De jacht

(1988)–Durk van der Ploeg– rechtenstatus


42. Op in ljochte dei yn maart komt de hege houten wein fan 'e gemeente oer Ealsum, mei dêrop de kisten fan 'e needslachting. Te Wetsens binne de Dútsers mei de auto op in pear hokkelingen flein en dêr meie de Ealsumers har sêd oan ite. Op dy kisten sitte in bleke jongfeint, dy't meiriidt fan de distribúsjetsjinst en de needslachter fan 'e Reidswâl mei in bluodrich skoatsfel. Eatse Sigaar út 'e Kouwen tysket as fuorman op in pear liders fan boppelâners om. En wa fytst dêr efter de wein oan? Lútsen. Alhiel yn 't swarte pak folget er de wein as in deabidder it lyk. Midden yn 'e buorren bliuwt de wein stean op it eintsje klinkertdyk. Dêr heakket Eatse út, lit de hynders yn 'e berm frette en slacht mei de bel troch de loft. Elk kin hearre dat der fleis te keap is tsjin sliterspriis. Mar it feintsje fan 'e distribúsje sil wol yn 'e gaten hâlde dat de lju har der net oan ferite. De needslachter docht de kisten iepen en de jonge fan 'e distribúsje iepent syn kantoar op in taffeltsje njonken de wein. De Ealsumer froulju reppe har as hinnen nei it foer. Elk komt mei pannen, skaaltsjes en kûmkes oansetten. Der is reau en rêding te min. Eatse set de skealjen op it foa kret en waacht de pûnen fleis út. Moaie lapen en feilen en bellen, al neidat it útkomt. Elk sjocht mei stille bewûndering, ferwûndering of ôfkear nei Lútsen, dy't op in distânsje fan 'e wein ôf stiet te sjen. Strak yn 't swarte lekken en in hege swarte pet op 'e holle. Der is net ien dy't in sprek tsjin him seit. Lútsen stiet as in roerleaze pottekiker mei de fyts oan 'e hân. As wol er him oan it folk sjen litte. Sûnt dy dei hat elk it oer Swarte Lútsen. Sûnt er dat unifoarm oan hat, sjogge se him faker yn 'e buorren. Soms mei Veldstra dat elk mient dat Lútsen ek al by de plysje is. Mar faker
[pagina 202]
sjogge se him mei syn kornuten Holwerda, Aldert de Graaf of NSB'ers út oare gemeenten dy't hantlangje foar de tsjinst foar de lânwacht. Dat is yn 1943. It sil net salang duorje, dan sille de minsken witte hokker praktiken Lútsen en syn maten der op nei hâlde yn harren nije funksje. Op in middei sjocht Hinke se oer de púnreed fytsen. Trije man. Op 'e Heabrêge bliuwe se stean. Dêr sykje se mei fjirrekikers it fjild ôf. Hinke is bang dat se har ek yn 'e kiker krije sille en dûkt hastich yn it gonkje. Dêrwei folget se de aksje fan de mannen troch it gongsrútsje. Se stiet tûzen noeden út, want Former is mei de skou fuort en hat it gewear meinommen. Hoe faak hat se net tsjin him sein dat er it ding fuort dwaan moat ‘Donderje it yn 'e feart,’ hie se roppen. ‘Ik hâld myn wapen,’ hie er sein. ‘Dan sil ik der sels mei rêde,’ hie Hinke drige. ‘Wat moat ik sûnder gewear?’ ‘Do rinst tsjin 'e lampe.’ ‘It is myn lêste rêdmiddel.’ ‘It wurdt dyn dea.’ ‘As de need oan 'e man komt.’ At se him der mei trappearje, sil er ies foar harren wêze. Se sjocht de mannen op 'e fytsen stappen en as fûgels fan 'e skeante fan 'e Heabrêge yn it fjild delstriken. De lange swarte flippen fan 'e oerjassen slagge har as wjokken boppe de hollen. Oer it binnenpaad geane se troch de Marren oplïltsjebuorren oan. Dêr sille se wol oer de Alde Peazens gean, tinkt Hinke, en dan troch it Miedein en it Staplan yn 'e gaten hâlde. As Hinke de mannen út it each ferliest efter de bosk fan Manus, klaut se by de ljerre op en stiet op 'e souder foar it dakfinster te koekeloeren. Mar hoe't har eagen ek sykje, se sjocht de mannen net wer. Der komt in lichte dize oer it fjild. Mei in hert fol twivel lit se har wer nei ûnderen sakje. Wat kin se oars dwaan as wachtsje en mar hoopje dat it goed ôfrinne sil. Hoe faak hat se Former net warskôge, hat er ophâlde moat mei dat gewear. Op in dei, doe't er syn nocht hie fan dat geëamel hat er in gat groeven ûnder de gongskast en dêr mei in bekistinkje plak makke foar it gewear.‘Dêr sil net ien it fine,’ hie er sein. ‘Do spilest mei dyn libben en mines der by.’ Se hat him fierder gewurde litten. Se wit wol dat er net tajaan sil. Mar alle kearen wer stiet se der deadseangsten om út. Lútsen wit dat er in gewear hat en dat it noait ynlevere waard. Se hat gjin rêst no't er mei dat ding ûnder de bûkdelling de feart út is.
