Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

[p. 226]

Het derde capitel.
Vande ondervvijsinghe inde Seminarien: ende van den Catechismus oft Christelijcke leeringhe.

Op dat de kinders 't ghene sy inde scholen gheleert hebben, door het toe-gheuen vande ouders niet en⁺ souden versuymen, zijnder eenighe Seminarien ende Conuicten als queeckerijen van ionghe spruyten inghestelt, daer de ionghheydt onder de regeringhe vande d'onse woonende soude gheoeffent worden. Dusdanighe zijnder bijkans in alle Prouincien te vinden, te Roomen, Ingolstadt, Wirtsburgh, Parijs, la Flesche, Berghen in Henegouw, Valladolid, Seuillen, S. Omer, Antwerpen, &c. alwaer vele kinderen van Princen, Marquisen, Grauen, Baender-heeren, Raeden ende treffelijcke borghers ghelijckelijck inde vreese Godts, ende behoorlijcke wetenschappen onder-wesen ⁺worden. Hier leerense Godt voor al, daer nae sijne ghebenedijde Moeder, ende andere Heylighen neerstelijc dienen, d'onghetoomde lusten vande malle ieuchdt bedwinghen, hunnen tijdt inde studien met een goeden schick waer-nemen, de Latijnsche taele met leersaeme spreucken oeffenen, malckanderens kranckheden draeghen, de maetigheyt ouer tafel onderhouden, alle Geestelijcke ende wereldtlijcke ouerigheyt, in't besonder hunne ouders ende meesters, in weerde hebben: nu swijghen, nu spreken, nu studeren, nu spelen; alles op sijnen tijdt met behoorlijcke seeghbaerheydt ende discretie, ten eynde sy niet min in goede manieren, als in gheleertheyt volmaeckt en moghten worden. De sorghe die men voor hunne lichaemen draeght, namentlijck alsse sieck zijn, is soodanigh, datse van gheene moederlijcke affectie,

+ Seminarien van de Societeyt inghestelt.

+ tot voortgangh in de studien ende deughdelijcke manieren.

[p. 227]

(ghelijckse selue bekennen) meerdere souden konnen verwachten.

Door dese Seminarien is ghebeurt, dat de Catholijcke⁺Religie ten tijde vande Coninghinne Elisabeth uyt Enghelandt niet en is tot den grondt toe uytgheroeyt gheweest, ter wijle daer in vele iongelinghen op-ghebraght wierden, die allengskens hun vaderlandt ghinghen helpen, ende 't ghelooue teghen d'opstaende ketterijen verweyren. Wat ghevoelen hier van ghehadt hebben de Pausen ende Coninghen,⁺blijckt by hunne fondatien. Gregorius den XIII. heefter alleen ouer de twintigh in Italien, Duytslandt, Vranckrijck, Polen en Hongarijen tot dien eynde opgherecht, die van ons bedient worden; ghelijck oock de Coninghen van Spaignen te Valladolid, Seuillen, S. Omer, voor de ionghheydt van Enghelandt ghedaen hebben. Aen welcker goedt opsicht ende regeringhe hoe veel gheleghen is, tot bate vande heylighe Kercke, hebben met hun exempel betoont de twee vernaemste mannen vande Societeyt, den H. Ignatius, ende den H. Xauerius: waer van⁺ den eersten het Duyts Seminarie te Roomen eenen tijdt langh selue bestiert heeft; den anderen dier-ghelijcke vele in Indien en Iaponien inghestelt heeft, ende bouen dien noch dat van Goa by den Coningh van Portugael voor desen ghesticht, met eene besondere sorghe behert ende gheregeert.

Vande scholen ende Seminarien komen wy tot de Christelijcke⁺leeringe, een' oeffeninghe van soo grooten bedencken, dat den H. Ignatius wel wetende wat bericht daer van doen is omtrent het beleydt vande teere ieught, ten eynde de kleye ter wijle die weeck is, een goedt, trouw ende Catholijck ghestalt aenneme, eene besondere belofte daer toe inghestelt heeft voor alle de Professen, vande selue altoos

+ Vruchten van dese Seminarien,

+ behert van Pausen en Coninghen,

+ van sinte Ignaius ende sinte Xauerius.

