Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het veerthienste capitel.
Van eenighe Patres die vvreedelijck in Europa, principaelijck in Engelandt, omghebraght zijn.

'tWaere de ketters te nae ghesproken, datmen den prijs vande bloedt-ghierighe wreedtheyt aen de Heydenen, Turcken en Barbaren wilde gheuen, sonder eens aen te sien, wat schouw-spel dat sy in Europen, en sonderlingh in Engelandt, opgherecht hebben. Ongheluckigh Rijck, door de verwaende onkuysheyt van eenen Coningh, ende godtloose wreedtheyt van eene Coninghinne, hoe veel heerlijck ende treffelijck bloedt hebdy vergoten? Den eersten camp-vechter in dit perck is P. Edmundus⁺Campianus gheweest; iuyst in't iaer vande bevestinge der Societeyt gheboren, als wanneer den Coningh Henricus den VIII. van de Roomsche kercke afweeck; als of hem Godt uytdruckelijck gheschickt hadde om d'eerste van d'onse de godtloosheyt in dese landen te bestrijden. Sijnen uytnemenden ijuer ende gheleerdtheyt en

+ P. Campianus eersten Martelaer der Societeyt in Engelandt,

[p. 382]

hebben hem niet langh in't verborghen ghelaeten. 'tWas al den wensch van de Coninghinne Elisabeth sulck een man tot haere sijde te trecken: tot desen eynde is hem het Archs-bischdom van Cantelbergh ghepresenteert: maer te vergheefs. Soo dan op de pijn-banck gheworpen, noch ouer doodt, van de ketters beroepen om te disputeren, heeftse kloeckelijck, tot hunne groote schande, ende bekeeringhe van vele omstaenders, verwonnen. Nae der handt soo hy noch met beloften, noch met pijnen ende dreyghementen om te setten en was, is ter galghe veroordeelt: sijnen buyck noch leuende opghesneden, 'therte daer uyt gheruckt, ende 'tlichaem ghevierendeelt.

Omtrent den seluen tijdt ghingh den strijdt heel herdt aen teghen P. Personius, en duerde al vele iaeren: binnen de welcke scheen dat alle de duyuelen uyt waeren om hem te vanghen; (met sulck eene bitterheyt wierdt hy vande ketters t'alle kanten sonder ruste ter doodt ghesocht.) doch al te vergheefs, soo Godt desen sijnen dienaer tot bevestinghe vande Engelandtsche Missie wilde spaeren, om aen vele andere den moedt te gheuen, die Campianum tot de glorie souden volghen. Soodanigh zijn gheweest⁺Thomas, Cottamus, Iacobus Bosgrauius, Alexander Briantus, Henricus Walpolus, Ioannes Cornelius, Robertus Sothuellus, Odoardus Olcomus, Henricus ende Thomas Garnettus, Rogerius Filocus, Franciscus Pagius; ende in Schotlandt Ioannes Ogilbaeus, in Iren-landt Dominicus Collinus. Cottamus, soo men hem al hanghende soude open snijden, nae de maniere des landts, wierdt met een scherp hayren kleedt op sijn lijf, tot groote verwonderinghe ende stichtinghe des volcks bevonden. Walpolus (die door't aenschouwen van Campianus doodt, tot de Societeyt van Godt als in sijne plaetse gheroepen is) nae dat hy

+ hem volghen vele andere,

[p. 383]

