Logo DBNL
De stede der vrauwen. Een diplomatische transcriptie van de Middelnederlandse vertaling (1475) van Christine de Pizans 'Livre de la cité des dames' (1405) (2008)

De stede der vrauwen. Een diplomatische transcriptie van de Middelnederlandse vertaling (1475) van Christine de Pizans 'Livre de la cité des dames' (1405)

(2008)–Christine de Pisan–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Een diplomatische transcriptie van de Middelnederlandse vertaling (1475) van Christine de Pizans ‘Livre de la cité des dames’ (1405)


Vorige

[Deel 3]

[miniatuur 116; niet uitgevoerd]

Cap. 1

14144Hier naer uolghdt tprologhe vanden derden93

14145[A] ls elke vanden // boucke 14146 voorseiden vrauwen Bij 14147 my ghesijn hebben ende 14148 my zo duechdeliken be-14149weicht ende beleedt heb-14150ben int werc dat voorscreuen 14151 es. zo heift inghelijcx 14152 bij my ghecommen vrauwe justicie met 14153 huerer hoogher ghesedichede ende ma-14154nieren Ende zeide aldus. cristine omme 14155 de gherechteghe waerhede. te zegghene ende 14156 niet te uerzwijghene. zo dijnct my dats-

14157tu naer dijnen uermueghene bij hulpe 14158 bijstandichede ende rade van mijnen ghe-14159zusteren alzo du dat wel gheconnen hebs 14160 wel ende duechdeliken ghewrocht hebs 14161 int fonderen ende aenlegghen vander 14162 stede der vrauwen. Dus eist voordan 14163 ghetijdich ende noot dat ic my dies voort 14164 onderwinde achteruolghende mijne ghe-14165lofte int beghinsele van dezen wercke 14166 te wetene omme daer jnne te logierene 14167 ende te herberghene die alre ouerste 14168 zalighe coneghinne. ende daer jnne 14169 bouen allen anderen uermaert. ende 14170 ghedient te wesene van grooter me-14171nichte. van edelen vrauwen van hueren 14172 houe ende van hueren ghesinne Ende 14173 emmer toes zo zie ic die palaisen ende 14174 schoone huuzen daer toe ghepareirt 14175 ende behanghen. ende alle die straten 14176 uercleet ende uerchiert met menigher-14177ande cruden ende bloemen. Omme de 14178 zelue cueneghinne met hueren state 14179 ende huer gheuolch al daer minlike 14180 te ontfanghene. Laet dan alle prin-14181cessen ende edele ende duechdelike 14182 vrauwen. der ouerster cueneghinne 14183 tseghen commen ende die onthalen 14184 met grooter eeren ende met grooter 14185 waerden. want zij niet alleenlic hue-14186re cueneghinne. Maer redelic es

14187dat deze ouerste ende excellentste prin-14188cesse bij den ghemeenen hope ende ver-14189gaderinghe van allen goeden duechde-14190liken vrauwen. uerbeden zij zo dat bij 14191 huerer groter ootmoet huer ghelieue hier 14192 beneden die te bewuenene zonder die te 14193 ueronweerdene oft te uersmadene ouer-14194mits huerer gooter* hoocheit jeghen 14195 huerlieder afcomsten ende cleenen staet 14196 Maer dies en dar niement twijfelen 14197 dat huer ootmoet ende meynderhede die 14198 allen anderen te bouen gaet ende meer-14199dere dan der inghelen. dat niet uerdra-14200ghen en zal moghen dat te weygherene 14201 oft te ontsegghene dese vooirseide* stede der 14202 vrauwen te bewonene ende te uerchiere-14203ne bouen allen anderen. Te wetene jnt 14204 palais van glorien ende van loue. het 14205 welke mijn zusteren hier vooren huer 14206 bereet ende ghesticht heift. Dus 14207 laet met my commen alle goede duech-14208delike vrauwen omme die jnne te ha-14209lene ende te ontfanghene aldus. 14210 Wij groeten dy coneghinne der hemelen 14211 ende der eerden bij der zeluer groete 14212 die dy die jnghel ghabriel vut sva-14213ders throne brochte. Waer jnne dy 14214 meest behaghede zegghende. Aue ma-14215ria gratia plena dominus tecum. Dy 14216 bidt ootmoedelic al tdeuoot sexe der

14217vrauwen dat die niet veronweerden en 14218 wille hier beneden met hemlieden jn deze 14219 stede te wuenene ende te uerkeerene in gra-14220tien medelijdene ende compasien als huere 14221 beschermeghe bewareghe ende beuredeghe 14222 jeghen alle aenuechten ende temptatie des 14223 viands des vleeschs ende der weerelt. 14224 Vp dat zij vut dijnre fontaine der duech-14225den hem zo uerzaden moghen dat alle 14226 zonde ende smettelichede hem walghen 14227 ende verleeden moghen. Blijft dan 14228 bij ons coneghinne der hemelen. gods 14229 temple. Celle ende cloostere des helichs 14230 gheests Wuenste der heligher drieuoul-14231dicheit der inghelen vruecht leedsterre 14232 ende bewegheghe alre verdoolden troost 14233 ende hope der waerachteghe gheloueghen 14234 O vrauwe der vrauwen. wie zal zo 14235 ouerdadich oft zo groots van herten 14236 wezen die vute zijnen monde zal laten 14237 gaen. dat tvrauwelike sexe te uersma-14238dene zij oft te verminderen Aenghe-14239sien dat dijne groote uerdiente ende 14240 weerdichede. Want al ware alle den 14241 gheheelen hoop der vrauwen quaet 14242 zo gaet dijn duecht alle die quaetheit 14243 te bouen het welke god zelue heuet be-14244wesen als hij dij bouen allen anderen 14245 vutuercoren heift omme zijne ghebene-

14246dide moeder ende bruut te wezene. O 14247 vrauwe zo excellente ter eeren ende weer-14248dichede van dy zo en zoude met rechte gheen 14249 man ter weerelt niet alleenlic hem ver-14250miden ende onderdraghen van vrauwen 14251 eenighe blaemte te sprekene. Maer elc 14252 ware sculdich die grootelic te eerene ende 14253 reuerentie te biedene. Doen andwoorde 14254 die ghebenedide maghet tot justicien al-14255dus. justicie mijns liefz* zuens alre ghe-14256mintste gheerne ende vriendelike zo wil-14257lic met mijne ghesusteren ende vriendinnen 14258 deze weerdighe stede helpen bewonen ende 14259 verchieren. want redene gherechticheit 14260 dy ende natuere my daer toe dwinghen mids 14261 dat zij my eenpaerlic eeren ende louen zon-14262der cesseren. Dus willic tot eewighen 14263 daghen wezen ende bliuen een hooft ende94 14264 bijstandt ende een vertroosteghe ende ver-14265biddeghe den vrauweliken gheslachte 14266 want dit heift van eeuwicheden jnder 14267 voordachticheit gods bij toedoene ende ra-14268de vander heligher drievuldichede bij go-14269de den vadere voordocht ghesloten ende 14270 gheordineirt gheweist. waer up vrauwe 14271 justitie mitsgaders alle den anderen 14272 vrauwen up hueren knyen voor die he-14273melsche cueneghinne ootmoedelike

14274ligghende haer te andwoorde gaf. vrau-14275we dies moete dy van allen tonghen danc 14276 ende lof ghebueren. van eeuwen tot eeu-14277wen ende zonder hende ende wille dijnen 14278 ghebenediden zuene minlike voor ons 14279 bidden. want hij dy niet weygheren 14280 noch ontsegghen en can

[miniatuur 117; niet uitgevoerd]

Cap. 2

14281Van onser lieuer vrauwen twee ghesuste-14282ren ende magdeleene95 Capitel .ij.

14283[N] V es met onslieden ghe-14284logiert ende gheherbercht 14285 die keyserinne zonder 14286 ghelijke ondancx allen 14287 den quadeclappers ende

14288berispers. dus eist wel tamelic ende be-14289hoorlic dat huere weerdighe ende heleghe 14290 zusters marie cleophe ende marie salo-14291me ooc mede marie magdaleene. De wel-14292ke alle gadere huere medelijdende ende 14293 gheselleneden waren. onder tcruce daer 14294 huere ghebenedide zone die bitter doot 14295 smaecte omme onser alre wille ende onuer-14296dient ende voort in alle zijne zware passie 14297 ende lijdene eer hij ten cruce quam. Och 14298 tgroote gheloue ende ghestadichede deser 14299 vrauwen ende bouen al der grooter bernen-14300der minne ten zone gods Den welken 14301 als hem alle zijne appostelen ende jonghers 14302 in zijnder vuterster noodt ofghijnghen 14303 ende begauen. Ende bouen dien met 14304 grooten eeden ende zweeringhen loochen-14305den ende mesaecten. ende deze vrauwen 14306 niet achterghelaten noch begheuen en 14307 hebben. Noch inden leuene noch inder 14308 doot vooren noch naer Bijden welken 14309 het wel ghebleken es dat die ghebene-14310dide gods zone zulke groote minne van 14311 vrauwen te hem niet uersmaet noch 14312 veronweerdicht en heift als. broosche 14313 of de verworpene ghelijc dat menighe 14314 onwetende herte dat te zegghene pleicht 14315 Maer hem gheweerdicht heift zonderlin-

14316ghe int herte der helegher marie magda-14317leene alzulken voncke ende ombluscheli-14318ken brandt zijnre minne te ontstekene 14319 dat hij huer zeluen in persoone dat merke-14320liken heift willen bewijzen ende hem huer 14321 verbaren naer zijnen verrijsene ende die 14322 te nemene ende te ontfanghene in tghetal 14323 der appostelen. ende die te noemene der ap-

Cap. 3

14324postelen apposteleghe. Van sinte katheline 14325 iije chapitre

[miniatuur 118; niet uitgevoerd]

14326[O] Mme der welker coneghin-14327ne der glorien ende prin-14328cesse dezer stede der vrau-14329wen die wij ghesticht heb-14330ben alst ghehoort es der 14331 maghet marien. ende

14332hueren lieuen ghezusteren ende vrien-14333deghe marie magdaleene meer ghesel-14334scips in vruechden te bewijsene omme 14335 bij dien huer lof ende huere eere huere 14336 weerdichede ende vermaerthede vermeerst 14337 ende verspreet te wezene zo willen wij 14338 bij huer stellen ende logieren alle die 14339 weerdighe heleghe vrauwen ende mag-14340den daer god onze lieue heere ihesus cristus 14341 die gratie van ghestandicheden ende van 14342 stercheden in allen den lijdene ghegheuen 14343 heift die hem de tyranten ende perseque-14344rers vanden kerstenen gheloue aenghe-14345daen connen hebben. tot der doot toe: 14346 De welke zij omme de minne gods in 14347 alre huerer bloyenster jeucht minliken 14348 ende zwaerliken bezeurt ende becocht 14349 hebben ende hebben alle tyrannyen ende 14350 lijden verwonnen mids der doot Want 14351 zij daer vooren dat eeuwighe rijke ver-14352coren hebben ende daer ghecroont zijn 14353 wiens leuen up eerden zeere louelic om 14354 hooren es. want zij vul exemplen der 14355 duechden tonser ghestichticheyt zijn De 14356 welke den quaden ten vutersten daghe meer 14357 dommen zullen dan yet vele anders. Onder 14358 de welke heleghe maechden die reyne 14359 maecht sint kateline wel stede hebben

14360mach ende die hooghe. De welke in deser 14361 eerden des conijncx costus van alexan-14362drien dochter was. ende nv een woenste 14363 ende een bruudt goet es. Dese weerdighe 14364 maecht te hueren xviij. jaren bleef hoir 14365 ende aeldijng huers vaders rijcke. het 14366 welke zij zeere hooghelic bezat ende re-14367gierde als huer vry eyghin patrimonie 14368 alsulke vulcommen herte altoos niet-14369min te goede waert draghende dat 14370 zij omme die minne van hem alle 14371 huweleken ontseide ende versmadede 14372 diemen huer toebrochte. Ende het 14373 ghebuerde dat een keyser gheheeten 14374 maxentius inde stede quam van alexan-14375drien als inde vermaerste stede die 14376 daer omtrent gheleghen ware omme 14377 eene zekere hooghe feeste doen cortelix 14378 aencommende zijnen goden aldaer vut-14379nemende eere ende sacrificie te doene zo 14380 dat katheline in huer palays wesende 14381 dit vernam ende verhoorde Ende ten 14382 daghe dat die feeste ghebueren zoude 14383 zo quam zij ten temple daer den keyser 14384 maxentius met den zijnen in grooter 14385 eeren ende hoocheden vant Ende doen 14386 zij zach dat de keyser maxentius vut 14387 zijnen throne vp stont omme den.

14388goden sacreficie te doene zo ghinc hem ka-14389theline tjeghens Ende hij aensiende 14390 kathelinen die zoete schoone vriendelike 14391 ende juechdelike maecht zo rijke ende 14392 zo edele des conijncx dochtre van alexan-14393drien. jeghens hem commende bleef 14394 staende ende uerbeyde die ende ontfijnc 14395 die met grooter weerden. meenende dat 14396 zij met hem den goden ooc mede sacrificie 14397 doen wilde. Maer neen zij. want zij den 14398 keyzere met zeere schoonder tale ende 14399 met zeere grooter hoogher leeringhe ende 14400 clergie aenghijnc ende berespede dies hij 14401 vooren hadde ende onderwees hem ende 14402 predekede hoe dat maer een god en ware 14403 scepper ende makere der hemelen ende 14404 der eerden ende alle dat daer bynnen zij 14405 den welken alle creaturen ende de men-14406sche meest die bouen allen sterueliken 14407 creaturen de gratie van redelicheden van 14408 gode ontfanghen heift van gherechter 14409 scult van wederloone ende dancbaerheden 14410 dier gratien ghehouden ware alleenlike 14411 te gheloouene te hoeffenen ende te aenbede-14412ne ende gheene andere goden. jnt welke 14413 de voirseide keysere aenhoorende zeere ver-14414wonderde niet alleenlic in tgoent dat 14415 hem die helighe maecht zeide. oft wat

14416huer daer toe porren mochte hem dat te vo-14417ren te legghene ende zijn sacrificie te weder-14418legghene oft te berespene Maer meer in 14419 tgoent dat hij confuus ende als een stom-14420me stont ende thenden rade met wat hij 14421 der maecht ter contrarien zoude connen 14422 ghezegghen het en ware recht alzo zij 14423 zeyde. waer by dat hij de reyne maecht de-14424de in bewaernesse leeden tot dat hij alle de 14425 vroetste philozophen ende leeraers van 14426 egypten tot hem ontboden hadde. diere 14427 tot hem quamen tote vichtich toe. zonder 14428 hemlieden te ontbiedene of te laten wete-14429ne tot wat causen oft waer omme dat 14430 hij die ontbode. Dus als zij tot hem ghe-14431commen waren. ende hij hemlieden de 14432 zake voorooghen leyde hoe hij met kathe-14433linen gheuaren hadde. zo dat hij thenden 14434 rade ware huer te andwoordene up alzul-14435ke pointen als zij hem onderwezen hadde 14436 daer hij inder gherechter warachticheit 14437 zo claer de contrarie niet en conste bewij-14438zen als katheline huere woorden dede 14439 Begheerende daer omme dat zij die macht* 14440 zouden hooren spreken ende die confun-14441deren met leeringhen ende met zulken 14442 redenen zo dat zij dies afghijnghe. ende 14443 dede sacrificie ghelijc de keysere: Het.

14444welke die philozophen ende die vroede in 14445 grooter cleenicheyt namen ende in grooter 14446 onwaerden. Meenende dat deze zake 14447 dies niet weerdt en ware zonderlinghe 14448 hemlieden jeghens een jonc maechdekin 14449 in disputatien oft in leeringhen te stellene 14450 daer zij alle de werelt onder hemlieden in 14451 disputatien oft in leeringhen zouden mee-14452nen te confunderene. Zo dat de keysere 14453 hemlieden zeide. dat zij dat daden oft hij 14454 zoudse alle gadere ter doot doen bringhen 14455 ende dede die in bewarenessen legghen tot 14456 zekeren daghe die daer toe ghestelt was om-14457me met kathelinen te studerene ende te dis-14458puterene. Ten welken daghe de voirseide kate-14459line ouer een zijde ende de vichtich vroede 14460 ouer ander zijde ter presentie vanden keysere 14461 ende vanden volke inden temple ghebrocht 14462 daer katheline alle de zeulue* tale verhael-* 14463 die zij te vooren den keyser gheseit ende 14464 onderwezen hadde met meer anderen 14465 daer toe uallende Zo dat naer tale ende 14466 naer wedertale die tusschen der voirseide 14467 katelinen ende den vroeden ghebuerde 14468 de zelue vroede hem verwonnen leden ende 14469 versmadeden huerlieder tale die zij te vooren 14470 gheuoert hadden ende voerden de tale van 14471 der zeluer kathelinen ende huere woorden

14472want zij ter bede van katelinen an gode 14473 met der gratie vanden helighen gheest 14474 verlicht worde zo dat zij van diere heure 14475 voort die helighe drieuouldichede beleden 14476 gheloofden ende becondichden. waer jn 14477 maxentius die keysere van gramscepen 14478 verwoede. Ende zonder meer dede voor 14479 den temple een groot zwaer vier maken 14480 daer in hij dede ter stont de voirseide vroede 14481 werpen ende verbernen alzo hem doch-14482te ende al ter prsentien* vander zeluer 14483 katelinen Meenende die bij dien af-14484grijsene tote hem te keerene ende tot 14485 zijnen goden. Maer niet te min kathe-14486line bleef vromelike by huerer tale 14487 Ende predicte den vroden verstande-14488lic tgheloue gods met troosteliken 14489 woorden Ende bat onzen lieuen heere 14490 mett* grooten neerenste dat hijze daer 14491 jnne sterken wilde. Ende den zeluen 14492 vroeden in huer bloet haer doopselle 14493 verleenen wilde die anders gheen 14494 tijdt noch stont en hadden ghedoopt 14495 te wesene Ghelouende hemlieden 14496 daer vooren die eeuwge* glorie By 14497 alzo dat zij jnt ghelooue storuen 14498 het welke zij hoopeliken an namen 14499 Ende storuen vromeliken om die

14500minne jhesus. Mits welken onze lie-14501ue heere daer groote mirakele toochde 14502 ter bede der zeluer kathelinen ende ten 14503 looue van zijnen ghebenediden name 14504 Want doe tvier versmalt ende men 14505 meende dat zij te puluere uerberrent 14506 waren zo waren zij doot gheuonden 14507 alzo gans ende ongheschent vanden 14508 viere zo in lichame zo in hueren habiten 14509 als zij waren doen zij int vier ghewor-14510den* zo dat men niet gheware en conste 14511 ghewezen noch ghezien dat ouer hem-14512lieden yet verbroeyt ware also vele als 14513 een haerkin of dat huerlieder aenschijn 14514 van pijnen verkeert waren Maer ston-14515den alzo vriendelic als oft zij jeghens 14516 malcanderen ghesproken hadden. waer 14517 jnne het volc zeere verwonderde ende vele 14518 van dien an gode riepen. Nietemin de 14519 viand becorde maxentius tot kathelinen 14520 omme huer tot zijnen wille te crighene 14521 want zij zo vutnemende scoone ende zo 14522 juechdelike een maechdekin was. Ende 14523 aldus zo en dede maxentius huer met den 14524 vroeden int vier niet werpen. Maer als 14525 zijnen thoren up de vroede ghewroken was 14526 ende de viand hem slacte zijne verwoedscip 14527 zo dede hij kathelinen weder voor hem bringhen

14528ende ghijnc die an met scoonen smeeken-14529den worden ende met gheloften van noch 14530 meerder state ende hoocheden dan zij hadde 14531 hoe wel dat zij des conijncx dochter was 14532 van alexandrien. Maer hij en consteze van 14533 hueren brudegoem jhesus niet ghebringhen 14534 noch bekeeren. vuten welken hijze met 14535 grooten tormenten ende vreezen van pijnen 14536 verdreechde ende met den eersten dedeze zeere 14537 vreezelic ende zeere onmenschelic gheesselen 14538 ende alzo ghegheesselt inden kerker steken 14539 daer zij twaelf daghen jnne lach zonder 14540 van eenighen sterueliken meinsche eeni-14541ghen troost visitatie oft lauenesse te heb-14542bene meenende die van honghere ende van 14543 durste te doen bederuene. Maer die jnghe-14544len gods die visiteerden ende die spijsdenze 14545 vute den hemele. Ende thende den twaelf 14546 daghen als maxentius weder kathelinen 14547 voor hem ontboot ende hij zach dat zij van 14548 honghere noch van dorste niet verflaut. 14549 en was. Maer was alzo vroom ende alzo 14550 versch als yemend die hij zach Doen meen-14551de hij dat de wachters vanden karkere huer 14552 ghespijst hadden. ende wildeze alle gadere 14553 doen dooden. Maer kateline die ontsculdich-14554deze ende zeide hoe datze de jnghelen gods 14555 ghespijst hadden. vuten hemele. Ende

14556gheene steruelike menschen. Maxentius 14557 met zijnen rade die was in twijfele wat 14558 zwaer tormente dat hij zoude connen ver-14559zieren daer hij kathelinen mede zoude mo-14560ghen verafgrizen mids dat hij die tot hem 14561 ende tot zijnen wille bekeeren mochte: 14562 Onder al zo was daer een van zijnen pre-14563uoosten. De welke ordeneerde ende ver-14564zierde twee wyelen jeghen malcanderen con-14565trarie omme gaende vul grooter scaersen 14566 ende scherpen haken zo wat men daer 14567 tusschen legghen zoude dat dadt die scaer-14568sen ende die haken al duersnijden ende duer-14569halen zouden ende daer zoudmen kathelinen 14570 naect in legghen ende alle huer leden deen 14571 vanden anderen daer mede verschueren. het 14572 welke zeere afgrijselic ware om zien. den 14573 welken raed maxentius zeere wel behaech-14574de ende dede die wyelen alzo maken. Ende 14575 als die wyelen alzo ghemaect waren. doen 14576 dede hij katelinen voor die wyelen bringhen 14577 ende dede die ter presentie van haer omme 14578 wenden ende weder wenden omme huer daer 14579 mede te verafgrijsene up dat zij huer by 14580 dien tkeysers wille gaue ende der doot 14581 ontghinghe. Maer kateline die en wilde 14582 daer niet af hooren. maer ontstac zo lanc 14583 zo meer ter minne gods. ende huer ver-

14584langde dat huer martelie zo langhe beidede 14585 Nietmin alzo natuere dat zwaer torment 14586 afgrijzede die een jonc teedere maechdekin 14587 was met dat de tyranten huer begonsten 14588 an te tastene omme te ontcleedene ende 14589 naect tusschen die wyelen te werpene zo 14590 bat zij gode in huerer herten dat god tee-14591ken van gratien up huer ende up dat ghe-14592stichte van wyelen wilde vertooghen ende 14593 dat vernyelen up dattet zijnen lieuen wille 14594 ware te dien hende dat de goedewilleghe 14595 hemelike herten te hemwaert vanden 14596 ghonen die daer ter plecke waren. ende 14597 hem vut vare van maxentius niet en 14598 dorsten verbaren daer by ghesticht worden 14599 ende ghesterct jnt kerstin ghelooue an-14600ders waer zij ghereet al te lijdene dat 14601 de valsche wreede tyranten up huer zou-14602den weten te doene of te verzierene: So 14603 dat onze lieue heere ihesus cristus ter oot-14604moedigher bede van sinte kathelinen zij-14605ne jnghelen vute den hemele zandt die 14606 dat ghestichte van wyelen met eenen 14607 grooten ongheweerte van dondere ende 14608 van blexeme murselinghe in sticken 14609 sloughen ende met den sticx van dien die 14610 hier ende daer mids den dondere vloghen 14611 eene onuertellike scare van volke verderf

14612ende ter doodt brochte zo vanden ghonen 14613 die tot hueren tormente ghestelt waren zo 14614 vanden ghonen die dat uerbeyden omme an 14615 te ziene. waer in maxentius noch meer 14616 verwoedede dan te vooren. Niet alleenlic 14617 omme tverlies vanden ghestichte van wie-14618len. Maer omme de groote onsprekelike 14619 menichte van volke dat by dien an cristum 14620 riep ende bekeerde. het welke anhoorende 14621 maxentius wijf zij stouteliken tot sin-14622te kathelinen voor den kerker ghijnc daer 14623 zij sinte kathelinen te voeten viel. ende 14624 bat huer dat zij gode voor huer bade zij 14625 wilde daer tkersten ghelooue aengaen 14626 Ende van dien niet scheeden tot inder doot 14627 ende daer dooptese sinte kateline in huer 14628 ghelooue het welke maxentius ter stont 14629 vernam. dies hij zijn wijf ter presentie 14630 van sinte katelinen zeere dede gheesselen 14631 ende ten hende huer borsten met grooten 14632 tanghen of nypen. jn welker pijne sinte 14633 katheline huer zeere herteliken trooste-14634de ende huer ghewillich boot met huer te 14635 steruene. Maer maxentius dedeze noch 14636 uerhouden ende dedeze weder inden kerker 14637 sluten daer hij tot huer ghijnc ende verch-14638deze te nemene tot zijnen wijue ende te 14639 makene keyserinne. Maer katheline en

14640was noch met smeekene noch met ver-14641dreeghene noch met gheenen tormente 14642 dat herte ghedijnchen* mochte van hueren 14643 brudegom ihesus niet te bringhene noch te 14644 bekeerene. Ten hende maxentius ziende 14645 dat hij an huer niet verweruen en conde 14646 zo gaf hij sententie datmenze onthoofden 14647 zoude. als men dede. Ende als sinte ka-14648teline ter plecke quam daer mense onthoof-14649den zoude zo viel zij ootmoedelike up huer 14650 knyen ende bat hueren lieuen brudegoom 14651 ihesus voor allen den ghonen wijf ende 14652 man die huerer passie ghedijncken zou-14653den up dat god dien ter bede van huer ende 14654 in ghedijnckenesse huerer passie tzijnder 14655 vuterster noodt ontfaermen wilde. zo dat 14656 zij eene stemme vut den hemele ontfijnc 14657 dat zij hueghelic jnde minne jhesus steruen 14658 wille. want ihesus die hadde huer bede 14659 ghehoort ende die huer gheconsenteirt: 14660 Ende met dien wart zij ter stont onthooft 14661 ende vut hueren halze in stede van bloede 14662 zo liep ende vloyede scoone clare melc. ende 14663 quamen de inghelen vute den hemele die 14664 hueren dooden lichame aenvaerden ende 14665 voerden dien up den berch van synay ende 14666 begrouuent daer in een schoone tomme die 14667 huer van gods weghen al daer bereet was

14668ende daer noch olye vute vloeyt up den dach 14669 van96 boete gheuende van menigher quale 14670 Ende maxentius die starf quader doodt.

