Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

[p. 214]

Af-beeldinghe van d'eerste eevwe der Societeyt Iesv.
Het derde boeck, de vverckende Societeyt, oft vande oeffeninghen der selver.

Het eerste capitel.
VVat oeffeninghen aende Societeyt eyghen zijn, ende in sonderheyt vande Predikatien.

Twee dinghen zijnder, nae het segghen vanden H. Ignatius, die groote achtbaerheydt gheuen aende Religieuse Ordens; strenghigh-heyt van leuen, ende ghedienstigheyt sijns naesten. In d'eene was sint Ian den Dooper seer wonderbaer,

[p. 215]

die om sijn strengh leuen vande Ioden, bouen alle andere Propheten verheuen wierdt; in d'andere stack onsen Saligh maker Christvs Iesvs uyt, wiens minnelijcke ghemeynsaemheyt, ende menighvuldighe wercken van liefde de scharen des volcks verweckt hebben om hem te volghen. Elcke Religie heeft eenighe ampten ende oeffeninghen, waer door sy meer, als door't habijt, d'eene van d'andere wordt onderscheyden. Sommighe nemen uyt in't singhen van ghestadighe lof-sanghen des Heeren, andere in eenigheyt en stil-swijghen, de derde in abstinentie, de vierde inde siecke te dienen, sommige in het woordt Godts te prediken, biechte te hooren, d'onwetende te leeren, &c.

Het ampt der Societeyt is, met alle neerstigheyt de saligheyt⁺ van onsen naesten te besorghen, ende alsoo d'eere Godts te verbreyden. Waer toe onsen H. Patriarch Ignatius verscheyden middelen ghegheuen heeft, als zijn, openbaere predikatien, gheestelijcke Exercitien, Christelijcke leeringhe, Sodaliteyten oft Broederschappen van Onse L. Vrouwe, het bedienen der H. Sacramenten, als oock de siecke ende ghevanghene te besoecken, de droeuighe te troosten, de menschen inde peste ende in d'oorloghe te waeter en te lande, nacht ende dagh by te staen, altoos bereedt te zijn nae alle ghewesten der wereldt onder gheloouighe en ongheloouighe te reysen, met alle soorten van volck te verkeeren, daer meerdere glorie Godts ende vrucht der sielen te verwachten is. Dit, in't ghemeyn ghesproken, zijn d'oeffeninghen vande werck-lieden der Societeyt, van de welcke wy wat breeder in't besonder in desen Boeck sullen gaen spreken.

Den grooten ijuer ende welsprekentheyt van d'eerste⁺ Patres in't woordt Godts te verkondighen, hadde sulck

+ Ampt vande Societeyt. Paul. III. & Gregor XIII. in Bulla conf. Societ.

+ Vruchten der predikatien

[p. 216]

⁺een toe-loop in Spaignen, dat namentlijck den H. Ignatius ghenoodtsaeckt is gheweest het volck buyten de kercke op de velden te leyden, om plaetse te vinden voor de toe-hoorders. Sy hebben binnen Roomen neffens andere goede ghewoonten eerst inghebraght de sermoonen op de Sondaghen ende Heyligh-daghen, die oft heel vervallen, oft voor dien tijdt weynigh in't ghebruyck waeren. Hen zijn naeghevolght vele beroemde predikanten: in Italien⁺ P. Palmius, Gagliardus, Landinus, ende meer andere, soo krachtigh in't beweghen vande herten der sondaeren, datter sommighe tusschen beyden in vollen sermoon met luyder stemme tot den predikant uytriepen: Ick ben't die ghesondight hebbe, ick beloue my te beteren. Eene selsaeme sake ⁺isser ghebeurt door P. Landinus te Corregio. Daer was sulck een tweedraght ende oproer onder d'inwoonders, datter daghelijcks vele vermoort wierden: om den welcken neder te legghen, den Hertoghe van Ferraren ende andere Heeren langhen tijdt te vergheefs ghearbeydt hadden, tot dat P. Landinus met grooten ijver op den stoel der waerheydt begonst heeft te donderen, en door Godts ingheuen sich verstout een vande bel-hamels met naeme Ioannes Corsus te noemen: den welcken niet langher konnende wederstaen aen den gheweldighen gheest des predikants, wierp op staenden voet sijn rapier van hem, ende viel op sijne knien, roepende, Vrede ô borghers, vrede: nae welcke stemme al die daer teghenwoordigh waeren, riepen stracks, Vrede, vrede; en hebben malckanderen inde kercke de handt ghegheuen, ende met traenende ooghen omhelst.