eerst te Vlissinghen, daer nae te Iorck, ende ten laetsten in den toren van Londen, (in elck meer als een iaer) ghevanghen hadde gheweest, is eyndelijck, nae dat hy de pijn-banck veerthienmael uyt der maeten wreedelijck uytghestaen hadde, ter doodt verwesen. Sothuellus, hebbende dry iaeren in een doncker gat onder d'aerde gheseten, is van ghelijcken thienmael ghepijnight gheweest. Sy zijn beyde veroordeelt, om datse Priesters ende Iesuiten waeren, ende d'inwoonders tot het Roomsch ghelooue trachteden te brenghen. Wat sal ick segghen van Henricus Garnettus, die de vijanden selue den vermaerden ende grooten Iesuit noemden? Meer als twintigh duysent menschen waerender in sijne doodt teghenwoordigh, daer sijn' onnooselheyt al mede door een wonder teecken verklaert wierdt: want een druppel bloedts op een stroo-adere ghevallen zijnde, heeft het aensicht vanden Martelaer volkomentlijck uytghedruckt. Hy was een man, inden welcken Godt ende de natuere alle uytsteeckelijcke gauen van deughdt, beleeftheyt, gheleertheyt ende aensienlijckheyt vergadert hadden. Soo hy te voorschijn op de plaetse des gherechts quam, wierdt hy met eerbiedinghe van alle d'omstaenders ghegroet, en te wijle hy d'openbaere verklaeringhe van sijn' onnooselheyt dede, met groote aendachtigheyt ghehoort. Maer als hy nu vande leeder afghestooten was, ende den scherp-rechter, nae des landts ghewoonte, sijn lichaem noch al leuende opsnijden wilde, is hy door een al-ghemeyn gheroep van't volck daer van belet gheweest. Niemandt schier en wasser onder den hoop (nochtans waerender al ettelijcke duysenden, voor 'tmeeste deel ketters) oft s'en ghetuyghden met luyde stemme, datter sijns ghelijck op der aerde niet en leefde. Sijne memorie is naemaels onder 'tvolck door de kloecke

[p. 384]

doodt van sijnen neue Thomas noch eens ververscht om den welcken te sien steruen (soo groot was den roem ende gheheughenisse van sijnen oom) behaluen een' ontallijcke menighte vande ghemeynte, meer als dry hondert vande treffelijckste edelmans ghekomen zijn.

Of den kloecken Schotsman Ogilbaeus aen iemanden vande voornoemde, door sijnen heerlijcken strijdt iet schuldigh ghebleuen is, gheeft d'onghelooffelijcke vromigheyt te kennen, met de welcke hy niet alleen met een standtvastigh, maer oock met een blijd ghemoedt de pijnen ende de doodt heeft uytghestaen. Wat datse hem beloofden oft dreyghden, noyt en hebbense uyt sijnen mondt oock een woordt alleen konnen krijghen, waer mede hy tot naedeel vande Catholijcken de plaetsen soude noemen daer hy gheherberght gheweest, oft dienst ghedaen hadde. Dus doense hem met gheweldt van gheduerighe spellen, naelden ende priem-steken acht daghen en neghen volle nachten sonder oogh-luyckinghe waecken: maer al te vergheefs. Sy ondervraeghden hem met vele listighe woorden: dan dese wederleght hy met sulcken vernuft en bevallijckheyt, dat hyse allegader tot eenen spot stelt. Inder voeghen dat den ketterschen Bischop, die hem wel de meeste moeyelijckheyt aendede, heel verstelt stondt, en wenschte om een groote somme ghelts, dat hy den Iesuit onverhindert met vrede ghelaeten hadde. Nae het verdraeghen van langhduerighe tormenten wierdt hy eyndelijck ter doot verwesen: tot de welcke hy met meerder vernoeghen henen ghingh, als iemandt tot eenighe feeste oft bruydloft doen soude. Onder de galghe nu staende, als hem den ketterschen Minister vraeghde, of hy gheenen schroom vande doodt en hadde, gaf voor andwoorde: In soo goeden saecke des gheloofs niet meer als ghy

[p. 385]

vande volle schotelen, als ghy t'auendt hongherigh' aen tafel sult gaen sitten.

Dit zijn de klaere lichten van ons Europa. By de welcke, als schoone sterren, Vranckrijck sal voeghen eenen Martinus Guttierez, Iacobus Salesius, Gulielmus Saltamochius; Sicilien, eenen Petrus Venustus; Portugael, eenen Emmanuel Fernandez; Polen, eenen Martinus Laterna; Transsiluanien, eenen Emmanuel Niger, ende Georgius Bartholic; Duytslandt, eenen Godefridus Thelen, ende andere vande ketters oft godtloose menschen uyt haet vande deught oft van 'tghelooue wreedelijck omghebraght. Ons Neder-landt sal metter tijdt oock al haere sterren vertoonen, als den dagh vande versche daedt, met 'tverloop van iaeren ten auendt komende, sal toelaeten dat wy de hemelen ende haere lichten met een vry ende onbeswijckelijck ghesicht, sonder oogh-luyckinghe, aenschouwen.

Onder-tusschen sullen den goedtionstighen Leser, tot verset, een weynigh nae ghewoonte met dichten en sinne-beelden onderhouden.