Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Zes symfonische epigrammen (1928)

Première: Amsterdam, 12 april 1928
Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg

...since brevity is the soul of wit,
And tediousness the limbs and outward flourishes,
I will be brief...
(Shakespeare, Hamlet, II 90, 91, 92)

[p. 891]

Het werk is geschreven voor het 40-jarig jubileum van het Amsterdamse Concertgebouw, tussen september 1927 en maart 1928. Het zijn zes onderling samenhangende puntdichten (‘Snel-dicht’, zou Constantijn Huygens⁴⁰ zeggen), zeer eenvoudig van constructie en beknopt van afmeting. Het geheel duurt ongeveer vijf minuten en vraagt geen bijzondere orkestinstrumenten. 1 en 2 zijn tweedelige vormen, 3 is vijfdelig, 4 bestaat slechts uit één frase, 5 en 6 zijn driedelig.

Het eerste stukje heeft het karakter van een marche funèbre; het tweede is een scherzando; ook nr. 3 heeft een danskarakter. Het 4e deel is een fugato; nr. 5 is gebouwd op de vijfklank e-f-fis-g-gis; het slotdeel is samengesteld uit de elementen van de delen 1, 4 en 5. Een compositorisch-technische analyse laat ik hier liever achterwege; men zal minder tijd nodig hebben om de stukken aan te horen dan men zou moeten besteden aan de lectuur van een zelfs maar oppervlakkige analyse.

Slechts dit: de verwantschap tussen de zes deeltjes is zeer nauw en men beschouwe de extreme kortheid der onderdelen niet als schetsmatigheid: dit partituurtje van ruim twintig bladzijden is evenmin schetsmatig als bijvoorbeeld een telegram. Om voor de tweede en laatste keer Huygens te citeren:

Veracht mijn Snel-dicht niet; T' is Alchimistery;
T' is mergh van langen Sin. 'K segh niet hoeveel het weerdt is,
En of 't uyt goede stof of quae gedistilleert is;
Maer soeckt ghy sot of wys in 't korte, so lees mij.⁴¹

Het leek mij niet zonder betekenis het feest van ons Concertgebouw te herdenken met een terugblik op Hollands Gouden Eeuw. Het moge sommigen wellicht aantrekkelijker schijnen een muzikaal feest te vieren met plechtige ouvertures of wuivende jubilaties - ik voor mij acht het ogenblik van deze herdenking zwaar van betekenis. Na een periode van drie eeuwen gedurende welke het Frisia non cantat maar al te toepasselijk genoemd moest worden, begint Amsterdam, met haar Concertgebouw en met haar opbloeiend muziekleven, thans weer de staf te voeren ‘waer Oost en West voor buygt’.⁴²

40 [WP:] D'oude Roomsche welsprekentheid heeft het opgegeven, ende vervolgens alle haere Bastaert-dochters. Geene Taelen van mijne kennis en hebben ondernomen in een woort van de haere uyt te drucken het ghene de Griecken verstaen hebben by den naem Epigramma; verstaen, segg ick met reden: want uytgedruckt en hebben sy het selver niet; hoewel haere Tael, mijns bedunckens, de bequaemste daertoe was; bynaer als d'onse. Nae de Griecksche letters is 't een Opschrift, dat ons emmers soo gemackelick valt als haer: maer d'eigenschap van de saek en is op verre nae daer niet in. By ons hoor ick Puntdicht, Nijpdicht, Steeckdicht, en diergelijcke melden: oock by Roemer Visscher quicken; dat my best van allen soude gevallen, 't en waer eene reden daerom het my minst van allen gevalt. Snel-dicht is het ghene ick tot noch toe voor 't naeste hebbe weten te bedencken; meenende daermede te beduyden verscheiden algemeene eigenschappen daer in het wesen van het Epigramma bestaet, ende die ick in d'andere naemen niet en vinde.’ (Constantijn Huygens, Koren-Bloemen, bladzijde 617)

41 Zoals Pijper in de herziene versie van deze inleiding (1931) formuleert, heeft hij ‘getracht de toehoorders op het juiste spoor tot het verstaan van dit werkje te brengen door middel van Constantijn Huygens' epigram. Het motief waarop de zes onderdelen gebouwd zijn, bestaat uit de eerste twee maten van het oud-Hollandse lied O Nederland, let op Uw Saeck.’ Op deze wijze liet Pijper Mengelberg de muzikale variant dirigeren van zijn herhaalde waarschuwingen tegen het artistieke beleid van het Concertgebouw, zonder dat deze het zelf in de gaten had.

42 [WP:] J.A. Alberdingk Thijm, Vondel's vaart naar Agrippine, gecomponeerd (1903) door Alphons Diepenbrock.

[p. 892]

Het centrum van muzikaal Nederland aanvaarde de opdracht van dit korte werk als een bewijs van durende erkentelijkheid en toegewijde waardering.