[miniatuur 119; niet uitgevoerd]

Cap. 4

14671Van sint* margriete iiije.

14672[S] inte margriete // Chapitre 14673 was van grooten edelen 14674 gheslachte gheboren vut 14675 anthiocen. Ende van 14676 dies dat zij een jonc mach-14677dekin was. zo was zij bij huerer voestere 14678 ten kerstenen gheloue ghetist. Ende alzo 14679 zij daghelijcx ghijnc wachten de scapelkins 14680 van huerer voestere zo wast dat een tyrant 14681 olibrius up eenen tijt voor by leedt daer

14682margriete huers voesters scaepkins 14683 wachtede. De welke de voirseide olibrius 14684 versiende ende merkende dattet een vut-14685nemende schoon jonc kind was hij word 14686 by tsviants list ontsteken van huerer 14687 minnen. Ende dedeze met fortssen tot 14688 hem bringhen. Maer omme dieswille 14689 dat zij huer tot hem niet gheuen en wil-14690de mids dat zij beleedt dat zij cristum tot 14691 hueren brudegom vercooren hadde ende 14692 tkerstin ghelooue hilt zo dede hijze ten 14693 eersten zeere onmenschelic gheesselen 14694 ende alzo in eenen heenliken donckeren 14695 karker steken daer zij eene goede wijle 14696 jnne lach zonder troost of lauenesse van 14697 eenighen sterueliken meinsche. JN den 14698 welken karker wezende zij vele temp-14699tatien vanden viandt leedt tot desen 14700 olibrius. De welke temptatien zij 14701 altoos vromelic ende sterkelic wederstont 14702 roupende om troost ende om helpe an hue-14703ren brudegoom jhesus up dat zij in gheenen 14704 consente van dien en viele zo dat zij vp 14705 eenen tijdt dat zij inde alre meeste temp-14706tatie was tot olibrius dan zij noyt ghe-14707weist hadde zo riepzij ootmoedelic an 14708 hueren brudegoom jhesus. ende bat hem dat 14709 zij doch dien met ooghen aenzien mochte

14710die huer die zware temptatie an dede. Ende 14711 met dien zo zach zij een groot serpent oft 14712 eene maniere van eenre drake voor huer 14713 staen. daer in dat zij grooteliken verscricte 14714 ende dies te meer datze die drake leuende 14715 in huer veslincgde* ende met dien zo slouch 14716 zij een teeken des cruce voor huer ende die 14717 drake die borstede in midden vp ende zij 14718 quam weder vute. waer jnne zij zo vele 14719 meer in ihesus minne vesterct* worde ende 14720 ghesticht. voort zo lach zij97 inden eenen 14721 houck vanden karkere een ander serpent 14722 jnde ghedane van eenen scorpioene. het 14723 welke zij boudeliken ende onuersaghe-14724lic aneghijnc ende leyde dat onder huer 14725 voeten ende trapde daer up Ende dat 14726 serpent riep ghenade margriete gods 14727 dierne met luder stemmen ende met dien 14728 zo quam een hemelsch licht ten karker 14729 jnne vanden welken lichte de serpenten 14730 veruloden. ende margriete wort bijden 14731 inghelen gods vertroost ende gheuisen-14732teirt. Naer dezen zo dede die olibrius mar-14733grieten vute den kerker halen ende voor 14734 hem bringhen. De welke hij eerst met 14735 zoeten woorden ende met gheloften aenghijnc 14736 ende naermaels met dreeghemente altoos 14737 ten fijne van zijnre oncuusscheyt ende van

14738zijnen quaden wille. Maer hij en conde in 14739 gheender manieren an huer ghewinnen 14740 vut den welken hij die dede onthoofden Ende 14741 daer zij ter doot waert ghijnc daer dede zij 14742 huer bede an gode van hemelrijcke als 14743 voor alle de ghuene die huers ghedijncken 14744 ende vermanen zouden in wat tribulatien 14745 dat zij waren ende zonderlinghe voor allen 14746 vrauwen als zij in huerer alre meeste pijne 14747 ende noode van kinde wezen zouden dat 14748 god diere ter bede van huer aenhooren ver-14749troosten ende verlossen wilde met ghena-14750digher pijne ende yeghelijcken voort verlee-14751nen dat hem zalich ware ende naer dat hij 14752 weten zoude dat elken nut ende oorboor 14753 ware in ziele ende in liue Ende daer zo 14754 verbaerde huer die jnghele gods. zegghende 14755 dat zij vromelic ende hueghelic storue want 14756 god huer bede aenghehoort ende ontfan-14757ghen hadde. De welke jnghele huer zie-14758le voor gode in vruechden voerden ende ghe-14759leede dede. Sghelijcx zo dede deze zelue oli-14760brius noch een ander maechdekin van 14761 xv. jaren gheheeten regina dooden ende 14762 martirizeren omme dat zij zijnen wille niet 14763 volghen en wilde De welke regina niet 14764 te min voor huer doot ende in huer passie 14765 menighen meinsche bekeerde ende brochte

14766ten heleghen ghelooue ons heeren:

[miniatuur 120; niet uitgevoerd]

Cap. 5

14767Van Sinte lucie .Cappitel .vme.

14768[I] N dezer letanie zo en mach die 14769 weerdeghe vrauwe sinte lucie 14770 niet vergheten zijn Sinte lucie 14771 was van roome gheboren Ende 14772 daer was zij vanden conijnck 14773 achaya. conijnc van barbaryen 14774 ontleedt ende ontscaect met foortssen om-14775me daer of zijne amye te makene ouermids 14776 dattet zo schoone een jonc maechdekin 14777 was. Ende als de conijnc achaya sinte 14778 lucie te zijnent hadde ende hij die meen-14779de te verfortssen ende te vercrachtene

14780omme zijnen wille van huer te crighene 14781 zo bestont zij hem met zo zoeter ende minli-14782ker tale aen te gane dat hem verwonderde 14783 dier vriendelichede hem voor ooghen legghende 14784 hoe hij ouermids dien quade der hellen tor-14785menten niet ontgaen en mochte up dat 14786 hij zijnen quaden wille vulbringhen mochte 14787 Ende waende daer alleene met huer te wezene 14788 maer hij en was. want die inghele gods 14789 daer bij huer was dieze behoedede ende 14790 beschermde van alre oncuuschede. Ende 14791 mids hueren goeden betrauwene in gode 14792 zo wrochte die helighe gheest daer jnne 14793 ende zij bekeerde den conijnc van zijnen qua-14794den wille. waer in hij noch meer verwonder-14795de ende zeyde dat zij eene goddinne ware Ende 14796 van dier tijd voort zo hild hij die bynnen 14797 zijnen palayze in grooter waerden ende in 14798 grooter eeren ende gaf huer dieneren ende 14799 joncwiuen te dienene ende verboot zeere 14800 hooghelic ende zeere diere dat niement zo 14801 coene en ware dat hij by huer ghinghe oft 14802 eenighe zake dede daer zij in verledt ofte 14803 verachtert mochte wezen van huerer oef-14804feninghen. Ende aldus zo was deze 14805 helighe maecht daer int palays in een-14806pareghen vastene ende bedinghen tot gode 14807 altoos neerenstelike biddende voor hueren

14808weerdt den conijnc dat hem god gratien ver-14809leenen wilde te zijnder zalichede. Ende wat 14810 deze conijnc te doene hadde in alle der weerelt 14811 daer up zo ghijnc hij eerst met lucien te rade 14812 wat hij best doen zoude ende wat hem lucie 14813 riedt dat dede hij ende anders niet. ende alle 14814 dijnc ghijnc hem in voorspoede. Ende als hij 14815 yewers te strijde trecken zoude zo quam hij 14816 oorlof nemen an lucien begheerende dat zij 14817 hueren god voor hem bidden wilde. Ende int 14818 scheeden van huer zo gaf zij hem de benedic-14819tie inden name des vaders des zuens ende 14820 des helichs gheests ende alzo trac hij te strijde 14821 ende altoos keerde hij weder thuus victori-14822eux ende te bouen van zijnen vianden. Om-14823me welker zaken wille hij lucien anebeden 14824 wilde. ende huer eenen tempele doen maken 14825 als eene goddinne. twelke hem lucie zeere 14826 neerenstelic verboodt. ende zeide. datter maer 14827 een god en ware te aenbedene dat was ihesus 14828 cristus marien zone scepper der hemelen ende 14829 der eerden ende alle dies daer bynnen es 14830 die hem van nyeten ghescepen hadde naer 14831 zijn eyghin golic* beelde omme te bezittene 14832 die eeuwighe vruechden diens ootmoedi-14833ghe dierne dat zij ware ende een aerme zon-14834dersse. waer in de conijnc tot gode bekeer-14835de ende volchde der leere van sinte lucien

14836De welke alzo eempaerlic by hem bleef 14837 den tijt van .xx. jaren of daer omtrent Em-14838mere ten hende zo liet god bij zijnen jn-14839ghele lucien weten dat zij weder omme te 14840 roome ghinghe. ende daer zoude zij vercri-14841ghen die croone des eeuwichs leuens daer 14842 zij langhe naer verlanct ende ghehaect 14843 hadde. Het welke zij den conijnc zijde* 14844 dies hij zeere grooten druc ende verdriet 14845 hadde in zijn herte. Ende claechde lucien 14846 waert dat zake dat zij van hem vertroc-14847ke zo ware al zijn troost ende zijn hope 14848 ghedaen ende zijn victorie die ware te 14849 nyeten ende zijn vianden die zoude hem 14850 ende zijn conijncrijcke commen onderlopen 14851 ende verderuen ende vernyelen. waer up lu-14852cie hem minliken andwoorde. her conijnc 14853 comt dan tot my ende laet dit eertsche 14854 conijncrijcke. want v god tot zijnen 14855 eeuweghen rijcke gheroupen heift ende 14856 vercooren. zo dat hij aenhoorende sinte 14857 lucien zij* rijke liet varen ende trac te 14858 roome met sinte lucien niet als conijnc 14859 oft heere maer als huer dienlijnc ende 14860 knecht. Ende als zij te roome quamen 14861 doe worde sinte lucie ghewroucht dat 14862 zij kerstine was. vuten welken dat 14863 zij gheuanghen worde ende ter doot

14864verwijst. Des de conijnc achaya zeere 14865 drouue was ende tompasse. ende liep daer-14866waert daer men sinte lucien dooden zoude 14867 ende hadde gheerne sinte lucien hemlieden 14868 ontnomen dieze ter doot waert leededen hadt 14869 in zijnder macht gheweist. Maer zij ver-14870bat hem ende verboot in alre manieren 14871 dat hij hem dies niet pooghen en zoude 14872 des hij zeere grooten rauwe dreef ende riep 14873 wrake der moort die die tyranten ouer 14874 der schoonder maecht gods dierne deden 14875 Ende doen sinte lucie gheknielt was 14876 daermenze onthoofden zoude doen ghijnc 14877 de conijnc achaya neffens huer knyelen 14878 ende riep met luder stemmen jc bem ooc 14879 kerstin ende offere hier ende biede mijn 14880 hooft den leuenden god ihesu cristo dien sinte 14881 lucie dus langhe gheaenbeedt heift ende 14882 gheoeffent. Ende aldus zij beede te za-14883men onthooft ende ghemartiriseirt ende 14884 voeren te zamen in glorien ende noch 14885 .xij. andere met hemlieden die sinte lu-14886cie te gode bekeerde daer of datmen de 14887 feeste houdt den zeuensten dach voor 14888 hoymaendt.

[miniatuur 121; niet uitgevoerd]

Cap. 6

14889Vander maecht sinte Mar-

lb n="14890"/>[D] E lieue gods vriendinne // tine 14891 Sinte martine die en wil 14892 hier jnne niet vergheten 14893 zijn Deze lieue gods bruyt 14894 was gheboren van roome 14895 vut edelen gheslachte ende vutnemende 14896 schoone waer by dat de keysere van roome 14897 huer bedwinghen wilde zijn wijf te we-14898sene maer zij andwoorde hem ic bem kers-14899tin ende hebbe my gheoffert ende ouerghe-14900uen den leuenden god die hem verhuecht 14901 ende verblijt in een reyn herte ende in een 14902 zuuer lichame ende dien doe jc sacrificie 14903 ende beuele my tot hem in allen tijden. des

14904de keysere zeere onvroet worde ende dede die 14905 met crachte ende met ghewelde ten tem-14906ple waert leeden omme die te doen sacri-14907fieren zijnen goden Ende doen zij voor 14908 de goden gheknielt was ende de keysere 14909 meende dat zij zij* goden aenbeden zoude 14910 zo verhief zij huer ooghen ende huer herte 14911 ten hemele tot gode ende leyde huer handen 14912 te gadere ende dede huer sacrificie ende huer 14913 bede tot gode ende ter stont zo vielen alle 14914 de goden ter eerden in murselinghen zo 14915 datmen nauwe niet daer af en conde beken-14916nen ende doen tvolc al daerwaert liep omme 14917 dat wonder te ziene doen schuerde een groot 14918 deel vanden tempele ende daer worden de 14919 papen vanden temple met grooter menich-14920te vanden volke onderlinghe versmoort 14921 Ende de viandt die inden principaelsten 14922 afgod vanden tempel woende die riep 14923 ende belijdede dat sint martine een hele-14924ghe gods dierne ware. des de keysere omme 14925 zijne goden te wrekene Sinte Martine zijnen 14926 knechten ouerleuerde omme die met diuer-14927schen manieren van tormenten te nyeten 14928 te bringhene ende te doodene. Maer altoos 14929 was huer herte vulstandich tot ihesum 14930 hueren brudegoom. De welke hem huer 14931 verbaerde vertroosteze ende ghesterctese

14932zeere minliken ende altoos bat zij gode 14933 voor den ghonen die huer de tormenten 14934 aen deden waer in dat menich mensche 14935 vut compassien van huer tot gode bekeer-14936den vut den welken de keyser verhardede 14937 in zijnder quaetheit ende dedeze noch tor-14938menten meer dan te vooren. Maer die 14939 huer de tormenten ende de pijnen aen deden 14940 die zaghen hueren brudegoom ihesus met 14941 grooter scharen van schoonen maechdekins 14942 ende anderen heleghen voor hoer staen ende 14943 hoorden die zoete minlike tale die zij te za-14944men hadden des zij bekeerden ende baden go-14945de omme gratie ende omme ghenade des zij 14946 der heligher maecht mesdaen hadden. Ende 14947 doem quam een licht dat hem allen ende 14948 sinte martinen al omme beringhede zo dat-14949men gheen van allen en zach. ende daer 14950 wordt een stemme ghehoort die zeide. dit 14951 licht dat zoude v allen te puluere verber-14952rent ende verslonden hebben. Maer ter 14953 bede ende begheerte van mijnder ghemin-14954der martine die hier es ende zo jnnentlike 14955 voor v bidt zo zidy ghespaert Doen riep 14956 de preuost ouer luydt. Och jc hoore wel 14957 ghij keytiuen zijt mede verleedt ende be-14958gokelt. ende zij weder ter contrarien tot den 14959 preuost. Maer du best met den viande zo

14960bezeten datstu niet en bekens wie dy ghe-14961maect ende ghescepen heift. Doen gheboot 14962 de keysere datmen alle die knechten aen-14963tasten zoude ende datmense alle huer leden 14964 breken hanghen ende verworghen zoude 14965 ende alzo zo worden zij ghemartiriseirt. ende 14966 worden vrienden gods Ende sinte martine 14967 die dede de keyser voor alle de weerelt al naect 14968 ontcleeden nietemin die jnghelen gods die 14969 beuriedense van scaemten. Maer daermen 14970 huer naecte lijf zach zo en hadde noyt men-14971sche schoonder creature van liue ghesien 14972 dan zij was alzo zij zeiden waer vute dat 14973 de keysere noch deeren hadde van huerer 14974 schoonheit ende hadze altoos gheerne ver-14975tweeffelt tot zijnen wiue. Maer doen hij 14976 zach dat hij daer niet an en conde ghewin-14977nen zo dede hij huer lichame met haecken 14978 ende met crauwels al in sticken halen 14979 ende daer zij bloet laten zoude daer ran 14980 schoone melc vute ende zeere wonderlike 14981 ghuere ende zoete daer jn dat al de weerelt 14982 verwonderde Ende noch bouen dien zo 14983 dede die tyrant de pijnen ende tormenten 14984 vernyeuwen zo langhe dat de ghone die 14985 huer de pijnen ende de tormenten aende-14986deden zo moede ende thenden ademe worden 14987 dat zij niet meer en mochten. Maer god

14988die ghespaerdeze ende bewaerdeze zo lange 14989 dat zij niet en staerf in die tormenten. vp 14990 dat de ghone die huer die pijnen ende tor-14991menten aen deden ende ooc meer andere 14992 cause ende occasie hadden hemlieden tot 14993 gode te bekeerene zo dat de ghuene die huer 14994 de pijnen ende de tormenten aen deden ouer 14995 luyt ryepen ende zeiden. heer keysere wij en 14996 connens niet meer ghedoen want die jn-14997ghelen gods ons slaen met viereghen 14998 kethenen. Ende doen dede die keysere an-14999dere nyeuwe knechten commen. die 15000 sinte martijnen up een nyeu zouden 15001 gaen pijnen ende tormenten. ende ten 15002 eersten dat zij hand an slouchen. zo 15003 vielen zij ter stont doot ter eerden. waer 15004 in de keysere zeere confus werde ende ver-15005sleghen. zo dat hij niet wiste wat pijnen 15006 oft wat tormenten dat hij voort meer aen 15007 doen zoude moghen omme lange te quel-15008lene ende doen dede hij sinte martinen vp 15009 een reck hanghen ende daer dede hijze be-15010drupen ende beghieten met berrender olyen 15011 waer mede dat alle huer wonden weder 15012 vernyeuden ende verswaerden. nochtan 15013 zo dancte zij gode altoos eempaerlic ende 15014 vut hueren monde doomde zeere zoete roke 15015 Ende doen die tormenterers weder zo moede

15016worden dat zij niet meer en mochten. doen 15017 worde zij af ghedaen vanden recke. ende 15018 alzo worde zij in eenen donckeren karkere 15019 ghesteken doen was daer een des keysers 15020 neue gheheeten emenias. die groote com-15021passie hadde up die zoete maecht dat zij 15022 in pijnen ende in tormenten alzo mes-15023maect was ende ghijnc kyken duer 15024 een herrekin oft een spleitkin vander duere 15025 vanden karkere wat die aerme creature 15026 doen mochte die alzo ghemarteliet was 15027 Ende daer zach hij martijnen zitten in 15028 eenen schoonen rijckelijcken guldin thro-15029ne zeere costelic ghechiert ende ghecleet 15030 ende daer omtrent stonden die jnghelen 15031 gods. ende onder die de conijnc achaya 15032 dieze dienden ende festierden ende dieze 15033 zalueden ende zuuerden van hueren 15034 wonden zo dat hem dochte dat zij vry 15035 gans ende ghenezen was ende zeere 15036 blijde ende vroylic van chieren altoos 15037 loouende ende danckende hueren brude-15038goom jhesus van zijnder zoeter visen-15039tatie. Ende daer zij in dien throone zat 15040 daer had zij een schoone guldin tafele 15041 in huer handt. ende daer stont in ghe-15042screuen. heere god ihesus cristus hoe me-15043nichfuldich es dy lof ende danck te

15044zegghene in alle dijne wonderlike werken 15045 dijnre heleghen waer af des voirseide key-15046sers neue niet ghenouch en conde verwon-15047deren ende liept den keysere zegghen ende 15048 bedieden wat hij ghesien ende ghehoort 15049 hadde biddende den keysere voort voor 15050 die schoone maecht doen zeide de keysere 15051 zijn oom tot hem. Ja neue jc hoore wel 15052 zij heift dij ooc met den anderen begokelt 15053 Des anderen daghes doen dede de keysere 15054 Sinte martinen vute den karkere halen 15055 des yeghelijcken zeere verwonderde want 15056 zij vry gans ende ghenesen was. zonder 15057 eenighe plecke oft lijcxseme van eenigher 15058 pijne oft tormente. waer in menich eeu-15059wich mensche des volcx hem tot gode be-15060keerde. Nietemin zo dede de tyrant sinte 15061 martinen weder up een nyeu ten temple 15062 leeden omme te besiene oft zij vut vreezen 15063 van nyeuwen pijnen ende tormenten die 15064 men huer aen doen mochte zij niet en zou-15065de willen zijn goden aenbeden ende oef-15066fenen ghelijc hij dede. Ende alzo vlusch 15067 als zij ten temple ghenacte die viant 15068 die inden principalen afgod vanden tem-15069ple hem hadde gheploghen te houdene 15070 die riep met luder heesscher stemme. E-15071lacen Elacen. jc bem verwonnen ghenade

15072Martine gods vriendeghe Doen beual 15073 hem sinte martine dat hij hem daer 15074 zijnen meestere den keysere enden* zijnen 15075 vertooghen zoude in alsulken ghedane 15076 als hij ware. Doen spranc daer in mid-15077den een groot zwart stier die afgrijse-15078licste die herte ghedijncken zoude mo-15079ghen. ende met dien zo quam een dondere 15080 ende een blexeme vute den hemele die 15081 dien stier verslandt ende vp voerde ende 15082 alle de papen vanden temple daer mede: 15083 Ende het zelue dat te vooren vanden tem-15084ple was ghebleuen staende dat wierp hij 15085 voort nedere daer groote menichte van hey-15086denen versmoorden. omme welker zaken 15087 wille de keysere verwoedede ende vuten 15088 zinne quam ende emenias zijn neue met 15089 dien ghijnc zijnder compassien of die 15090 hij ter maecht waert hadde. ende wort 15091 thaerwaert verhart ende versteent met 15092 den keysere zijnen oom. Ende doen deden 15093 zij sinte martijnen weder up een nyeu 15094 pijnen ende tormenten Ende deden weder 15095 huer lichame met haecken ende met crau-15096welen open halen tot datmen alle huere 15097 jnghewant zach. ende altoos bleef zij ghe-15098stadich tot gode ende loofdene ende danctene 15099 van zijnder zoeter gratie ende zonderlinghe

15100dat hijze daer toe vercoren ende bewaert had-15101de dat zij98 up eerderic wat omme hueren bru-15102degoom lijden mochte. wel wetende ende 15103 niet twijffelende hij en zoude huer on-15104sprekeliken meer glorien daer vooren 15105 gheuen dan zij pijnen oft tormenten 15106 ter weerelt lijden mochte het welke zij 15107 al niet en achtede. maer daer in glorierde 15108 ende verhuechde omme hueren brudegome 15109 Ende daer zij alzo mesmaect was ende 15110 ontscepen daer dedeze de tyrant werppen 15111 voor eenen grooten hongherighen leeu 15112 ende meer andere wilde beesten omme 15113 voort leuende te verslindene ende te ver-15114schuerene. Maer doen die leeu by huer 15115 quam hij wert also tem ende alzo 15116 ghedwee als een lammekin. Ende daer 15117 ghijnc hij by huer ligghen ende bescher-15118remdeze van allen beesten ende ghe-15119dierten ende leckede huer wonden ende 15120 zuuerdeze zo dat zij daer vp de voet 15121 staende weder ghenas daer zijt alle 15122 gadere aenzaghen. ende riep up onzen 15123 lieuen heere. O heere ghebenedijt zij 15124 dijn cracht. ende dijn moghenthede 15125 die dit wilde ghedierte vut compas-15126sien van my dijnre aermer dierne al-15127dus verzoets ende tem maecs ghenghen*

15128te my waert tot alre goedertierenheyt ende 15129 dienste contrarie huerer feller natuere 15130 ende onghiere. Doen gheboodt de keysere 15131 datmen den leeu weder van huer nemen 15132 zoude ende besluten daer hij behoorde. Ende 15133 met dien dat zij meenden tot den leeu te 15134 gane omme die van haer te halene zo 15135 rechtede hem de leeu up jeghen hemlieden 15136 in zijnre verwoedscip ende honghere ende 15137 spranc in midden van des keysers state 15138 ende daer greep hij des keysers neue eme-15139nias ende dien verslinde hij ende verschuer-15140de daer zijt aenzaghen waer in de keysere 15141 zeere versaecht worde ende zochte alle 15142 manieren omme sinte martinen haes-15143telic ter doot te bringhene up dat zij niet 15144 meer teekenen en dede noch niet meer 15145 volcx te gode en bekeerde. Ende dede een 15146 groot vier maken ende daer dede hijze jn 15147 werpen. Ende ter stont als zij daer jnne 15148 was zo quam eenen lieueliken windt 15149 vute den hemele die dat vier temperde 15150 ende vercoelde. jeghen zijnder natuere al-15151zo verre alst Sinte martinen ghenaken 15152 mochte. Maer anderssins zo verberrendet 15153 alle de ghuene die daer by ende an waren 15154 handtghedadich der pijnen ende ten tor-15155menten der dierne gods. Doen gheboot

15156de tyrant datmense weder omme vute den 15157 viere nemen zoude ende datmen huer. huer 15158 haer af doen zoude het welke zeere schoone 15159 zeere lanc ende zeere behaghelic was. want 15160 hij zeide dat huer gokelinghe laghe in 15161 huer haer. Doen zeyde sint martine. On-15162scamel dier du does der vrauwen ofnemen 15163 het scoonste pareersele ende de schoonste 15164 chierheyt die zij heift dat es huer haer: 15165 Ende bij dien zo zal dy god zijn rijke ne-15166men Ende god die zal dy daer vooren pla-15167ghen ende du bes die doot verbeydende te 15168 dijnre grooter droufheyt. Ten hende zo de-15169de de tyrant een zweert duer huer herte ste-15170ken Doen was daer een stemme ghehoort 15171 die zeide. Mijne gheminde vriendeghe 15172 Martine mids dats tu zo vromelic ghe-15173uochten voor den name van my ende my al-15174toos ghetrauwe zijs bleuen ontfanghe 15175 huegheliken die doot ende com met my ende 15176 mijnen lieuen helighen int eeuwighe 15177 rijke. Ende alzo bleef die lieue maerte-15178lareghe gods Sinte Martine: Doe quam 15179 de bisscop van roome met zijnder clergie 15180 ende aenverden dat lichame ende begrouft 15181 heerliken inder kerken. Ende up die zel-15182uen dach zo worde de keysere alixandre zo 15183 verwoet ende zo bezeten dat hij al vernielde

15184ende verbeedt dat hij ghecrijghen conde ende 15185 tselfs adt zijn handen ende zijn leden ende 15186 int hende starf hij quader doot als eene ver-15187woede beeste.

