De jacht

[p. 136]

27.

‘Rinne,’ keft de bewaker.

Lútsen sjocht omheech. Der jeie wolkens oer. It wol reine. Hy wol dat it spielt. Salang at er hjir sit, hat er nea wer in spat wetter field. De wyn gûnzet oer de muorren fan it gebou. Der falle ferdwaalde bledsjes op it plein.

‘Ik stjer hjir,’ seit er.

Net ien dy't it heart. De bewaker jout him in dúst.

‘Ferklûmest,’ seit er.

Ferklûmje, tinkt er. Oars ha se ek noait safolle noed foar him stien. Yn it Bûtenfjild ha se by dit waar wol op 'e râne fan 'e pream sitten te iten. Dan moast er hastich wêze om it tusken twa buien te beslokken. In knipperke op in izeren lorry mei de beswitte bealch. Yn 'e wurkferskaffing hie alles kind. Mar no't er hjir sit mei er net iens stil nei de loft stean te sjen. Kloatsekken binne it. Grutte kloatsekken. Hy is kiezzich. Wêr bemuoie se har mei.

Hy kriget wer in dúst en wurdt fan syn plak stompt. Hy rint, mar ferset syn fuotten mei tsjinsin. Hy snúft de kâlde lucht djip yn 'e longen. Ik bin hjir om te luchtsjen. Dan moat ik safolle mooglik frisse lucht mei yn 'e hûs nimme. Hy stapt mei de maten it binnenplein yn 't rûn. Lútsen rint út 'e pas. Hy sloft ûnwillich. Hy kôget op syn ferwiten oan 'e bewakers.

‘Moatst gewoan meirinne,’ seit syn maat.

‘Net seure,’ seit wer in oaren. ‘Rinne. Kinst dyn fuotten hjir ris útskoppe. Moatst wat dwaan foar dyn sûnens.’

Lútsen stapt út 'e rige en bliuwt ûnferskillich ûnder de bûtenmuorre stean. Ut 'e fierte kin er it lawaai fan 'e stêd hearre: auto's, hynders en karren. Ien fan de maten fertelt in mop. It laitsjen is oer it hiele plein te hearren. Lútsen stumet. Syn eagen folgje de spûnzige wolken.

De bewakers sette it op in sêft sin en dangelje nei de útgong. Se steane by de doar te wachtsjen oant it tiid is. Se sjogge op harren horloazjes, as binne se ûngeduldich. Se wolle nei hûs, nei moeke de frou. In kwestje fan minuten. Hoe ivige lang duorje dy lêste minuten. Der falt in grut skaad oer it plein. Alles wurdt tsjuster, as sil it begjinne te reinen. Simmerdeis sil it der moai wêze kinne, as de sinne djip tusken de muorren op it plein skynt. Mar no, mei in kâlde loft boppe fealgrize muorren en in griis tegelplein, dêr moat in minske mistreastich fan wurde.

De bewakers jouwe it sinjaal. Se blaffe en basse tsjin de efterbliuwers. De finzenen stelle har op foar de útgong fan it plein. Guon steane te

[p. 137]

gapjen. Der slacht harren in waarme wâlm fan 'e mûlen. De jonges dy't oanientriedwei om it plein rûn ha, hymje. Mar de measten sjogge foar har del. Mar in pear dy't omheech sjogge yn dat wide gat nei de frijheid, boppe de muorren en dakken út.

Se skowe nei binnen. De lange, swarte gong yn. De bewaker mei de kaaien as lêste. De doarren slagge efter har ticht. It klikken fan 'e doar wjerkeatst aaklik troch de hege, holle gongen. Alle dagen wer itselde. Nea sil hy der oan wenne.

Yn 'e sel jout Lútsen him wer del op 'e houten stoel njonken it keale stielen bêd. Alle kearen as er luchte is, is er yn 'e wille en wâdzje tsjin de doarren oan. Yn it begjin hat er dat faak dien. Krekt salang skoppe oant der in bewaker kaam, dy't him kalmearje moast. Soms hie er alles wol fynskoppe wollen. It hat nea wat úthelle. Der wie net iens in skras fan efterbleaun op 'e doar. Syn opstânigens is stadichoan saksearre. In gefoel fan machtleazens is baas oer him wurden. Murf ha se him krige.

