Verzameld werk 2

[p. 111]

Mensen achter de dijk

[p. 112]

Voor Suzeke, mijn vrouw.

Alle personages uit dit boek,
Puck uitgezonderd, zijn verzonnen.
Nota van de auteur.

[p. 113]

I

De wind strijkt vanuit de Durmevallei over het dorp. Ik hoor hem zoeven daar ik loop, geborgen onder moeders lakense kapmantel. Ik schrijd veilig en gelukkig naast haar in de warme duisternis die mij afsluit van de wereld. Moeders hand is vol rustig, innig leven en zonder te zien waar ik ga, klem ik die hand in de mijne en zie in mijn verbeelding de huizen waarlangs wij gaan. De lage werkmanshuisjes van de Kapellestraat met wat verder een boerenwoning die gaandeweg verloren staat in het dorp; en de winkels waaruit nu de lichtschijn valt over de straat. Ik hoor de stap van mensen naast mij, een winkeldeur gaat met belgerinkel open.

- Pas op, de goot, zegt moeder.

Ik trek de mantel open, op een kier om zo te zeggen. De valavond en de wind en het gerucht van de straat zijn meteen weer rondom mij. Ik stap over de goot die de straat dwarst en het dikke, flauwe licht van de lantaarn glimt in het donkere water. Ik trek de mantel weer dicht en wandel voort in mijn wereld vol warme, geheimzinnige vereenzaming.

Het is alsof de geur van de kerk nog rondom mij hangt; zware wierooklucht en die mist van verstorvenheid die ernstig en treurig maakt. Als moeder tijd heeft gaat zij naar het lof en ik ga mee; als wij terugkomen is het duister en dan ga ik aan haar hand, onder de warme, donkere mantel naar huis. Het is de

[p. 114]

maand oktober en de vrouwen gaan sterkte zoeken in de rozenkrans. Het gemurmel van hun gebed stijgt rondom mij, hun gestalten zijn zwaar en onbeweeglijk in de gele schemervlekken van kaars en lamp. En van zohaast wij in het kerkportaal zijn glijd ik onder moeders mantel Zo ga ik van de kerk naar huis, afgesloten van de mensen, en alleen de warme, weke druk van moeders hand weerhoudt mij in de werkelijkheid.

Ik stel mij voor hoe moeder stapt. Hoog opgeschoten en statig in de zware lakense mantel die tot aan de hielen reikt; edele, zwarte stof die een leven lang haar dienst doet. De satijnen muts met binders staat op haar dicht blond haar dat achter aan het hoofd in een dikke wrong is samengevlochten. Ik hoor ze soms goên avond zeggen en ik tracht, aan de klank van de stem, te raden wie haar groet. Maar de woorden komen verdoft en ver tot mij.

Met lange rukken duwt de wind tegen ons aan; zijn klagend gezoef dringt door tot mijn warme schuilplaats en roept in mij het gevoel van oneindige uitgestrektheden waar hij als een tastbaar, grijpelijk leven overheen woelt. Er vallen geen lichtvlekken van winkelramen meer onder de boord van de mantel.

- Moeder, roep ik, zijn wij aan het kerkhof.

Mijn stem klinkt vreemd en zwak, verdoofd en als opgezogen in de stof.

Maar moeder hoort het en ik hoor ze ‘ja’ antwoorden.

Wij gaan heel alleen voorbij het kerkhof. Bang ben ik niet, maar vervuld van een grote eerbied. Daar liggen de lichamen van mensen wier ziel God reeds aanschouwt, heeft moeder mij gezegd. En 's avonds liggen zij daar zo eenzaam, een wereld op zichzelf van hen die wachten op de opstanding. Ik bid drie weesgegroeten, ik weet dat ook moeders lippen bewegen onder de woorden van haar gebed.

Rechtdoor loopt de weg door akkers en weiden. Een bosje is er waar arme mensen hun geit laten grazen tussen de wijd

[p. 115]

uiteenstaande stammen van kanadapopulieren. Van daaruit gezien is het alsof de wereld ten einde is: geen huis meer, de straatweg wordt een wegel die doorloopt in een gebied dat niemand schijnt toe te horen. En toch komt soms van daaruit ver geblaf van honden; als de wind een poos gaat liggen is het alsof een hond scherp en lang ligt te huilen in de duisternis.

En linksaf gaat de weg naar huis. Nu weet ik huis voor huis waar wij voorbijkomen. Veel zijn er niet. De kinderen, wier hoge roepstem ik soms hoor antwoorden op de kijvende woorden van een vrouw, zijn mij bekend. Maar boven alles hoor ik nu de wind met brede, lange stoten over het veld trekken. De geur van het vochtige raapland dringt door tot mij en doorweekte blaren ploffen tegen moeders mantel. De naderende herfst omgeeft mij met al zijn geluid en zijn plotse stilte.

Ik schrijd met moeder naar de eenzaamheid waar wij wonen. Ik druk haar goede, warme hand tegen mijn wang en ik weet dat zij nu zachtjes glimlacht. Het is alsof ik ze hoor zingen; dat doet zij slechts als zij alleen is. En wij zijn nu alleen, moeder, alleen in het stille land tussen de dijken die hun lis en hun zompen tot ver in de akkers vooruitschuiven. Plots blijft zij staan: zwellend op de wind komt het gelui van een klok. Moeder buigt zich voorover tot mij: ‘Bid voor de gelovige zielen’, zegt zij.

En als wij gezegd hebben ‘...in vrede rusten. Amen’, stappen wij naar huis.