Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het achtste capitel.
Vanden arbeydt ende vruchten der Societeyt onder de Heydenen.

TOt noch toe isser voor 'tmeeste deel ghesproken vande diensten der Societeyt diese aende H. Kercke binnen Europa ghedaen heeft: de welcke hoe welse niet weynigh oft gheringhe en zijn, krijghen nochtans eenen grooten aenwas vande dry andere deelen der wereldt,⁺daerse al mede verspreydt is. Sy liet haer voorstaen, niet met eenen eer-suchtighen moedt (als Alexander) maer met eenen ruym-hertighen ijuer (ghelijck Paulus) dat eene wereldt aen haere liefde te enghe was; waerom wil-

+ Den ijuer vande Societeyt soeckt een nieuvve vverelt.

[p. 251]

de noch verder pooghen, ende den standart des H. Cruys onder het vendel Iesv by onse teghen-voetenaers tot d'uyterste paelen van Asia, Africa ende America toe voeren. Dit voornemen ghelijckse door Godts gratie met eenen grooten moedt bestaen heeft, alsoo wordt het noch hedens-daeghs met ghelijcken ijuer uitghevoert, den Heere sulck een voorspoet aen hunne gheestelijcke wapenen des Christen gheloofs geuende, dat noch de Griecken, noch de Romeynen t'samen met alle hunne victorien soo vele landen verouert hebben, als wel de Societeyt Rijcken en Prouincien, op min als een' eeuwe, ten deele met het waerachtigh ghelooue verlicht, ten deele aen 'tselue gheheelijck onderworpen heeft. Den H. Xauerius was den eersten,⁺die de bane aende glorie vande manhaftighe daden der naecomelinghen opende. Desen wierdt ten versoecke van Ioannes den III. Coningh van Portugael, vanden⁺Paus nae Oost-Indien gesonden: wiens Rijcken hy schier allegader met eenen onverdrietighen arbeydt ende onvermoeyde vlijtigheyt, nu te water, nu te lande, door menighte van perijckelen ende onghevallen, doorloopen heeft, laetende ouer al in't afworpen der afgoden, ende 'toprechten der cruyssen, ontallijcke teeckenen van sijne vruchten die hy inde bekeeringhe der ongheloouiger dede. Van hier is hy nae Iaponien ghereyst, een Rijck tot dien⁺dagh van't licht des Christen gheloofs onbeschenen, al waer soo hy nu dry Coninghen met eenen onuytsprekelijcken hoop volcks bekeert hadde, is van sijnen ijuer nae China ghedreuen, om oock met verbeurte van sijnen hals (des noodts waere) den ingangh van dit maghtigh landt⁺te openen, voor desen aen alle vremdelinghen, ende dies volghende aen't heyligh Euangelie ghesloten. Maer inde hauen van Sanciano ghekomen zijnde, heefter, ghelijck

+ S. Xauerius gaet voor,

+ doorloopt alle Rijcken van Indien,

+ en Iaponien,

+ tot China toe:

[p. 252]

eenen anderen Moyses voor de deure van't langh-ghewenschte landt van Beloften, die van't eeuwigh leuen ghevonden, als hy meer vanden ijuer der sielen, als vande kortse uytgheteert, in't beghinsel (soo hy het nam) van sijnen loop, d'alghemeyne schult van onse sterffelijckheyt aen Godt, den vergelder sijns arbeydts, met een saligh eynde⁺betaelt heeft. 'tGheuoelen van Thomas Bozius is, dat alle de ketters t'samen van Simon Magus af (die den eersten was) tot Caluinus, oft oock den laetsten van desen tijdt toe (die vry al was veel duysenden in ghetal souden zijn) soo vele sielen niet en hebben van't heydendom tot de kennisse Christi ghetrocken, alsser wel Xauerius alleen tot het waerachtigh ghelooue ghebraght heeft± want doch den aerdt der ketteren is, niet de sielen der ongheloouighe tot Godt te bekeeren, maer (ghelijck den vijandt-mensch van't Euangelie) hun onkruydt ouer die alreede bekeert zijn, te saeyen, en die te verleyden.

⁺De voet-stappen van Xauerius hebben vele andere vande Societeyt ghevolght: welcker vruchten men speuren magh uyt den oogst van een iaer alleen, alsse bouen de dry-hondert-duysent sielen aen't heyligh ghelooue ghewonnen hebben. 'tEen iaer is wel somwijlen wat schaersser ghevallen als 'tander; doch gheen soo slecht, of vele duysent⁺sielen zijnder inde schuere des Heeren inghevoert. Ende onder dese, besonder in Indien en Iaponien, vele Coninghen en Princen met vrouwen en kinders: welcker naemen om de menighte ick voorby gae. Doch en magh niet verswijghen den Coningh van Tamba, die nae sijn doopsel noyt te velde en ghingh, of hy en voerde den soeten naem Iesvs in goude letteren bouen op sijnen helm, achtende dat hy de meeste sterckte teghen de vijanden hier in soude vinden: noch oock de Coninghen van Saxuma ende

+ DeSignis Eccl. l. 6.

