De jacht

[p. 66]

13.

Noch gjin fjirtsjin dagen letter stiet Lútsen op in moarn yn it earste deiljocht al efter Dyksharne yn 'e Peazenser polder. Dêr set hy de fyts tsjin 'e hikke en klaut by de seedyk op.

Hy eaget wat ûnwennich oer de skiere kwelder, dêr't wat fûgelguod warber is. Boppe see hinget in lichte moarnsdize. Wer heart er de wurden dy't syn mem him dy moarns, doe't er yn neare nacht de reed út fytste, neiroppen hat ‘Do moatst wat moedichop, it is gjin hingjen.’

Se hat him de doar út prate moatten. It slyk. It is it meast fernederjende dat se him oandwaan kinne. En dat foar ien kear acht hurde gûnen wyks. Dêr mei er dan de fûst foar byelkoar knipe.

‘De âlderdomsrinte fan 'e âlden is der yn ferrekkene,’ sei Van Dyk fan it gemeentehûs.

Lútsen hie him wol oanfleane wollen. ‘Ik arbeidzje der foar,’ hie er sein.

‘It is gjin lean,’ sei Van Dyk. ‘It is in útkearing as kostwinner, mar it hoecht net dûbelop.’

Dûbelop, hie de nepert sein. Lútsen hie him wol troch it loket skuorre wold.

‘Jo moatte bliid wêze dat jo oanslach krije.’

‘Bliid wêze mei dizze slavernij,’ hie er roppen.

Doe't Van Dyk drige mei it ynhâlden fan it jild, hie er ynbûn.

Doe't er fan 'e moarn ôfsette, hie er noch tsjin mem sein ‘As ik dit witten hie, wie ik yn Dútslân bleaun.’

Mei dy mismoed hat er him fan hûs jûn en de koartste wei nommen nei see. In frjemde wrâld temjitte.

Under de dyk steane al wat minsken te wachtsjen. Lútsen hâldt him ôfsidich. It moat net lykje dat er him samar oerjout oan dat leger fan slaven. Hy hat syn wjeraksels en dy wol er ek útwierje. Fan 'e dyk ôf sjocht er oer de Langgrousterwei noch mear folk kommen. En fan Peazens ôf komme guon de dyk del belderjen. Allegearre sette se nei de keet, dy't oan 'e foet fan 'e dyk stiet. Lútsen is allinne op 'e krún en harket nei it fiere rûzjen fan 'e see. De boppeloft wurdt helder en wjerspegelt yn it wâd. It docht him tinken oan de reizen nei dyk, dy't er froeger op moaie simmerdagen mei beppe fan Wie makke as er dêr útfanhûze. Dan fytsten se tegearre tusken de nôten troch oer Nes, de Dyksterreed del. Beppe siet sa'n middei mei in wite bûsdoek oer de holle yn 'e skeante fan 'e dyk. Dan mocht er poatsjebaaie yn 'e slinken en moksels

[p. 67]

en seekwabben sykje, dy't as grutte ljochtblauwe eagen yn it slyk dreaunen. Dat slyk is no syn foarlân wurden. Hy rûkt de lucht fan 'e see, it rotsjende wier, dat yn slieren oer de basaltstiennen leit.

De skulpen knappe him ûnder de learzens. Hy ken de ferhalen fan de minsken, dy't foar it wetterskip De Kontribúsje Seediken yn it slyk arbeide hawwe. Hy hat der in ôfskrik fan krigen.

Dizze wrakseling tsjin de see; it is wol hast it lêste wat in minske begeare mei. Dat er dêr sels nochris yn komme soe, dat hat er net tinke kind. En doe't de amtner efter it stimpelloket him ferline wike noch tabetroude dat er ta de útferkarden hearde, wie er net by steat om earnstich te bliuwen. Letter, op reis nei hûs hie er ferslein west en wie it boadskip as in fonnis yn him heakjen bleaun. Thús hiene se besocht him te learen wat mear de fleurige kanten fan it libben te sjen. ‘Der binne slimmer dingen,’ hie syn heit sein. En letter nochris wer ‘It is dyn takomst net.’ Nee, dat soe der wrachtich ek noch by komme moatte. Mar wat is myn takomst dan wol? freget er himsels ôf. Hoe faak hat er de lêste wiken net sein dat er it ferdomt, dat er him net dei oan dei lûklam bealgje wol yn it slyk. Mar is der in oare kar? Hat er oars in kant út kinnen? De ûnmacht pleaget him noch.