[miniatuur 122; niet uitgevoerd]

Cap. 7

15188Van eender ander maecht sinte lucie ende 15189 meer andere maechden marte

15190[E] En andere Sinte larighen Capitel 15191 lucie was gheboren // .vij. 15192 vander stede van syracuse. 15193 Deze sinte lucie doen zij een 15194 jonc maechdekin was vut-15195nemende schoone alzo zij tot eender reyze 15196 ghijnc ten graue van sinte aechte omme 15197 huerer moedere die ziec was ende te verbiddene

15198omme huere ghesonde alzo zij hoopte So 15199 zach zij in visioene der lieuer gods vrien-15200dinne sinte aechte zitten in midden van 15201 vele gods jnghelen verchiert met costeliken 15202 ghesteenten ende zeyde tot huer Lucie 15203 gods vriendeghe mijn gheminde zustere 15204 wat begheerstu an my datstu zelue ver-15205muechs an dijn moedere. JC zegghe dy 15206 alzo die stede van cathanay by my ter wee-15207relt verheuen vermaert ende ghehelicht 15208 es. zo zal die stede van syracusa by dy 15209 noch verheuen vermaert ende ghehelicht 15210 worden. want du bes gode jhesum cristum ver-15211coren ende gheheechent mids dijnre zu-15212uerhede. Doen stont zij up ende ghijnc 15213 tot huerer moedere ende verbat huer 15214 ghesonde. Ende al dat zij inder weerelt 15215 hadde ende bezat dat gaf zij den aermen 15216 omme de minne ons heeren ende daer 15217 naer starf maertelareghe ende eene glo-15218rieuze zantinne. Ende onder andere 15219 huer martelie zo wilde de juge vander 15220 stede huer doen leeden ende stellen met 15221 den opembaren zonderssen ende lichte 15222 wiuen omme dat zij daer ten spijte ende 15223 ten verwijte van jhesus hueren brudegoom 15224 ghecorrumpeirt end ghescoffiert zou-15225de worden. Daer up zo andwoorde

15226zeere zoetelic de voirseide maecht. Ende oft 15227 mijnen wille daer toe niet en ghedraecht 15228 zo en zal mijne ziele daer by niet besmit 15229 worden al ware tlichame by fortssen ghe-15230corrompeirt. want dan zo wert mijn zu-15231uerheyt voor gode dobbele ende te meerdere 15232 mijn victorie. want wie meer aenvechts 15233 heift ende verwint hoe meerder victorie 15234 ende meerder loon. Doch hope jc an mij-15235nen brudegoom jhesus dat hij. dien hij 15236 vercooren heift van allen blaemten ende 15237 van allen scoffiericheden wel bewaren 15238 zal Ende alzo men die daerwaert leeden 15239 zoude zo en condenze de gone niet verpor-15240ren dieze daerwaert leeden zouden Doen 15241 haelden zij twee zware sterke ossen. ende 15242 die bonden zij ende spienense an huer voe-15243ten omme daerwaert te slepene Maer 15244 nichtemeer en condenze die verporren dan 15245 eenen berch doen dede de juge een zweert 15246 duer haer kele steken ende daer staerf 15247 zij martelareghe gods behouden huerer 15248 zuuerheyt. Ende in huer doot zo prophe-15249tiseerde tguent dat der stede namaels 15250 ghebuerde groot jammer. 15251 Desghelijcx zo es weerdich groot 15252 lof ende reuerentie die weerdeghe gods 15253 vriendeghe benedicta ghebooren van

15254roome de welke hadde in huer ghezelscip 15255 twaelf andere maechden die zij ten kerste-15256nen ghelooue zelue bekeert ende ghebrocht 15257 hadde. Deze heleghe gods vriendeghe was 15258 zeere neerenstich omme mids huerer 15259 predicatie het kerstin ghelooue te spreeden 15260 ende te vermeersene ende alle de zielen 15261 te gode te bringhene die zij conste ende 15262 mochte zo dat zij dicwijle met eenighe 15263 van hueren maechden nv deene nv dan-15264dere zelue trac in diuerschen landen ste-15265den ende plecken het kerstin ghelooue 15266 sayen ende becondeghen Ende al te met 15267 zo liet zij eene van hueren maechden ter 15268 plecke daer zij was omme te mayene 15269 dat zij ghezayt hadde. ende te vuldoene 15270 dat zij begonnen hadde ter gods eere 15271 ende ten kerstene ghelooue zo dat 15272 voirseide maechden nv deene nv dandere 15273 ten diuerschen plecken ende steden alte-15274met voor tkerstin ghelooue bleuen 15275 ende storuen martelareghen gods Ooc 15276 mede benedicta huerer alre moedere 15277 ende voorgangheghe jnt ghelooue 15278 jhesu cristi. Een andere sinte fausta een 15279 schoone maecht van xiiij jaren de welke 15280 omme dieswille dat zij den afgoden niet 15281 aenbeden noch hoeffenen en wilde: de

15282keyser maximianus dede zaghen met 15283 eender yseren zaghe omme te meenene in 15284 tween te clieuene. Maer hoe wel dat de 15285 gone dieze zaechden van tiercen tot der 15286 noenen altoos eempaerlic ghezaecht 15287 hadden zonder uphouden. zo en conden zij 15288 nochtan an huer niet ghewinnen noch 15289 die ontgonnen ende zeiden tot huer by wat 15290 crachte van gokele oft van tooueryen zo 15291 hebstu ons aldus langhe ghehouden 15292 zaghende zonder dy yet te moghen doene 15293 Doen begonde sinte fauste hemlieden te 15294 vermonden van huerem* brudegoom jhesus 15295 dieze alzo bewaerde ende beschermde zo 15296 dat zij die persequerers tot gode bekeerde 15297 ende bleuen daer by. waer in de keysere 15298 groot verdriet hadde. Ende vut grooter 15299 onweerde zo dede hij der vriendeghen gods 15300 vele diuersche pijnen. ende tormenten aen 15301 doen. Ende onder meer andere zo dede hij 15302 huer eene groote menichte van naghelen 15303 int hooft slaen ghelijc men eenen hellem 15304 naghelt ende vergadert. Ende altoos 15305 bat zij gode voor den ghuenen dieze per-15306secuteirden. Ende tkeysers preuost ziende 15307 dat den hemele open ghijnc. Ende dat 15308 de gods jnghelen tot huer quamen ende 15309 vertroostenze die bekeerde ter stont. Ende

15310doen de keysere Sinte fauste dede stellen 15311 in eenen grooten brauketele met ziedende 15312 pecke ende olye. Doen riep de preuost 15313 sinte fauste O heleghe gods vriendeghe 15314 waer laet ghij my Maect my doch 15315 dijns lijdens deelachtich. Vp dat jc dijn-15316re glorie mede deelachtich zij. Doen 15317 oncleedende* hem de preuost by goeder 15318 voorsienichede ende tart mede jnden 15319 ketele Sghelijcx de ghuene dieze ghe-15320tormenteirt. hadde ende hemlieden doch-15321te dat zij alle ghelijc in een vroylic bat 15322 gheseten hadden mits den zoeten 15323 troost ende visentatie die hemlieden 15324 de jnghelen gods deden jnden ketel 15325 wesende Ende ten hende hoordenzij 15326 eene stemme vute den hemele zeg-15327ghende Comt Comt mijne gheminde 15328 mijn vader roupt v Comt ende ontfanct 15329 dat rijke dat hulieden bereet es van 15330 den beghinsele der weerelt. Ende 15331 mids dier stemmen zo gauen zij 15332 gode hopelike ende minlike hueren 15333 gheest maertelaren gods

[miniatuur 123; niet uitgevoerd]

Cap. 8

15334Van sinte justinen ende meer anderen

15335[I] ustine was eene jonghe // mach-15336maecht gheboren vut. // den 15337 hongherien vutnemende 15338 in schoonheden Ende verwan 15339 den vyant die hem beroemt 15340 ende vermeten hadde bijden 15341 aenroupene van eenen nygroman-15342tien gheheeten cyprianus dat hij 15343 zo vele doen zoude dat justijne huer 15344 ouergheuen zoude eenen die vuterliken 15345 zeere vp huer ghestelt was in oncuus-15346cheden ende huer niet met vreden en 15347 liet. Ende omme dieswille dat hij 15348 by gheenen gheloften beden oft

15349dreeghementen an huer verwynnen en 15350 conde zo meende hij. hij zoude den vyandt 15351 zijnen meestere te hulpen nemen. Maer 15352 al en mochtet hem niet baten. want zij 15353 den vyand gheen stede noch gheen audien-15354tie en gaf. hoe wel dat hij die menigher 15355 manieren ende in menigher voormen 15356 onderzochte. ende tempteirde. Maer al-15357tos* zo bleef hij van huer verwonnen. ende 15358 moeste vlyen met grooter confusien als 15359 niet ghedaen hebbende. Deze zelue jus-15360tina die bekeerde namaels den ghuenen die 15361 huer zo stranghe veruolchde. ter oncuus-15362chede. jnsghelicx den nigromantien ende 15363 meer andere ende dat by zonderlinghen 15364 teekenen die zij zaghen dat god van he-15365melrike by huer wrochte. Ende dat 15366 de viandt hem zeluen zeide dattet gods 15367 werc was ende dattet gheen viandt noch 15368 gheen mensche ter weerelt doen en moch-15369te dan met gode alleene ende int hende 15370 zo starf zij martelarighe gods. Item 15371 die helighe maecht gods eulalye ghe-15372boren vut spaengnen te hueren twaelf 15373 jaren zo stal zij huer vut huers va-15374ders huus dieze menighen tijt ghe-15375sloten hilt mits dat zij ande* niet en 15376 sprac dan van ihesus hueren brudegoom

15377Ende doen zij vute was doen lyep zij 15378 heymelic inden temple ende liet huer 15379 des nachts daer in sluten Ende doen 15380 ghijnc zij met goeder moeten alle de 15381 afgoden wel bezien diemen daer aen-15382bedede ende ouffende. zo dat zij ten les-15383ten alle de afgoden van hueren plaetsen 15384 trac ende wyerpse up de eerde ende tarde-15385ze met voeten. Des daechs doen de pa-15386pen ten temple quamen doen vonden 15387 zij alle huer goden ter eerden ligghende 15388 ende zom ghebroken in sticken. doen 15389 lyepen zij als razende ende verwoedde 15390 honden achter de stede beclaghende 15391 huer goden ende verwonderende wie 15392 dat ghedaen mochte hebben. ende ver-15393gaderden eenen grooten hoop met hem-15394lieden mitsgaders den juge oft den po-15395testaet vander stede grooten raet hou-15396dende hoe dat zij dit best weten zouden 15397 wie dat ghedaen mochte hebben Ende 15398 daer zij alle alzo te radede* waren daer 15399 ghijnc eulelia tot hemlieden. Ende 15400 zeyde hoe dat zij dat zelue ghedaen 15401 hadde ter eeren van hueren brudegom 15402 jhesus. want maer een god en was 15403 die hemele ende eerde ghescepen hadde 15404 ende alle datter bynnen es. ende doen

15405was ende es elc gods ghesceppenesse scul-15406dich te aenbedene te eerene te louene 15407 ende te hoeffene ende gheenen anderen 15408 ende daer vooren zo boot zij huer te ster-15409uene. vut welker vulstandichede tot 15410 gode menich mensche vermueruwet 15411 wort in zijn herte. ende bekeerden hem 15412 tot gode ende volchden eulalien in 15413 hueren daden. ende in hueren woorden 15414 ¶ Item noch een andere schoone maecht 15415 gheheeten martha de welke zeere zwaer-15416like ghepijnt ende ghepassiet was omme 15417 den name jhesus. Ende ondere alle an-15418dere pijnen ende tormenten zo worden 15419 huer. huer borsten of ghesneden ende 15420 alzo was zij weder inden kerkere ghe-15421steken. ende daer zij inden karkere lach 15422 daer quam de jnghele gods die huer 15423 weder twee nyeuwe borsten an stelde 15424 zonder dat yement gheware mochte 15425 worden dat zij huer afghesneden ghe-15426zijn hadden. waer of de potestaet des 15427 anderen daechs zeere verwonderde 15428 maer daer omme zo en liet hijt niet 15429 hij en dedeze voort meer pijnen ende tor-15430menten zo zwaerlic dat zij daer jn blef* 15431 ende es begrauen buten der stede van 15432 ryemen ¶ Item noch die weerdeghe

15433gods vriendeghe fides ontfijnc menich 15434 martelye in hueren jonghen daghen 15435 waer omme dat onze lieue heere jhesus 15436 huer uerbaerde ende croondeze als zijn 15437 eyghin bruudt met dierbaren ende coste-15438liken ghesteenten ende vele schoonder 15439 teekenen wrochte god by huer waer by 15440 dat hem menich mensche tot gode be-15441keerde. Insghelijcx die heleghe maecht 15442 marciane. de welke zach ende bemerke-15443de datmen eenen afgod groote eere ende 15444 groote sacrificie dede. waer by dat zij dien 15445 afgod greep van daer hij stondt. ende 15446 wierpene van bouen neder ter eerden zo 15447 dat hij brac. omme welker zake wille 15448 zij zo ghesleghen ende zo ghegeesselt was 15449 dat zij in onmachte lach ende nyement 15450 en waende zij en ware doot. Nietemin 15451 doen zij daer naer tote huer zeluen quam 15452 doen worde zij in eenen donckeren karkere 15453 ghesteken. Ende daer quam een van 15454 des jugen knechten vander stede secre-15455telike tot huer by nachte omme dat 15456 hijze meende te vercrachtene ende te 15457 scoffieren. ende huer by dien te ontsla-15458ne ende te laten gane. Maer by der 15459 gratien ons heeren zo groyede daer up 15460 den voet staende jnden karkere tusschen

15461hem ende der heligher maecht eer hij 15462 tot huer conde ghecommen. eenen alzo 15463 hooghen muer als daer hij niet ouer 15464 en mochte. Den welken muer des 15465 anderen daghes gheuonden was staen-15466de bynnen den zeluen karkere. waer 15467 by dat menich mensche by dien schoo-15468nen mirakele tot gode bekeert worde 15469 ende volchden marciane. Deze heleghe 15470 maecht leedt groote pijne ende persecu-15471tie omme de minne ons heeren Maer 15472 altoos hadde zij den name ihesus jnden 15473 mont dien zij daer omme niet en liet 15474 te predeken ende te bekondeghen. Ende 15475 ten lesten zo bat zij hueren brudegoom 15476 jhesus dat hijze in ghenaden ontfan-15477ghen wilde in zijn zoete rijke. ende al-15478zo bleef zij in die tormenten. Ooc 15479 mede die weerdeghe gods vriendeghe 15480 eufemia. De welke zeere edele van ghe-15481slachte was ende vele leedt omme de 15482 minne ons heeren. De preuost vander 15483 stede die bemaendeze dat zij de goden 15484 aenbeden zoude. ende dat zij versaecte 15485 ende loochende den name jhesus. twelke 15486 zij zeide dat zij niet doen en wilde noch 15487 en zoude omme gheenreande* pijne oft 15488 torment die zij huer aen zoude moghen

15489doen Waer in de preuoost zeere verwon-15490derde als haluelinghe hem verwonnen 15491 gheuende van eenen jonghen maechde-15492kine. Nietemin zo dede hijze pijnen ende 15493 tormenten. by vele diuersche afgrijselike 15494 pijnen ende tormenten zo dat hij huer al-15495le de leden dede breken. Ende hoe zij cranc-15496kere inden lichame wordde hoe zij sterkere 15497 inder zielen wordde ende vut hueren 15498 monde zo en vloeyede gheen tale dan 15499 vulle tale des helichs gheests. Ende 15500 alzo zij in een torment stont dat zeere af-15501grijselic ende onmenschelic was daer quam 15502 de jnghele ons heeren die dat torment te 15503 nyeuten dede ende uermoolde daer menich 15504 vanden onkerstenen onder doodt bleuen 15505 ende versmoorden ende ontghijnc los de 15506 voirseide maecht vanden voirseide tormenten met 15507 blijder chiere. Doen dede de preuost we-15508der up een nyeu een bernende fournois 15509 ontsteken ende dede hijze jnne schieten 15510 Ende daer zij int fournoys gheschoten 15511 wort daer vlooch de vlamme vute wel 15512 .xl. cubitus hooghere dan tfournoys Ende 15513 als de weerdeghe Sinte eufemie daer jnne 15514 was zo vloot die vlamme van huer ende 15515 zij stont daer in midden als oft zij in een 15516 schoon vergier ghestaen hadde. Ende daer

15517dancte zij ende louede gode eempaerlic99 15518 van zijnder gratien in zo grooter me-15519lodien dattet allen menschen be-15520haechde dies menich hem tot gode 15521 bekeerde. Ende als die vlamme 15522 ghesist was. doen zij daer vute on-15523gheschaet ende ongheschent: de 15524 Preuoost vele verwoedere dan te vooren 15525 dede groote gloeyende tanghen brin-15526ghen om huere borsten mede of te ny-15527pene. Maer de ghuene die dat doen 15528 zouden die worden zo verheent datter 15529 nyement en dorste aen tasten. Doen 15530 dede de preuoost daer bringhen viere 15531 hongherige leeuwen ende andere 15532 felle wilde beesten omme die schoone 15533 maecht te verslindene. Maer alzo 15534 houde als zij by huer quamen. zo 15535 worden die beesten ende die leeuwen 15536 alzo tam. ende alzo ghedwee als lam-15537meren oft cleene hondekins. Niet-15538min de helighe vriendeghe gods ver-15539langhende te wezene by haren bru-15540degoom jhesus. bat hem ootmoedelike 15541 dat hijze halen wilde vut dezer smet-15542teliker weerelt. Ende alzo hendede 15543 zij zoetelike tusschen allen dien beesten 15544 zonder dies dat zij huer yet mesdeden

15545of uploop deden oft ye ghenaecten

Cap. 9

15546Vander heligher maecht Theodosia van 15547 Sinte barbele. Ende van sinte dorothea 15548 dats Sinte roziana ende meer andere .ix.

15549[D] E vulstandichede vander weer-15550digher gods vriendeghe Sinte 15551 theodosia in hueren pijnen ende 15552 tormenten comt ooc zeere wel tot 15553 onzen propooste zeere edele zo was deze he-15554lighe maecht ende vutnemende schoone 15555 van xviij. jaren oudt oft daer omtrent 15556 Deze helighe maecht vut grooter dye-15557picheit ende verstandelhede van zinne 15558 die disputeirde jeghen den juge dieze 15559 verdreechde met diuerschen tormenten by 15560 alzo dat zij hueren god ihesum niet en 15561 messaecte ende of en ghijnghe. Emmere 15562 zo dede hijze hanghen bijden hare. ende 15563 anderssins zwaerlic pijnen. Ende zij 15564 zeide. hij es wel keytiuich ende onghe-15565uallich die hem zeluen niet beheeren en 15566 can noch en mach. Wrake ouer hem die 15567 groot begheeren heift hem zeluen te ver-15568zadene ende niet en dijnct up de honghe-15569righe die van ghebreke steruen. Wee 15570 ouer hem die huere leden warem hou-15571den ende wel decken wille. Ende de 15572 aerme laet steruen van couden: Lacen

15573ouer hem die gheerne in vreden ende in 15574 rusten wezen zouden ende anderen ghee-15575nen vrede of ruste en gheift. Verma-15576lendijt es hij die zeit dat alle dijnck 15577 hem toebehoort dat hij heift niet be-15578kennende dattet hem van gode gheghe-15579uen. Wee hem die wil datmen hem 15580 wel doe ende alle behaghelichede. Ende 15581 anderen zelue quaet beraet: dusdanighe 15582 ende ghelijke goede leeringhen ende 15583 vermaninghen vermonde deze weer-15584dighe gods bruut in huerer pijnen: 15585 Ende omme der voirseide maecht meerder 15586 schande schaemte ende blaemte te doe-15587ne voor alle de weerelt zo dedeze de 15588 tyrant alzo naect ontcleeden als zij 15589 van moedere gheboren was. Maer jhesus 15590 cristus haer brudegoom daer zij aen 15591 riep die weerdeze van alre blaemte 15592 Ende zand een wolke dieze omme 15593 rijnghede ende bedecte. Doen zeide 15594 zij tot den tyrant. Want* meenstu 15595 nv an eenre vrauwen meer oft min 15596 te ziene dan an dijnre moedere: Maer 15597 datstu my niet en zies dat es datstu 15598 niet weerdich en zijs te ziene die ghe-15599rechten die my mijn brudegoom bereet 15600 heift tot zijnre maeltijt. Doen zeide

15601de tyrant weder zoe ghedect es of niet 15602 hij zoudze wel vinden omme te vyolere-15603ne ende huer van huerer reynicheit 15604 te ontstellene. Ende zij zeide wedere tot 15605 den juge. Du dreechs te vergheifs mijn 15606 zuuerhede. want god bewoont ende be-15607waert alle reyne herten. Doen dedeze 15608 de tyrant afnemen. Ende hij dede huer 15609 eenen grooten steen anden hals binden 15610 Ende alzo dede hijze worpen inde ri-15611uiere. Maer die helighe jnghelen gods 15612 die ontfinghenze ende hildenze vp 15613 ende brochtenze te lande. Ende zij had-15614de den steen tusschen hueren aermen 15615 die ontsprekeliken zwaerdere ende meer-15616dere was dan zij. Doen dede de tyrant 15617 daer bringhen twee lupaerden. mee-15618nende dat zijze verschueren ende verslin-15619den. Maer alzo houde als zij by haer 15620 quamen zo spronghen zij huer vp den 15621 hals. ende deden huer groote touuenes-15622se ende feeste. Ten laetsten doen dedeze 15623 de tyrant onthoofden. Ende daer zach-15624men huere helighe ziele ten hemele 15625 varen inder ghedane van eenre schoon-15626re witter duue. Ende up dien zeluen 15627 nacht zo verbaerdeze huer vadere ende

15628moedere claerdere dan de zonne met 15629 eenre guldin croone ende met grooten 15630 ghezelschepe van schoonen jonghen 15631 maechden. Ende hadde een guldin 15632 cruce in huer handt ende zeide. ziet 15633 hier de glorie ende de blijschepe des 15634 eeuwichs leuens die ghij my emmer 15635 nemen wildet. Ende by dien zo be-15636keerden huer vadere ende moedere 15637 Item ten tijde dat regneirde de key-15638sere maximien ende flouryen zo was 15639 die reyne maecht Sinte barbele edele 15640 van gheboorten ende vutnemende schone 15641 jnt ghesichte. Omme welker schoon-15642heit wille de vadere huer besloot in eenen 15643 torre. Ende daer ghecreech zij jnspira-15644cie ende jngheuinghe vanden helighen 15645 gheest ten kerstenen ghelooue. Ende 15646 omme dieswille dat zij by anderen niet 15647 en conste ghecommen dieze doopen 15648 mochte zo nam zij zelue watere ende 15649 zij doopte huerzeluen jnden name des 15650 vaders des zoons ende des helichs 15651 gheests. huer vadere die wildeze 15652 hooghelike huwen. maer altoos zo 15653 wederzeidzij dat: Ten hende emmer 15654 zo beleet dat zij kerstin was. Ende 15655 dat zij gode huere zuuerhede vpghe-

15656gheuen ende belooft hadde. Omme 15657 welker zaken wille de vadere huer 15658 dooden wilde. Emmere zo dat zij vut 15659 zijnen handen ontquam ende lyep in 15660 eender rootsen schulen. Ende alzo ze de 15661 vadere zeere stranghelike veruolchde 15662 zo vant hijze by dien datze een schaep-15663herde hem wijsde ende wrouchde dies 15664 hij ter stont met zijnen schapen van 15665 gode gheplaecht worde want zijn scha-15666pen alle sprijnchanen worden ende hij 15667 een roodze. Doenze de vadere ghecreech 15668 doen sleipte hijze met den hare lancx 15669 der eerden tot voor den preuoost vander 15670 stede. De welke ouermids dat zij hem 15671 niet obedieren en wilde noch de afgo-15672den niet aenbeden en wilde huer groot 15673 torment an dede. Ende dedeze han-15674ghen met den voeten vpwaert. Ende 15675 zij zeide. Ey aerm keytijf en ziestu niet 15676 dat alle dijne tormenten my niet en zijn 15677 doen dede huer de tyrant de borsten af 15678 nypen. Ende dat ghedaen wezende zo 15679 dede hijze al naect leeden achter de 15680 stede daer zij altijts gode dancte ende 15681 glorifijerde. Maer omme dieswille 15682 dat zij naect was Ende zij huer schaemde

