|
| |
| |
| |
De Godt-vruchtighe Siele leert den dagh Christelijck, en ter saeligheyt beghinnen ghelijck dede Colomba de Rieti.
PHilaghie, eenen vande seven Wijsen van Griecke-landt ghenoemt Chilo, gaf dry dese korte, maer bondighe en treffelijcke lessen aen sijne leer-jongheren: Injuriam condona, Secretum serva. Tempus observa. Vergheeft het onghelijck en injurien. Verswijght dat heymelijck moet blijven. Nemt den tijt waer. Op dat ghy, o Philagie, het doel-wit vande derde lesse mocht treffen, soo ver-eer ick u dit Boexken ende ick doop het met den naem van Spieghel, wenschende dat het u tot vreught, maer boven al tot de deught dienstigh magh wesen. T'is waer, Boexkens en Spieghelkens sijn wel ver-schillich van een, komen nochtans daer in over-een, dat de Spiegelen aen-wijsen de gebreken des lichaems, en de Boexkens de feylen vande siele. En dat was de reden waerom dat de H. Cecilia, die melodieuse Maeght, en de glorie van allen die soet-stemmighe Heylighe suyvere Schaeren, in plaetse (ghelijck de wereldtsche Ioffrouwen doen) van een rieckerken, tuyltjen bloemen, contrefaitseltjen, en spiegeltjen, het Boexken van het H. Euangelie was aen haere sijde hanghende. Waer in sy sagh de wackerheydt van de vijf Wijse Maeghden, de wulpsheydt vanden Ver-loren Sone, de on-rijpe doodt vanden Ionghelinck Naim, de be-keeringhe vande Samaritane, het ghebedt en het smeecken van het Cananeeuws Vrouwken, de boet-veirdicheydt van Magdalena, den sorghvuldighen aerbeydt van
| |
| |
Martha, het bruyloft-kleedt van de Ghenode, met een woordt, sy vont daer in alles wat tot een Christen leven, en de siele saelicheydt kan ver-streeken. Het was eertijts een gonstich en konstich presentje dat Sijne Heyligheyt Bonifacium den V. aen Edelburga Coninghinne van Enghelandt ver-eerde, te weten eenen vergulden kam met een silvere spieghelken, daer by-voeghende dese woorden: Benedictionem etiam Protectoris nostri Beati Petri ad vos direximus speculum scilicet argenteum & pectinem eburneum in auratum. Ghewis dat desen Paus in dit giftje, en in dese schenckagie meer oogh-merck nam op het cieraet van haere in-wendighe seden, als op het proncken van haere uyt-wendighe leden. Hy socht haer door dit spieghelken vanden spieghel te leyden, ten eynde sy voor Godts ooghen liever met een schoone Siel, als voor de menschen met een schoon lichaem soude verschijnen.
Want ick dit by u oock, o Philagie, met dese mijnen Spieghel kan uyt-wercken, en dat ghy hier door ver-betert meer de on-sienelijcke vlecken, als de sienelijcke plecken, dan sal ick peysen dat ick met mijn Boexken oock een pijltjen in het doel-wit sal hebben gheschoten, niet dat ick my door eene ydele ver-waentheydt of ver-waende ydelheyt in het minste van die kloecke pennen van die over-vlieghers wil vergelijcken, welcker boecken den Keyser Aurelius soo hooghelijck was prijsende. Want sey hy: daer vinde ick altijt
Gheleerde, die my onderwijsen;
Stoute, die my verkloecken;
Wijse, om die te vraeghen;
| |
| |
Simpele, om my te vermaecken;
Droevighe, om daer mede te weenen;
Bly-gheestighe, om daer mede te lachen;
Waerachtighe, die my leeren het quaedt dat ick
moet vluchten, het goet dat ick moet om-helsen.