Hy is yn 'e wille en lit him by de dyk del glide en fyts nei hûs. Nidich skopt er yn 'e dyk en flokt grouwélich. Mar hoe't er him ek tjirget, in útwei is der net. Wat skruten bejout er him nei de oaren, dy't om 'e keet gearhokje. Swijend nimme se him op. Der binne sterke boerehufters by, jongbazen en âldere manlju, dy't alhiel mei it wurk fergroeid binne. Dêrtusken stiet in skredich feintsje, mei gjin kleur yn 'e wangen en sa smel om 'e kaken, dat it Lútsen om him begruttet.

Peazens slacht healwei sânen. Oer De Band komt de dage oan 'e loft. Der binne in pear yn 'e kloft dy't er fan gesicht ken fan it stimpeljen, mar de measten binne him frjemd. It binne almeast âlde rotten yn it fak, hat er oan it praat begrepen. Wierumers en Peazemers, guon fan de Skâns en Iezumerbuorren. It is oan 'e gong wol te sjen dat it folk is fan 'e seekant, dat wend is yn it slyk te rinnen. De echte slikers falle op mei hannen sa breed as slaaien, dy't oan te lange earms fier oer de broeksbûsen hingje. De koppen ferware fan 'e sinne, wyn en sâlte lucht. Mei de lêste ploech dy't oanspielt, kriget Lútsen in pear bekenden yn it each. Hotse, in fjoerreaden út It Fûgellân, Jouke Botma en Boate Visser, beide fan Wetsens en Eel van der Zee fan it Kleaster Sion. It binne de hikkesluters.

Stadichoan begjinne se har yn de ljisklearzens te wrotten en steane

[p. 68]

even as kikkerts om elkoar hinne te wippen om de konten teplak te krijen.

Dan stapt der in grutte, brede kearel út 'e rûnte, dy't spottend seit ‘As ik it goed begrepen ha binne der hjoed gâns loketklanten. De gemeente hat wer rojaal west. Mar hjir is ark en romte genôch.’

Dat is foar de oaren it sein om oan 'e slach. De measten út 'e kloft stekke mei it ark oer de dyk. Oan de nijkommers dielt de wurkbaas slykboarkes en haakskeppen út en nimt se mei nei de dykskrún. Dêr nimt de putbaas -se neame him de putter- it folk oer. Hy lit se as in keppel skiep efter him oan rinne. Oer de kwelder strûpt it hurde gers harren as bargehier om 'e learzens. De putbaas leit ûnderweis út hoe't it wurk dien wurde moat en wêr't se harren plak fine moatte yn 'e slykfekken. De wiere wrakseling begjint at se har fan 'e hurde laach boereslyk yn 'e opslike drits sakje litte. Se knoffelje oer in rige wrakke seepeallen. Lútsen bliuwt mei it krús heakjen efter in ronge yn in útfretten goarring. Mei mannemacht hise se him los.

At se efter de skerms komme docht de putbaas harren foar, hoe't se de skonken it bêste fersette kinne yn it slyk. De learzens binne as swiere harnassen. Se baaie oant se by it oare folk yn 'e fekken steane. Dêr wurdt harren plak wiisd by de slykarbeiders dy't it klappen fan 'e swipe al kenne. Se moatte mei de slykboar grippelje, dat der yn de fekken tusken de riisdammen breed opsmiten slykekers komme.