⁺In Spaignen zijn niet min vermaert gheweest P. Araoz, Madridius ende Strada, als oock Bartadius in Portugael. Madridius was soo vierigh, dat hy oock de steenen scheen te konnen vermorwen. Strada noch maer twintigh jaren oudt,

+ van sinte Ignatius,

+ P. Palmius, P. Gagliardus,

+ P. Landinus,

+ P. Araoz.
P. Madridius,
P. Strada,

[p. 217]

heeft onder-tusschen met de sermoonen van eenen Vasten alleen, meer dan hondert persoonen tot verscheyden Religien ghetrocken; inghelijcks Barradius: soo dat nu de⁺ cloosters te kleyn wierden om de menighte van die uyt de wereldt vertrocken. Wat Pater Ribadeneira te Louen ghedaen⁺ heeft, ter wijle hy door versoeck van den Cancellier en den Rectoor der Vniuersiteyt in S. Michiels kercke predickte, gaf te kennen een predikant van S. Dominicus Orden, die vanden stoel ghingh, ende alle sijne toe-hoorders derwaerts leydde, met eene heerlijcke ghetuyghenisse, datse daer meer als door sijn sermoon souden beweeght worden.

Dat de ketterije heel Vranckrijck niet en heeft vermeestert, magh men aen P. Edmundus Augerius toeschrijven.⁺ Desen predikant hadde ghemeynlijck twintigh duysent toe-hoorders, ende heeft over de veertigh duysent menschen tot het Catholijck gheloove bekeert. Eenen anderen P. Edmundus isser in Enghelandt gheweest, met⁺ toe-naem Campianus: die noch een kindt van twaelf jaren wesende, om sijn bevallijcke uytsprake onder alle de jonckheydt van Londen verkoren is gheweest, om een lof-reden voor de Princesse Maria in den aenvangh haers rijcks te doen. Hy trock de herten van alle die hem hoorden, oock vande Coninghinne Elisabeth, die met eene sijne reden soo ghedreuen wierdt tot sijne jonste, datse hem met de belofte van groote ghiften, ghesocht heeft aen haeren kant te trecken. Selfs sijnen verrader Eliottus, die hem gheveynsdelijck onder de Catholijcke ghevoeyert hadde, heeft hy door de kracht van sijne woorden de tranen uyt d'ooghen doen springhen, ten tijde vande laetste predikatie, inde welcke hy ghevanghen wierdt ende gheleydt nae dien heerlijcken strijdt, die hy nae der handt als

+ P. Barradius,

+ P. Ribadeneira,

+ P. Augerius,

+ P. Campianus,

[p. 218]

een glorieus Martelaer Christi voor het gelooue heeft uytghestaen.

Onder de predikanten die van groote Heeren versocht⁺ zijn gheweest, was P. Canisius in groote weerde by den Keyser Ferdinandus, ende den Beyer-Vorst Albertus. In Spaignen wierden vande Coninghen groot gheacht, Pater Ioannes Hieronymus, Gaspar Sanchez, ende nu on-langhs Hieronymus Florentia. Van P. Padilla ghetuyghde Philippus⁺ den II. nae dat hy in sijne Coninghlijcke capelle gepredickt hadde, dat het deughdelijck wesen van den man alleen hem eene treffelijcke predikatie docht te zijn. In Vranckrijck, behalven P. Augerius (vanden welcken wy nu ghesproken hebben, ende die aen de Coninghen Carolus den IX. ende Henricus den III. seer aenghenaem was) is onder de Hoofsche Predikanten Pater Coton⁺ met noch meer andere seer vermaert gheweest; ghelijck oock P. Scarga by de Coninghen van Polen Stephanus ende Sigismundus.

Het soude te langh vallen alles voor te houden, wat dies aengaet; ghemerckt daer bykans gheen Hof in Christenriick en is, of onse predikanten en wordender mede gehoort, noch gheene plaetse of sy hebbender groote vruchten ghedaen. 'tIs somwijlen ghebeurt datse door een sermoon dry-duysent menschen tot de biechte beweeght hebben.⁺ P. Ramirius heeft te Valentien van dertigh courtisanen, die hem ghelijckelijck hoorden, de twee-en-twintigh bekeert. Noch meer heeft P. Madridius t'Alcala ghedaen: want op sekeren dagh daer toe ghestelt, prekende aen eene groote vergaderinghe van lichte vrouwen, heeftse alle-gader tot eene toe uyt de vuyligheydt van haere sonden ghetrocken. Wat vruchten P. Barzaeus een Nederlander, uyt⁺ Zeelandt gheboortigh, t'Ormus in Persien, ende te Goa

+ P. Canisius,

+ P. Padilla,

+ P. Coton,

+ P. Ramirius,

+ P. Barzaeus.

[p. 219]

in Indien met sijne predikatien voort-ghebraght heeft, hoe veel duysent sielen ghewonnen, is onghelooffelijck. Hy predickte daghelijcks verscheyden reysen op verscheyden plaetsen, in kercken, op straeten, in schepen, aen soldaeten, matroosen, ghevanghene, slaven, borghers. Sijnen ijuer en arbeydt was onuytsprekelijck, maer de vruchten niet min: besonder als hy 'svrijdaeghs inde Vasten de passie Christi uytleyde, met sekere vertooninghe, ghelijck wy nu ter tijdt oock doen met groote deuotie des volcks in ons Duyts-Neder-landt: want alsdan scheen hy alle herten nae sijnen wille te draeyen, ende braght soo ouervloedighen oogst van sielen inde schuere des Heeren, niet offer eenen werck-man alleen, maer de heele Societeyt vele iaeren mede besigh gheweest hadde.