Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Het Nederlandse concertrepertoire
10 december 1938 (DGA)

Journalistiek gesproken is het op het ogenblik een slechte tijd voor ‘het’ repertoire. Niemand is er ronduit tevreden mee, noch in artistiek, noch in economisch opzicht. Het ontbreekt niet aan pogingen tot vernieuwing, maar het geval biedt niet veel gunstige aspecten. Het Concertgebouw vernieuwt principieel zo weinig mogelijk; het Rotterdamse Orkest, niet belast door tradities en aan geen enkel protocol gebonden, even principieel zoveel mogelijk.

Het ontbreekt bij dit alles niet aan raadgevers en stuurlieden op de wal. Een aardig specimen van vastelandsschipperij was te vinden in de NRC van 4 december laatstleden. Na het aftreden van de componist Willem Landré als muziekverslaggever immers stemt het Rotterdamse blad luidkeels in met het koor dergenen die een radicale vernieuwing van het vaste repertoire de enige mogelijkheid tot verder bestaan van het openbare concertleven achten. Men zou zich, oppervlakkig gezien, willen verheugen in deze steun, van zo onverdacht respectabele zijde, aan de tendensen der op vernieuwing, op vooruitgang gerichte groepen. Bij nader inzien is er ditmaal echter niet de minste reden tot verheugenis. Deze criticus in zijn gedaante van programmasamensteller bleek hier niet voldoende ter zake kundig en het wil ons voorkomen dat een verdergaan in de hiermee ingeslagen richting niet in het voordeel, noch van de NRC, noch van het Nederlandse muziekleven, genoemd mag worden.

[p. 754]

Het artikel in kwestie bevatte een vijftigtal orkestprogramma's, als ‘ontwerp voor een nieuw orkestrepertoire’. Bescheidenheidshalve wordt hieraan toegevoegd dat deze programma's eigenlijk ‘in het kader van een utopistisch concertleven gedacht’ zijn, maar met dat al werd het recept toch maar gegeven. Een recept dat, mocht het ooit toegepast worden, de belangstelling voor muziek van de normale Nederlandse concertbezoeker in de kortst mogelijke tijd tot nul zou terugbrengen. Ten aanzien van de zuiver muzikale waarden immers is de mentaliteit welke aan dit utopistisch repertoire ten grondslag ligt, volkomen destructief gericht. Niet uit muziekhaat (dat wil zeggen verkeerd gerichte muziekliefde), doch, erger: uit verkeerd gericht idealisme.

Het grootste deel van deze fictieve programma's is merkwaardig slecht van samenstelling. Wil men voorbeelden? Zie dan nr. 24: Debussy, Rondes du printemps; Berg, Vioolconcert; Schumann, Derde symfonie... Of nr. 19: Hindemith, Suite;¹¹³ Van Lier, Tweede symfonie; Beethoven, Tripelconcert. Of, ten slotte, nr. 39: Hoffmann, Ouverture;¹¹⁴ Weber, Pianoconcert; Bizet, Roma-suite; Strauss, Josephs-legende. De niet ‘revolutionair’ samengestelde programma's zijn juist zo als Rudolf Mengelberg zijn abonnees reeds sinds jaar en dag voorzet: nr. 31, Mahler, Negende symfonie, sec; nr. 38, een authentiek Concertgebouw: Hollands program met Zweers, Diepenbrock, H. Andriessen, Badings en Wagenaar. Of nr. 45: Serenade van Brahms en Achtste van Bruckner.

Een oppervlakkige analyse van dit ‘repertoire’ levert een aantal van ongeveer veertig Nederlandse composities bij een totaal van bijna tweehonderd werken op; dat lijkt voor Amsterdam veel, doch voor Rotterdam eer weinig. Diepenbrock is in dit luilekkerland vertegenwoordigd met tien stukken, Badings met zeven, Monnikendam, Dopper, Zweers en Rudolf Mengelberg ieder met één, als ik goed geteld heb; Wagenaar met twee. Van Bruckner gaan vier symfonieën, van Mahler, behalve de onvoltooide Tiende en de Kindertotenlieder, de Zevende en Negende symfonie, benevens een potpourri uit Tweede en Derde symfonie (Andante en Scherzo uit II plus Menuetto uit III)...

Naast het concert voor twee hobo's van Voormolen staat de Kammersinfonie van Schönberg (!); een stuk dat niet voor de ‘grote’ concertzalen bestemd is. Van Beethoven: de Ouverture Zur Weihe des Hauses, de Eerste Leonore, het Tripelconcert en de door Weingartner georkestreerde Hammerklaviersonate... Eigenlijk is dit nogal erg. Ten dele staan er werken op dit repertoire die er niet zijn: een Symfonische suite uit Halewijn van Pijper, waarvan het bestaan mij tot dusverre onbekend was.¹¹⁵

113 Het betreft de suite uit Hindemiths opera in één akte Das Nusch-Nussi, op. 20. Pijper had de dansen uit dit werk 11 jaar eerder gehoord tijdens een volkszomerconcert; zie de recensie in het Rotterdamsch Nieuwsblad van 9 juli 1927.

114 E.T.A. Hoffmann (1776-1822) was ook als componist zeer productief. In Nederland was zijn werk volkomen onbekend. Reeser had de Ouverture Undine geprogrammeerd.

115 Reeser wist wel degelijk dat er geen Halewijn-suite bestond, maar hij wilde Pijper met dit programmavoorstel aansporen er een te maken. Volgens Reeser was de felheid van dit artikel van Pijper mede ingegeven door het feit dat deze in de suggestie een afwijzing veronderstelde van Halewijn als symfonisch drama (mededeling Reeser, december 2001).

[p. 755]

Wanneer wij ons iets nauwkeuriger rekenschap hebben gegeven van de bedoelingen en ambities welke achter dit ‘ontwerp van een nieuw orkestrepertoire’ schuilgaan, dan verdwijnt veel van de importantie welke men geneigd is ongelezen toe te kennen aan vier kolommen NRC. De behoeders van ‘het’ Repertoire, de heersers over de onzalige ancilla reipublicae, deze ietwat slome en hardleerse maagd, kunnen gerust zijn. Er is geen aanleiding om aan deze wensfantasie meer aandacht te besteden dan aan het halfhonderd spasmodische overtuigingen die de kunstpagina's van zo menige nette en gezellige courant tot een soms ietwat irritante, soms lachverwekkende, maar altijd overbodige lectuur maken. Het stuk verscheen namelijk op 4 december; het was dus niet anders of meer dan gewoon een - onbehoorlijk lang en onbescheiden, dat moet men toegeven - verlanglijstje voor St.-Nicolaas. Wat een koek, en wat een borstplaat...

Het is, ten slotte, toch jammer dat het serieuze streven naar vernieuwing en verrijking van het Nederlandse muziekleven door courantenartikelen als deze zo ernstig geschaad kan worden. Le ridicule tue, hoe goed de bedoelingen nu ook geweest mogen zijn.