+ Christelijcke leeringhe eyghen aen de Societeyt,

[p. 228]

te voorderen. Ia de Societeyt om te voldoen de ghewightighe begheerte van haren Vader, heeft sekere ordonnantie ghemaeckt, waer in beuolen wordt, dat alle Ouersten inden aenvangh van hunne regeringhe eenen tijdt langh ⁺moeten catechizeren. Onse eerste Vaders, den H. Ignatius ende Xauerius, niet teghenstaende hondertfoudighe bekommeringhen, hebben hen oock in dit ampt met grooten ijuer ende vlijt ghequeten. P. Turrianus, biecht-vader vande Coninghinne van Portugael, uyt het Hof komende, gingh de kinderkens inde Christelijcke leeringhe onderwijsen. Dierghelijck dede P. Martinez, biecht-vader vanden Coningh Sebastianus, den welcken soo hy op sekeren tijdt de ionghheyt leerde, ende niemandt van die om de nieuwicheyt uyt schaemte van Vader onse oft VVeest ghegroet derrede opsegghen, heefter een wicht van ses maenden, met verwonderinghe van alle d'om-staenders, op d'armen van sijne moeder onverwachts met helle stemme gheroepen, Aue Maria.

⁺De vruchten van soo nutte ende noodige leere en moghten binnen de mueren der steden alleen niet besloten worden, de sielen der huys-lieden (mits die met gelijcken prijs van Godt ghekocht zijn) verdienden oock ghelijcke sorghe ende beneerstinghe: daerom heeft hem den ijuer van onse werck-lieden verder ghestreckt tot buyten op de dorpen ende gheberghten toe, om d'aerme ende slechte menschen t'onderrichten. De welcke (ghelijck doch aen de kleyne ende ootmoedighe het rijck der hemelen toekomt) met sulcken lust dese spijse hunner sielen ondertusschen ontfanghen hebben, datse niet alleen de Catechisten met cruys en vaenen, ende met groot gheluydt van klocken inhaelden, maer oock met uytdruckelijcke wetten ('twelck inde steden selfs te wenschen ware) straffe-

+ bediendt vande principaelste Patres,

+ vvordt oock aen de huyslieden ghedaen:

[p. 229]

lijck verboden, datter niemandt, gheduerende de Christelijcke leeringhe, oudt oft iongh, op straet en moght spelen, oft sich om eenighe reden vande selue absenteren. Voorts om dat dese vruchten by verloop van tijden niet⁺ en souden voor-by gaen, maer eeuwigh blijuen dueren, heeft den H. Ignatius goedt ghevonden te Roomen een huys te stichten voor die inden Catechismus onderwesen worden, ende belast datmen in Indien ende elders 'tselue doen soude; ghelijck dat oock in Brasilien ende andere landen gheschiet is. Maer soo het onmoghelijck was, om de weynighte der Patres, alle de wereldt mondelijck t'onderwijsen,⁺ hebben dat schriftelijck met boecken daer toe dienende ghedaen. Den principaelsten in dit stuck is gheweest P. Canisius, die met autoriteyt vanden Coningh Ferdinandus eenen Catechismus beschreuen heeft, te Roomen ende te Louen by de Vniuersiteyt gheapprobeert, die bynae in alle taelen der wereldt ouergheset zijnde, noch hedensdaeghs in onse ende meer andere scholen geleert wort. P. Costerus heeft mede eenen in't Duyts ghemaeckt. Insghelijcks heeft den Archs-bischop van Mechelen Matthias Houius de sorghe ghegheuen aende Societeyt van eenen voor sijne Prouincie in orden te stellen. P. Augerius heeft in Vranckrijck eenen Catechismus laeten uytgaen in't Griecks, Latijn en Francois: die soo ghetrocken wierdt, datter op acht iaeren tijdts binnen Parijs alleen acht-en-dertigh duysent exemplaren af verkocht zijn. In Mooren-landt, China, Mexico, Brasilien, Paraquarien, ende andere deelen van America, hebben oock verscheyden Patres in verscheyden taelen, ghevoeghelijck voor elcke natie, in menighvuldighe boeckskens de Christelijcke leere vervat, ende oft nieuw ghemaeckt, oft ouergheset. Alle 'twelck op dat te beteren val moghte hebben, zijnder veelderhan-