As yn in dream stiet Lútsen dêr mei Muonte Gardenier, Piter Groen en Arjen Dykstra. Lútsen stekt as earste graver it slyk út 'e grippel. Dat leit er yn kliemske klobben by Muonte op 'e haakskep. Muonte wipt it wer by Piter op 'e brede bats en dy moat it oer de slykdaam fersmite. Dêrnei bewâdet hy it souskjend ta in platte eker. Alles sûcht en slimpt. Arjen docht it skjinne wurk mei de bats. It is in ferdôvjend kerwei, dat er dy moarns as yn in dream ûndergiet. Allinne as er opsjocht oer it wâd, dêr't de skittering fan it sinneljocht in ûnwennige fleur bringt, wit er wer fan de wrede werklikheid. Dan beseft er wer dat er tenei oan 'e slykboar fêstsit en gjin kant út kin. Wat er salang al freze hat dat him boppe de holle hingje soe, is wierheid wurden. No sil er oan 'e lea ûnderfine wat it is om lân út see te winnen. It liket him doelleas wurk, dêr't gjin begjinnensein oan is. Altyd itselde ritme, fan moandeis oant sneons. Elke kwabbe slyk dy't er by Muonte op 'e skep haakt, as is it in stik fan syn eigen libben dat er weijout. Der wurdt net folle praat. Soms kriezje der seefûgels boppe harren, dy't it op 'e slykwjirms begrepen ha. De dize lûkt op. Op 'e kime binne it Amelâner Oerd en It Skier-

[p. 69]

muontseach te sjen. It is in moaie dei. Suver te moai foar oktober.

It wurdt switten mei dat leabrekkende wurk. De klean komme út en wurde op in droege richel lein. Mar Lútsen wit mar al te goed dat der dagen komme sille, dat se net mear as tefreden ienlingen by elkoar dreaun, harren eigen fonnis foltôgje, mar opstannich oan harsels twivelje sille. At se meikoarten ûnder in skiere hjerstloft steane, en as ferklûme slaven ûnder striemjend waar beskûl by elkoar sykje sille efter in keale riisdaam, of mei in tebrutsen rêch op 'e neakene flakte de slimste buien oer har hinne komme litte moatte, dan sil dit wurk pas de wiere trekken fertoane. De trekken dy't er ken út de ferhalen fan de wetterskipsarbeiders. Of as yn desimber harren de winter op 'e hûd komt en heil en wiete snie har by slanters om 'e earen wiskje. As de loft dêrby sa tichtrint, dat se gjin lân mear sjen kinne. Pas dan sille se witte wat it slyk is. It binne bylden dy't Muonte dy moarns ûnder it skeppen opropt mei ferhalen fan eardere winters. Ferhalen dy't er begjint mei ‘Wy ha 't ris hân.’ Hy kin derfan meiprate. Allinne wantij kin harren in pear skoften fan it wâd ferjeie. Of as hja ûnferhoeds om it wetter nei de dyk moatte en útfloeie, dan is der tiid om even nei 't Moddergat foar in romerfol yn Foar Anker op De Oere. Begrutsjen, dat is der net. Jo binne yn it slyk, of jo binne der net. Tuskenbeide is gjin romte. En luiterjen, dêr witte se dêr net fan.

‘Dit is boartsjen,’ seit Muonte, wilens er in farske piip stoppet.

Mar it binne wol de skriklikste bylden, dy't Lútsen dy earste deis foar eagen tsjoend wurde. De wurkbaas hat, doe't se dy moarns op 'e dyk stiene, al sein, dat as se út 'e broek moatte se de keutel wol rjochtrazend yn it slyk skite meie. Sa wit Lútsen de earste dei al dat er útlevere is oan de wreedste natuer. Wie er destiids net nei Dútslân gien om oan dit ferskriklike lot te ûntkommen? Noch mar amper werom yn 'e rige fan 'e stimpelders, hawwe se him alwer yn 'e skjirre.

By dy gedachten tinkt er dochs noch wolris even werom oan 'e skoalle. Hy moat tinke oan Teade Klaver, Ruerd fan Tamme en Piter Vlasma, dy't no miskien wol as kwekeling mei akte omfytse of foar in rattelstoer foar de klasse steane, mar dat se yn alle gefallen in bettere takomst hawwe as him te wachtsjen stiet. Al hoe fier dy takomst dan ek fuort lizze mei. Dy gedachte kin him sear dwaan, omdat der spyt yn him opkomt, spyt dy't er net uterje doar. Hoe faak hawwe se him net warskôge. Hy wit dat it te let is foar spyt, en dat, wylst er noch net ienris wit wat him feitlik te wachtsjen stiet.