Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Sonate voor fluit en piano (1925)

Première: 21 maart 1925 (Amsterdamsche Kunstkring ‘Voor Allen’)³⁵
Johan Feltkamp (fluit) en Willem Pijper (piano)

‘Sonate voor fluit en piano. Gecomponeerd december 1924 - februari 1925, Amsterdam voor de fluitist Joh. Feltkamp.’

35 Op 17 oktober 1925 werd de sonate hernomen in het kader van het Vierdaagsch Muziekfeest van de Nederlandsche Toonkunstenaars-Vereeniging. Voor dat concert werd Pijpers toelichting met een begin- en slotzin uitgebreid, die hier tussen accolades zijn geplaatst.

[p. 880]

Het werk bestaat uit drie korte delen: Allegro, Lento (hoofddeel), Presto.

Het eerste Allegro heeft het karakter en de waarde van een Inleiding; het Presto betekent een recapitulatie; het zwaartepunt van de sonate ligt in het Lento.

De constructie van het Allegro is driedelig. Het eerste onderdeel bestaat uit drie gegevens; het tweede onderdeel, verlopende in een korte fluitcadens, is één geheel; het derde onderdeel is in tweeën geleed.

Het Lento werd gebouwd op een basso ostinato en is, in ruwe trekken, vierdelig.

Het Presto heeft constructief vele overeenkomsten met het Eerste Deel, doch de rangschikking van de onderdelen is anders.

I. De harmonische kiemcel van de ganse sonate is

Van de overige motieven waaruit het Eerste Deel ontstond, zijn de beide voornaamste: het (vooral ritmische):

en het (in de eerste plaats melodische):

In het tweede onderdeel komt motief

voor de eerste maal, dus na de eigenlijke expositie. Dit motief blijkt, met de harmonische kiemcel A, een der meest determinerende elementen van de sonate te worden.

II. De basfiguur waarop het gehele Lento berust is:

(ontstaan uit C); het melodische gegeven van dit Tweede Deel et:

De climaxen van het Lento zijn niet dynamisch, gelijk in I of III, doch het zijn de momenten van ritmisch-metrische complicatie, waarvan een voorbeeld is:

[p. 881]

III. Het Derde Deel begint met twee contrasterende gegevens, afgeleid uit B en C. De volgende (middelste) periode brengt, na een in een Presto overgebrachte consequentie van G (ritmische complicatie) éérst een combinatie van het Lento-thema F met de beweging van het Presto (de fluit speelt Lento, de piano Presto; ♪=♩); daarná een combinatie van A + B met het hoofdthema van de Finale. Het slot van de gehele sonate, daarna, is weer vrijwel identiek met het slot van het Eerste Deel (daar p.; hier ff.)

De sonate speelt ± 14 minuten ‘en werd in het voorjaar 1925 voor de eerste maal uitgevoerd te Amsterdam’.