Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

[p. 351]

Het neghenste capitel.
Hoe de Societeyt uyt Bemen, Hongarijen, Merren-landt, Silesien, ende uyt Riga in Lithauvve verdreuen is.

D'eerste troubelen van Hongarijen teghen de Catholijcke Religie zijn uyt het oproerigh verbondt van Bockay ontstaen. Daer de Bischoppen en Priesters vermoort, d'autaeren gheschent, de kercken en cloosters in asschen gheleght, alle godtlijcke en menschelijcke rechten met de voeten ghetreden wierden, hoe konde daer de Societeyt standt houden? Euen-wel soo isse noch te Zagabrien door de Croaten, en te Lints door d'Oostenrijcksche Vorsten, en toedoen vanden Keyser Matthias blijuen staen. Niet soo in Bemen, Merren-landt, Silesien, daer de radernije der ketters ghelijck een Griecks vier aennemende, d'onse d'een voor, d'ander nae deden verschuyuen. Alsmen schreef het⁺achtienste iaer van dese loopende eeuwe, hebben d'Euangelische Standen te Praeg eene vergaederinghe ghehouden, de welcke gheduerende zijn sy ghewapender handt op't slot ghekomen, ende hebben nae een onghepaeyigh ghetier den President Slabata met noch andere Godts ende Keysers ghetrouwe dienaers van bouen neder in eenen diepen afgrondt ter vensteren uyt gheworpen. Nae sulck⁺een feyt; wie waerender naerder om aen te staen, als de Iesuiten? doch men heeft ghenaedigher met hen ghehandelt. 'tWas den rebellen ghenoegh dat wy uyt hun ooghen souden zijn, en sylieden daer-en-tusschen meester van ons goedt moghten blijuen. Dus beletten sy stracks het Collegie met soldaten, ende schrijuen het beworp van onse ban-

+ Iul. Bellus Laur. Austr. lib. 2.

+ De Societeyt vvordt uyt Bemen ghesonden,

[p. 352]

ninghe: wiens inhoudt was, dat de Iesuiten, oorsprongh zijnde van alle quaele, sonder uytstel heel Bemen souden ruymen: op pene van als vijanden des Rijcks ghestraft te worden, soo wie van henlieden daer in soude keeren, oft van die wederom in te willighen, inden Raedt soude derren handelen. Soo hebben wy dan Bemen verlaten; maer voor weynigh tijdts alleen. De victorie van Praeg, en de goedertierentheydt vanden Keyser Ferdinandus en heefter ons niet alleen weder inghebraght, maer oock met de bedieninghe vande Vniuersiteyt, ende vermeerderinghe van verscheyden Collegien vereert.

⁺Niet langh daer nae is 'tselue vier in Hongeren met ghelijcken brandt teghen ons ontsteken, ende d'asschen tot in Merren-landt toe ouerghevloghen. Wy lieten ons voorstaen dat wy immers te Brun, buyten de paelen van Bemen, gherustelijck moghten neerslaen; maer de brandt-brieuen hebben ons hier al mede achterhaelt, uyt reden dat d'Euangelische standen voor alsdan goedt vonden, dat Merren-landt dies aengaende onder Bemen begrepen was. ende of het soo niet en waere, hebben in allen gheval een nieuw ban-schrift in't iaer neghenthien op den sesten Mey laten uytgaen: 'twelck ons twee daghen daer nae op Hemel-vaert-auendt wierdt aenghedient. De Patres met hun noen-mael besigh, worden tot een toe allegaeder van tafel by de Commissarissen ontboden: voor de welcke nu staende, wordt het placaet aen eenen uytroeper ghegheuen, die den inhoudt des selfs met luyde kele in't midden van't moetwilligh ghepuffel uytkraeyende, begonst te roepen, dat wy van stonden aen de sleutels vande kercke en van't huys souden ouergheuen, ende op staenden voet de stadt, ende binnen dry daghen op lijf-straffe 'theel landt uytgaen. Dit aldus verkondight, een vande Commissarissen eene voordere

+ van ghelijcken uyt Hongeren en Merren-landt.
Bellus l. 3.