+ vvordt gevolght van andere,

+ die vele Coninghen en landen bekeeren.

[p. 253]

van Omura. Waer van den eersten, soo haest hy met 'theyligh water ouergoten was, den afgodt met sijn' eyghen handen ghebroken, ende den tempel des selfs in brandt ghesteken heeft: den anderen veertigh dierghelijcke afgodische tempels ter aerde gheleght, niet sonder gheuaer van oproer, ende van sijnen Staet te verliesen. Hy was eenen van die dry Coninghen, die hunne neuen als ghesanten uyt Iaponien nae Roomen aenden Paus Gregorius den XIII. schickten, om inden naem van hunne Rijcken behoorlijcke ghehoorsaemheyt aende H. Kercke ende den Apostolijcken Stoel te bewijsen, als bouen in't tweede Boeck breeder verhaelt is.

Alle dese, ghelijckse met het meeste deel van hunne ondersaeten⁺veyligh gheweest zijn om in Christvm te gheloouen, alsoo hebbense hen oock seer dapper ghetoont in sijn' eere te verweyren, ende volstandigh om sijnen heylighen naem teghen alle tormenten en tyrannen te belijden. Gheene vieren noch wateren, gheene kruyssen noch staken, gheen lancien noch sweerden, gheene pijn-bancken noch paleyen hebben oock den moedt der kinderen konnen breken; ick late staen van bedaeghde mans en vrouwen, der welcker vele duysenden met kruyssen en Roosen-hoeykens inde handt, de martelie van hunne mede-Christenen quamen vereeren, ende hen aende beulen presenteren, om eene ghelijcke door uyt ghelijcke reden t'onderstaen. Waer door al euen eens ghebeurt is, ghelijck in't beghinsel der H. Kercke (daer't Martelaeren bloedt 'tsaet der Christenen was) datter oock gheduerende de grouwsaeme vervolghinghe, die daer eerst in't iaer 1594. opghestaen en noch niet gheslist en is (namentlijck van't iaer 1603. tot 1622.) bouen de twee hondert en neghen-en-dertigh duysent menschen door de Societeyt alleen tot het

+ Standtvastigh-heyt der nieuvve Christenen.

[p. 254]

Christen ghelooue ghebraght zijn. Men soude niet meer konnen wenschen, oock ten tijde van ruste. Soo dat wy voor ghewis moghen houden, dat dit onweer aende heylighe Kercke in Iaponien niet min dienen en sal tot voortgangh, als de kalmte soude konnen doen.

⁺De beghinselen van China zijn swaerder in arbeydt, en minder in vruchten gheweest, te wijle daer groot verdriet ende moeyelijckheyt te swelghen viel om den ingangh in dit Rijck te vinden, ende nae dat dien noch gebaent was, den ijuer noodtsakelijck met groote bescheydentheyt ende voorsicht ghematight moeste worden, op dat den ontijdighen drift het teer saet niet en soude in sijne eerste scheuten versmachten. Euen wel en is desen acker soo onvruchtbaer niet gheweest, of hy en heeft eenighe schoouen ghegheuen, die ons voor de naevolghende iaeren alsoo goeden oogst belouen, alsser erghens in heel Oosten⁺te verwachten is. Dry Princen van Coninghlijcken stam zijnder met haere moeder, haere dochter ende neefken ghedoopt. Item vele andere vande aensienelijckste des Rijcks: aen de welcke allegader den wegh ghetoont heeft dien vermaerden Mandarin Paulus, van wien men segghen magh, dat hy, naest Godt, den principaelsten pilaer is, soo vande Chinoische Kercke, als vande Societeyt aldaer. Nae dat hy om sijn' uytnemende wijsheyt en wetenschap voor meester ghegheuen was aenden ionghen Coningh, heeft met eene wondere bevallijckheyt sijn herte soo verre ghewonnen, dat hy hem nu niet min ghehoors en gaf om d'uytlegghinge vande Christelijcke wetten des gheloofs, als de politijcke van sijn Rijck wel te verstaen. Dus heeft hy oock terstondt inden eersten aenvangh sijner regeringhe, alle d'afgoden uyt sijn Hof ghebannen: soo dat het nu gheenssins vremt en moet duncken, datter inde

+ Verscheyden bekeeringhen in China,

+ Trigaultius de rebus Sinensibus.