15683huerer naechthede zo ryep zij met jnnigher 15684 herten an onzen lieuen heere Ende hij 15685 zandt huer zijnen ynghele dieze ghe-15686zond maecte van alle hueren quetse 15687 Ende decteze met eenen schoonen blijn-15688kenden cleede. Ende doen zij alzo ouer 15689 alle de stede gheleedt ende ghesleipt 15690 hadde ghezijn doen wordde zij weder 15691 ghebrocht voor den preuoost vander 15692 stede. De welke vut zijnen zinne wor-15693de doen hij zach100 dat alle huere quet-15694sueren ghenezen waren ende zij ghe-15695dect was. Dies hij meende dat zij 15696 naect gheweist hadde Ende huer 15697 aenschijn blijncte ghelijc eenre ster-15698re. Doen dede hij weder up een nyeu 15699 tormenteren. zo langhe dat de ghone 15700 dieze tormenteirden zo moede ende zo 15701 aemachtich waren dat zijt meer ghe-15702doen en consten. doen gheboot hij dat 15703 menze wech doen zoude ende dat 15704 menze onthoofden zoude alsmen 15705 dede. Maer doen zij ter plecken quam 15706 daer menze onthoofden zoude. zo 15707 viel zij up huere knyen ende bat gode 15708 van hemelrijke. voor alle de ghone 15709 die huerer passie ghedijncken zou-15710den met weerdicheden. Ende doen

15711quam een jnghele tot huer dieze ver-15712troostede ende ghesterkede in de minne 15713 gods ende zeide huer dat huere bede van 15714 gode ghehoort was. Ende de vadere 15715 dat hoorende die schoot huer haesteli-15716ke toe. Ende zelue met den liue zo slouch 15717 hij heur thooft af. Ende met dien dat 15718 hij van huer gaen zoude zo quam een 15719 groot onghewederte vute den hemele 15720 ende dat verslouchene ende vernyelde-15721ne ende wordde asschen Jtem de 15722 weerdighe gods bruut dorothea ghe-15723boren vut capadocien leedt in ynghelant 15724 vele manieren van tormenten omme de 15725 minne gods omme dieswille dat zij 15726 gheenen sterueliken man nemen en 15727 wilde alzo huere ouders wilden ende be-15728gheerden Maer altoos vermat huer 15729 jhesus bruut te willen wezene. Ende 15730 van hem niet te scheedene tot der doot 15731 Ende alzo was zij ter doot ghewijst 15732 Ende doe menze ter doot waert leedede 15733 doen quam huer schoolmeestere tot 15734 huer gheheeten theophilus ende zeide 15735 tot huer in gheckernyen. Dorothea Em-15736mere als ghij by uwen brudegome comt 15737 zo zendt my vanden roozen ende vanden 15738 bloemen ende andere fruyte vut zijnen 15739 vergiere. Ende zij beloofde hem dat zijt 15740 doe* zoude. Ende doen dorothea van eer-

15741derijke verscheeden was. doen quam een 15742 cleen zoete kindekin omtrent van viere 15743 jaren tot den schoolmeestere theophilus 15744 ende brochte hem een cleen zuuerlic cleen* 15745 schoolpaenderkin vul roozen endere* bloe-15746men appelen peeren ende ander fruyt zo 15747 vutnemende schoone ende zo wel ryekende 15748 als hij noyt in zijnen leuene ghezien oft 15749 gheroken hadde. Waer jnne de zelue 15750 Theophilus zeere verwonderde mids 15751 dat het inden wijntere was. Ende dat 15752 het jeghen nature was zo schoon ende 15753 zo lieflic fruyt in dat saysoen te vindene 15754 zo dat hij een van dien appelkins nutte-15755de daer hij de zoetste ende de lieuelicste 15756 smake jnne vant die hij noyt smakede 15757 Bijden welken hij zo vroom in gode wor-15758de. dat hij van dier tijt voort niet en rus-15759tede noch of en liet jhesum cristum dorotheen 15760 brudegoom te predeken ende te belijdene 15761 Omme welker zaken wille hij ghemar-15762telyet wordde ende behouden. Ende 15763 wildy der ghelijker heligher maechden 15764 ende maertelarighen gods hebben ende 15765 huer passien als van sinte cecilie sinte Ag-15766nieten sinte aechten ende meer andere zo 15767 zouct den spieghele hystorial ende daer 15768 zalmer vinden een groot ghetal. Niet 15769 te min zo zal ic dy hier wat zegghen van 15770 der weerder gods bruut sinte cristine. De

15771welke dijne patroneghe es Ende daer 15772 du naer ghenaemt zijs. want huer le-15773uen ende huere passie zeere zoete ende 15774 zeere deuoot es

[miniatuur 124; niet uitgevoerd]

Cap. 10

15775Vander Heligher maecht Sinte cristine:

15776[D] E weerdeghe gods bruut Sinte 15777 kerstine. was ghebooren vander 15778 stede theophila Ende huer va-15779der was een meestere ende een 15780 oeuuerste van den ridderschepe 15781 vanden lande ende hiet vrbaen. Deze 15782 kerstine die was zo vutnemende schoone 15783 dat de vadere omme huerer schoonheit 15784 wille die besloot in eenen torre ende xij 15785 maechden met huer tot hueren dienste 15786 Ende neffens der camere van Sinte 15787 kerstijne zo dede huere vadere maken

15788een zeere costelic ende rijkelic oratorie 15789 oft een bedecamere ende daer dede hij jnne 15790 stellen alle de afgoden diemen te dier tijt 15791 meest aenbedede meenende dat kerstine 15792 die ooc hoeffenen ende aenbeden zoude 15793 met hueren maechden. Ende altemet 15794 dat huere maechden bemercten dat zij 15795 de afgoden gheen achte en slouch noch 15796 die niet en anebedede ghelijc zij deden 15797 zo vermaenden zij huer by tijden dat zij 15798 den goden offerande ende sacrificie doen 15799 zoude. Want zij het hooft ende de prin-15800cipaelste van hemlieden was. Ende 15801 aldus zo gauen zij huer dicwijle het 15802 wyerocvat dat zij den goden wyeroc 15803 werpen zoude. Maer als zij het wye-15804rocvat jnde hand hadde. doen keerde 15805 zij huer omme tot eender veynstere die 15806 int westen stont. Ende daer slouch zij 15807 huer ooghen ten hemele waert Ende 15808 daer wierp zij wyeroc. ende den afgoden 15809 niet. Ende de meeste deel vander nacht 15810 zo lach zij up huere knyen voor die 15811 veynstere aenroupende gode ootmoede-15812like biddende dat hij huer herte tot hem 15813 ontfuncken wilde ende ghesterken je-15814ghen allen den ghuenen die huer zouden 15815 willen deeren. ende oft huer herte van hem 15816 keeren. De twaelf maechden dit 15817 aenziende vielen allijnken eene huer

15818te voete ende baden huer vriendelike 15819 dat zij gheene andere goden aenbeden 15820 en zoude dan de goden van hueren ou-15821ders. Want waert dat zake datmen 15822 dat gheware wordde zij zouden alle 15823 gadere verdoruen wezen dieze te bewa-15824rene hadden. Ende Sinte kerstijne die 15825 zeide hemlieden hoe dat zij verblent wa-15826ren int ghelooue der zalicheit ende ver-15827leet bijden vyant der hellen die een be-15828nijder der zalicheit es. Ende begonste 15829 hueren maechden te predekene ende te 15830 zegghene hoe dat maer een god en was 15831 in drien persoonen diet al gheschepen ende 15832 ghemaect hadde dat ye was oft wezen 15833 zal. Ende dien ware elke creature scul-15834dich te aenbedene ende gheen andere: 15835 Emmere zo dat huer vadere vernam 15836 ende hem ghezeit wordde dat kerstijne 15837 zijn goden versmadede. Ende eenen an-15838deren ombekenden god in huer herte ver-15839coren hadde. die zij eempaerlic nacht 15840 ende dach hoeffende ende anebat. Ende 15841 huer zeluen in sacrificien gaf. Waer 15842 jnne huer vadere zeere verstoort worde 15843 Ende ghijnc tot huer eerst in vriendeli-15844ker manieren. meenende die met vrien-15845delikheden weder te bekeerene. Ende 15846 bat huer vriendelike dat zij ter presencie 15847 van hem zijne goden doch aenbeden

15848wilde ghelijc hij dede ende huer ouders 15849 ghedaen hadden. Doen andwoorde zij 15850 hem dat zij gheerne gode des hemels 15851 aenbeden zoude ter prsencie* van hem 15852 Ende de vader meenende dat zij ghespro-15853ken hadde van jupiter dien zij god der 15854 hemelen hieten. was zeere wel te vre-15855den. Ende vut liefden zo schoot hij 15856 huer anden hals ende hij meendeze 15857 vut grooter minnen van dien vriende-15858liken te cussene. Maer zij schoot ter 15859 stont met hueren handen voor huer 15860 aenschijn ende gaf eenen grooten crijschs 15861 Ende zeide en ghenaect mijnen monde 15862 niet. want ic gode inden hemele zo 15863 ic naest can een zuuere offerande ghe-15864uen wille. Ende noch zo was huer 15865 vadere te vreden. Ende met dien zo ghijnc 15866 zij jnt oratorie ende huer vadere die 15867 volchdeze. Ende daer dede zij huer ghe-15868bet tot gode jnden hemele ende niet 15869 den afgoden. Ende alzo was zij drie 15870 daghen ende drie nachtan* gode aen-15871bedende ende oeffenende zonder eten 15872 ende zonder drijncken. De vadere 15873 van daghe te daghe ouer ende weder 15874 gaende zo langhe dat de vadere zach 15875 den jnghele gods tot huer commen 15876 dieze vertroostede ende conforteirde 15877 Ende hemelsch broot brochte ende andere

15878spijze daer by dat zij leuede. Ende en ghe-15879naecte der spijze niet die huer huer vader 15880 brochte. waer jnne de vadere hem zeere 15881 verwonderde ende vergramde Vp eenen 15882 tijt zo zach Sinte cristine tot huerer veynsteren 15883 vute Ende zach vele aermer lieden zitten 15884 ende staen voor den torre daer zij jnne ghe-15885sloten was. Ende want zij niet en hadde 15886 dat zij hemlieden om gode gheuen mochte 15887 zo wordde zij bedijnckende vp de afgoden 15888 van hueren vadere die zeluerin ende gul-15889din waren ende zeere costelike van ghesteen-15890ten. Ende nam die afgoden ende brac die 15891 allijnken sticken. Ende trac de ghesteenten 15892 of ende wierp die van bouen nedere den 15893 aermen jnden schoot. Omme dat zij daer 15894 mede huer nooddursticheden ghecrijghen 15895 zouden. Het welke ten laetsten huer vadere 15896 gheware wordde. Ende hij quam tot huer 15897 Ende hij slouchze zo deerlic dat het onmensche* 15898 was. Ende altoos ryep zij dat hij jammer-15899lic bijden vyand bedroghen ende mesleedt 15900 was vute den weghe der zalichede. Ende 15901 dat. dat alle verghanghelike goden waren 15902 ende werc der menschen handen. Maer een 15903 god onuerghanghelic zonder beghinsele 15904 ende zonder hende jnden hemele. De welke 15905 ten vutersten daghe yeghelijken loon ghe-15906uen zoude naer zijne verdiente. Te wetene 15907 den goeden ghelouighen die eeuwighe

15908glorie. Ende den quaden ende ongheloui-15909ghe dat eeuwighe torment. Den welken 15910 god zij belijden wilde ende daer by bliuen 15911 ende omme de doot daer vooren te steruene 15912 zo en wilde zij gheenen anderen oeffenen 15913 noch aenbeden. Omme welker zaken 15914 wille de vadere huer met groote kethe-15915nen bandt. Ende dedeze alzo al gheesse-15916lende achter de stede jaghen ende slepen 15917 ende daer naer dedeze jnden karkere 15918 legghen. Ende hij wilde zelue de juge 15919 wezen dieze ter doot verwijzen zoude. 15920 Ende aldus zo dede hijze des anderen 15921 daechs voor hem bringhen. Ende meen-15922deze met dreeghementen van tormenten 15923 te bekeerene ende van gode te treckene. Ende 15924 doen hij zach dat hij noch met fleeuwene 15925 noch met dreeghementen an huer niet 15926 verwinnen en conste. Doen dede hijze met 15927 aermen ende met beenen vut recken. Ende 15928 dedeze gheesselen alzo langhe als twaelf 15929 mannen verdueren consten. Ende alte-15930met zo riep hij tot huer oft zij huer niet 15931 bedijncken en wilde zijne afgoden te ane-15932bedene. Ende zeide mijn weerde dochtere 15933 Natuerlike compassie wroucht my te dy 15934 waert die mijn vleeschs ende mijn 15935 bloet zijs. dat jc dy dus jammerlic ende 15936 dus onmenschelic zie antieren. Maer die 15937 reuerentientie* ende die eere die jc den

15938goden sculdich bem die dwinghen my we-15939der ter contrarien dit te doene. Omme 15940 dieswille datstu die versmaeds. Doen 15941 andwoordde die helighe maecht O. 15942 valsch tyrant dien jc gheen vader noe-15943men en wille. maer een vyand ende een 15944 benijdere mijnre zalichede tormenteirt 15945 boudelic dat vleeschs datstu ghewonnen 15946 hebs want dy dat toebehoort Ende dat 15947 wel doen muechs. maer an mijnen gheest 15948 die mijn heere mijn vadere mijn zalichma-15949kere gheschepen heift daer en hebstu niet 15950 an in eenigher temptatien. want mijn 15951 brudegoom jhesus dien bewaert. Doen dede 15952 die wreede vadere die helighe maecht up 15953 een groot wiel legghen ende binden. Ende 15954 dede daer ondere een groot vier maken 15955 Ende dede daer olye ende pec jnne wer-15956pen. Ende daer ouere dede hij die helighe 15957 maecht up dat wyel keeren ende drayen 15958 meenende dat zij in dat vier ende in die 15959 vlamme verberren oft versmachten zoude 15960 Maer huer brudegoom jhesus vadere der 15961 ontfarmicheit die aenzach die vustan-15962dicheit* zijnre dierne. Ende zandt zijnen 15963 ynghele nedere die dat torment vernyel-15964de ende dat vier vutgoot. Ende de weerde 15965 gods bruudt ongheschent vute den tormente 15966 verlossede ende verslouch groote onspreke-15967like menichte vanden onghelouighen diet

15968aenzaghen ende den name gods bespoghen 15969 ende blasphemeirden. Ende huer vadere 15970 die vrachde huer. zecht my doch kerstijne 15971 wye heift dy deze ghokelrie gheleert: 15972 Doen andwoorde zij hem. hebdy niet ghe-15973zeit wreet tyrant dat mijn heere mijn 15974 god jhesus cristus mijn brudegoome my de-15975ze patiencie ende deze verduldichede ghe-15976gheuen heift in desen lijdene. Ende my 15977 eempaerlic sterct jnt ghelooue des leuende 15978 gods. Ende daer omme eist dat jc alle 15979 dijne tormenten niet en ontzie. maer die 15980 bespotte. Ende hope die alle te verwinne-15981ne jnder cracht ende inden name jhesu cristi 15982 Ende tsghelijcx alle temptatien ende 15983 aenvechten des vyants der weerelt ende 15984 des vleeschs. Doen dede huer vadere huer 15985 weder werpen in eenen harde donckeren 15986 ende afgrijzelijken karkere. Ende alzo 15987 zij daer was altoos dijnckende ende peyn-15988sende up die hooghe verdiente der glorien 15989 daer zij naer hakende was zo quamen 15990 daer drie jnghelen vuten hemele tot huer 15991 dieze spijzden vertroosten ende conforteirden 15992 Ende alle huere quetsuren heelden ende 15993 ghenazen ende alle den karkere verlich-15994ten Ende dit vernam huer vadere ende 15995 hij en wiste wat doen. Ende altoos lach 15996 hij in ghepeynsen ende ymaginatien 15997 wat tormenten dat hij zoude moghen

15998verzieren die weerde gods bruut zijn 15999 eyghin dochter mede te vernyelene: 16000 Emmere zo dede hij huer eenen grooten 16001 muelensteen anden hals hanghen ende 16002 dedeze alzo jnde zee worpen meenende 16003 datze nemmermeer mensche meer ghe-16004zien en zoude hebben. Maer alzo zij jnde 16005 zee metten steene vallen zoude zoe ont-16006fijnghenze die jnghelen gods in hueren 16007 aermen ende den steen ende ghijnghen 16008 alle te zamen goedelicx wandelen vp de 16009 zee als oft zij up die eerde ghegaen had-16010den. Ende daer hoordemen menighe zoete 16011 melodie van zanghe ende van speele. Ende 16012 doen ryep kerstijne an gode met luder 16013 stemmen. Omme dat helighe sacrament 16014 vanden doopsele te ontfanghene. Ende 16015 onze lieue heere met grooter scharen van 16016 ynghelen ende van helighen maechden 16017 die daelden up den houuere vander zee 16018 Ende daer doopte hij zelue Sinte kerstijnen 16019 Ende gaf huer daer den name kerstijne 16020 ende hij croondeze met eenre guldin croone 16021 ende stelde huer een schoone blijnkende ster-16022re up huer hooft. Ende alzo stelde hijze te 16023 lande. Vp dier nacht zo was huer vadere 16024 zo vanden vyandt ghequelt ende ghetor-16025menteirt dat hij daer af starf. Ende doen 16026 worde Sinte kerstijne weder jnden karkere 16027 ghebrocht. wiens martelye noch niet

16028vulcommen en was. Doen was daer 16029 een nyeu juge ghecoren Omme kerstij-16030nen voort te tormenterene. Ende die 16031 hiet dyon. Ende wiste al tghuent 16032 dat zij van te vooren van hueren va-16033der gheleden hadde. Ende ouermits 16034 huerer grooter schoonheit zo worde hij 16035 up huer verhit ende verlieft ende meende 16036 dat hijze daer mede tot hem zoude ghetroc-16037ken hebben ende bekeert van hueren propooste 16038 Maer hij en conste. Ende aldus zo dede hij 16039 eenen grooten ketele commen. Ende daer 16040 dede hij bernende pec ende olye in worpen 16041 Ende daer dede hij kerstijnen metten 16042 hoofde nederwaert jnne schieten. Ende 16043 vier mannen die keerdenze ende wendenze 16044 daer jnne ende hilden ze ondere met grooten 16045 vorken. Ende altoos hoordemen zoete me-16046lodie van zanghe. ende van spele jnden 16047 ketele ende ronds omme. Ende bespottede 16048 de ghuene dieze tormenteirden. Ende 16049 dreechdeze vaste met den pijnen der hel-16050len. ouermids hueren onghelooue ende 16051 onmenschelichede. Ende doen die tweetste 16052 juge zach dat hijze niet vernyelen en conste 16053 doen dede hijze hanghen byden hare al 16054 moeder naect an een peertsse. Te spijte ende 16055 te spotte van allen den ghonen dieze zaghen 16056 Maer die jnghele gods die decte huere 16057 naecte leden. Maer emmere eer zij ghe-

16058dect wordde zo schaemden hem de vrauwen 16059 huerer naectheit ende creghen groote com-16060passie up huer. Ende lyepen den juge up 16061 ende ryepen. Onnaerdich stranghe ende 16062 wreet tyrant. hoe muechstu in dijnre her-16063ten gheuinden. dusdanighe eene jonghe 16064 teedre maecht zo onmenschelic te tormen-16065tene. daer du zies datstu niet an ghewin-16066nen en cost*. Doen dedeze de juge vander 16067 peertse doen. ende zeide tot huer. kerstijne 16068 mijn goede lief. du zies hoe alle dit volc 16069 dijnre compassie heift. ende aldus zo en 16070 late dy niet meer quellen noch tormen-16071teren Maer gaen wy ten tempele ende 16072 dancken ende anebeden den vppersten god 16073 dat hij dy aldus bewaaert ende bescher-16074remt heift. van allen tormenten. Ende 16075 zeide wel. want zij meende jhesum cristum 16076 den vppersten god. daer de juge meen-16077de te wezene jupiter den vppersten god 16078 Doen zij ten temple ghijnghen daer 16079 volchde een groot oonsprekelic* volc naer 16080 Omme te wetene wats gheschien zoude 16081 Ende doen kerstijne voor die afgoden 16082 quam doen viel zij neder up huere knyen 16083 ende slouch huer ooghen ten hemele waert 16084 ende dede huer bedinghe tot gode. Ende 16085 doen ryep zij tot den afgoden. Du booze 16086 gheest die luuschs in dit afgod. jc mane 16087 dy inden name jhesu cristi datstu van daer

16088scheeds ende ter stont met grooter drust 16089 ende met grooten tempeeste zo schiet hij 16090 van daer zo dat menich eeuwich mensche 16091 al daer van vare starf ende andere vie-16092len in onmachte ter eerden. Ende tselfs 16093 de juge die langhe ouer doot lach. Maer 16094 als hij weder tot hem zeluen ghecommen 16095 was. doen zeide hij tot kerstijnen du 16096 hebs beroert den vppersten god. ja zo be-16097roert dat hij van hier verscheeden es 16098 vut compassien van dy. Ende kerstine 16099 die andwoorde hem wedere zeere cloucke-16100like ende vraechde hem hoe hij zo verblent 16101 mochte wezen dat hij niet bekennen en 16102 wilde die cracht ende die muechentheit 16103 gods. Ende aldus zo bat zij voort onzen 16104 lieuen heere dat den afgod viele ende be-16105deghe te nyeten ghelijc het ter stont viel 16106 ende worde asschen. zo dat by dien tee-16107kene meer dan .iijM. menschen mannen 16108 ende vrauwen up de stede bekeerden. 16109 Ende de juge wordde ghesleghen van-16110den blixeme ende verberrende te pul-16111uere: Daer naer quam de derde juge 16112 ende hiet julyen. Ende nam kerstijnen 16113 ende vermat hem dat hijze den afgoden 16114 zoude doen aenbeden: Maer met alle 16115 der cracht dat hij conste ende mochte zo 16116 en conste hijze niet verporren vander ste-16117de daer zij stont: Doen dede hij een won-

16118derlic groot vier ronds omme huer ma-16119ken meenende dat hijze alzo verbernen 16120 zoude. Ende daer stont zij in dat vier 16121 drie daghen ende drie nachten ende then-16122den drien daghen. ende drien nachten zo 16123 ghijnc dat vier vute. Ende kerstijne 16124 ontquam ongheschaet ende ongheschent 16125 waer jnne de juge grootelike verwonder-16126de. Doen dede hij commen vele manieren 16127 van serpenten ende venijnde dieren mee-16128nende datze die verbijten zouden. Maer 16129 zij speelden met huer. ghelijc oft hadden 16130 gheweist alle temme dieren. Doen dede 16131 de juge noch commen twee groote serpenten 16132 de welke huer hinghen an de borsten oft 16133 een kindt gheweist dat zijnre moeder 16134 borsten ghezoghen hadde. Doen ryep 16135 Sinte kerstine an jhesum cristum hueren 16136 brudegoom. Mijn heere mijn god danc 16137 ende lof lof* zo moetstu hebben inder eeuwiche-16138den datstu my heden alzo verheuen hebs 16139 by dijnre ghenaden. dat die onmensche-16140like dieren ende serpenten in mijnen aer-16141men persoon dy gheeert ende obedient 16142 gheweist hebben. ende my niet ghedeert 16143 Doen wordde julyen die juge als vuten 16144 zinne. Ende ryep tot den ghonen die 16145 tghedierte vanden serpenten te bewarene 16146 hadde ende daer ghebrocht hadde. bestu

16147ooc mede begookelt van dezen wiue datstu 16148 gheen macht en hebs die dieren up huer 16149 te stuwene. Ende doen hij die dieren meen-16150de up huer te stuwene zo schoten zij ter 16151 stont up hem ende verbetene. Ende tvolc 16152 dat aenziende dat bestont met grooter cracht 16153 te vlyene omme hem te berghene vanden 16154 ghedierten: Doen beual kerstine den 16155 ghedierte jnden name jhesu cristi dat elc zijns 16156 gaen zoude daer zij behoorden zonder ye-16157mende meer te quetsene of te grieuene. ende 16158 alzo deden zij. Doen viel zij up huere knyen 16159 ende bat onzen lieuen heere hueren brude-16160goom voor den dooden die tghedierte101 daer 16161 verbeten hadde. De welke tot huerer bede 16162 weder up stont. ende viel huer te voete ende 16163 worde bekeert. Die juge al dit aenziende 16164 nochan* verblent jnt strec des vyands ende 16165 niet bekennende die teekenen gods. zeide 16166 tot kerstijnen: hebstu noch niet langhe 16167 ghenouch dijne gookelrye gheoorboort 16168 ende ghebezicht. Ende zij andwoorde hem 16169 zecht aerem keytif verwoet ende buten 16170 zinne: waert dat dij* ooghen ghezichte 16171 hadden. du zouds bemerken ende beken-16172nen. die cracht ende die teekenen gods 16173 ende die gheloouen. Maer nv bestu ver-16174blent ende verhart in dijnre aercheit. waer 16175 by du staes te commene ter eeuwigher 16176 verdommenesse. Ende doen dede huer

16177de juge huere maechdelike borsten af snij-16178den. ende daer lyep schoone melc vute in 16179 de stede van bloede. Ende omme dies-16180wille dat zij eempaerlike noomde ende 16181 aenryep die ghebenedide name gods 16182 den welken de juge niet hooren en mochte 16183 zo dede hij huer de tonghe af snijden. maer 16184 daer omme zo en lyet zij niet te min hueren 16185 heere ende hueren god aen te roupene ende 16186 bet dan te vooren. mitsgaders menighe 16187 schoone leeringhe ende bewijs der zaliche-16188de dat zij daer predekede. danckende ende 16189 louende gode van alle zijnre gracie die 16190 hij an huer bewezen hadde. Emmere dat 16191 zij gode van hemelrijke ootmoedelike bat 16192 dat hij huer zalighe vulstandichede ver-16193leenen wilde tot inder huere des doots. de 16194 welke zij tot allen tijden bereet was te 16195 ontfanghene. zo wanneer dat zijnen ghe-16196benediden wille ware. want zij daer naer 16197 haecte. Ende ter stont zo quam een stem-16198me vuten hemele ende zeide. weerde kers-16199tijne reyne ende ombesmette. den heme-16200le es dy ontdaen. ende dat eeuwighe rij-16201ke es dy bereet. Ende alle dat hemel-16202sche heir es dy verbeyende. want du 16203 van dijn kints beene altoos dien name 16204 gods in eeren. ende in weerdicheden ghe-16205houden hebs. Doen viel zij inden gheeste 16206 in huerer bedinghen. Ende doen zij weder