‘Sa giet it mei ús allegear,’ hat in jonge by it luchtsjen sein. Allegear binne se hjir gelyk. De oaren ha wurk. Guon ha der om frege, omdat se de muorren net om har hinne ferneare kinne. Lútsen net. Hy hat it ferdomd. Hy hat de sel keazen, ynstee fan in hiele dei knipers ynelkoar stekke of pûdsjeplakke. Der komt hjir gjin ein oan 'e dagen. It is amper ljocht yn 'e sel. It is in lytse, kille wrâld, dêr't er yn fêst groeid is. Soms tinkt er wolris, dat der in tiid komt dat hy der net wer út wol. Dat er dizze besletten romte net wer misse kin. Dat de wide wrâld en al syn frijheden him bang meitsje. No al, as de bewakers komme om him te heijen foar in healoerke luchtsjen, komme se him oer 't mad. Hy wol net mear tusken oare minsken. Leafst wol er him alhiel ôfsûnderje. Soms komme se om him op te heljen. Dan wurdt er nei de ferdivedaasjeseale brocht. De oanpassingsbyienkomsten. Dêr moat er tusken de oare finzenen sitte oan in taffeltsje om net gek te wurden. Guon sitte dêr te skaken of te damjen. Oaren fermeitsje har mei in biljert. Net ien mei him folslein ôfsûnderje. Nimmen mei feriensumje. Lútsen docht nearne oan mei. De oaren narje him wolris. De klûzner neame se him. It kin Lútsen neat skele. Hy hat tiid om nei te tinken. Hy hat gjin langst mear nei de frijheid. Hy hat gjin idealen mear, lykas froeger. Hy wol net werom nei Ealsum.

As krûpe him wjirms troch de kop. Soms tinkt er dat er gek wurde sil. Hy hat it ek tsjin dokter sein. Net ien wurdt gek at er dat sels wol, sei dokter. Hy jout him del op 'e stielen auping. Hy wurdt kâld oant yn syn harsens. Der komme him bange en kâlde dreamen foar. Hy moat gûle,

[p. 138]

mar kin it net. De kiel wurdt him tichtknypt. Der komt him in pine yn 'e wangbonken. Opkroppe fertriet, prangjen, ûnmacht en fjochtsjen tsjin it ferlies fan al syn idealen. Mei syn hannen befielt er syn meager lichem. Hy fielt him slop. Se sille him net herkenne. Elk sil him fergetten wêze. Soms ferfalt er yn in djippe mismoedigens. Dan wurdt alles tsjuster. Dan kin it him neat mear skele dat er net fierder libbet. Leafst wol hy der dan net mear wêze. Dea, fergetten, ferrotte. Hoe faak hat er yn sa'n rite net yn him omgean litten der in ein oan te meitsjen. Hy wit dat er dêrta net fernuftich genôch is. Ik moat de moed ha om der út te stappen. Dêr bin ik te lef foar. Dat iene stikje loft, dêr't er soms nei opsjocht, dat kin him gek meitsje, omdat er tusken de muorren gjin kant útkin. De muorren ha him leard te berêsten. Mar hy wol net berêste. Hy wol fjochtsje, as er dêrta mar de krêft en de moed ha soe. De auping is wreed oan 'e rêch. Der komt in dokter dy't him yn 'e eagen sjocht. It binne waarme hannen dy't er oan syn holle fielt, mar se nimme de ferlittenens net wei.

Op in jûn sit er oeren lang mei in stikje papier by it taffeltsje, mei it doel wat op te skriuwen. It papier, in driigjend wyt flak, dêr't er gjin wurd oan kwyt kin. Hy wol wat opskriuwe foar heit en mem. Der komme him safolle dingen yn 't sin, mar hy kin der gjin foarm foar fine. Yn syn gedachten is er thús. Dat stik papier foar him, it liket yn dat bleke ljocht wol in gat nei de frijheid. Dêr allinne kin er him even ferskûlje foar de wierheid. Op dat wite flak kin er him even ferpleatse yn in oare wrâld: Ealsum, heit en mem. Dan stiet it him wer helder foar de geast: it hiem, de keamer mei de stuollen foar it bedsket en jûns it sûzjen fan 'e lampe. Unwennigens, hat dokter sein. Dêr is neat oan te dwaan. Hy sil syn straf wol útsitte moatte. Mar dy bylden fan thús kinne him sa weak meitsje, dat er gûlt sûnder triennen. Dan kin er him foar himsels skamje. Hy wol sa lyts net wêze. Hy wol net dat se him sa fel brutsen ha, dat er gjin sels mear is. Mei de pinne op it papier besiket er ûnder wurden te bringen wat er heit en mem skriuwe sil. Do hast in moaie hân fan skriuwen, hat mem sein, doe wie er noch mar in jonkje. En letter op 'e kweek. Do hast in fêste hân. In skoalmastershân. Syn hân trillet. Hy kin gjin letter op papier krije.