[p. 353]

verklaringhe vanden wille der Heeren doende, laet weten, dat wy van alsdoen af van alle recht van goedinghe vervallen waeren. Waer op soo in teghendeel P. Rector hem kloeckelijck bescheydde, dat, naedemael de Societeyt van alle de Standen t'samen in't Rijck aenveert was, den Euangelischen alleen, als bouen hun maght zijnde, niet toe en stondt de selue, namentlijck sonder schuldt, daer uyt te bannen; hebben eenpaerlijck gheandwoordt, datse niet eenen voet van daer en wilden versetten, voor datse ons hadden sien uyttrecken. Dus hebben de Patres sonder voorder⁺noodtdruft van eetwaer, hunne mantels moeten nemen, ende met groote droefheydt der Catholijcken, de stadt ruymen. Nauwelijck warense buyten de poorten, alsser eenen grooten brandt van binnen ontstack: hier beghint terstondt het grauw te roepen, dat de Iesuiten de stichters daer af waren; dieshaluen worden van eenighe ruyterije en voetvolck vervolght, en als ondadighe brandt-stichters te stadt-waerts wederom inghetrocken. Doch onschuldigh bevonden, hebbender dien auendt, ende den volghenden Hemel-vaert-dagh onverhindert (hoe wel in bewaernisse) moghen blijuen, en de H. Sacramenten voor het laetste den Catholijcken uytreycken. 'sAnderen daeghs wordense voor de Heeren ontboden, ende buyten meyninghe beleefdelijck onthaelt: 'twas voor en nae al, Heeren Iesuiten, dat men hoorde; men verklaerde opentlijck datse gheene schuldt in den brandt en hadden, men gaf hen oorlof vanden huysraedt oft door getrouwe vrienden te verkoopen, oft wegh te schencken, oft oock mede te voeren, iae oock waghens tot de reyse. Maer als wy eene ghetuyghenisse van onse onschuldt versochten, en kreghen gheen' andere andwoorde, dan dat ons de bewesene beleeftheydt, en eerlijcke uytseyndinghe ghenoeghsaem moeste wesen, tot soodaenighe

+ uyt Brun,

[p. 354]

ghetuyghenisse. Hier op zijn wy dan in stilte nae Ween vertrocken.

⁺Op de selue maniere, en schier op den seluen dagh, zijn wy uyt dat schoon Collegie van Olmuts gheset, 'twelck met vier-en-tachentigh persoonen bemandt, nu twee-en-sestigh⁺iaeren ghestaen hadde. Van ghelijcken is in Silesien ghebeurt, daer wy ouer al in't selue iaer uyt gheen' andere reden als enckelen haet der Catholcijke Religie op verbeurte vanden hals ghebannen zijn.

⁺In Lithauwe hebben die van Riga al mede aenghestaen: de vervolginghe is vande kettersche Predicanten teghen ons t'saemen ende den Magistraet (die voor ons stondt) verweckt gheweest, ende met de ghewoonlijcke waerheyt van hunnen woorden-dienst, tot valsche ghetuygen toe ghebraght, diese hadden opghemaeckt om ons van misdaedt te betichten. 'tGheboefte der stadt was alreede soo op de Patres ghebeten, datter niemandt oock by daghe meer sonder perijckel van sijn leuen en derrede ouer straten gaen. Hier wierden hen de vuysten, daer de stocken ende roers voorghehouden, met de welcke men hen dreyghde te dooden. 'tLeuen alleen ende d'autoriteyt vanden Coningh Stephanus hiel ons staen: want soo saen dese der wereldt, met groot nadeel vande Catholijcke Religie, ouerleden is, vergaderen de ketters eenen opstal van hunne ghesinde: waer in voor alle raedt-slaginghe ghesloten wordt dat, indien de Iesuiten van selfs en vrywilligh niet en wilden uyt Riga vertrecken, men die met ghewelt daer uyt soude verdrijuen. De mare hier van was qualijck onder 'tvolck ghekomen, of het ghespuys der straeten met bijlen en kap-messen ghewapent, doet eenen inval in onse kercke, schendt de beelden, breeckt d'autaeren, rooft het al. Sy lieten hen voorstaen, datse met het Collegie vande Iesui-

+ uyt Olmuts,

+ uyt heel Silesien,

+ uyt Riga in Lithauvve,

[p. 355]

ten de heele Catholijcke Religie verdruckt hadden. Gheduerende den nacht, wierden wy met stercke wacht in onse wooninghe beset, tot dat wy 'sanderen daeghs met veel verwijts ende schimpens de stadt uyt moesten: waer ouer de ketters en d'ongunstighe met 'tgheluydt vande klocken, en andere teeckenen van blijdschap sulck' eene triomphe maeckten, als of daer eene groote victorie hadde behaelt gheweest. Twee iaeren duerde dit ballinghschap, de Ministers hun beste altoos doende om 'tselue te⁺verlenghen, dan den Coningh Sigismundus isser tusschen beyden ghekomen, ende heeft de Societeyt met meerder eere in haer oude plaetse ghestelt.

+ daerse vvederom ingheroepen is.