Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

II De tekstbezorging

Een primaire en belangrijke vraag die zich aandiende bij de voorbereiding van deze editie, was die met betrekking tot de spelling en de interpunctie. Moest het een uitgave worden in de oorspronkelijke door Pijper gebruikte schrijfwijze of zou het moderniseren van spelling en interpunctie te prefereren zijn? In verband met de leesbaarheid is gekozen voor de tweede optie en is de tekst in overeenstemming gebracht met de Woordenlijst Nederlandse Taal in het Groene Boekje uit 2005. Met deze beslissing heeft de bezorger gemeend in de geest van Pijper te handelen. Ook hij koos immers bij de redactie van De Quintencirkel en De Stemvork voor de toen geldende spelling, en moderniseerde en versoberde de interpunctie van oudere artikelen ingrijpend.

Men dient zich te realiseren dat Pijpers teksten, verschenen in allerlei verschillende periodieken, talloze zetters en correctors passeerden. Het is in veel gevallen niet uit te maken of de aangetroffen spelling en interpunctie van hemzelf zijn of van anderen. Daar komt bij dat er teksten zijn van vóór en na de spellingswijziging Marchant uit 1934.

De keuze voor moderne spelling en interpunctie loste tevens een incongruentie op die er met name in de jaren 1917-1923 bestaat tussen Pijpers moderne schrijfstijl en het voor huidige ogen verouderde gebruik van spelling en interpunctie van die tijd. Hoezeer Pijper ook inhoudelijk schatplichtig was aan J.S. Brandts Buys, zijn stijl verschilde hemelsbreed van die van zijn mentor en voorganger. Brandts Buys schreef een negentiende-eeuws soort Nederlands. Pijpers stijl daarentegen is van begin af aan modern en zakelijk. Daarom is het verwarrend dat Pijpers spelling en vooral zijn overdadige interpunctie wél laat-negentiende-eeuws zijn: héél véél accenten, veel komma's en verbindingsstreepjes (tot-en-met, hier-en-daar).

Ook wanneer er bij Pijper sprake is van het citeren uit teksten van anderen, worden in HPG de moderne spelling en interpunctie gehanteerd, zowel in het corpus als in de inleiding - een keuze waarmee inconsequenties werden voorkomen.

Bezorger en redacteuren zijn zich ervan bewust dat er genoeg geldige argumenten aangevoerd kunnen worden voor een uitgave in de oorspronkelijke spelling en interpunctie. Maar het argument van de leesbaarheid heeft, zoals gezegd, de doorslag

[p. 941]

gegeven. Voor wie zich wil bedienen van de oorspronkelijke verschijningsvorm van Pijpers teksten liggen de afdrukken en kopieën van alle vroegere publicaties ter inzage in het Nederlands Muziek Instituut.

Bij de redactie van de teksten zijn verder de volgende keuzes gemaakt:

•	Accenttekens zijn uitsluitend overgenomen als ze een andere leeswijze beogen (‘Mozarts muze hééft nooit een gewaad gedragen’) of als dubbelzinnigheid zou ontstaan bij weglaten (‘al betrof het slechts één noot’).
•	In de oorspronkelijke teksten zijn titels van composities, boeken of kunstwerken op verschillende manieren weergegeven: cursief, gespatieerd, met enkele of dubbele aanhalingstekens van allerlei soort. In HPG is gekozen voor uniforme weergave volgens de huidige standaard: cursief voor titels en romein voor genres, met een hoofdletter voor het eerste woord. Dus: Les nuits d'été, Tweede symfonie, Derde pianoconcert.
•	De namen van compositiedelen beginnen altijd met een kapitaal: Rondo, Scherzo, Finale, Trio. Onderkast wordt gebruikt als niet een deel wordt bedoeld, maar een tempo; bijvoorbeeld: ‘Zijn inzet van het Andante was misschien wat te veel adagio?’ (10 oktober 1917).
•	De weergave van rangtelwoorden is gestandaardiseerd: Eerste symfonie i.p.v. 1e symfonie, vijfde deel i.p.v. Vde deel, en eerste viool i.p.v. 1e viool.
•	Met uitzondering van J.S.B.B. (zie Inleiding, xx) zijn afgekorte persoonsnamen in HPG voluit geschreven: V.G. is vervangen door Van Gilse.
•	Hoewel Pijper in het gebruik van hoofdletters na het verlaten van het Utrechtsch Dagblad in 1923 veel soberder werd, is in HPG toch zijn schrijfwijze gevolgd, behalve waar dit in strijd is met de huidige spellingsvoorschriften. Dat betekent dat de namen van dagen en maanden in deze publicatie met onderkast worden weergegeven, maar bijvoorbeeld ‘de Muziek van deze Meester’ is blijven staan.
•	Er is gekozen voor een consequente schrijfwijze van componistennamen volgens de thans in Nederland gangbare spelling zoals o.a. door de redactie van Preludium gehanteerd (bijvoorbeeld Tsjaikovski, Stravinsky, Sjostakovitsj, Rimski-Korsakov, Chatsjatoerian, Prokofjev, Moesorgski). De namen in operarecensies zijn gecorrigeerd conform de Annalen van de operagezelschappen in Nederland 1886-1995, uitgegeven door het Theater Instituut Nederland.
•	Titels van werken zijn, waar nodig, aangepast aan de huidige conventie: in het Engels met kapitalen en in het Frans in onderkast.
•	Bij het noemen van notenreeksen schrijft Pijper soms a, b, c soms a-b-c. Dit is geüniformeerd tot a-b-c.
•	Evidente corrupties in de tekst zijn stilzwijgend verbeterd. Bij twijfel of de oplossing correct is, wordt dat in een voetnoot aangegeven.
•	Bij aanhalingen is consequent gekozen voor enkele aanhalingstekens; aanhalingen binnen aanhalingen zijn aangegeven met dubbele aanhalingstekens.
•	Ten behoeve van de leesbaarheid zijn menigmaal citaatblokken aangebracht.
•	De verschillende manieren om woorden of zinsdelen te benadrukken (spatiëring,