[pagina 203]
Alle winters wer strûpt it Staplân efter Barwegen der ûnder. Mar yn 'e winter fan '43 komt der safolle wetter, dat Former de skou der oerhelje kin. Oare jierren begjint er hjir meastentiids mei it maitiidsfiskjen, en set de fûken skean op 'e bûtlânssleatten. Soms baait er by in sêfte neiwinter begjin maart al mei de ljisklearzens oan de sleatten del om de fûken teplak te krijen. Dat smyt soms in moaie brout fisk op. De lju ite langer alles. Dat alles wat libbet giet mei. Troch de oarloch is it mei it meallen op lezumasyl yn 'e war rekke. It hat fan it Staplân in grutte mar makke. It stiet blank oan 'e syldyk fan Bierrum ta. Dêr set Former yn maart in pear kearnetten mei in moai protte fûken út. Om Former mealle se op Iezumasyl nea wer in drip wetter út. As er de fûken teplak hat, of as de boel fandele is, jout er him oer oan 'e jacht. Soms binne der kloften wylde einen. Dan hellet hy it gewear ûnder de bûkdelling wei en giet op 'e rêch yn 'e boat lizzen. Men kin nea witte oft sa'n dei it mes fan twa kanten snije wol. Hy lit him mar wat driuwe, want der moat gjin aksje by. Okky wurdt dan wolris ûngeduldich, mar dy moat him ek deljaan en mei de kop ûnder de boatrâne bliuwe. As der dan fûgels oerkomme sjit er se lizzendeweis en bliuwt moai op 'e rêch yn 'e boat lizzen. Dan floept Okky oer board en klaut nei de proai ta. Soms wol trije patrizen yn ien skot, want mei safolle skuorde greide tilt it op fan dy bisten. Former wit wol dat elk skot in aventoer is, want it lûd draacht fier oer sa'n wetterflakte. Mar as wolle se fan Hantumhuzen ôf of út Nijewier wei mei de kikers oer it ûnderstrûpte lân sjen, se sjogge oars neat as in lege boat, en miskien in hûntsje dat troch it wetter klaut. Sa komt Former gauris thús mei in moai protte fisk en meastentiids ek noch wat wyld. It is dan al te let om der jûns noch mei nei Dokkum, fanwegen de spertiid. Dan moat Hinke der de oare deis meinei Jongsma. Dyselde deis is Former al yntiids werom. Hinke sjocht him de feart delkommen. It hert slacht har yn 'e kiel. Se wit net oft it no fan spanning is of fan blidens. Se lit neat skine. Der binne genôch wurden f allen. Fan 'e wâl ôf sjocht se hoe't er de beun leget yn 'e kear. Der stiet gâns stroom yn'e feart. ‘Noch in pear dagen, dan is it wetter fuort,’ seit Former. ‘Dan is 't út mei ús knyntsjedagen en steane de fûken droech.’ Hy smyt trije tsjillings oer de hoksflier, lytse glêde fûgels, dy't glimme yn 'e fear. Hinke ropt dat se ite moatte en Former giet yn 'e hûs. Se hawwe it iten noch mar krekt op, dan wurdt der by harren op 'e ruten slein. Hinke fertinkt de bern fan de Brúnjes derfan en fiert it gerdyn
[pagina 204]