Voorwaer treffelijcken lof, van soo eenen door-luchtighen Keyser uyt-gesproken. Ick weet wel datter over dit mijn Boexken soo roemweirdighe aessemen niet en sullen vlieghen, want om het minste deel van die te bekomen, soude ick moeten ten toon voor-stellen ver-heven stoffe, leer-saeme spreucken, bondighe redenen, aerdighe en waerdighe ghelijckenissen, ghedenckweirdighe Historien, gheestighe antwoorden, door-knede snel-dichten, spits-vinnighe versieringhen, bloemighe rymerijen, en dierghelijcke stoffagien en kokernagien om aen onse laeck-suchtighe en verfeeuwde eeuwe smaeckelijck te wesen: doch dit alles, o Philagie, over al ontbrekende, verhope dat het over al door u sal verschoont worden, laet ons nu tot de saecke komen, en in het perck voet by steck gaen stellen.
DEn over-treffelijcken Patriarch van Constantinopelen, dat groot licht vanden Oosten, den H. Chrysostomus heeft ons leer-saeme en sin-rijcke woorden achter-ghelaeten als hy seght: Vbi annum expletum videris gratias age Deo, & tecum in hunc modum verba facito: dies avolant, & praetereunt, anni finiuntur. magnam vitae nostrae partem confecimus, quid boni a nobis factum? haec in annorum rovulutionibus revolve, dat is te segghen: Als ghy siet dat
| |
| |
het jaer ten eynde ghekomen is, danckt Godt dat hy u soo lanck ghespaert heeft, en spreckt u selven aen met dese woorden: de daeghen passeeren, en vliegen voor-by, onse jaeren eyndighen, wy hebben van nu af een groot deel van ons leven versleten, ondertusschen wat isser goets van ons ghedaen? wilt dit in het verloopen der jaeren overloopen en ghedencken.
De opmerckinghe, o Philagie, en den overslagh die desen H. Patriarch wenscht dat sy souden hebben op onse jaeren, die had ick liever dat ghy deedt op elck van alle daeghen, en dat ghy die onder-socht hoe profijtigh, of hoe vruchteloos datse voor-by sijn gheschoten. Want ghy moet weten o Philagie, dat onse deughden en Godtvruchtighe Oeffeninghen ghehecht zijn en ghewortelt aen onse wercken; onse wercken aen de uren, de uren aende daeghen, de daeghen aen de weken, de weken aen de maenden, de maenden aen de jaeren, hier wort dan bondigh uyt besloten: daeghen wel over-ghebrocht, is jaeren en leven wel over-ghebrocht. En dit mijn ghevoelen stemt-toe, en bevestight den gepolysterden Hovelinck, ende Philosooph Seneca: Hoc vnicum opus meum est, haec cogitatio, id ago, vt mihi instar totius vitae sit dies, dat is: mijne becommeringhe, daer toe bestede ick mijn verstandt, daer op loopt mijne sorgh-vuldigheydt, dat ick van eenen dagh maecke als een heel leven, woorden voorwaer die met goudt moesten beleedt worden, en noch sou den prijs onder de weirde wesen.
Hier loopt het dan altemael op dat onse jaeren, maenden, jae elcken dagh, magh wesen tot Godts
| |
| |
glorie, en onser sielen saligheydt, het welck gheschieden sal, soo wy in het op-staen hebben vlyticheyt, in onse meditatie aendachticheydt, in het nutten der H. Sacramenten vierigheydt; in ons handtwerck neerstigheydt, in onse conversatie handel en wandel eerbaerheydt, tot den ermen miltheyt; by de Oversten ghehoorsaemheydt; by de ondersaeten vriendelijckheydt, over al sorghe voor de saligheydt.
Maer hoe veel fijnder, of Philagie, die op dese baen buyten het spoor rijden? hoort eens woorden van een heydensch mensch, maer vol gheest en vol senuwen: Quem mihi dabis qui diem estimet? magna vitae pars elabitur male agentibus, maxima nihil agentibus, tota aliud agentibus. Dese woorden sijn soo geestigh en levendigh dat ickse maer en kan doodt-verwen. Waer sult ghy ymandt vinden, seght hy, die den dagh hout in weirden? een groot deel van het leven gaet voor-by met quaet te doen, het meeste deel met niet te doen, jae het heel leven wort versleten met iet anders te doen alsmen behoorden te doen. Doch laet ons hier op eens een snaerken vande Poesie hooren:
HOe vruchteloos, eylaes, sijn vanden vroegen morgen
De driften vanden mensch, en al sijn aertsche sorgen,
Hoe wort sijns levens-tijdt in ydelheydt verquist!