[p. 942]

	cursivering, onderstreping, et cetera) zijn in HPG geüniformeerd tot cursivering.
•	Tot 1929 gebruikt Pijper de meervouds-n en meervouds-s door elkaar heen. Bij het redigeren van De Quintencirkel kiest hij voor de meervouds-s (ouvertures, sonates). In HPG wordt daarom consequent de meervouds-s gehanteerd.
•	In het Utrechtsch Dagblad schrijft Pijper vaak, zoals toen gebruikelijk was, het finale en het coda. Later stapt hij hiervan af en corrigeert hij deze lidwoorden bij de redactie van artikelen voor De Quintencirkel. In HPG consequent: de finale en de coda.
•	Pijper is soms slordig bij het citeren, vooral als het andere talen betreft. Fouten zijn stilzwijgend gecorrigeerd aan de hand van het origineel.
•	Naamvallen verdwijnen (ene zangeres wordt een zangeres), behalve in de genitiefvormen. ‘De stem ener zangeres’ is blijven staan evenals ‘de welwillendheid des publieks’ (17 maart 1920).
•	Woorden als ‘waarmede’ en ‘zeide’ zijn vervangen door ‘waarmee’ en ‘zei’.

Programmablokjes en muziekvoorbeelden

Aangezien het voor de lezer prettig is een overzicht te hebben van wat er behandeld gaat worden, is boven de recensies uit het Utrechtsch Dagblad en het Rotterdamsch Nieuwsblad een ‘blokje’ geplaatst met een verkorte weergave van het programma van het besproken concert en de locatie. Als uit de titel van het krantenstuk de plaats van uitvoering is op te maken, wordt die niet opnieuw genoemd. In de weinige gevallen dat het niet gelukt is een voornaam of initiaal van de musici te traceren is dat aangegeven met [?].

Toonsoortaanduiding en (opus)nummers zijn toegevoegd volgens de huidige praktijk. Als die gegevens niet ontleend konden worden aan de bespreking van Pijper zelf - in zijn lopende tekst omschreef hij geregeld een werk zonder de exacte titel te noemen - waren zij soms te vinden in programmatoelichtingen die in verschillende archieven bewaard zijn gebleven. Menigmaal is van het programma gereconstrueerd met behulp van een concertaankondiging of recensie in het Utrechtsch Nieuwsblad, dat tegenwoordig digitaal is te raadplegen. Maar ook daaruit was dikwijls niet op te maken om welk werk het precies ging. Zo is bijvoorbeeld het concert dat het Capetkwartet in februari 1922 in Utrecht gaf, ook door Fré van Huffel besproken, maar terwijl Pijper aan het eind van zijn recensie (zie HPG 1, 639-640) Schumanns opus 41 noemt is dat bij haar zelfs niet het geval. In het programmablokje van dat concert is aangegeven dat niet bekend is welk strijkkwartet van Mozart is gespeeld en welk van de drie kwartetten van Schumann op de lessenaars heeft gestaan. Ten aanzien van de drie vioolsonates van Beethovens opus 30 is dezelfde vraag onopgelost gebleven.

In de muziekvoorbeelden bij Pijpers beschouwingen over het werk van een componist, het overzicht ‘Van Debussy tot heden’ en in zijn toelichtingen op eigen werk zijn overbodige accidenties verwijderd. Waar Pijper eenzelfde fragment in verschillende artikelen te berde heeft gebracht, zijn de articulatietekens stilzwijgend op elkaar afgestemd.