[p. 255]

hooft-stadt van Pequin alreede vijf-en-dertigh duysent Christenen (onder de welcke vijftigh ghesnedene des Coninghs, twee hondert van Coninghlijcke afcomste, vier hondert soo Mandarinen, als andere ghegradueerde mannen zijn) ghevonden worden. Eene beklaghelijcke sake isser, het groot ghebreck van werck-lieden: want daer anders niet en ghebreeckt om de naebuerighe Rijcken allegader aen't rijck Christi t'onderworpen.

In Afriken, ende besonder in Ethiopien, heeft de Societeyt⁺mede grooten buyt vande Heydenen ende de Schismatijcke voor de H. Kercke behaelt. P. Silueria heefter den Coningh van Monomotapa, met dry hondert van sijne houelingen gedoopt, nae dat hy by nachte een visioen van Onse L. Vrouwe ghesien hadde, insghelijcks dien van Inambanes met vrouwe en kinderen, en alle d'ondersaeten: by de welcke noch moeten vervoeght worden seuen oft acht andere Coninghen die met het aenveerden des gheloofs, eenen ruymen wegh aenden ijuer der sielen ghebaent hebben. In Abassien (datmen het rijck van Preste Ian noemt) isser nu voorspoet, nu teghenspoet gheweest, nae aduenant de vastigheyt oft wanckelbaerheyt der Keyseren. Sommighe hebben onder-tusschen de dolinghen afgegaen, ende de Roomsche Kercke voor de waere aenghenomen; maer lieten hun herte korts daer nae wederom verslingheren door de Schismatijcke. Nu onlanghs in't iaer 1623. hadde den Keyser Saltham met sijne kinders, broeders ende neuen, 'tsamen een groot deel van sijn ander maeghschap, ende den adel, met den meerderen hoop vande Gheestelijcke ende wereldtljcke Ouerigheyt, als oock dry Keyserlijcke leghers, ende bykans alle d'inwoonders van verscheyden sijne onderdanighe Rijcken, openbaere belijdenisse ghedaen van't Catholijck Roomsch gheloo-

+ in Afriken,

[p. 256]

ue. Ende siet, als of d'onghestadigheyt aen dit volck ingheboren waere, een' onverwachte wolcke heeft niet langh daer nae alle desen sonne-schijn leelijck ouertrocken ende verduystert: dies niet te min heeft de Societeyt met een kleyn handt-vol werck-lieden niet laeten groote bekeeringhen te doen, besonder onder de Heydenen, die dit Rijck onderworpen zijn, vande welcke sy'er binnen den tijdt van dry iaeren, by de dry-en-veertigh duysent koppen ghedoopt heeft.

⁺Inde West-Indien hebben, Godt lof, d'ouervloedighe vruchten der ghewonnen sielen seer rijckelijck den arbeydt betaelt, die't aen besteedt is. Mexico voor de comste der Spaignaerden was een lant, daermen iaerlijcks aenden duyuel slagh-offerande dede van vele menschen: nu is het bykans heel onder het soet iock Christi, ende doet offeranden van behaeghelijckheyt aenden leuenden Godt. In Cinaloa en nieuw Biscaien zijn uyt de klauwen des helschen vijandts, gheduerende den tijdt van omtrent dertigh iaeren, wel tachtentigh duysent sielen ghetrocken: inde omgheleghene plaetsen hebbender hier neghen-en-sestigh, elders min oft meer duysenden, ghelijcker handt het heyligh doopsel versocht. 'tSelue ghebeurt in Peru, in Chili, inde Philippinen, in Brasilien, in Paraquarien, ende andere barbarische landen, daermen de wilde mensch-eters gaet naeiaghen, ende met alderhande lieffelijckheyt ende fraeyigheyt uyt hunne hollen en moort-kuylen locken, om die tot het gebruyck van reden ende de kennisse der Christelijcke waerheyt te brenghen. Welcke iaght hoese edelder is om der sielen wille (die door Godts dierbaer bloedt ghekocht zijn) hoese de iaghers oock moedigher maeckt om gheenen arbeydt te spaeren, vande selue t'achterhaelen. Ettelijcke hondert duysenden hebbender alreede hunne

+ in VVest Indien.

[p. 257]

onmenschelijcke wreedtheyt met de Christelijcke saechtmoedigheyt verandert. Meer souden het doen, waerender meer Patres: want het ghetal vande werck-lieden, by maete vande groote menighte der Barbaren, als gheen en is. inder voeghen datmense daghelijcks siet onder den last beswijcken, ende van vermoeytheyt vergaen, dies te langher weerdigh te leuen, hoese noodtsakelijcker zijn om aen soo menighe sielen het eeuwigh leuen te besorghen.

Nu dit beloop van onse oeffeninghen ten eynde zijnde, moghen niet naelaten 'tghewoonelijck vermaeck van eenighe sinne-beelden ende rijmen, als verdienden loon van onse werck-lieden, voor den vermoeyden Leser daer aen te hanghen, om naemaels te vlijtigher nae den vierden Boeck te spoeden.