En om wat werelts goet, veel Hemels goet gemist!
Wat vintmen hedens-daegh van die verr'-siende blinden.
Die seylen buyten streeck, en noyt de haef en vinden?
Sy slaven dagh voor dagh, en allen hun ghewin
Daer steckt voor hun veel tijts, en weenich voordeel in.
| |
| |
Veel sullen heel den dagh on-nuttelijck verdrijven
Met kaert en dobbel-steen, met klappen vande schijven;
Hier sit m'in brande-wijn, daer met de pijp en smoort,
Soo wordt den gulden tijdt, en goet en bloet ver-moort.
Veel siet m'er toorens-hoogh arduyne huysen bouwen,
Met marmer in den vloer, met toet-steen aen de schouwen;
En dickwils eermen stelt den meyboom op den bouw,
Den hospes is ver-huyst, en heel het huys draeght rouw.
Veel queken in den hof granaten, en citroenen,
Of leyen hier een druyf, daer rancken van meloenen,
Of wieden't bloem-gewas van't on-kruyt datter schiet,
En hun ver-wildert hert, eylaes en sien sy niet!
Al wat al sotten pracht siet m' op de winckels maecken!
Soo van gheborght sattijn, als on-betaelt schaer-laecken!
Siet de kalotten eens van ander-landens aert,
Het hooft heeft Vranckrijcx haeyr, en eenen vlaemschen baert.
Siet hoe een yder vlamt naer perlen, en juweelen!
Naer stof van hoog coleur, naer glans van schoon fluweelen,
Naer muscus, en civet, naer geurich ambergries,
Ach wie veel reucken draeght, gewis die rieckt heel vies~
O mensch, ô werelts mensch, dees ruste-loose saecken?
'Die konnen u het hert, en sinnen gaende maecken,
Maer leyden u van't wit, dat ghy be-ooghen moet;
En soo ist al verlies, wat winste dat ghy doet!
Laet dan, o edel siel, uw' sinnen hoogher sweven,
En yvert voor de deucht, en voor een saelich leven,
En hoe dat dan den dagh, en uren vluchten gaen,
De vruchten vanden dagh, die blijven eeuwich staen
Doet, dat het bieken doet; hoe gaet het heele daeghen
Naer bloem, en geurich kruyt soo wasch als honich jaegen?
En keert vol rijcke vracht O Siel, maeckt t'allen tijt,
Dat ghy noch vlugger bie, als't vlughste bieken zijt!
| |
| |
Siet eens, o Philagie watter al tijdt wordt verquackelt in luyicheydt, in ydelheydt, in boosheyt, soo dat by sommighe de kostelijcke daeghen, ons tot saelicheydt ghejont, tot verdoemenisse worden ver-sleten. Sekeren Ioannes Semeca Proost van Halberstadt, (ick denck eenen van Luters ghesellen) ligghende op sijn sterven, soo sey hy: wy hebben in ons leven ghehadt
Die voor ons den acker bouwden,
Die voor ons den wijn persten,
Die voor ons wilde swijnen vonghen,
Die voor ons te choor gonghen,
Die voor ons de Misse songhen,
Waer sullen wy nu eenen vinden die voor ons ter hellen worde ghesonden? te ver-gheeft wenschte hy om eenen Vicaris, want die sonden doet, en den duyvel alsoo een obligatie en handtschrift gheeft, die moet selver in persoon de quitancie in de hel haelen. Onder-tusschen hy spieghelt hem sacht, o Philagie, die hem aen een ander spieghelt, doch ick en handel hier niet, noch ick en schrijf dit boexken niet voor boose en godde-loose menschen, die van soo grove stof sijn ghebacken, mijn aen-spraeck is aen u o Philagie, aen eene Roselina, aen godt-vruchtighe en vlytighe Maeghden, die door het tijdelijck, het eeuwich soecken te winnen, die met den os van Ezechiel gaen met de voeten lanx der aerde, maer hebben haere vleughelen gespannen naer den Hemel. Het is dan eene Wijse Maeghet die haer gheduerich by Kerck, en Werck, sal houden, oversulckx
| |
| |
sult ghy den tijdt en den dagh met eene heylighe giericheydt waer-nemen, jae selver gheen snippelinghen daer van laeten gaen verlooren, maer alles in godt-vruchtighe en lof-baere oeffeninghen besteden, en soo soudt ghy wel deel-achtich worden van eenen hemelschen seghen, daer de saelighe Colomba de Rieti eene waerachtige Roselina, eertijts van Godt mede is ver-eert gheworden. Dit is de gheschiedenisse.
