Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Albert Roussel (1869-1937)
28 augustus 1937 (DGA)

De componist Roussel, wiens overlijden op 23 augustus laatstleden werd gemeld, vertoont, muziekhistorisch gezien, twee aangezichten. Hij was, na elkander, classicist en impressionist, strever naar monumentaliteit en miniaturist. Doch noch in het ene genre, noch in het andere was het hem gegeven het niveau der volstrekte onaantastbaarheid te bereiken. Als impressionist was hij te zeer de mindere van Debussy; als hoeder der strenge academische traditie was hij te artistiek, te weinig geborneerd.

Men zou kunnen constateren dat de tweespalt in zijn wezen terug te voeren is op zijn vertraagd begin. Geboren in 1869, begon hij pas in 1894 muziek te studeren, en dat wel bij d'Indy, aan de Schola Cantorum. Hij had toen ruim een derde deel van zijn levenstijd reeds achter zich; zijn geest en zijn wil, zijn receptiviteit en zijn opvattingen waren reeds geheel gevormd. (De carrière van zeeofficier, welke hij eerst gekozen had, is immers van zeer veel groter invloed op iemands karaktervorming dan het merendeel der vastelandsbetrekkingen!)

[p. 716]

Achteraf kan ook geconstateerd worden dat de opleiding welke hij, in de geest van César Franck, van d'Indy ontvangen heeft, met sommige kanten van zijn wezen in het geheel niet strookte.

Het formalisme van de Schola kwam zeer wel overeen met zijn, ietwat stug, temperament van noorderling - men weet dat Roussel te Rijssel, vlakbij de Belgische grens, geboren is.⁶¹ Dit zijn geen onbelangrijke details. Aan hun werk is immers evenzeer te horen dat Florent Schmitt een Elzasser is, Ravel een Bask, Debussy een zoon van l'Île de France, Milhaud een Provençaal, Canteloube een Auvergnaat. Roussels artisticiteit daarentegen - en tenslotte kan zelfs een noorderling niet componeren zonder kunstzinnigheid - kwam al vrij spoedig in conflict met d'Indy's dogmatiek. Uit deze periode dateren de werken van Roussel, waaraan hij, als wij ons niet vergissen, het hem toekomende partikel onsterfelijkheid te danken zal hebben. Stukken als de Évocations, Le festin de l'araignée kan men niet wegdenken uit het totaal der Europese muziek - niet slechts der Franse - tussen 1910 en 1920.

De laatste vijftien jaar van zijn leven wijzen weer naar het begin terug. De abstracties van de strenge vormen, de kunststukken der contrapuntische schrijfwijze, beginnen zijn belangstelling weer te trekken. Hieraan is de hele ontwikkeling der muzikale compositie in Frankrijk na Debussy's dood natuurlijk niet vreemd. Zelfs een meester als Roussel bleek niet immuun voor de smetstoffen der Russische ziekte, welke Stravinsky naar het westen had gebracht. Roussel is niet overleden aan dementia neoclassica, gelijk Satie, Auric, Poulenc en zoveel anderen. Maar zijn laatste werken dragen wel duidelijk herkenbare sporen van het kwaad, littekens, waardoor de expressie van de late concerten en symfonieën bepaald geschonden werd.

Maar zelfs in die, op zichzelf minder geslaagde, minder persoonlijke scheppingen blijft het wezen van de maker overal herkenbaar. Roussel was, met Dukas, Schmitt en Ravel, een der sterke vertegenwoordigers van de nieuwe Franse muziek, die tot voor een tiental jaren exemplair was voor het levende Europese muziekbesef.

61 Roussel werd geboren in Tourcoing, ten noorden van Rijssel.