16207tot huer zeluen quam. doen hoordemen 16208 wedere een ander stemme. Ende zeide 16209 Comt mijne gheminde kerstine mijne 16210 vercorene dochtere. ende ontfanc die 16211 palme ende die croone der martelaren 16212 ende dien loon dijnre zwarer passien 16213 in belijdinghen van mijnen name. Ende 16214 de juge dat hoorende riep up de ghone die 16215 huer tonghe af ghesneden hadden dat zij 16216 die niet cort ghenouch af ghesneden en had-16217den. waer by hij hemlieden beual dat zij 16218 die cort ghenouch af snijden zouden up 16219 dat zij hueren brudegoom niet meer toe 16220 spreken en mochte. Ende die tyrant huer 16221 tonghe afghesneden hadde tot der necke 16222 zo spooch zij dat stic int aenzichte vanden 16223 juge ende hij verloos zijn ooghe. Ende doen 16224 ryep kerstijne tot hem ende zeide Omme 16225 dieswille datstu niet hooren en mochts dat 16226 woordt noch dien name gods. zo es dy dit 16227 ghebuert dat mijn tonghe die dat woordt 16228 gods predekede dijn ooghe vute gheworpen 16229 heift. Ende vut grooter hitten van gram-16230schepen zo dede de tyrant twee schichten up 16231 huer schieten. Vanden welken den eenen 16232 vlooch in huer zijde. ende den anderen die 16233 vlooch in huer herte. Ende alzo starf zij 16234 martelarighe gods. Ende een van huerer 16235 maechschepe. die bekeerde terstont. ende 16236 nam hueren dooden lichame ende begrouf-

16237fene. Ende bescreef huer legende jnt lan-16238ghe als ghij ghehoort hebt: O helighe 16239 martelarighe ende maecht gods Sinte 16240 kerstijne zalighe gods vercorene bruut jc 16241 bidde dy duer die helichede die dy god mits 16242 dijnre passye weerdich ghemaect heift 16243 datstu voor my aerme zondersse bidden wils 16244 die naer dijnen name ghenaemt bem. Ende 16245 weist mijnre medelijdende ende verbiddeghe 16246 alzo waerlike als ic my verblijde dijne 16247 glorieuze passie ende pijne te hebbene ver-16248mondt. Ende hier bescreuen ter eeren van 16249 dy Biddende dat dy ghename zij zo dat 16250 dijn leuen ende martelye allen vrauwen 16251 cause ende exempel zij. van behoudenessen 16252 Amen: Lieue vriendeghe wat wil jc v 16253 vele meer zegghen omme onze stede te ver-16254vullene Laet ons tonzer hulpen nemen 16255 die .xjM. maechden mids huerer Cuenijn-16256ghinne Sinte vrssele gods weerdighe 16257 martelarighen die voor dien ghebenedi-16258den name gods alle ghestoruen zijn. Ende 16259 vuteghegheuen waren inder weerelt te 16260 huwene. Ende by toedoene vanden heli-16261ghen gheeste quamen te kuelene daer zij 16262 veruolcht waren ende bestoormt meenende 16263 dat zij dien name gods afghegaen zou-16264den hebben. Maer zij en deden. want zij 16265 daer vooren cooren die doot. Ende bleuen jnt 16266 ghelooue jhesu cristi. als vrome campioenen

16267des kerstins gheloue

[miniatuur 125; niet uitgevoerd]

Cap. 11

16268Van vele diuerschen vrauwen zeere helich 16269 die huer kinderen voor hemlieden zaghen 16270 martelie om de name gods:

16271[O] Cch* wat es deerlikere ter weerelt 16272 te ziene. dan een moeder huer 16273 kindt voor huer ooghen te zien 16274 doodene Nochtans es tghelooue 16275 vele crachtighere alst wel ghebleken es 16276 an vele diuerschen vrauwen die huer 16277 kinderen voor tghelooue hebben ghezien 16278 steruen. Ende hebbenze zelue daer jnne 16279 ghestiuet ende ghesterket. Ende hebben 16280 al omme by ende an gheweist daermen 16281 huer kinderen tormenteirde Ende heb-16282benze daer jnne vertroost ende gheconfor-

16283teirt van ancxte dat zij huer tormenten 16284 ende martelyen niet en zouden vulcommen 16285 hebben. Ende naer de tormenten ende 16286 martelyen van hueren kinderen. hem 16287 zeluen hebben laten passien ende pijnen 16288 omme de belijdenesse der name gods ende 16289 zijn mede martelarighen ghestoruen als 16290 die helighe vrauwe Sinte felicitas die 16291 zeuen schoone jonghelinghen huer kinderen 16292 voor hueren ooghen zach martelyen ende 16293 dooden. Ende die altoos stiuede ende sterke-16294de in paciencien ende verduldicheden Ende 16295 namaels zelue martelarighe starf. Ende 16296 huer zeluen gode van hemelrijke offerde 16297 in sacrificien. Desghelijcx die heli-16298ghe vrauwe Sinte Julitta die hueren 16299 eenighen zone. Thir. voor hueren ooghen 16300 zach teen ledt vanden anderen trecken daer 16301 zij hem eempaerliken het ghelooue gods 16302 voor ooghen leyde Ende daer jnne stiuede 16303 ende sterkede up dat hij vulstandich ble-16304ue Ende de croone der martelaren niet en 16305 verbuerde. Zonderlinghe mids dat hij 16306 noch een cleen theer kindekin was. Zo 16307 dattet allen menschen verwonderde van-16308der verduldichede van dien jonghen kin-16309dekine. Ende hoe vulstandelike dattet den 16310 name gods in zijnen mondt hadde. Ende 16311 eempaerlic ryep. JC bem kerstin jc bem 16312 kerstin. heer jhesus cristus dy louic ende

16313dancke dijnre ghebenedider gracie datstu 16314 my int ghetal dijnre vercorene mede ghe-16315roupen hebs. heere en late my niet. want 16316 ic dy niet late en wille. Ende tkindt ghe-16317martelyet was. Doen en rustede de moeder 16318 niet zij en starf mede martelarighe gods 16319 Jn welker passien ende martelyen alzo wel 16320 van huer als van hueren kinde menich 16321 eeuwich mensche tot gode bekeert wordde 16322 ende worden kerstenen. Desghelijcx 16323 die weerdighe vrauwe Sinte blandina 16324 die huere eeghene dochtere voor hueren ooghen 16325 zach martelyen. die zij vromelic ende ver-16326duldichlike by stont altoos ghesterkende 16327 int ghelooue. Ende huer altoos voorooghen 16328 legghende die glorie vanden eeuwighen 16329 paradijze. Ende de zware pijnen ende de 16330 tormenten vander hellen zo dat zij vulstan-16331dich bleef tot inder doot. Ende daer naer 16332 worde blandina zelue veruolcht ende 16333 ghemartelyet. vele zwaerdere ende vele 16334 onmenschelikere dan huer dochtere 16335 gheweist hadde: Want zij was ghe-16336lijc Sinte lauwereyns up eenen grooten 16337 yserin roostere ghebraden. Ende daer zo 16338 gaf zij gode haren gheest.

[miniatuur 126; niet uitgevoerd]

Cap. 12

16339Vander weerder maecht Sinte marine die 16340 in een mannen cloostere langhe ouer man 16341 ghijnc Ende die vele te lijdene hadde .xije.

16342[M] En mochte hier velerande heli-16343ghe maechden ende martela-16344righen vermonden ter eeren gods 16345 ende in vermeersene van onzer 16346 stede zo die ter weerelt ghestor-16347uen zijn. zo die in religioene huer leuen 16348 gheleet hebben. Ende zonderlinghe van 16349 tween. daer de legende zeere zoete ende 16350 deuoot af es. altoos in versterkenessen 16351 der duecht van paciencien ende van ver-16352duldicheden: ¶ Het was eens een goet 16353 duechdelic weerlic man. Ende hadde

16354eene eenighe dochtere gheheeten marine 16355 deze dochtere gaf hij eenen van zijnen 16356 gheslachte in handen te bewarene ende 16357 hij trac in een religioen van mannen 16358 daer jnne dat hij zeere helichlike ende 16359 zeere weerdichlike jnne leifde. Niet-16360temin zo lach hem altijt dit dochterkin 16361 jnden zin. Ende hem deerde dat hijt ter 16362 weerelt ghelaten hadde zo dat hij daer 16363 jnne zo verdrouft wordde dat hij van druc-16364ke groote ziecte ghecreech ende en conste noch 16365 gheleuen noch ghesteruen. De abdt van 16366 den cloostere die mercte wel dattet niet dan 16367 druc ende rauwe en was dat deze goede 16368 man in zijn herte hadde daer af dat hem 16369 de ziecte ghecommen was meenende oft 16370 hem berouwen hadde ghezijn dat hij jnt 16371 religioen ghecommen ware ende de wee-16372relt achter ghelaten hadde. Vp eenen tijt 16373 emmere zo sprac hem de abdt an ende 16374 vraechde hem zeere minlike ende zeere vrien-16375delike hoet met hem stoet want hij wel 16376 zach dat hij jnt herte te lijdene hadde 16377 meer dan anderssins. Doen die goede 16378 religieux dat hoorde vut grooten betrau-16379wene van zijnen abdt die zeide hem hoe 16380 dat hij in zijnen zinne zo vele te lijdene 16381 hadde dat hij dat qualiken ghelijden 16382 conste Ende dat omme eens cleens kin-16383dekins wille dat hij jnder weerelt ghe-

16384laten hadde daer vooren dat hij zwaerli-16385ken zoorghede dattet verloren loopen 16386 zoude ende verdolen daer hij cause af we-16387zen zoude. Ende aldus zo en conste hij 16388 dat niet vergheten: Doen de abdt dat 16389 hoorde dattet anders niet en was. Ende 16390 want hij wiste dat die religieux zo min-16391like ende duechdelike hem zeluen drouch 16392 onder de broeders zo gaf hij hem oorlof 16393 ende consent. dat hij dat kindekin vute 16394 der weerelt halen zoude. Ende dat 16395 hijt daer jnt cloostere bringhen zoude 16396 meenende dattet een knechtkin ware 16397 maer het was een meiskin. Deze goede 16398 religieux dit confoort hebbende van zij-16399nen abdt. ghijnc jnde weerelt daer hij 16400 zijn dochterkin vant. Ende vraechde 16401 huer oft zij niet en zoude willen weder 16402 met hem commen woonen alzo hij huer 16403 zegghen zoude. Ende alzo de helighe 16404 gheest daer jnne wrochte. zo andwoor-16405de het kindt. jaic vader Doe ghijnc 16406 die goede religieux ende hij vercleedde 16407 dat kindt in mannen habijte. Ende 16408 jnstrueirde dat van als dattet te doene 16409 oft te zegghene zoude hebben. Ende 16410 bouen al dattet om leuen noch om ster-16411uen niet en zoude laten blijken dattet 16412 een meyskin ware. Ende dat beloofde 16413 tkind zijnen vadere. Ende alzo leedede

16414die goede religieux zijn dochterkin byn-16415nen zijnen cloostere. De abdt ende de 16416 broeders dat kindekin aenziende meenende 16417 dattet een knechtkin ware begracieden 16418 dat alle gadere zo dat de abdt102 dat een 16419 monicxkin maecte. Ende gaf hem de 16420 name Broeder marijn. Ende alzo ghijnct 16421 menich jaer up ende nedere. ende leerde 16422 ende profiteirde zeere wel inder ordene 16423 zo dattet mede professie dede ghelijc andere 16424 broederen zonder dat yement in eenigher 16425 wijs gheware mochte worden dattet eene 16426 maecht ware. Emmere alst den heere 16427 gheliefde deze goede religieux huer. vader 16428 worde afliuich ende starf. Ende eer hij 16429 steruen zoude zo ryep hij broeder marijn 16430 zijn kindt tot hem ende leerde hem meni-16431ghe schoone leere. Ende onder al zo beual 16432 hij hem zonderlinghe dat hij altoos zijnen 16433 ouersten obedient wezen zoude. Ende elken 16434 groot ende cleene oudt ende jonc euen be-16435dienstich ende oodmoedich ende dat hij lie-16436uer steruen zoude ende al lijden dat men-16437sche up eerderijke stonde te lijdene eer hij 16438 zoude laten blijken dat hij eene vrauwe 16439 ware. Ende aldus verschiet van dezer 16440 weerelt deze goede oude vadere. Ende de 16441 abdt die stelde broeder marijn zijn kindt 16442 in zijn celle. Menighen tijt zo conuerseirde 16443 Broeder marijn met den anderen moneken

16444in zo grooter eerbaerheden wijsheden 16445 oodmoedicheden ende welghemintheden 16446 ende stranghicheden van leuene dat zijns 16447 ghelijke int cloostere niet en was: 16448 Dit cloostere stont verre van eenre 16449 goeder stede daer eene wekemarct lach 16450 Ende aldus zo ghijnghen de broeders 16451 by ghebuerten ter stede huere prouancien 16452 ende noodtdurst halen: jnsghelijcx 16453 broeder marijn alst zijne ghebuerte 16454 was. Ende zomtijts ghebuerdet in wijn-16455tertijden by quaden wedere ende zoorghe-16456lijken weghen ende cortheden van daghen 16457 zo dat de broeders huerer bederuen niet 16458 ghedoen en consten ende ouer ende weder 16459 gaen bynnen eenen daghe zo dat zij zom-16460wijlen vernachten moesten jnde stede 16461 Sghelijcx broeder marijn alst zijne ghe-16462buerte was. Emmere up eenen tijt zo 16463 ghebuerdet. dat inde herberghe daer 16464 broeder marijn thuus lach inde stede de 16465 dochtere vanden huuze beurucht worde 16466 ende creech een kindt: Vadere ende moe-16467dere dit gheware wordende streden hue-16468rer dochtere up met foortsen droughen 16469 huer ouere dat zij zegghen ende lijden moeste 16470 dat zij dat kindt drouch by broeder marijn 16471 vut welker zaken wille zij cause ende 16472 occasie hadden ten clooster te commene 16473 van broeder marijn ende ouer hem te

16474claghene als zij deden. Deze clachte ghe-16475daen zijnde. de abdt die dede broeder ma-16476rijn by hem roupen. Ende daer ghijnc 16477 hem de abdt ter presencie vanden claghers 16478 zeere scherpelike ende zeere smadeliken 16479 ouere zegghende dat hij niet weert en 16480 ware met den anderen int cloostere te 16481 wezene of te verkeerene. Maer dat hij 16482 weerdich ende digne ware groote zware 16483 penitencie allen den anderen tot eenen exem-16484pele te lijdene ende zo vele meer dat zij 16485 hem hilden voor eenen den ghereghelsten 16486 den deuootsten ende bestleuensten monick 16487 die inden cloostere wezen mochte. Het wel-16488ke die helighe maecht aenhoorende ver-16489drouch dat patientelike ende in alder 16490 verduldichede. Ende hadde lieuer dat 16491 fait up huer te nemene als of zijt ghedaen 16492 hadde. dan zij tot huerer excusacie hadde 16493 ghelaten blijken dat zij een vrauwe wa-16494re. Ende inder natueren onmoghelic ware 16495 te ghebuerene. Maer dancte altoos ende 16496 loofde hueren heere hueren god in huerer 16497 herten dat die dach ghecommen ware dat 16498 zij omme zijnen wille onuerdient wat 16499 lijden mochte. Peinzende ende bedinckende 16500 het goont dat huer. huer vadere in zijn vuter-16501ste ghezeit ende gheleert hadde het wel-16502ke zij hem belooft hadde vromelic te vul-16503bringhene. Ende aldus viel zij den abdt

16504ende den claghers te voete in alre ootmoedich-16505eden. zegghende mijn schult vadere jc be-16506gheere penitencie: Deze abdt anhoorende 16507 dat zijt bekende meenende dattet waer 16508 ware. die dede broeder marijn zeere deerli-16509ke ende zeere rudeliken handelen ende de-16510dene vute den cloostere jaghen als die 16511 niet niet* weerdich en ware onder zulc 16512 een ghezelschip in gheender manieren te 16513 wezene. Ende verboot den poortier dat 16514 hij broeder marij* nemmermeer als broe-16515der van daer bynnen. bekennen oft tou-16516uen en zoude. Ende doe broeder marij* al-16517zo vute der poorten vanden cloostere verjaecht 16518 ende ghesteken was. doen viel hij up zij-16519ne knyen inder eerden ende dancte zijnen 16520 heere zijnen god. van als dat hem gheschiet 16521 ware. Niet te min zo bleef hij voor de poorte 16522 ligghende ende en wilde vander poorte niet 16523 noch om leuen noch om steruen. Ende 16524 maecte daer voor de poorte een hol. ende 16525 een hutkin jnde eerde daer hij jnne lach 16526 alzo hij vute den cloostere gheworpen was 16527 alst gode gheliefde ende den tijt vervult was 16528 zo wordde de dochter vander herberghe ver-16529ledicht van kinde. De vadere van huer 16530 verhoorende dat broeder marijn noch voor 16531 de poorte vanden cloostere lach ende van 16532 daer niet en wilde. die nam tkindt vut 16533 spijte ende droucht broeder marijn in grooter

16534versmaethede. Ende zeide hebje hier voor-16535tijts de goede daghen oft nachten ghehadt 16536 van dezen kinde zo hebt ooc nv daer vooren 16537 die aermoede ende het verdriet daer me-16538de. Broeder marijn het kindekin aenzien-16539de vut grooter compassien ontfijnct zeere 16540 herteliken. Ende namt tot hem ende bat 16541 den almoghenden heere in goeden betrauwe-16542ne dat hij doch tskindekins ontfaermen wil-16543de ende hem zijne godlike gracie verleenen 16544 dat kindekin up te voedene het ware messe-16545lic wat god daer an verhouden hadde. De 16546 broeders vanden cloostere hoorende dat broeder 16547 marijn het kindt ghebrocht was tot zijn-16548der confusie ende versmaethede die hadden 16549 meer compassien up tkindekin dan up hue-16550ren broedere. Emmere tseens om tsanders 16551 wille zo verbaden de broeders aen den abdt 16552 datmen broeder marijn daghelijcx de ael-16553moesene gheuen zoude ghelijc alle anderen 16554 godsboden ende aerme lieden. het welke de 16555 abdt consenteirde met grooter bede. Ende 16556 alzo bleef broeder marijn. daer voor de poorte 16557 vanden cloostere ligghende met den kinde 16558 bijden zeuen jaren. Omtrent den zeuen 16559 jaren de broeders aenziende die groote ghe-16560stadichede van patiencien ende oodmoediche-16561de van broeder marijn. die baden den abdt 16562 alle gadere zo herteliken dat hij dien doch 16563 in gratien ontfanghen wilde. Ende zeiden

16564hem dat hij van gods weghen daer niet voor 16565 bij en mochte hij en moestene in gratien ont-16566fanghen aenghezien die zware aermoede 16567 die schande die schaemte ende het verwijt 16568 dat hij daer vooren zo langhe ende zo vedul-16569dichlike* gheleden hadde zo dat zij dies alle 16570 gadere verwonderden. Emmere ten laet-16571sten zo consenteirde de abdt dat broeder ma-16572rijn weder bynnen commen zoude. maer 16573 hij en ware niet weerdich dat hij onder de 16574 monicken als monick verkeeren zoude: 16575 maer hij zoude wezen als een verworpen 16576 mensche huerer alre slaue. Ende het 16577 alre verworpenste ende smadelicste werc 16578 onzuuere. ende onreyne dat int cloostere 16579 zoude commen te doene. dat zoude broeder 16580 marijn doen ende gheen andere. Ende 16581 bouen dien noch andere penitencie. Al twel-16582ke broeder marijn noch menich jaer dede 16583 in alre patiencien ende verduldichede dies 16584 hem de moniken te mael verwonderden. 16585 Jn thende zo tastede onze heere broeder marijn 16586 van ziecten daer af dat hij starf ende niet en 16587 bequam. Doen hij doot was doen ghijnghen 16588 de broeders bijden abdt. ende vraechden hem 16589 wat men met den lichame doen wilde Ende 16590 die abdt die zeide datmen het lichame alzo 16591 alst ware verre buten den cloostere jnden 16592 ackere deluen ende begrauen zoude. Ende 16593 hem anders niet doen. De Broeders

16594vut grooter compassien die onderwezen 16595 den abdt dat hij alzo wel mochte vele 16596 te fel ende te wrakich zijn up zijnen euen-16597meinsche als te lettel. hoewel dat hij 16598 ghesneift hadde. Ende aldus baden den 16599 abdt alle ghemeenlike aenghezien zijn 16600 penitentie ende zijn groote verduldichede 16601 ende oodmoedichede daer hij jnne ghe-16602bleuen ware tot der doot datmen ten min-16603sten het lichame dwaen ende reeuwen 16604 zoude. Ende voort beuelen der ghewye-16605der eerden: het welke de abdt zeere noode 16606 dede. maer emmere ter grooter bede van 16607 allen den broederen ghemeenlike zo con-16608senteirdet hij: De broeders huer deuoir 16609 doende omme het lichame te ontcleedene 16610 ende te zuuerene vonden ter stont als 16611 zij handt daer an sloughen twee schoone 16612 vrauwen borsten. Waer jnne zij grootelike 16613 ende zeere versaecht wordden. Finalike 16614 zij vonden dattet een vrauwe was. niet 16615 voordere en dorsten zij ant lichame commen 16616 Maer zij lyepen met grooter verbaesthede 16617 tot den abdt biddende dat hij dat doode 16618 lichame zoude willen aenschauwen om-16619me zekere teekenen die zij daer aen ghe-16620uonden hadden. Ende doen de abdt quam 16621 ende zach dattet een vrauwe was. doen 16622 wordde hij zo zeere versaecht dat hij van 16623 vare ter eerden zeech hem ontziende voor

16624gode dat hij hem zo fel ende zo onmensche-16625lic gheweist hadde wel ziende dat hij 16626 gheen schult en hadde. twelke hij verpe-16627niciet* hadde. Een broeder van daer 16628 bynnen die een lucht verloren ghehadt 16629 hadde menich jaer viel voor dat lichame 16630 te voete ende custet. Ende met dien zo ghe-16631creech hij weder zijn lucht dat hij verloren 16632 hadde. Doen dede de abdt dat lichame 16633 reeden ende cleeden ghelijc eenen monick 16634 Ende dede dat begrauen in eene capelle 16635 neffens den choore met alre chiere ende 16636 weerdichede die conste ende mochte Ende 16637 hij dede zelue den dienst: Ter zeluer tijt 16638 dat broeder marijn in baren stont zo word-16639de de moedere vanden kinde dat broeder 16640 marijn ghebrocht was bezeten ende vute 16641 den zinne. Ende ryep met luder stemmen 16642 O weerdighe gods bruut ende maghet 16643 Sinte marijn: Ontfaermt v mijnre ende 16644 bidt voor my. Het es al mijn schult ende 16645 den ghonen diet my rieden. dat jc zeide 16646 dat ghij de vader van mijnen kinde waert 16647 Het welke nv onmoghelic ghebleken 16648 es. Ende tjeghen nature. daer vooren 16649 dat jc nv draghe die wrake gods. De va-16650dere ende andere dat hoorende voerden 16651 die moedere tot den lichame van Sinte 16652 marijn. Ende aldaer zo wordde zij verlost 16653 ende ghezondt. Ende diende voort alle

16654huer daghen Sinte marijn:

[miniatuur 127; niet uitgevoerd]

Cap. 13

16655Vander heligher maecht Eufronia die 16656 huer ooc begaf in een mannen cloostere

16657[D] Esghelijcx bescrijftmen .xiije. 16658 van eenre andere heligher: 16659 maecht in alixandrien Ende 16660 hiet Eufronia. De welke by 16661 by* bede van eenen helighen va-16662dere ende abdt van gode verleent was ee-16663nen rijken man ende hiet furssius. De-16664ze schoone maecht commende tot hueren 16665 jaren van verstannessen. Ende verstaen-16666de dat zij ter bede van dien goeden heli-16667ghen abdt hueren vadere van gode ver-16668leent was Gaf voort alle huere begheerte 16669 hoe zij dan meest gode dies dancken ende 16670 hem behaghen mochte. Gode ghelouende

16671zuuerhede. Ende aldus zo trac zij mans 16672 cleederen an. Ende doolde heymelike vut 16673 huers vaders huus tot in eender abdye 16674 Begheerende aldaer voor muenick ont-16675fanghen te wezene. Ende zegghende dat 16676 hij een jonghelijnc ware vut des keyzers 16677 houe Ende dede hem heeten broeder sma-16678roch: De abdt anders niet wetende dan 16679 dattet een jonghelijnc ware die vraechde-16680ne ende die examineirdene. Ende zij ver-16681andwoorde hem zo duechdelic ende zo ootmoe-16682delic ende deuotelic zo dat hij grooten vrede 16683 daer jnne hadde zo deden ooc alle de broe-16684ders ghemeenlic. Ende aldus zo wordde Euf-16685fronia aldaer ontfanghen voor muenick 16686 huer vadere huers ghemissende zochte zijn 16687 dochtere in allen canten met grooter bedrouft-16688heden ende zo vele te meer om dat hij wiste 16689 dat zij ter bede van dien helighen abdt hem 16690 van gode verleent was. Ende waer de vadere 16691 eenighen goeden deuoten persoon wiste man 16692 oft wijf daer ghijnc hij toe zijnen noodt 16693 claghende. Ende zonderlinghe dat hij niet 16694 gheweten en conste oft hem zijn dochtere van 16695 yemende foortselike ontleedt ware oft dat 16696 zij huers moets wille wech ghegaen ware 16697 wel oft qualiken. Ende een yeghelijc die 16698 troostene zo hij best conste: zo dat ooc quam 16699 in dat cloostere daer Euffronia was. Ende 16700 daer claechde hij den abdt al zijn belanc zeg-