Sekeren vermaerden Predicant sey aen sijn toehoorders dat het ghetal der Heylighen seer groot en meenigh-vuldich sal wesen, en om dit sijn segghen standt te doen, noemde hy een groote lijste van HH. Patroonen van verscheyde steden, sonder eenigh ghewagh te maecken vanden Patroon vande stadt Rieti: waer over de saelighe Colomba met dry haere speel-ghenoten en vrindinnen recht toe recht aen den Pater sijn gaen spreken, hem afvraeghende watter schuylde, dat hy den Patroon van Rieti al stil-swijghende hadde overgheslaeghen, doch hy hadde sijne ont-schuldinghe by der handt, en sey datter eerst eenen Patroon most wesen, eer hy eenen Patroon kost noemen, en aenghesien datter tot noch gheenen en is, sey hy, soo waer mijnen wensch dat eene van u vieren soo heylich haere daegen heylich waeren.
Och hoe tijdt-en-deucht-gierich was dese saeli-
| |
| |
ghe Maeghet vanden vroeghen morghen? sy segghen dat alsmen ghesont is, dat dan op een ure den pols gheeft 4000 slaeghen, maer alsmen in eene koortse light, datter dan wel 20000 ghetelt worden. Och die vlytighe Colomba en soude niet eenen ader-slagh vruchteloos hebben laeten passeren. Sy was vol-heirdich in het oeffenen van bestandighe en waerachtighe deughden, waerachtighe, segghe ick, want
Heylicheydt en is niet gelegen inden schijn,
Maer heylicheydt is gelegen in heylich te zijn.
Laet ons van daegh dan oock beginnen, o Philagie, men seght ghemeenlijck, en ick gheloof dat het de daeghelijckse onder-vindinghe kan goet doen:
Die sijn twintich jaeren niet schoon en is,
Sijn dertich jaeren niet sterck en is,
Sijn veertich jaeren niet wijs en is,
Sijn vijftich jaeren niet rijck en is,
Die en sal het nimmermeer worden.
Soo spreken wy, maer den godtvruchtighen Ioannes Berchmans vande Societeyt Iesu sprack anders, en sey, soo ick dit jaer, jae desen dagh niet heylich en worde, soo en sal ick het nimmermeer wesen, hy heeft het soo gheseyt, en oock soo ghedaen, en in de groene lenten van sijn bloemighe jaeren had hy eenen soomerschen ooghst van rijpe deughden. In sijn voet-stappen sal treden de godt-vruchtighe Siele naer wiens hert-suchten wy eens moeten gaen luysteren, sy is al vroegh inde weir, en
| |
| |
besich met vier te slaen, om haer kaemer te verlichten, en haer herte te ont-steken in Godts liefde, ick sal dese laeten af-loopen in rijm-dichtjens, daer in naer-volgende den saelighen Henricus Suso, die ghewoon was den eersten dagh van 't jaer het Kindeken Jesus geestelijcke liedekens en dichtjens voor een nieuw-jaerken op te offeren.
O Siel, soo ghy nu vlytich sijt,
En slijt met kerck, en werck den tijt,
En staedich met een snel ghemoet
Iaeght't eeuwich, en het tijd'lijck goet,
Van uwe jonckheydt tot het graf,
Soo schieten ghy den voghel af,
En ghy sult zijn naer mijnen sin,
Al veel meer als een' Coninghin.
|
|
Auteursrechtvrij