+ fondatien daer toe ghedaen in verscheyden plaetsen:

+ boecken gheschreuen:

[p. 230]

de ⁺practijcken, versint om de ionghheyt door prijsen, eere, ende andere aenlockselen tot den Catechismus te trecken. Wat sal ick verhaelen van de Broederschappen die't in vele landen inghestelt zijn om dien te voorderen? Wat van de Bischoppen, Prelaten ende andere Heeren, die hier in met ons aenspannen? Wat van Coninghen, Princen en Magistraeten, die met hunne teghenwoordigheyt ende miltheyt den seluen vereeren? Wat van leeraers en vermaerde schrijvers, die dit loffelijck werck bouen alle onse diensten in hun boecken schijnen te verheffen? Eenen Laurentium Beyerlinck, eertijdts Canonick van Antwerpen,⁺en kan ick niet voor-by gaen: In onse eeuwe, seght hy, onder alle Religieusen, begheuen hen tot d'onderwijsinghe vande kinders seer neerstelijck, met groot profijt, die vande Societeyt iesv; weerdigh oock om dese reden alleen ghepresen te worden, datse dit ampt soo nuttelijck aen de H. Kercke met eenen grooten ijuer bedienen. Een ieder van henlieden begheeft sich daer soo toe, of het hun eyghen waere. Ouersulcks sietmen inde plaetsen daer de Societeyt woont, de ionghheyt in godtvruchtigheydt ende goede manieren uytschijnen. Daer en bouen begheuen hen niet alleen om de rijcke, maer oock om de schamele t'onderwijsen, noch en laten hunnen dienst aende dorpen en slechte lieden niet ghebreken: maer nae het exempel vanden Apostel, Aen alle menschen al gheworden, voeghen hen nae alle volcken; soo datter in Antwerpen alleen onder-tusschen dertigh oft meer zijn, die dit godtvruchtigh werck bedienen.

⁺Onder de vruchten die de kinderen selue behaelt hebben, en moghen de navolghende soo tot verwonderinge, als verwecksel van andere, niet versweghen worden. Een kindt in Duyts-landt door den Catechismus onderwesen, heeft de redenen van vier kettersche Predikanten soo wederleght, dat het sijnen vader bekeerde. Andere hebben in

+ practijcken versint.

+ Theatri Vitae humanae tom. 2. litt. C.

+ Vruchten vanden Catechismus.

[p. 231]

Indien d'afgoden van hunne ouders bespot, gebroken ende verbrant. Een Malabarisch kindt inde Christelijcke leeringhe wel bericht, als het niet en wilde toelaten, datmen sijn hooft wasschen soude ter eere vanden afgodt, wiens feestdagh alsdan gheviert wierdt, ende de moeder nochtans 'tselue met ghewelt ghedaen hadde; is op de straet gheloopen, roepende dat hy Christen was, en dat sijne moeder met gheweldt 'twater op sijn hooft ghegoten hadde. In Paraquarien hebben nu de kinders voor een maniere, hun teere lichamen ter eere vande passie ons Heeren met gheesselen tot den bloede toe te slaen. Een kindt bleeck van couleur, ghevraeght zijnde van sijnen vader of het sieck was, andwoordde dat neen, dan dat hy dese verwe uyt medelijden ouer de tormenten sijns Saligh-makers gheset hadde. In Iaponien hebbender vele van hunne ouders met traenen versocht, dat sy hen souden moghen aende tyrannen presenteren, om voor't ghelooue ghedoodt te worden. Een onder andere, om sijne standtvastigheyt aen sijnen vader te betoonen, heeft in sijn handt een gloeyend' ijser genomen, een ander is in't vier gheloopen om sijne moeder t'omhelsen, ende alsoo met haer voor Christus te steruen. Wie en sal niet segghen, dit en deser ghelijcke exempelen hoorende, dat oock in teere sinnen d'onderwijsinghe de natuere kan winnen? ende ouersulcks datter gheen nutter ampt inde heylighe Kercke te vinden en is, als de Christelijcke leeringhe.