16701ghende hoe dat hem tverlies van zijnre doch-16702tere zo vele te meer deerde ende ter herten 16703 ghijnc omme dat hij wiste dat zij hem van 16704 gode ter bede van eenen helighen vadere 16705 verleent ende ghegheuen was. Die goede 16706 abdt dat hoorende troostede den goeden man zo 16707 hij best mochte. Ende zeide hoe dat niet wel 16708 gheloouelic en ware. dat goont dat god ter 16709 bede van zulken eenen helighen vadere ver-16710leent hadde god en zoude dat behouden bewa-16711ren ende beweghen ter zalichede. Ende alzo 16712 ghijnc die vadere van Eufronia van cloostere 16713 te cloostere. Ende van deuoten lieden tot de-16714uoten lieden jammerlike beweenende ende 16715 beclaghende zijn dochtere. Ende alzo ghijnc 16716 processie wijs alle die cloosters omme van-16717der prouincie nv deen nv dandere langhen 16718 tijt ende menichwaruen. Ende zonderlin-16719ghe meest int cloostere daer Euffronia was 16720 Eufronia die leefde zo duechdelike ende 16721 zo deuotelic ende ooc zo stranghelike in 16722 penitencien dat nauwelic eenich vanden 16723 monicken en was die zo helichliken leef-16724de. Ende daer toe zo hadde zij die gracie 16725 van gode. den bedructen zo herteliken te 16726 vertroostene ende te vreden te stellene dat-16727men dies huers ghelijke niet en wiste. Ende 16728 aldus zo ghebuerdet dat huer vadere eene 16729 reyze onder meer ten cloostere quam. biddende 16730 den goeden abdt dat hij gode voor hem bidden

16731wilde dat hij doch goede tijdijnghe ende 16732 nyemare van zijnre dochtere verhooren 16733 mochte. Doen wordde die abdt hem be-16734dijnckende van dien jonghelijnc die zeide 16735 dat hij vute des keysers houe ware. Ende 16736 wetende dat die jonghelijnc die gracie 16737 van gode hadde dat gheene bedructe van 16738 hem onghetroost noch ongherust en ghijn-16739ghen. dede den vadere van euffronia lee-16740den tot huerer celle vp dat hij van huer 16741 wat troostelicheden vercrijghen mochte 16742 niet anders wetende dan dattet een jonghe-16743lijnc ware vute des keysers houe ghecom-16744men alzo hij zeide. Ende doen de vadere 16745 van eufronia voor huer celle clopte. Ende 16746 zij de duere open dede. doen verkende zij 16747 terstont hueren vadere. Maer hij en103 verken-16748deze niet. mits dat zij van grooter absti-16749nencien die zij dede zo zeere verkeert was 16750 ooc mede vercleet wezende in muenicx ha-16751bijte. Ende huer vielen de tranen vuten 16752 ooghen. maer zij decte huer zo zij naest conste 16753 Ende bedwanc huer zeluen ten besten dat 16754 zij conste ende mochte. Ende ghijnc huer 16755 vadere huer zijnen nood claghen van zijn-16756der dochtere. Ende zeide huer alle de 16757 gheleghenthede het welke zij al wel wiste 16758 jnder waerhede dattet alzo ware. Emme-16759re zo troostede zij hueren vadere zeere herte-16760like ende zeide hem. Ende zeide hem* hende-

16761like dat zij hoopte an gode ouerghemerct 16762 dat zijn dochtere van gode hem verleent 16763 was by beden van eenen goeden helighen 16764 man god zoude hem die gracie gheuen 16765 dat hij zijn dochtere noch vinden zoude 16766 voor zijn doot in goeden duechdeliken le-16767uene ende noyt ghesneift hebbende als 16768 zij hoopte. waer jnne huer vadere hem 16769 zeere zonderlinghe wel ghetroost ende 16770 gherust van herten stelde. Ouermits den 16771 grooten lof diemen dien jonghelijnc gaf 16772 Ootmoedeliken biddende den zeluen jon-16773ghelijnghe dat hij gode voor hem bidden 16774 wilde dat hem doch alzo geschien mochte 16775 Ende onder al zo nam hij oorlof anden 16776 jonghelijnc. Ende quam wedere tot den 16777 abt. Ende zeide hem hoe dat hij noyt 16778 vriendeliker noch troosteliker jonghelijnc 16779 gheuonden en hadde. oft daer hij oyt zo 16780 gherust van herten of schiet als hij dede 16781 te dier huere. Niet langhe en conste deze 16782 goede man achterghebliuen hij en quam 16783 vele ghetijdeliker tot dien cloostere dan 16784 tot eenighen anderen Ende dat omme dies 16785 jonghelijncx wille. Ende zo lanc zo ster-16786kere zo zeide hem die jonghelijnc dat hij 16787 vulcommeliken hoopte an gode dat die 16788 goede man voor zijn doot zijn dochtere 16789 noch zien zoude ghelijc hij hem dicwijle 16790 te vooren ghezeit hadde. Ende dat ghe-

16791duerde wel xxxviij. jaer. Emmere alst 16792 onzen heere gheliefde. Eufronia viel in 16793 eender ziecten daer of dat zij starf. Maer 16794 bynnen huerer ziecten ouerdijnckende 16795 dat zij dicwijle hueren vadere ghezeidt 16796 ende ghetroost hadde dat zij hoopte an gode 16797 dat hij zijn dochtere noch zien zoude voor 16798 zijn doot ongheblaemt oft ongheuioleirt 16799 ende in duechdeliken leuene. Nam eenen 16800 brief ende screef daer jnne: Lieue vadere 16801 en versaecht v niet. maer danct den almo-16802ghenden heere die v deze gracie verleent 16803 up eerderijke. JC bem Euffronia uwe 16804 dochtere die ghij zo langhe ghezocht hebt 16805 Ende aldus zo bem jc hier ghecommen 16806 gode lof ongheblaemt oft ongheuioleirt 16807 mijns lichaems. Jn teekene van dezen zo 16808 en zal gheen mensche die leeft dezen brief 16809 vut mijnder dooder handt connen ghe-16810crijghen dan ghij alleenlic ter presencie 16811 van mijnen abdt ende alle den broeders 16812 Ende bidde v duer god dat ghij my 16813 vergheuen wilt dat jc alzo zonder uwen 16814 oorlof ende wete van v doolde. ende v 16815 liet in dezen zwaren drucke. wel wetende 16816 dat ic v zeere lieftal was ende bemindt 16817 ouermids dat jc v van gode ter bede van 16818 dezen goeden man onzen abdt v verleent 16819 was. Ende helpt mijnen schamelen lich-16820ame ter eerden. ende bidt voor my. Ende

16821recht eer Eufronia steruen zoude zo bat 16822 zij den broeders dieze bewaerden datmen 16823 den goeden man zoude laten weten die 16824 huer zo ghetijdelic plach te visenterene 16825 dat hij voor huer bidden wilde. want zij 16826 hoopte dat den tijt ghecommen ware. 16827 datze god halen wilde biddende dat hij 16828 tot hueren hende wezen wilde. De goede 16829 man dat hoorende wordde zeere bedruct. 16830 ende metallen ontstelt. want hij an nye-16831mende meer troosts en vant dan an dien 16832 broeder smaroch alleenlic. Ende met 16833 grooter haest zo pijnde hij hem daerwaert 16834 Maer eer dat hij toe conste ghecommen 16835 broeder smaroch was ouerleden. Ende 16836 als zij steruen zoude zo nam zij dien brief 16837 die zij an hueren vader ghescreuen had-16838de in huere handt ende alzo starf zij. De 16839 broeders dieze bewaerden die zaghen den 16840 brief wel van buten maer anders niet 16841 Ende meenden oft eenighe deuocien had-16842de ghezijn daer jnne dat zij steruen wil-16843de. Ende aldus alzo langhe als zij leuen 16844 in hadde zo en namen zij huer den brief 16845 niet: Maer als zij zaghen dat zij ghe-16846hendt was zo meenden zij huer den brief 16847 vuter handt te nemene. Ende voort het 16848 lichame te reedene ende te cleedene als 16849 dat behoorde. Maer al hadden zij eeuwe-16850lic ghetrocken zij en hadden den brief

16851vut hueren dooden handen niet ghetroc-16852ken zij ryepen den abdt ende tconuent. maer 16853 nyement en conste den brief ghecrijghen 16854 Binnen dezen tijde zo quam huer vader toe 16855 zeere bedruct ende zeere beweent ouermids 16856 der tijdinghe die hem ghecommen was van 16857 broeder smaroch. Niet anders wetende alle 16858 gadere dan dattet een jonghelijnc ware 16859 vute des keyzers houe alzo hij gheseit had-16860de als hij ontfanghen wordde. Alle gadere 16861 hadden zij ghenouch te doene den goeden 16862 man te troostene ende te vreden te stellene 16863 van zijnen drucke. Emmere zo bat hij 16864 den abdt. dat hij hem minlike consente-16865ren wilde. dat hij den dooden mont die 16866 hem zo menich trostelic* woordt ghegheuen 16867 hadde eens cussen mochte Ende de abdt 16868 die consenteirdet. Ende met dien dat 16869 hij hem zeluen booch omme den dooden licha-16870me te cussene zo ontviel den dooden dien brief 16871 jnden handen vanden goeden man waer jnne 16872 de goede man ende de abdt ende alle tconuent 16873 zeere verwonderden. Ende doen nam de 16874 abdt den brief vanden goeden manne ende 16875 las dien ouerluudt als vooren ghescreuen 16876 staet. Ende alzo wast al vulcommen 16877 het ghuent dat Eufronia hueren vadere 16878 dicwijle ghezeit hadde bynnen hueren 16879 leuene: ghelijc hier bouen jnt langhe 16880 ghescreuen staet

[miniatuur 128; niet uitgevoerd]

Cap. 14

16881Van drien maechden ghezusteren te roome 16882 die marthelarighen storuen. Ende van Sinte 16883 Anastasia die de martelaren gods visenteirde 16884 Ende oeffende inden karkere Ende in hueren 16885 tormenten Capittel .xiiije.

16886[T] En tijde dat die keyzer theodosius 16887 regneerde te roome Ende groote 16888 persecutie dede jnder kerstinhede 16889 zo was te roome eene vutnemen-16890de schoone ende edele vrauwe ende daer toe 16891 mede rijke. Ende vanden machtichsten 16892 van roome. gheheeten Anastasia. Deze 16893 edele vrauwe hadde groote hertelike com-16894passie up de aerme kerstene daghelijcx 16895 aenziende die zware pijnen ende tormenten 16896 diemen hem aen dede up dat zij cristum looche-16897nen zouden. Ende aldus up dat zij die

16898gods vrienden ende martelaren dach na dach 16899 visenteren mochte. Ende die troosten ende 16900 ghesterken in hueren lijden. zo veranderde 16901 zij huer habijt. jnt habijt van eenre aermer 16902 schamelre vrauwen. Ende met eene huer 16903 dienstwiue: Sghelijcx ghecleet zo ghijnc 16904 zij daghelijcx jnde karkeren ende vanghe-16905nessen daer de martelaren laghen. Ende 16906 lauede die met wijne ende andere lieuelike 16907 spijzen Ende zo zij best conste ende mochte 16908 zo dwouch zij ende zuuerde huere wonden 16909 Ende bestreecse met zaluen die zij daer 16910 toe hadde ghedaen maken. Ende dat de-16911de zij alzo langhe dat zij emmere ghe-16912wroucht wordde. Ende wordde ghezeidt 16913 eenen edelen van roome die hiet publius 16914 dieze emmere teenen wiue hebben wilde 16915 des hij zeere tonvreden was ende schaem-16916des hem dat zij in zulken maten habijte 16917 ghijnc. Omme welker zaken wille hij 16918 daer jnne alzulke bewarenesse dede. als 16919 dat zij niet meer vut hueren huuze gaen 16920 en mochte. Ende onder andere martelaren 16921 die te dien tijden jnden karkere laghen zo 16922 lach daer mede een man van grooter weer-16923den ende van grooter leeringhen. Ende hiet 16924 Grisogonus die bouen allen menschen 16925 duerpassiet ende duerpijnt was. Ende 16926 leefde alleenlic by tghuent dat hem Anas-16927tasie plach te bringhene Ende dien plach

16928te hantierene. De welke grisogonus ver-16929nemende de zake waer omme dat Anas-16930tasie niet meer tot hem ende anderen gods 16931 vrienden ende martelaren commen en 16932 mochte. zandt heymelike der zeluer Anasta-16933sie by eenen aermen vraukine die daer 16934 mede tot hem plach te commene menighen 16935 vriendeliken brief van groetenessen altoos 16936 die vermanende ende ghesterkende tot pa-16937tiencien ende verduldicheden. Sghelijcx zo 16938 dede zij hem weder omme alzo langhe als 16939 zij consten en mochten. Bynnen dezen tijden 16940 alzoot gode gheliefde. zo starf deze publius 16941 die Anastasie dede zo cort houden dat zij vut 16942 hueren huyze niet gaen en mochte. Ende 16943 doen hij doot was doen ghijnc Anastasie 16944 ende vercochte al dat zij inder weerelt had-16945de. Ende dat ghelt dat leidze gheheel ende al 16946 ter visentacie ende oeffeninghe der aermer 16947 vrienden gods ende martelaren. Vele andere 16948 goede vrauwen ende maechden aenziende dat 16949 Anastasie ontsleghen was van publius 16950 ende huers selfs gheworden was. die 16951 deden mede alzo zij zaghen dat Anastasie 16952 dede. ende volchden huer naer. Ende 16953 maecten huer jnt ghezelschip van huer 16954 als huelieder* hooft ende ouerste: Onder 16955 welke maechden drie ghezusteren waren 16956 van roome. zeere edele van gheslachte zeere 16957 mindzaem ende lieftal Anastasien: Vanden

16958welken ghezusteren die eene hiet Agapita 16959 die andere. Thiona. Ende die derde herena 16960 zo verre dat ter kennessen vanden keysere 16961 quam dat deze drie edele maechden ende ghe-16962zusteren kerstene ghewordden waren. Dus 16963 ontboodt hij die tot hem. Ende doen zij tot 16964 hem quamen. doen belouede hij hemlieden 16965 groote ghiften ende mieden. Ende dat 16966 hijze hooghelijke huwen zoude waert 16967 dat zij jhesum ofgaen wilden ende mes-16968saken. Ende omme dat zij dat niet doen 16969 en wilden. zo dede hijze zeere onmenscheli-16970ke gheesselen ende slaen. Ende daer 16971 naer in eenen donckeren karkere leg-16972ghen. Ende daer quamze huer lieue 16973 vriendeghe Anastasie visenteren. Ende 16974 ne schiet van hemlieden noch dach noch 16975 nacht. Ende badt eempaerlike gode onzen 16976 heere dat hij huer zo langhe ghesparen 16977 wilde. tot dat zij al tgoont dat zij jnder 16978 weerelt hadde in zulken werken van 16979 ontfarmicheden anden lieuen vrienden 16980 ende vriendeghen gods. gods martelaren 16981 gheheel ende al beleyt ende vertheert 16982 hadde: De keyzere die hadde eenen pre-16983uoost die hiet dulcius. Ende dien beual 16984 hij dat hij alle de ghuene die inden kar-16985kere laghen mannen ende vrauwen met 16986 tormenten oft anderssins zo verre brochte 16987 dat zij zijne afgoden aenbededen. oft dat

16988hijze dede dooden. Ende aldus zo dede deze pre-16989uoost alle de gheuanghene kerstene voor 16990 hem bringhen. Onder welke gheuanghe-16991ne waren deze voirseide drie maechden ende 16992 ghezusteren. Ende doen deze preuoost die 16993 schoone maechden aenzach. doen wordt 16994 hij ter stont ontfunct ende beuanghen in 16995 huerer minnen. Ende nam die ouer een 16996 zijde alleene ende ghijncse met zoeten 16997 woorden an ende me* beloften up dat zij 16998 hemlieden tot hem gheuen wilden ende 16999 hij zoudze verlossen ende ontslaen. Maer 17000 want zij dat in gheenre wijs doen en wil-17001den zo gaf hijze eenen zijnen knecht te 17002 bewarene ende dedeze tot zijnen huuze 17003 leeden. meenende dat hij wel huers ondancx 17004 ende onwille zijnen wille van elken ghecri-17005ghen zoude. Doen hij tot zijnen huuze ghe-17006commen was hem verlanghende zeere 17007 naer der nacht. Vaste ghijnc hij ouere 17008 ende wedere den huuze. ende der camere 17009 daer deze helighe maechden jnne gheslo-17010ten waren. daer zij noch tijt noch huere 17011 en waren zij en loueden ende dancten gode 17012 onzen heere als oft zijn jnden tempele had-17013den ghezijn. Ende de ghetijden ghezonghen 17014 ofte ghelezen. Emmere doen die nacht hem 17015 vast verbaerde. doen ghijnc hij alleene 17016 ende zonder lucht ter camere waert daer 17017 die maechden waren. alzo hij meende

17018Maer hij verdoolde jnde kuekene. Ende 17019 daer greep hij die potten ende die pannen 17020 in zijn aermen ende hij custeze ende helsde-17021ze nv deene nv dandere niet anders we-17022tende dan dat hij die drie maechden nv 17023 deene nv dandere ghehadt hadde zo was 17024 hij verblent jnt vier van luxurien. Ende 17025 daer maecte hij hem zeluen zo moede ende 17026 zo mat. dat hij niet meer en mochte: 17027 Ende daer wordde hij alzo vuul alzo 17028 vet ende alzo zwart als die potten oft 17029 ketelen waren. De boden die hoorden 17030 de rommelinghe vanden potten ende 17031 pannen wel. Maer zij en zouden lan-17032ghen niet ghedocht hebben dattet huer-17033lieder heere oft meestere gheweist had-17034de. want zij wel wisten dat hij up die 17035 maechden vut was omme die te ver-17036crachtene. Ende doen hij zo moede ende 17037 zo mat was dat hij niet meer en moch-17038te. doen keerde hij wedere ende ghijnc 17039 te ruste tot zijnre camere. Tot des mor-17040ghens dat het tijt was ter plecken te 17041 gane daermen de kerstenen verwijzen 17042 zoude. Ende alzo hij jnder zalen quam 17043 omme vute den huuze te gane daer qua-17044men hem zijn boden ende meer andere 17045 tjeghen die naer hem wachteden Maer 17046 doen zij doen* zaghen doen wordden zij 17047 zo verschrict dat zij nalicx in onmachten

17048vielen meenende den duuele vander hel-17049len ghezien te hebbene: hij sghelijcx ver-17050uaert van hemlieden dat zij zo tierden 17051 Ende schoot met haesten ter dueren vute 17052 meenende dat zij* boden ende andere die 17053 daer waren hem hadden willen vermoor-17054den oft vernielen om dat hij den kerstenen 17055 zo onmenschelic was. Ende doen hij buten 17056 der duere was. doen lyep al tvolc achter 17057 hem ghelijc naer eenen dwazen mensche 17058 niet meenende dattet dulcius de preuoost 17059 was mits dat hij zo mesmaect zo vuul 17060 zo zwart ende zo vet was zijn cheederen* 17061 hanghende van zijnen liue ende zeere be-17062smuedert. Ende hem verwonderde dat 17063 tvolc achter hem liep ende ryep ende schopte 17064 ende scherende Ten laetsten dat hij dies 17065 zo gram ende verwoedt wordde dat 17066 hij met eenen dullen hoofde ende recht 17067 toe recht an ghijnc tot den keyzere Ende 17068 meende hem groote clachte te doene ouer 17069 de ghuene die hem alzo volchden ende naer 17070 hem ryepen schopten ende scheerenden 17071 hem zeluen niet ziende alzo god wilde 17072 Ende doen hij ten palayze vanden 17073 keyzere bynnen quam. doen wordde hij 17074 bekent dattet de preuoost dulcius was 17075 Doen begonsten alle die van des keysers 17076 palayze naer hem te roupene ende te be-17077gheckene. Ende deen die stackene in

17078den eenen houck ende dandere inden anderen 17079 Deen trackene metter slippe. Ende dandere 17080 spoochene in zijn aenzichte. Ende daer 17081 wordde hij zo jammerlike beghect ende 17082 bespot. niet wetende waer omme. want 17083 hij hem zeluen niet en zach alzo god wilde 17084 zo dat hij ghelijc eenen verwoedden honde 17085 thuuswaert lyep Ende nam hem zeluen 17086 tleuen: Ende aldus zo wordde een an-17087dere preuoost in zijn stede ghestelt. Maer 17088 wat pooghernyen dat die nyeuwe pre-17089uoost dede omme deze drie maechden tot 17090 zijnen afgoden te bekeerene zo en conste 17091 hij nochtan die daer toe met niet ghe-17092bringhen. Doen beual hij datmenze 17093 alle drie al moeder naect ontcleeden zou-17094de. Ende alzo gheesselen Maer noyt en 17095 consten zijze ontcleeden noch ontdecken 17096 zo vast stonden hemlieden de cleederen an 17097 tlijf. Doen dedze* die preuoost in een gloey-17098ende vier stellen. maer het en hinderde 17099 hemlieden niet. Ende eempaerlike ba-17100den zij gode dat zij in tormente huer leuen 17101 laten mochten. Ende onze lieue heere die 17102 verhoorde huer bede. Ende daer storuen zij 17103 zonder dat tvier an hemlieden oft an 17104 hueren ghewaden vesten mochte. want 17105 als al tvier versmolten was zo waren 17106 de lichamen alzo gheheel ende ongheschent 17107 gheuonden als oft zij noch gheleift hadden

17108Ende waren gheuonden de handen te zamen 17109 Ende hemlieden en was niet een haerkin 17110 ontcrompen. Doem* die weerde vrauwe 17111 anastasie ende begrouf die lichamen

[miniatuur 129; niet uitgevoerd]

Cap. 15

17112Vander heligher vrauwen Sinte Theodosia

17113[E] Ene andere lieue ghe-: Capitel .xve. 17114 zellenede hadde Sinte Anastasie 17115 Ende hiet theodosia. Ende plach 17116 met Anastasien mede de104 gods vrien-17117den ende martelaren te hoeffenen ende te 17118 visenterene. Deze theodosia die hadde 17119 drie jonghe knapelike kinderen die zij 17120 jnstrueirde ende leerde het kerstin gheloue 17121 Ende omme dieswille dat deze goede vrau-17122we ontseide het het* huwelic van eenen 17123 graue diemen hiet Claudius. zo wilde hijze 17124 dwinghen dat zij die afgoden aenbedede

17125ende cristum ofghinghe. Ende dede zo vele 17126 dat huer vele manieren van pijnen ende tor-17127menten aen ghedaen worden. Ende onder 17128 al meenende dat hij huer moederlic herte 17129 vermeuruwen zoude tot sacrificien zo dede 17130 hij een van hueren joncsten kinderen voor 17131 hueren ooghen deerlike martelyen ende 17132 pijnen Maer bijder duecht van ghelooue die 17133 bouen nature ghijnc zo en ghijnc huer die 17134 doot ter moderliker herten niet. maer zij 17135 vertroostede huer cleen kindekin in zijnre 17136 passien. Ende ryep met luder stemmen 17137 mijn lieue kindt en ontzie deze tijdelike 17138 ende haestverganghelike pijne niet wantstu 17139 die eeuwighe glorie daer vooren ghewinnen 17140 zuls. Ende aldus starf dat kindekin mar-17141telare gods. Ende aldus zo wordde deze goede 17142 vrauwe jnden karker gheleit verbeyende 17143 datmen datmen* die mede dooden zoude 17144 Ende te wijle dat zij jnden karkere lach 17145 zo quam een tot huer. die thuerwaert ont-17146steken was ter luxurien. meenende haren 17147 wedewen staet al daer te vyolerene. maer 17148 die jnghele gods die was huer stappants 17149 by ende die bescherremdeze van dien. Ende 17150 de ghuene die tot huer ghecommen was 17151 omme die te vyolerene die wordde zo zeere ende 17152 zo stranghelike bloedende ter neuze dat 17153 hij hem zeluen niet ghestelpen en conste 17154 Dus ryep hij met luder stemmen dat zij

17155hem voor zijn neuze gheslaghen hadde dat 17156 hij alzo bloedede. waer by deze helighe 17157 vrauwe weder up een nyeu ghemarteliet 17158 ende zwaerlike ghepijt* wordde. Ende 17159 jnt hende ghedoot met hueren drien kinderen 17160 Ende alzo gauen zij gode hueren gheest 17161 hem minlike louende ende danckende der 17162 gracien dat zij daer toe ghecommen waren 17163 Ende doen zij doot waren. doen namze 17164 die weerdighe vrauwe Anastasie ende die 17165 begroufze. Omme welker zaken wille 17166 die weerdighe vrauwe Anastasie zelue jn-17167den karkere gheleit wordde Om dat zie* die 17168 aerme gheuanghene gods martelaren ende 17169 martelarighen leuende noch doode niet meer 17170 hoeffenen noch dienst doen en zoude. Ende 17171 daer lach zij zonder eten ende zonder drincken 17172 Ende niement en mochte tot huer commen 17173 Maer die almoghende heere jhesus cristus ghe-17174dijnckende die diensten ende die hoeffeninghe 17175 die hij wiste dat zij zijnen martelaren ende 17176 martelarighen ghedaen hadde leuende 17177 ende doode. Ende niet willende dat zij dies 17178 ongheloont oft onghetroost wezen zoude 17179 Die verwecte dien dooden gheest van theo-17180dosia Ende die quam tot huer met grooter 17181 claerhede. Ende stelde voor huer eene zeere 17182 costelike tafele met zeere vutnemende ende 17183 dierbarer spijze alzo huer dochte dertich 17184 daghen lanc. datmen huer noch tetene