fansiden. As in snoek sa sjit se werom yn 'e keamer. Se sjocht in grutte holle efter it glês. ‘Der is ien,’ seit se kjel. ‘Fansels is dêr ien,’ seit Former ‘Koest wol in kwea gewisse ha.’ ‘Wêr hast it gewear?’ ‘Do moatst net sa oerstjoer.’ ‘Ik bestjer it nochris om dat gewear.’ Se hearre bûtendoar grommeljen. ‘Wêr hast it?’ snaut Hinke. Der wurdt nochris op 'e ruten slein en dan seit immen ‘De fertsjustering dooch net.’ ‘Wy ha de gerdinen goed ticht,’ seit Hinke mei in teknypt lûd, en har eagen strielje eangst út. Former kriget de stoarmlampe, stekt de brân der yn en giet nei efteren. Der ropt immen oan 'e klink fan 'e doar. Der komme hurde fuotstappen om hûs hinne. Sa't Former yn 't hok komt stiet Lútsen dêr mei Bearn Holwerda en in frjemd persoan. Alle trije yn lange swarte jassen en grutte swarte petten op 'e holle. De kleppen blinke yn it lampeljocht. ‘Jim fertsjustering doocht net,’ seit Lútsen strang. Hinke knikt bang. ‘Dat moat dalik ynoarder, oars sille der maatregels troffen wurde,’ ferfettet Lútsen. ‘Wy ha de gerdinen oars goed ticht,’ seit Former. ‘It skynt troch,’ seit Holwerda. ‘It binne mar tinne gerdinen,’ seit Hinke as wol se har ûntskuldigje. ‘Dan dogge jim it Ijocht mar út,’ gebiedt Holwerda. ‘As it by in twadde kontrôle net ynoarder is, wurde der maatregels troffen.’ Dan docht Lútsen dryst in stap nei foaren en wiist nei de einen, dy't yn it brede skaad efter Former lizze. ‘Hoe bisto oan dy einen kommen?’ ‘Dy hie 'k yn 'e fûken,’ liicht Former. ‘Ik tocht dat dy allinne foar de fisk wiene,’ seit Holwerda wantrouwich. ‘Guon tsjillings sile der út nijsgjirrigens yn en wurde kjel at it al te let is. Yn in skrikkerige opflecht reitsje se it net, en fleane har yn 'e sûs.’ ‘En dat by trijen tagelyk?,’ freget Holwerda gnyskjend. ‘Twa sieten yn 'e fûken en de tredde siet yn 't kearnet.’ De mannen grommelje wat oer it ferhaal fan Former. De frjemdling pakt ien fan 'e einen op en plôket wat yn 'e fear. Der sit bluodrigens
[pagina 205]
oan. ‘Dat wiist op hagel,’ seit er, en hâldt Former it bist foar de noas. ‘Unmooglik,’ seit Former. ‘It bist hat him stikken flein op in hoep. En at se dan noch net dea binne, rêd ik der sels mei.’ De man smyt de tsjilling oer de hoksflier en grommelt ûnleauwich ‘Fiskerslatyn.’ De gleone siken fan 'e manlju driuwe as wolkjes troch it hok. ‘Jo wurde yn 'e gaten hâlden,’ seit Holwerda. ‘In oare kear litte wy it útsykje.’ Se klauwe yn it pikketsjuster om 'e fytsen. Even gûnzet de knypkat. Former wol noch byljochtsje, mar se snauwe dat er de lampe binnendoar hâlde moat. De fytsen rattelje oer de reed. Koart dêrop reitsje se it ferhurde paad bjuster en plaskje yn 'e drek om. Former stiet it spul mei in útbliesde lampe nei te sjen. Hy kin neat gewaar wurde yn it tsjuster. Mar in ein fierderop heart er dat se de fytsen tsjin de izeren hikke sette. Hinke stiet efter him te triljen en freget skitende benaud ‘Wêr binne se?’ ‘Moatst net sa oerstjoer dwaan.’ ‘Hoe moat it mei ús gerdinen?’ ‘Hingje de Dokkumer Krante der mar foar. Ast de kranten fan ôfrûne freed nimst, hast ek noch in moaie foto fan Geelkerken yn 'e keamer. As it dêr noch trochhinne skynt sil ik de mannen even sjen litte, dat sels it byld fan harren lieder by ús it ljocht net opkeare kin. Hinke klaut alles by elkoar om de gerdinen oan elkoar te krijen en bespjeldet dat mei âlde kranten. Former hantlanget en lêst lûdop fan 'e krante fan 5 maart 1943: Van Geelkerken bezoekt Dokkum. Gistermiddag was het in Dokkum ongewoon druk. Drommen menschen hadden zich opgesteld in de nabijheid van het gemeentehuis, van welks toren de oranje-blanje-bleu-vlag wapperde. Omstreeks twee uur marcheerde de Jeugdstorm (Streek Leeuwarden en Streek Dokkum) naar het centrum der stad. Door middel van een luidspreker-installatie werd vroolijke marschmuziek ten gehore gebracht. Dat wie mei it yn gebrûk nimmen fan it NSB-kantoarke op 'e Suupmerk. Dêr sil Lútsen de lekkens útdiele as sjef de buro, ha 'k heard.’ ‘Lútsen is it kopstik fan de partij oan 't wurden.’ ‘Moatst net sa heech by op sjen.’ ‘Lútsen rêdt it, tink ris om myn sizzen,’ falt Hinke út. ‘It is in lûs.’ ‘Do kinst der mar rekken mei hâlde. Hjoed of moarn hat er dy yn 'e skjirre.’
[pagina 206]
‘Bist no noch net los fan dy fint? Wolst my bang prate foar dat stik ûngelok, dy ferrieder, dy't in minskelibben op syn gewisse hat? No ja, gewisse...’ ‘Begrypst no noch net dat ik it bestjer om dat gewear?’ ‘Dêr kamen se hielendal net om.’ ‘Mar dy tsjillings hiene dy moai ferrifelje kinnen.’ ‘Wat soene dy swartjannen foar ferstân ha fan in skot hagel?’ ‘In oare kear litte se it útsykje en dan bist der by.’ ‘Dêr fine wy ek wol wer wat op.’ ‘Do bist roekeleas. Mienst dat alles nei dyn pipen dûnset. Do rinst tsjin 'e lampe. Hjoed of moarn stiet de SD hjir foar de doar. Se helje it hiele hûs oer 'e kop. At se it gewear fine, kinst wol tekenje.’ ‘Dat gewear fine se net yn 'e skûlkast.’ ‘Mar se hoege net te sykjen. Se witte datst it hast, omdat it noait ynlevere is. Hjoed of moarn hearre se dy sjitten of se fine it yn 'e boat.’ ‘Do litst dy bang meitsje fan dy Lútsen.’ ‘Leau my, dy wachtet syn dei ôf.’ ‘Hy kin ús neat meitsje, dat gewear fine se net.’ ‘Mar do sjitst der mei.’ ‘Ik sjit sa lang ik munysje ha.’ ‘Ik donderje de boel nochris yn 'e feart.’ ‘Do drigest mar,’ seit Former, dy't wer foar de gerdinen stean giet en lêst: ‘Sovjets by Isjoem over de Donetz teruggeworpen. De swetsers. Dy moffen stjerre dêr as rotten yn Ruslân.’ ‘Dat koene wy ek wol dwaan,’ ropt Hinke en wiist mei de finger op 'e opspjelde krante oan: De hooikist bewaart de warmte, maakt er een nuttig gebruik van.’ ‘Moatte wy no tenei alle jûnen nei dy nazi-propaganda sjen?’ ‘Wy hingje der alle jûnen wer in oar stikje krante foar.’ ‘Ik bin oars krekt fan doel om dy rommel op te sizzen.’ ‘Dan witte wy neat mear fan wat der yn 'e wrâld omgiet.’ ‘Dat witst mei de krante noch minder. Dy Dútse Wehrmachtberjochten stiet gjin wier wurd yn.’ ‘Wat wolst dan?’ ‘In radio. Dan kinst de Ingelske sinder hearre. Radio Oranje.’ ‘Wêr wolst dy ha?’ ‘Op 'e souder.’ ‘En at se dat ding fine?’ ‘Do moatst net sa skitende benaud wêze. Dan hast ommers gjin libben.’

Vorige Volgende

42.