Guon dagen kin dy mankelikens en weemoed fan him ôffalle. Dan fielt er him sterk. Dan sjocht er út nei de dei dat er frij komt. Syn tiid sil noch komme. Hoe faak ha syn maten fan de NSB it net tsjin him sein: Wy moatte tiid dwaan. Geduld ha. Dy wurden fan Ferkranus: Wy kenne gjin slachtoffers, dat hat er him goed yn it ear knope. Dêr kin er him

[p. 139]

sterk mei meitsje. Dan komt der wer wat fan dy âlde striidfeardigens oer him. Hy sil de kop opstekke as er wer frij komt. Der sil foar him in plak wêze yn de maatskippij. Dat ha syn kammeraten him tasein. Der is in pak iepen foar dy. Der leit in takomst iepen.

Lútsen syn gemoed is as it waar. Samar kin er wer lytsman wêze en sit er brutsen foar him út te stoarjen. Dan komme de muorren wer op him ôf. De wrâld en alle idealen dy't dêrmei mank geane kinne him dan neat mear skele. Yn dy twaslachtigens sit er op in winterdei, as it ljocht kâld en wyt nei binnen falt, wer mei it stik papier foar him. Hoe faak is er no al begûn mei in brief nei hûs? Sinnen dy't er wer trochskrast hat, omdat hy der gjin ferfolch op fine kin. Se hoege net te witten hoe't er yn 'e knoei sit. Hy lêst de skraste wurden op 'e muorre. De striid fan syn foargongers. De âldelju ha in pear kear by him west. Yn 'e ljochte seale hiene se wat ûnwennich tsjin elkoar oer sitten. As hiene se elkoar neat te sizzen hân. Mem wie kjel wurden. Se hie sein dat er bleek en meager wie. Mar at se de sel ris seagen. De neakene brits, dêr't er moarns om sân oere it matras fan ynleverje moat. It keale houten taffeltsje, dêr't krekt in skriuwblok op lizze kin. At se ris wisten dat de kjeld fan de stiennen flier him jûns yn 'e hoksen oplûkt. Mar dat wol er net skriuwe. Ik wol net kleie. Nimmen sil witte dat er hjir yn 'e nederklits sit. Dat er him leafst opslút en mei himsels wêze wol. Al hoe't de direkteur ek oanhâldt mei te sizzen, dat er him der by jaan moat. Hy kin net skriuwe dat er in hekel oan 'e minsken krige hat. Ek syn maten fan de NSB kin er mar amper ferneare. Moaie praatsjes ha se him foarhâlden. Se ha sein dat er de moed mar net sakje litte moat. Der sil aanst wurk wêze. Der is noch safolle te dwaan, sei Ferkranus. Us wurk moat feitlik noch begjinne. Mar dy mannen hat er ek net mear sa heech. Op 'e gearkomsten hie it safolle oars west. Yn 'e frijheid hie er der wol fidúsje yn hân en harren idealen yndronken. Wy ha aanst in plak foar dy iepen as blokkolporteur, sei Ferkranus. As it dy goed ôfgiet krigest in hiel rayon. Wy bouwe oan ús organisaasje. Ast yn april takom jier frij komst, kinst dalik oan 'e slach. Och sokke moaie beloften. Soms kin dy hiele NSB him gjin bliksem mear skele. Alles wat er yn syn koarte bestean ûndernommen hat, is mislearre. Hoe sil it dan samar goed gean as er wer frij komt? Sil er dan yn in oare wrâld telâne komme? Elk sil him skouderje. Se sille him net iens mear mei de kont oansjen wolle. Dy fijânichheid kin him no al slim pleagje. It kin him sa bang meitsje dat it nachts by him op bêd komt. Dan leit er oant yn 'e iere moarn te wrotten en kriget gjin wink yn 'e eagen. Om sân oere stiet de bewaker wer foar de seldoar, stekt de

[p. 140]

kaaien yn it slot: dat ferskriklike momint fan wer in nije dei. Hy nimt de matras mei, dy't er yn it tsjustere hok oan 'e oare kant fan 'e gong nukt. Yn in kûmke wetter mei er him dan waskje. Binnen fiif minuten wurdt it wetter mei de handoek wer ophelle. Der stiet in pantsje mei iten klear op it taffeltsje. Dan stiet er noch huverich fan 'e nacht yn it skiere moarnsljocht, dat treiterjend stadich opblinkt tsjin de beskraste sydmuorre. It sil pas wer weistjerre op it stuit dat de dei foarby is. De lange jûn begjint as der in sparpit heech yn 'e sel begjint te gloeien. Ljocht dat him wurch makket. Dan kin er net mear tinke en sit er doelleas nei de muorre te stoarjen, dêr't safolle foargongers de nammen kurven ha fan wa't it meast ta har ferbylding sprieken.