17185noch te drinckene en gaf. zo datmen anders 17186 niet en wiste zij en was van honghere doot 17187 Emmere zo wordde zij leuende gheuonden 17188 ende alzo zo was zij gheleet voor den preuoost 17189 dies des grooten rauwe hadde dat zij niet te 17190 bekeerene en was. Ende omme dies wille 17191 dat by dien mirakele menich dusent men-17192schen bekeert wordden zo dat hij die niet 17193 dooden en durste. zo dede hij die met vele 17194 anderen die ter doot verwijst waren in een 17195 schip gaen. ende dede dat schip voeren jnder 17196 wilder zee. Ende als dat schip inder wilder 17197 zee was zo torden die schiplieden die tschip 17198 daer gheuoert hadden in een ander schip 17199 Ende duerboorden dat schip jnden bodem 17200 alzo zij meenden. daer deze weerde vrauwe 17201 met hueren ghezelschepe jnne was. Maer 17202 die weerdighe theodosia die verbaerde 17203 huer hemlieden. Ende beweghede dat 17204 schip eenen dach ende eenen nacht lanc 17205 altoos varende als oft gheen lettinghe 17206 van booringhe oft van lekichede ghehadt 17207 en hadde. Ende brochte dat schip an een 17208 heylandt. daer vele bisschoppen ende he-17209lighe mannen ende vrauwen omme des kers-17210tins ghelooue wille als ballinghen jnne 17211 ghestelt waren. omme van honghere ende 17212 van armoeden aldaer te steruene. ende 17213 malcanderen te etene: De welke bisscop-17214pen helighe mannen ende vrauwen. dit

17215schip ende dit ghezelschip minlike ende met 17216 grooten looue ontfinghen. Ende de ghoone 17217 die te vooren niet ghedoopt en waren. ende 17218 met Anastasie der doot ontgaen waren 17219 die wordden daer alle ghedoopt ende ghe-17220kerstent. De keyzere dit vernemende 17221 dat dit schip up de zee niet verdoruen en 17222 was alzo hij meende. Maer dattet an 17223 dat heylandt ghecommen was. Ende 17224 dat. dat heylandt vaste begonste te mul-17225tiplierene jnder kerstene wet. die dede 17226 al dat volc dat daer was groot ende cleene 17227 oudt ende jonc tot hem bringhen. Ende 17228 zonderlinghe die weerdighe vrauwe A-17229nastasie. Ende dede die alle gadere dooden 17230 ende vernyelen in zwaren tormenten. Ende 17231 alzo starf die weerdighe vrauwe Anastasia 17232 martelarighe gods hooghelike ghecroont 17233 jnder eeuwigher glorien. Vtinam oft wy 17234 alle daer zaten: dat gheue Amen

[miniatuur 130; niet uitgevoerd]

Cap. 16

17235Vander Edelre vrauwe Sinte Nathalye

17236[N] Athalie die edele vrauwe: Capitel xvje. 17237 dat was sint Adriaens wijf. Ende 17238 Sint Adriaen die was een prince 17239 oft een hooft man vanden ridder-17240schepe vanden keysere maximien. Ende 17241 alzo nathalie heymelic kerstine was zo 17242 en hoeffende zij gheenen god. dan den ghe-17243cruusten god. Omme wiens wille dat 17244 zij daghelicx zach ende wiste dat die heli-17245ghe martelaren gods. hem lieten dooden ende 17246 martelyen. Omme by dien mede loon ende 17247 deel te hebben met den ghecruusten god 17248 in zijn rijke. Ende aldus zo badt zij da-17249ghelicx gode voor adriaen hueren man 17250 dat hem god gracie gheuen wilde. dat hij 17251 mede bekeeren mochte. vp dat zij zo vele 17252 te boudelikere hueren god hoeffenen ende 17253 aenbeden mochte. Ende emmere up eenen 17254 tijt dat de keysere maximien vele kerstenen 17255 dede dooden ende martelyen. Ende adriaen 17256 dat zach ende dies deerenesse hadde. zo 17257 ryep hij ouerluudt dat hij ooc kerstin we-17258zen wilde Ende dat hij mede met dien 17259 martelaers steruen wilde. Ende aldus 17260 zo wordt hij ter stont ghegrepen Ende in 17261 eenen grooten veruaerliken karkere ghe-17262steken. Doen quamen eenighe die na-17263thalyen kenden tot huer gheloopen ende 17264 ryepen naer huer in spotte ende in spele

17265Vrauwe haelt jen* man. Maer jc meene ghij 17266 dien ten eersten niet ghecrighen en zult. 17267 want hij hem heift ghelaten begooken van 17268 desen gookelaers deze kerstine. Ende aldus 17269 zo es hij mede inde gheole gheleit metten 17270 anderen. Nathalie aenhoorende dat adriaen 17271 zo haest ende zo onuerzien bekeert was die 17272 verwonderde. Niet te min zo ghijnc ter stont 17273 ten karkere waert. als oft zij hueren man 17274 weder omme hadde willen bekeeren. zo 17275 dat zij tot hem ghelaten was. Ende doen 17276 zij by hem ghecommen was. doen ghijnc 17277 zij dien vastelike ghestijuen ende ghesterken 17278 jnt ghelooue gods. Ende predekede hem 17279 tghelooue gods alzo die helighe gheest huer 17280 vuten monde sprac. Ende bat gode zeere 17281 neerenstelike dat hij adriaen hueren man 17282 jnt helighe kerstin ghelooue ghesterken 17283 wilde zo dat hij ende zij metten anderen mar-17284telaers mede steruen mochte ende dat 17285 eeuwighe rike ontfaen. Ende screyede 17286 zeere bitterlike van rechter deuocien ende 17287 van blijschepen. dat god huere bede ghe-17288hoort hadde. dat hij hueren man tot hem 17289 bekeert hadde. Ende bat voort allen anderen 17290 vrienden gods die mede jnden karkere waren 17291 dat zij gode voor hueren man adriaen ende 17292 voor huer bidden wilde. dat hijze jnt 17293 kerstin gheloue met hemlieden ghester-17294ken wilde. Want zij altoos duchtede

17295in huerer herten. dat adriaen by vreezen van 17296 tormenten jnt ghelooue ende vulstandichede 17297 verflauwen mochte. want zij wel dochte 17298 Hoe hij meerdere bijden keysere gheweist 17299 hadde. Ende hem zeluen daer af ghesne-17300den hadde. hoemen hem te meerdere ende 17301 te ontzienlikere martelye an doen zoude 17302 om anderen exempele te gheuene die bijden 17303 keysere waren. Ende aldus zo ghijnc deze 17304 goede vrauwe daghelicx tot hueren man 17305 jnden karkere. alzo langhe als hij daer lach 17306 Emmere om dieswille dat den keysere 17307 ghewroucht wordde dat de vrauwen tot 17308 hueren mans jnden karkere ghijnghen 17309 spijt hebbende ende suspectie oft zij hemlie-17310den eenighen dienst troost oft lauenesse 17311 doen mochten inden karkere zo dede hij ver-17312bieden zeere stranghelike dat gheene vrauwe 17313 zo stout en ware dat zij meer tot hueren 17314 man ghijnghe. men wiste vat* zij daer 17315 dede. Ende hoe zij jeghens hemlieden le-17316uede. Ende aldus zo en was nathalie 17317 als vrauwe niet meer ghelooft jnden kar-17318kere tot hueren man te gane. Maer zij 17319 trac mans cleederen anne. Ende alzo 17320 bleef zij daer noch eene wijle tijts gaende 17321 eer zij verkendt wordde dat zij na-17322thalye ware. Ende up den dach datmen 17323 Adriaen hueren man dooden ende marte-17324lyen zoude. zo quam zij tot hem in vrauwen

17325habijte ende als zijn wijf. Ende omme 17326 gheene pijne oft passie diemen hem aen 17327 doen mochte zo en wilde zij van hem schee-17328den zij en wilde daer mede by ende an zijn 17329 Omme hem jnt ghelooue naer huerer 17330 macht ende naer huerer wete te predekene 17331 ende te ghesterkene ghelijc zij hopede dat 17332 huer god die gracie gheuen zoude. Ende 17333 het ghebuerde alzo. Ende altemet dat-17334men adriaen hueren man allijnken sticken 17335 hyeuw ghelijc eenen reude zo ontfijnc 17336 nathalye die sticx allijnken eenen ende 17337 custeze zeere minnelike met heeten tranen 17338 gode van hemelrijke danckende zijnder 17339 gracien dat adriaen daer toe ghecommen 17340 ware. Verbeyende ooc mede jnsghelijcx 17341 daer toe te commene. Ende alzo zo en 17342 schiet zij van hueren man niet in zijn 17343 vuterste. Maer als hij gode zijnen gheest 17344 ghegheuen hadde. doen nam zij dien 17345 dooden lichame alijnken sticken ende be-17346grouf die met grooter weerdicheden Dit 17347 zaghen die menighe wel. die bijden keyzere 17348 waren. maer zij en wilden huer niet mes-17349segghen noch mesdoen. want elc meende 17350 die teenen wiue te ghecrijghene. mids 17351 dat zij zeere edele zeere rijke ende zeere 17352 schoone was. Ooc mede naer der doot 17353 van adriaen hueren man zo waren huerer 17354 zom van die bijden keyzere waren zeere

17355neerenstich ende grooteliken aerbeyende 17356 omme nathalyen te ghecrijghene tot 17357 eenen wiue. Maer zij en wilde naer ghee-17358nen man hooren omme leuen noch omme 17359 steruen. Ende up eenre nacht zo verbaer-17360de huer. huer man Adriaen. Ende bat huer 17361 vriendelike ende beual dat zij tot Constan-17362tinoble trecken wilde omme aldaer die 17363 doode lichamen vanden gods martelaren 17364 te banen ende te begrauene ghelijc zij hem 17365 ghedaen hadde. het welke zij zeere neerenste-17366like dede Ende tooch ter stont tot constan-17367tinoblen. Alzo huer huer man beuolen had-17368de Altoos biddende gode van hemelrijke 17369 dat zij mede te dien state noch commen 17370 mochte. Ende als zij eene goede wijle 17371 te Constantinoble gheweest hadde. Ende 17372 zij daer die lichamen der helighen gods 17373 maertelaren ende martelarighen begra-17374uen hadde altemet dat zij ghepassiet ende 17375 ghedoot wordden zo verbaerde huer Sinte 17376 adriaen weder in eender nacht daer zij 17377 lach ende sliep. Ende zeide Nathalie mijn 17378 lieue wijf zustere ende vriendinne ghemin-17379de gods. Die heere jhesus cristus die ontbied 17380 dy by my. als dat het tijt es datstu tot 17381 hem commes omme met hem te ontfanghene 17382 die eeuwighe glorie. Ende met dien dat 17383 zij ontwaken wordde zo gaf zij hueren 17384 gheest. Ende voer met hueren man Sint

17385adriaen ter eeuwigher glorien

[miniatuur 131; niet uitgevoerd]

Cap. 17

17386Vander heligher Affra die eene vrauwe 17387 was die opembaer jnt leuen zat Ende 17388 naermaels bekeert wordde .xvije.

17389[A] ffra was eene opembare zon-17390dersse zittende int leuen talle 17391 mans ghenoughe. vp het 17392 woordt gods ende up de ont-17393farmarticheit* gods daer zij zo vele of 17394 hoorde predeken zo trac zij huer zeluen vute 17395 dien zondighen leuene. Ende stelde huer 17396 in state van penitencien. De juge vander 17397 stede dat verhoorende dat Affra huer le-17398uen ghelaten hadde Ende aenghenomen 17399 hadde de wet gods. ende den staet van pe-17400nitencien. die dedeze voor hem bringhen 17401 Ende zeide tot huer: Het en es dy niet 17402 ghenouch datstu dy zeluen ghegheuen

17403hebs tot dijnre vulichede ende in verwer-17404penthede van allen mannen du en hebs 17405 dy noch voordere ghegheuen ander vremde 17406 goden hoeffene ende te aenbedene dan onze 17407 goden. Ende bidde hemlieden dat zij hueren 17408 thoren up dy niet en wreken datstu die af-17409ghegaen zijs ende verloochent hebs: Doen 17410 andwoordde affra met eenen ghestadighen 17411 zinne tot gode jhesum cristum Ende zeide: JC en 17412 meene van dezer tijt voort gheenen god te 17413 hoeffenen noch te anebedene dan mijnen 17414 heere ende mijnen god jhesum cristum. die omme 17415 my ende alle andere ketiuighe zondaren 17416 ende zonderssen vut hueren te bekeerene ende 17417 te wederroupene ghedaelt es vute den schoote 17418 zijns vaders in dit allendich dal der weerelt 17419 daer hij zelue menschelike voorme aene-17420ghenomen heift. vander reynder ende om-17421besmetter maghet marien zijnre ghebene-17422dider moeder. Ende onder den aermen zon-17423daren ende zondarighen .xxxij. jaren up eerde-17424rijke ghewandelt heift altijts predekende be-17425wijzende. ende zelue beleuende den wech der za-17426lichede. Ende onder meer andere schoone tee-17427kenen ende werken van ontfarmicheden 17428 die hij dede. Eene aerme zondarighe die 17429 zijne ghebenedide voeten met bitterheden van 17430 herten ende leedzaemheden van hueren zon-17431den met hueren heeten tranen dwouch ende 17432 voort droochde met hueren hare. Ende up

17433zijn ghebenedide hooft sturtede dierbare 17434 zalue. alle huere zonden vergaf. want 17435 zij hem beminde. Ende oft ic doch zijne 17436 ghebenedide voeten oft leden niet ghecrijghen 17437 en mach. Ende ic hem sghelijcx niet ghedoen 17438 en can noch en mach zo willic ten minsten 17439 my zeluen gheuen tot leedsaemheden ende 17440 schaemten van mijnen zonden. Ende voort 17441 in penitencien zo ic best can. my ootmoede-17442like beuelende zijnder ongrondeloozer ont-17443farmichede met meeninghen dien niet of 17444 te gane noch te verloochenen. noch ooc ghee-17445nen anderen god te hoeffenen noch te anebe-17446dene dan hem omme leuen noch omme steruen 17447 noch om gheenerande pijne passie oft tor-17448ment die eenich sterffelic mensche my an 17449 doen wil oft die herten ghedijncken mach 17450 want hij mijn heere mijn god jhesus cristus 17451 die opembare zondaren zelue niet versmaet 17452 en heift. maer heift met hemlieden etende 17453 ende drinckende verkeert. Ende ten laet-17454sten metten schakers an thoudt des crucen 17455 daer hij zijn ghebenedide bloet sturdede* in 17456 zoeninghen alder weerelt mesdaet. Ende 17457 ghelijc hemlieden gherekent gherkent* ghe-17458weist heift zonder schult oft cause ter doot 17459 te hebbene. Pylatus te oorconden die zeide 17460 JC en vinde an hem gheene schult oft cause 17461 der doot. hoe wel dat hij dien ter doot verwijsde 17462 De juge anhoorende dat zij zo vulcommelic

17463sprac ende zo goede redenen. duchtende dat 17464 zij het volc ooc mede tot cristum bekeeren mochte 17465 die zeide wilde zij alzo doen als zij zeide. ende 17466 de goden niet aenbeden. hij zoude met hueren 17467 bouuen ende puttiers zo spreken dat zijlieden 17468 huer niet meer gheuen en zouden als zij 17469 gheploghen hadden waer by dat zij in grooten 17470 ghebreke ende in aermoeden vallen mochte 17471 Ende aldus zo en zoude zij zo hooghelijke 17472 niet spreken. Affra die andwoordede dat 17473 zij in gheenre meeninghen en was in dit 17474 aerme keytiuighe verworpenthede der 17475 mannen niet te veruallene daer zij jnne 17476 gheweist hadde. Ende aldus zo en hadzij 17477 de ghiften van hueren lieuers niet te beze-17478ghen. Maer haer was leedt dat zij zo 17479 vele van hemlieden ghenomen hadde 17480 als zij ghedaen hadde roupende dies an 17481 gode jhesum cristum ghenade ende verlatenesse 17482 Ende het zelue dat huer ghebleuen was 17483 dat gaf zij zelue metter handt den aermen 17484 gods vrienden. Biddende ootmoedelike 17485 dat zij gode voor huer bidden wilden: 17486 De juge ziende dat hij an huer niet ver-17487winnen en conste zij en wilde in gode 17488 jhesum cristum leuen ende steruen. die dede 17489 een zeere groot veruaerlic vier maken 17490 Ende beual datmen Affra daer jnne 17491 werpen zoude. Ende doen Affra zach 17492 dat die boden tot huer quamen omme huer

17493jn dat vier te worpene zo viel zij jnder 17494 eerden up huer knyen ende slouch huere 17495 ooghen ten hemele vppe. Ende ryep met 17496 luder stemmen ende met heeten tranen 17497 O almoghende heere jhesus kerst die niet 17498 en wils noch begheers die doot oft die 17499 verdoemenesse der aermer zondaren maer 17500 meer dat zij ofstaen ende die roups tot 17501 penitencien Ontfanghe heden dankelike 17502 die schamele sacrificie ende offerande 17503 mijns zondichs lichaems. Ende mids 17504 dezen tijdelijken ende haest verganghe-17505liken viere by dijnre ongrondeloozer ont-17506faermichede ghewaerdighe my aerme 17507 opembare zondarighe te verlossene ende 17508 te beuredene voor dat eeuwighe vier alzo 17509 ghewarichlike als du god ende mensche 17510 ant hout des crucen dijnen lichaem dijnen 17511 ghebendiden* vadere offerdes in ziele ende 17512 in liue in zoeninghen ende verlatenesse al-17513re weerelt mesdaet. rechtuaerdich ende 17514 ombesculdich voor de onrechtuaerdighe 17515 ende besculdighe die goede voor die quade 17516 zalighe voor die onzalighe. zachtmoedich 17517 voor die wreede. Ootmoedelike voor hem 17518 biddende die dy die bittere ende smadelike 17519 doot an deden onnosel van allen quade 17520 Ende alzo ghewarichlike als du in han-17521den van dijnen ghebenediden beuaels 17522 dijnen gheest. zo beuelic in dijnen handen

17523mijnen gheest. Ontfanghe in dancke deze 17524 mijne schamele offerande ende sacrifficie 17525 dy die leefs ende regneers inder eeuwicheit 17526 met dijnen vadere ende den helighen gheest 17527 drie persoonen een god Amen: Ende niet eer 17528 en hadden die boden vanden juge macht 17529 ouer Affra omme die jnt vier te werpene 17530 voor dat zij huer bedinghe an gode vul-17531daen hadde. Ende alzo starf Affra vul-17532standich int ghelooue gods. gods martele-17533righe

[miniatuur 132; niet uitgevooerd]

Cap. 18

17534Van vele diuerschen vrauwen die die Appostelen 17535 ende discipelen gods. vp eerderic wezende alle den 17536 dienst ende behoufte deden die zij consten ende 17537 mochten ende die minlike herberchden om

17538[V] rauwe justicie tot: // gods wille .xviij. 17539 cristinen: IC mochte dy velerande 17540 alzulke exemplen hystorien ende 17541 martelyen oft passien van diuerschen

17542vrauwen gods vriendeghen vermonden 17543 Maer omme dieswille datstu dy verwon-17544ders alzo du hier vooren ghezeit hebs dat 17545 eenighe philozophen de vrauwen blame-17546ren zo zegghic dy datstu jnde legende 17547 der heligher kerke lettel vinden zult die 17548 vrauwen blameren al hebbent wijlen 17549 eenighe philozophen ghedaen oft andere 17550 lichte die de vrauwen tot hueren acorde 17551 niet ghecrijghen en consten ghelijc dat-17552men zeicht in een ghemeen woort Dat 17553 de vos de beyeren lachterde omme dies-17554wille dat hijze niet ghecrijghen en conste 17555 Maer zichtent dat jhesus cristus onze be-17556houdere mensche gheworden es zo heift 17557 hij by eenre vrauwe aller vrauwen blame 17558 ghedweghen ende ofgheleyt. want hoe 17559 mochte meerder blame zijn dan een vrau-17560we van gode ontweichde dat hij naer zijn 17561 godlic beilde zo vulcommen ende zo schone 17562 gheschepen hadde als hij adam dede: Het 17563 welke die weerde maghet marie daer die 17564 gods zuene mensche of worden wilde al te 17565 nyeten dede. Verkeerende dien name der ver-17566malendijtheit. Eua. jn twoordt. Aue. dat 17567 huer bijder jnghelijker groete vanden vadere 17568 jnder godheit vute den hemele ontboden 17569 was zegghende. Aue. gracia plena dominus 17570 tecum. Alle andere blaemten zijn jeghen 17571 dit cleene blaemten. Ende ne ware die

17572blaemte bij eenre vrauwe niet weder ghe-17573boet als zij es zo mochtmen yet daer of 17574 zegghen. Ouerdijnct ooc ten tijden dat 17575 jhesus cristus die gods zuene onze behoudere 17576 hier in eerderijke was of hem ende zijnen 17577 appostelen ende discipelen naer zijn doot ye-17578ment el meest herberchden oft eenighe be-17579dienstichede deden dan de vrauwen. De 17580 welke hem ooc metter reynder maghet ma-17581rien zijn ghebenedide moeder naervolchden 17582 tot onder tcruce. daer hij zij* zijn ghebene-17583dijt bloet sturtede in zoeninghen alle der 17584 weerelt mesdaet. De welke hertelichede 17585 ende bedienstichede. die gods zone in grooter 17586 waerden ende dancbaerheden nam. Ende 17587 waren ons allen een speghel ende een voort-17588ganc van zalicheden. Sghelijcx die goede 17589 vriendeghe gods drusiane die Sint jan 17590 ewangeliste herberchde ende alle bedien-17591stichede dede die zij conste ende mochte ende 17592 zo groote compassie ende medelijden met 17593 hem hadde als hij vuter stede van ephezen 17594 ghebannen was. ende gheuoert int hey-17595landt van pathmos. daer hij den apoca-17596lips zach ende bescreef. Ende zo groote 17597 langhenesse hadde. dat zij noch den tijdt 17598 ghebieden zoude dat hij weder in quame 17599 Maer zij starf rechts als Sint jan weder 17600 ter stede in ghehaelt worde zo datmen dru-17601sianen ter poorten vut vander stede doot

17602ten graue waert drouch daer Sint jan 17603 huer tjeghens quam. Ende de ghuene 17604 dieze droughen die riepen vp Sint jan O 17605 johannes ziet hier drusiane uwe vriende-17606ghe die wy ten graue waert draghen. ende 17607 v plach te herberghene ende te dienene zij 17608 heift zo groote langhenesse naer v ghehadt 17609 hopende dat zij noch den beleift zoude heb-17610ben dat ghij weder jnne ghecommen zoudt 17611 hebben maer zij en heift dien tijt niet ver-17612beit. Doen gheboot Sint jan ewangeliste 17613 datmen den doode lichaem neder stellen zou-17614de Ende doen slouch hij handt ande kiste 17615 daer zij jnne lach. Ende riep. Staet vp dru-17616siane vriendeghe ende ganc thuus ende 17617 bereede my mijn eten. Ende zij stont vp 17618 als oft zij vut hueren slape ontspronghen 17619 hadde Ende zij dede alzo huer Sint jan 17620 beuolen hadde. Sghelijcx een andere 17621 edele ende rijke vrauwe die woonde jnde 17622 stede van lymoges Ende hiet Suzanna 17623 ende was die eerste die herberchde ende 17624 touuede dien weerdighen gods vriendt 17625 Sint Marcial dien. Sinte pietere van rome 17626 aldaer ghezonden hadde omme dat woort 17627 gods te predeken. Ende tkerstin ghelooue 17628 te ghesterkene ende dede hem alle de be-17629dienstichede die zij conste ende mochte 17630 Ooc mede die goede minne Maximil-17631la die Sint andries vanden cruce dede

17632ende zijnen doode lichame begrouf. Ende 17633 stelde huer zeluen in vreezen ende in auen-17634turen vander doot. by alzo dat zij daer me-17635de beuonden hadde ghezijn vanden ghue-17636nen diene ghecruust hadden. Ooc mede 17637 die weerdighe maecht epigena die Sinte 17638 matheeus dewangeliste gods in zijnen le-17639uene herberchde ende diende met grooter 17640 deuocien. Ende naer zijn doot in zijnen na-17641me eene schoone kerke dede maken ende 17642 stichten. Sghelijcx eene andere duechde-17643like vrauwe die zo ontsteken was jnder 17644 heligher minne van Sinte pauwels dat 17645 zij dien al omme volchde van stede te stede 17646 daer hij ghijnc predeken ende diende hem 17647 in grooter neerenstichede. Ende ten tijde 17648 dat die appostelen gods wandelden zo was 17649 eene rijke edele Cuenijnghinne die hiet 17650 helena Maer het en was die helene niet 17651 des keysers Constantinus moeder die het 17652 helighe cruce vandt Maer het was de Cue-17653nijnghinne van abbigois. De welke 17654 Cuenijnghinne te jherusalem trac. omme 17655 dat zij de appostelen zoude hooren predeken 17656 daer zo grooten noodt van dieren tijde was 17657 datter menich dusentich menschen van 17658 honghere ende van ghebre* storuen. Ende 17659 daer dede zij hueren schat open. Ende 17660 dede daer alzo vele leiftuchten vut an-17661deren landen commen ende bringhen dat

17662die appostelen gods ende die by hemlieden 17663 bekeert worden gheenen noodt noch gheen 17664 ghebrec en hadden. Ende alsmen Sinte 17665 pauwels ter doot waert leedde bijden be-17666uele vanden wreeden keysere Nero zo quam 17667 hem een goede vrauwen met grooten druc-17668ke. Ende hiet Pautilla de welke hem te 17669 herberghene plach ende te dienene. Ende 17670 hij bat huer omme huer hooftcleet dat 17671 zij vp huer hooft hadde Ende zij gaft hem 17672 des zij met huer foolden ende ghecten die 17673 hem leedden. Ende ryepen hoe meer ghe-17674gheuen hoe meer verloren. Ende haddens 17675 spijt omme dies wille dattet zo schoone 17676 een hoofcleet was. Ende sinte pauwels 17677 die verbant hem zeluen daer mede zijn 17678 ooghen. Ende doen Sinte pauwels zijnen 17679 heere zijnen god zijnen gheest ghegheuen 17680 hadde doen gauen die jnghelen gods 17681 pautilla huer hoofcleedt wedere vul 17682 van Sinte Pauwels bloede. Ende zij be-17683waerdet zeere weerdichlike huer leuen 17684 lanc. Daer naer zo verbaerde hem tot 17685 huer Sinte Pauwels. Ende zeide tot 17686 huer. Pautilla vriendeghe want ghij 17687 my in eerderijke bedienstich ghezijn hebt 17688 ende ghehulpich jc zal sghelijcx uwer 17689 jnden hemele ghedijncken ende voor v 17690 bidden. Eene andere edele vrauwe 17691 was. ende hiet baselice een vrauwe van

17692grooter caritaten. Ende was Sinte ju-17693liens wijf. Ende upden eersten nacht 17694 van huerer brulocht zo beloofden zij ghe-17695zamentlike man ende wijf gode huere 17696 zuuerhede zeere groote menichte van 17697 allen state van vrauwen ghehuwede 17698 maechden ende wedewen bekeerde zij 17699 ende brochte te zalighen leuene mids 17700 huerer conuersacie zo dat onze lieue 17701 heere jhesus cristus zelue in persoone tot huer 17702 quam ende vertroosteze jnde huere van 17703 huerer doot. Ende aldus gheminde vrien-17704deghe cristine. JC mochtere v noch vele 17705 meer andere ende zonder ghetal te vooren 17706 bringhen weerde helighe vrauwen zo 17707 ghehuwede zo maechden zo wedewen 17708 zo religeuzen* die gode van hemelrijke 17709 behaghelic hebben ghezijn in hueren le-17710uene zo dat zij met hem bezitten die 17711 eeuwighe vrede ende bezitten zullen zon-17712der hende. Ende aldus zo dijnct dat 17713 jcker v redelike ghenouch te vooren ghe-17714brocht hebbe daer die almoghende 17715 heere menigherande duecht van sterc-17716heden ende van vulstandicheden in bewe-17717zen heift zo dat dies ghenouch es. Ende 17718 mids dezen zo dijnct my dat jc my ghe-17719nouch ghequijt hebbe jeghens v achter-17720uolghende dies jc v belouede jnt be-17721ghinsele van dezen wercke Ende heb-

17722be vulbrocht die mueren die carteelen 17723 ende beslutinghe van onzer stede. Ende 17724 hebbe die ghepeupleirt ende vermenicht 17725 van jnwoonenden grooten excellenten 17726 vrauwen. Ende hoe wel dat ic hier meest 17727 alle helighe vrauwen vermondt hebbe 17728 ende te vooren ghebrocht omme deze stede te 17729 bewuenene. Nochtan zo moghen die niet 17730 te min alle eerbare duechdelike vrauwen 17731 die zijn oft gheweist hebben oft emmermeer 17732 wezen moghen jnsghelijcx bewuenen: 17733 want zij huerer duecht prijs lof ende 17734 loon van gode hebben zullen. Ende zul-17735len moghen zegghen van dezer stede. Al-17736zo dauid die prophete van jherusalen* 17737 zeide Gloriosa dicta sunt de te ciuitas dei: 17738 Dats te zegghene: O weerdighe gods stede 17739 groote glorie ende vermaerthede es van dy 17740 ghezeit. Ende aldus zo bewijze jc dy 17741 die bemuert besloten ende vulmaect 17742 ghelijc als ic dy belouede. Adieu ghe-17743minde. Die vpperste vrede bliue eeuwich 17744 met dy. Amen

[miniatuur 133; niet uitgevoerd]

Cap. 19

17745Hier spreict cristine tot allen Eerbaren ende duech-17746deliken vrauwen aldus Slutende het hende 17747 van hueren boucke Capitel .xix.

