen. Wat my belanght, ick stel mijn vonnis noch wat uyt, om dat op andere gheleghentheydt eens uyt-te-boesemen; hoort onder-tuschen het naer-volgende, en oor-deelt dan selver: Een Enghelsche Ioffrouwe hadde albaste-witte handen, en over maeltijdt nam sy dan corael-roode kriecken tusschen haere vingheren, en sey: siet eens van wat hooghe coleur dat sijn dese vruchten, ten was haer om de kriecken niet ghedaen, maer om de witticheydt haerder vingheren te doen af-steken, sy is daer naer erm, jae een bedelerse gheworden, en als sy dan om Gods-wil een stuck roggen-broot kreegh, dan seyse (haere eerste verwaentheydt indachtich) hoe wel past dat swert broodt op mijne witte vingheren. Sy en hadde nu gheen roode kriecken meer van doen, als sy daeghelijckx van deur tot deur haelde een paer roode beschaemde kaecken. Siet, o Philagie, Godt vreeckt daer by niet en spreeckt, seght dan tot slot van al dat hier voor-gaende nu ver-handelt is: | |
[pagina 51]
| |
Adieu dan Ydelheydt met pracht, en pomperijen,
En met u lichte kraem, vol van dat poppe-goet;
Ick ben met Godt ghetrouwt, aen my valt niet te vrijen;
Mijn hert is voor sijn hert, mijn bloet is voor sijn Bloet.
|
|