17748[G] heminde vriendeghen danck heb-17749be god Doch es onze stede nv al 17750 vulmaect ende vulbrocht jnder 17751 welker ghijlieden met grooter 17752 weerdicheden in gheherbercht muecht wor-17753den die eenich prijs lof of eere hebbet. Alzo 17754 wel die nv zijn oft ghezijn hebben oft noch 17755 worden mogen. Want deze stede voor alle 17756 eerbaren ende duechdelike vrauwen ende 17757 maechden ghefondeirt es: Gheminde 17758 vriendeghen het es een verhueghen des 17759 menschen herte als hij bevindt dat hij 17760 victorie ende een vulcommentheit heift van 17761 dies hij begrepen hadde. Ende dat zijne be-

17762nijders confuus ende gheconfondeirt zijn 17763 Ende aldus zo hebdy cause ende redene 17764 v duechdelike te verblijdene in gode ende 17765 in alre duechdelichede Als ghij deze edele 17766 stede aldus vulmaect ziet. De welke 17767 niet alleenlic wezen en mach een schulen 17768 daer in oft een toeuerlaet van hulieden 17769 Maer ooc eene beschermenesse ende eene be-17770warenesse voor uwe vyanden Ende die 17771 v beuechten met temptacien oft quellinghen 17772 jeghen uwer eere by alzo dat ghij die wel 17773 bewaert want ghijlieden claerliken be-17774merken ende smaken muecht dat zij ghe-17775heel ende al ghemaect ende ghefondeirt es 17776 van alrehande duechden. ja zo rijkelic. ende 17777 zo blinkende dat ghij v alle gadere daer jn-17778ne spieghelen muecht. Ende zonderlinghe 17779 in die carteelen ende tinhouden van dezen 17780 laetsten deele vanden boucke. Ooc mede 17781 vanden anderen alzo verre alst eenighe 17782 van hulieden aengaen mach. waer om-17783me gheminde vriendeghe en wilt doch 17784 niet ghebruyken oft vseren dit nyeuwe 17785 ghestichte ghelijc die verwaende doen 17786 die hem verhoouerdighen als huerlieder 17787 rijcdom wast oft rijst ende zij voorspoet crij-17788ghen. Maer by exempele van uwer Cue-17789nijnghinne die alre upperste van gode 17790 vercorene maghet gods moedere marie 17791 De welke naer die groote eere ende waerdichede

17792die huer die almoghende vader inder eeuwich-17793eit ontboodt dat zij die gods moeder worden 17794 zoude huer daer jnne niet en verhief noch 17795 en verhouerdichde. Maer zo vele te meer 17796 daer jnne veroodtmoedichde huer zeluen 17797 makende ende heetende die dierne gods 17798 Ende aldus gheminde vriendeghe alzo 17799 ghij ziet dat hoe de menschen meer vul 17800 duechdelicheden zijn hoe zij oodtmoedigher 17801 zijn. want doch ootmoedicheit die wortel 17802 ende oorpronc es van allen duechden alzo 17803 zo zij hulieden deze zelue stede een cause ende 17804 een occusoen van alre duechdelichede te we-17805zene zaechtmoedighe ende ghezaet in alre 17806 manierlichede. Ende zonderlinghe ghij-17807lieden die in state van huwelike zijt en 17808 laet v niet verdrieten dat ghij ghebonden 17809 zijt. Ende dat ghij uwe mans onderda-17810nich moet wezen. want het altoos het 17811 zalichste niet en es yement zijns zelfs 17812 oft zonder bedwanc te wezene. Want 17813 die helighe scrifture zeicht zo wanneer 17814 die kinderen van ysrael huers zelfs wille 17815 volchden doen vielen zij eerst in zonden 17816 ende versmadeden gode ende verdructen 17817 die rechtuaerdighe. waer omme die 17818 handt der plaghe gods up hemlieden viel 17819 ende becochtent zwaerlike. Ende ghijlie-17820den die eerbaere duechdelike bekende ende 17821 mindzame mans hebt. dies bedanct gode

17822van zijnre gracie want het eene groote 17823 ghifte van gode es. Dus weist neerenstich 17824 ende zoorchvuldich die in eeren in payze 17825 ende in vreden te houdene Biddende gode 17826 dattet v gheduerich bliue: Ende die mans 17827 hebben tusschen tween niet te hart noch te 17828 ombekent noch ooc zo zeere vulmaect als 17829 zij wel wilden die dancken gode dat hem-17830lieden niet weers ghebuert en es. Ende 17831 pooghen altijts die met duechden ende met 17832 vriendelicheden te verwinnene ende tot 17833 mindsaemheden te bringhene ende in vre-17834den te houdene naer huere condicien. Ende 17835 die zo onredelike mans hebben ende zo om-17836bekende dien en es105 gheenen beteren noch za-17837lighere raedt dan dat zij in huer lijden gode 17838 bidden omme verduldichede want zij daer 17839 mede meest verwinnen ende verdienen mo-17840ghen alzo wel voor gode als voor den mensche 17841 Ende dicwijle by dien weghe verleent god 17842 menighen man gracie van bekeerene. Ende 17843 worden zeere vredelic die zeere fel waren 17844 by huus bliuende die vuthuzich waren 17845 Ende alle wilt ghezelschip latende. die 17846 te vooren al omme een moesten wezen. Ende 17847 oft de vrauwen in gheenre wijs huer mans 17848 van huerer hartheit oft stranghichede ghe-17849bringhen oft ghekeeren en connen. zo en 17850 behouuen zij niet dan paciencie ende ver-17851duldichede. Biddende gode van hemelrijke

17852oodmoedelike dat hij hemlieden dat verstellen 17853 wille voor huer zonden zo hebben zij loon 17854 ende verdiente van gode ende alle de weerelt 17855 die zals hemlieden lof prijs ende eere zegghen 17856 ende zal mede compassie ende medelijden met 17857 alzulken hebben alzo die almoghende heere 17858 zeicht tot zijnen discipelen. Jn uwer pacien-17859cie ende verduldichede zuldy bezitten uwe 17860 zielen in dat rijke der hemelen. Ende alzo 17861 Sinte Gregorius zeicht. zo es paciencie ende 17862 verduldichede. die duere ende dien jnganc 17863 der hemelen ende dien wech tot gode jhesum 17864 cristum. Ende nyement van hulieden en ver-17865hardde huer in dwazen opinioene zonder 17866 fondement van redene noch in jalouzien 17867 noch in aercheden noch in hooghen woorden 17868 noch in ouerdadighen wercken. want dit 17869 alle zaken zijn die des menschen zin gheheel ende 17870 al verblenden ende maken den mensche buten 17871 keere. Ende welke zaken den vrauwen vele 17872 min voughen dan den mannen. Niet dat zij 17873 den mannen wel voughende zijn. Maer 17874 zijn hemlieden grootelike te lachterene. ende 17875 zo vele te meer den vrauwen. Ende ghij 17876 maechden in uwen maechdeliken staet 17877 draecht hulieden reyn van herten simple 17878 ende zedebaer zonder wilthede oft vutwen-17879dichede van ghelate. Want die strecken 17880 der quaden zijn vp v ghestelt. ende up uwe 17881 eere. Slaet v oochskins nedere. hebt lettel

17882spraken ende die zachtmoedich ende schamele 17883 Ende zonderlinghe ontzich jnt herte begre-17884pen te wezene in eenighen uwen zaken. Ende 17885 weist ghewapent metter duecht van sterc-17886heden jeghens alle looze treken der bedrie-17887ghende. Ende schuwet huere conuersacie 17888 Ende minlike verkeert met uwes ghe-17889lijke Ende ghij wedewen mindt alle 17890 eerbaerhede ghezaetheit tamelic habijt. 17891 ende dat met vutwendich hoofsche sprake 17892 ende jnt herte deuocie. Voorzienichede in v 17893 bestieren ende paciencie ende verduldichede 17894 in allen wederspoede ende tribulacie. oodt-17895moedicheit in v wezen ende maniere ende 17896 contenancie ende Caritate in allen uwen 17897 wercken. Ende hendelic alle vrauwen 17898 groote middelbare ende minste bouen al 17899 weist up v hoede jeghen die scalke dorpers 17900 Ende die up vrauwen gaen naer huerer 17901 eere ende zuuerhede. Want ghij hier vooren 17902 ghehoort hebt hoe dat deze mans hulie-17903den wroughen ende wat zij hulieden ver-17904wijten Dus maect die lueghenachtich 17905 ende onwarich ende vecht vromelic tjeghen 17906 hemlieden met uwen duechden ende met 17907 weldoene Maket confuus die v blameren 17908 in zulker wijs dat ghijlieden met dauid 17909 den prophete van hemlieden zegghen muecht 17910 Huere aercheit ende huere quade treken zijn 17911 hem duer huers selfs hooft ghedropen. Ende

17912versteict van v alle die v willen bedrieghen 17913 ende beschamen. Ende v ontplucken wil-17914len dat ghij zo weerdichlike zijt sculdich 17915 te bewarene. Want eens verloren tot allen 17916 daghen onverwinlic es als uwe eere ende 17917 die lof ende prijs uwer zuuerhede in wat 17918 state dattet zij. maecht ghehuwet oft we-17919dewe. Ende aldus weerde vliet ende schu-17920wet alle weerlike minne als doodelic venijn 17921 ende vergheuenesse. want v gheen duecht 17922 oft zelden daer af ghebueren mach. Ende al 17923 schijnt het aencommen ende aenlegghen eer-17924baer ende zonder arch ghemeenlic strijket 17925 eenen andern* steert. tot grooter blamen on-17926eeren schande ende schade. Ende voort verwer-17927penthede der menschen alzo wel vrienden als 17928 andere. Ende al zegghen deze mans dat de 17929 vrauwen zot lichtzinnich ende haest ghekeert 17930 zijn zo en rusten zij nochtans niet zij en zouc-17931ken alle die listen ende die treken van bedrie-17932ghe Ende doen alle die pijne ende pooghernie 17933 die zij connen ende moghen omme hulieden 17934 te bringhene in huer lets ghelijc men den aer-17935men onnoozelen beesten het net ouer thooft 17936 trect daer zij in bliuen ende daer vut niet 17937 ghewerstelen en connen. Vliet vliet ghe-17938minde vriendeghen alzulke treken daer 17939 dat venijn van vergheuenessen onder ghe-17940dect es. Ende schuwet huere conuersacie. 17941 Ende pijnt ende poocht alle aerch ende quaet

17942van v te stekene ende alle duecht te vatene 17943 ende te beleuene up dat ghij deze weerdighe 17944 stede vul duechden bewuenen ende bezitten 17945 muecht. Ende my aerme uwer alre dienst-17946wijf hebben in uwer goeder bedinghe ende 17947 recommandacie gode ootmoedelike biddende 17948 dat hij by zijnre gracie ons verleene in zij-17949nen dienst ons alzo te begheuene dat hij 17950 ons in onzen hende ghenadich ende ontfar-17951mich zij ende ons verleene verlatenesse van 17952 allen onzen zonden zo dat wy naer dit ver-17953ghanghelike leuen met hem daer bouen 17954 moghen commen in dat eeuwelike leuen 17955 Amen.

Cap. 20

17956Hier hendt dat bouc datmen heet de stede der 17957 der* vrauwen Capitel .xxe.

17958[D] Jt bouc meentmen dat ghemaect 17959 heift eene vrauwe name ende hiet 17960 kerstine. ende was gheboren van 17961 pizen Maer zij stont te parijs ter 17962 scholen Ende naer der gracien die huer god 17963 daer gaf in leeringhen zo poochde zij dat 17964 in ghedijnckenessen van huer in diuerschen 17965 boucken ende tractaten achter te latene mes-17966selic wie daer by in duechden ghesticht ende 17967 gheleert mochte worden: Eenighe andere 17968 zouden ooc willen zegghen dattet gheen 17969 vrauwe werc en es Maer het werc van eeni-17970ghen grooten clerc oft philozophe. dies in

17971zijns selfs name gheenen roem hebben en 17972 wille. Ende aldus zo heift hijt der voirseide ker-17973stijnen toe ghegheuen als of zijt zelue ghedaen 17974 hadde. Niet te min wiet ghedaen heift oft 17975 niet ghedaen: Het es een bouck vul eeren 17976 vul duechden ende vul weerdicheden allen 17977 vrauwen tot eenen spieghele ende exempele 17978 den eerbaren te grooter eeren ende recomman-17979dacien. want zij alle eere ende recomman-17980dacie weerdich zijn. Ende allen anderen tot 17981 grooter confusie blaemte ende verwijte: dat 17982 zij die god zo weerdich ende lieftal ghemaect 17983 heift. hem zeluen in zulker verwerpentheit 17984 werpen als dat zij der weerelt spot ende 17985 lachter zijn. niet weerdich by anderen duech-17986deliken vrauwen ghenoomt oft gherekent 17987 te zijne. Ende hoe wel dat eenighe philo-17988zophen oft andere die hemlieden ouer clerc-17989ken droughen hier voor tijts oft noch ter tijt 17990 ghepoocht hebben oft noch pooghen schande 17991 schaemte oft blaemte van vrauwen te zeg-17992ghene te dichtene oft te scriuene als matheo-17993lus ende andere. jc meene zij dies cleene 17994 verdiente lof prijs oft eere hebben. Niet dat-17995men eenighe vrauwe edele oft onedele rijke 17996 oft aerme jonghe oft oude ghehuwede. maecht 17997 religieuze oft wedewe in eenighen quade 17998 ghesterken zal oft laten gheherdden diet 17999 ghekeeren can ende diet aengaet. Maer men 18000 zal die quaetheit oft die zonde oft die

18001blaemte schuwen versmaden ende haten te 18002 min de persoon. want onze lieue heere jhesus 18003 cristus die zelue niet en versmaet. Maer hem 18004 zeluen te oorconden menschelike voorme zel-18005ue anghenomen heift. Ende es ghecommen 18006 in eerderijke als medecijn omme alle zieken 18007 te ghenezene want die ghezonde dies niet 18008 en behouuen. Ende als een herdde het ver-18009loren ende dolende schaep106 te zouckene ende 18010 vp zijns selfs schouderen ter koye weder te 18011 bringhene. Ende als een ghetrauwe behou-18012dere alle onrechtuaerdighe107 die hemlieden 18013 tot hem bekeeren willen in gracien ende ghe-18014naden te nemene. des die rechtuaerdighe niet 18015 en behouuen. Ende in teekene van dien 18016 alzo Sint jheronimus zeicht jnde omelie 18017 vp die ewangelie. Liber generacionis ihesu 18018 cristi. Het welke ewangelie ons bewijst die 18019 afcomste ihesu cristi. naer der menschelicheit 18020 Die ewangeliste in die afcomste jhesu cristi 18021 naer der menschelicheit gheene vrauwen 18022 en vermondt dan die de helighe scrifture 18023 berespt als thamar ruth ende vrias wijf 18024 Omme dat hij by dien bewijzen zoude dat 18025 god niet mensche gheworden en es Omme 18026 de rechtuaerdighe. maer omme de aerme ver-18027doolde ende ghebreckelike: ¶ De welke 18028 schoone materie van dezen boucke Aenziende 18029 Mer jan de Baenst riddere heere van Sint jorijs 18030 etcetera Ende dat dit bouc in franchoize was die

18031heiftet ghedaen translateren vuten franchoize 18032 in vlaemsche. hopende by dien de zelue heere 18033 van Sint joris menighe vrauwe daer jnne 18034 ghesticht te wordene ende ooc bekeert oft zij 18035 verdoolt waren. Ende dat zij by dien gode

Cap. 21

18036voor hem bidden zullen: Hier spreict de ghone 18037 diet ghetranslateirt heift .xxje.

18038[N] Aer dien dat ic in dit bouck beuon-18039den hebbe. zo en zijn alle de mannen 18040 die noyt waren. jeghen de vrauwen 18041 niet weerdich een caf. Want alzo dezen bouc 18042 zeicht zo hebben de vrauwen alle de consten 18043 leeringhen ende handtghewerken eerst ghe-18044uonden die jnder weerelt zijn. Dus waert 18045 behoorlikere dat de vrauwen de scholen ende 18046 de vniuersiteiten hilden dan de clercken. het 18047 welke jc te bet ghelijden mach datmen zeicht 18048 dat eene vrauwe dit bouc ghemaect heift 18049 daer by dat zij alle vrauwen alle die eere fame 18050 ende die vordernesse gheuen wilde die zij 18051 conste ende mochte anders en gheledict 18052 nemmermer*. Maer my verwondert bouen 18053 maten. naer dien dat zij de vrauwen zo wel 18054 bezorcht heift in recommandacien van als 18055 dies in dit bouck ghezeit es. Waer omme dat 18056 zij in dit bouck niet en brinct. die preuilegen 18057 die god den vrauwen ghegheuen heift bouen 18058 den mannen. De welke wel alzo vele binden 18059 alzo my dijnct als al dat hier jnt bouc staet 18060 Maer omme dies wille dat zij niet achter

18061bliuen en zouden zo hebbe jcse hier mede jnne 18062 ghescreuen ende zijn deze ¶ Ten eersten doen 18063 god den eersten mensche schiep Adam. ende 18064 daer na yeue Zo schiep hij Adam eerst dats 18065 waer Maer hij schiep dien jnt wilde velt ende 18066 buten den paradijze. daer hij yeuen schiep jnt 18067 paradys. Dus was yeue zo vele edelre dan 18068 Adam. ghelijc men zegghen zoude dat een kind 18069 edelre wezen zoude dat gheboren ware binnen 18070 der stede van van* brugghe in eens groots heeren 18071 huus oft in mijns heeren hof daer de edele 18072 meer plaghen te wuenene dan de onedele: 18073 dan een ander kindt dat gheboren ware 18074 daer de dorplieden ende onedele woonen: 18075 ¶ Ten tweetsten dat god Adam schiep van 18076 den slijke der eerden. Ende yeuen van eenre 18077 rebbe van Adams lichame. het welke naer 18078 gods beilde gheschepen was. Dus was ye-18079ue zo vele edelre dan Adam ghelijc men zeg-18080ghen zoude dat een kindt edelre wezen zoude 18081 dat van eenre ridders vrouwe gheboren wor-18082de. dan een andere dat gheboren ware. van 18083 eenre aermer vrauwen te dorpe Maer hier 18084 es zeere prperlic* te noterene dat onze lieue 18085 heere jhesus cristus yeuen maecte van eenre 18086 rebbe van Adam als naest der herten om-18087me te bewijzene dat man ende wijf eens van 18088 herten ende eens van wille waren sculdich te 18089 zijne. want zo vele te bet waren zij in vreden 18090 Ende god en maecte yeuen niet van Adams

18091schijnckele. voet. oft. tee. De welke alle leden 18092 zijn voordere vander herten dan de rebben omme 18093 te bewijzene dat een man zijn wijf niet scul-18094dich en es te versmadene of te verstekene oft 18095 ooc mindere te achtene dan hem zeluen. Want 18096 doch Adam zelue zeide tot onzen heere doen hij 18097 yeuen zach: Hoc nunc os ex ossibus meis.108 18098 Dats te zegghene. dits nv een been van mijnen 18099 ghebeenten. Sghelijcx zo en schiep god yeuen 18100 niet vanden hoofde oft vanden aenzichte 18101 niet. die de principale leden zijn naest der her-18102ten. Omme te bewijzene dat een wijf niet zo ver-18103waent wezen en zal. dat zij meene dat zij des 18104 mans hooft oft voocht zij. Oft dat zij bemoe-18105den dar dat zij zijns ghelijke zij. Maer dat zij 18106 sculdich es hem onderdanich te zijne alzo de reb-18107be onder therte es. ¶ Ten derden dat die almo-18108ghende gods zone gheweerdicht es menschelic-18109heit an eenre vrauwen te nemene zonder toe-18110doene van manne. ende niet van manne. waer 18111 by die weerdighe vrauwe moeder ende maecht 18112 zonderlinghe preuilege heift van voorsprake 18113 ende middellersse tusschen god ende den men-18114sche bouen allen die god ye schiep jnden heme-18115le oft jnder eerden. ¶ Ten vierden datmen 18116 niet en bevindt jnder heligher scrifturen. dat 18117 eenighe vrauwe oyt te hulpe te rade of te dade 18118 was datmen cristus onzen behoudere crucen of do-18119den zoude. Want zelue Pylatus wijf dat zeere 18120 gheerne belet hadde ende zij gheconnen hadde. want

18121zij doch tot pylatus zeide. Nichil tibi et justo 18122 illi. Als oft zij zegghen wilde om cristum te bescud-18123dene dat hij niet steruen en zoude. wat lecht 18124 van dien rechtuaerdighen? want ic dezen 18125 daghe vele om zijnen wille gheleden hebbe in 18126 vizioene. Ende aldus zo en zal die vader jnder 18127 eeuwicheit ten vutersten daghe. zijns zuens 18128 doot up de vrauwen niet wreken ghelijc hij 18129 up de mannen zal. Ten vijfsten Doen 18130 onzen lieuen heere jhesus. alle zijne appostelen 18131 ende discipelen begauen ende van hem vlo-18132den zo bleef hem die reyne maghet zijne ghe-18133benedide moeder alleene by vast ende ghesta-18134dich jnt ghelooue zo dat tghelooue ende de he-18135lighe kerke by huer alleene behouden bleef 18136 Waer by zij huer alle gadere moeten onderda-18137nich zijn die ye kerstene name ontfinghen 18138 oft emmermeer ontfanghen mueghen. Ten 18139 zesten109 doen onze lieue heere jhesus cristus vander 18140 doot verrezen was doen opembaerde hij hem 18141 eerst den vrauwen dan den mannen ouermids 18142 dat bij der vrauwen tghelooue was bliuen 18143 staende. Ten zeuensten110 ende ten laetsten zo 18144 heift die almoghende heere jhesus cristus. die 18145 vrauwe. Te wetene zijne ghebenedide moedere 18146 verheuen bouen allen den ghonen die by mans 18147 toedoene ye ghewaren. Want hij die verheuen 18148 heift bouen allen hemelen. daer nemmermeer 18149 mensche commen en mach. Alle welke pre-18150uilegen zeere groot ende zeere vutnemende zijn

18151ende zijn wel cause ende redene datmen de 18152 vrauwen eeren zal. ende niet lichtelike verste-18153ken noch versmaden. Ende aldus zo wie dit 18154 bouck lezen oft hooren zal dien beuele jc my 18155 zijnre hoofscheit oft alzo ware dat jc jnt tran-18156slateren yet meer of min ghezeit hadde dan 18157 het originael ghedraecht. dat hij datte jnt 18158 beste jnterpreteren wille. Ende oft daer yet 18159 by my in messeit ware Anders dan de helighe 18160 kerke vermach. dat wederroupic in tijts. ende 18161 stelle my ter correctien van allen den ghuenen 18162 diet my bet zullen connen bethooghen ende 18163 onderwijzen: Dit was ghedaen jnt jaer 18164 ons heeren dusent vierhondert ende viue 18165 ende tseuentich vp Sinte kathelinen auont 18166 die reyne maecht. Ter begheerten vanden 18167 voirseide Mer jan de baenst riddere heere van 18168 Sint joris. Bidt voor my

18169Explicit.


Vorige