Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Na George Gershwins dood
24 juli 1937 (DGA)

Verf kan men gebruiken om te schilderen, hetzij schuttersmaaltijden, voorstellingen uit het leven der heiligen, stillevens, portretten of landschappen. Dezelfde materie kan ook gebruikt worden om scheepshuiden en gootlijsten een beschermend laagje te verschaffen en kippenhokken een ietwat vrolijker aanblik te geven. De verf is dezelfde en alle twee de bezigheden noemt men schilderen.

Door middel van systematisch gerangschikte tonenreeksen kan men (a) kunstwerken schrijven, een Matthaeus-Passion, een Ode an die Freude, een Meistersinger, een Pelléas et Mélisande. Men noemt dat componeren. Met gebruikmaking van dezelfde tonenreeksen, gerangschikt volgens hetzelfde systeem, kan men (b) ook een welluidend geraas organiseren, bruikbaar om de toeschouwers in music-hall en cinema het denken te beletten, geschikt om een beperkt aantal primitieve lichaamsbewegingen, step-dances genaamd, te stimuleren. Ook dit noemt men meestal componeren.

George Gershwin heeft de sub b genoemde professie ijverig, met veel talent en niet zonder financiële resultaten uitgeoefend. Voor de sub a genoemde daden ontbrak hem de dispositie.

Deems Taylor noemde hem ‘a link between the jazz camp and the intellectuals’.⁵⁷ Waarmee eventueel gezegd zou zijn dat jazz en intellectualiteit onverenigbare grootheden zouden wezen. Misschien is dat wat te simplistisch gedacht: niet alles wat anti-jazz is, zou men reeds intellectueel of zelfs maar intellectualistisch mogen noemen. Dat Gershwin als componist echter noch een zuiver jazzindustrieel, noch een ‘intellectual’ was (laten wij dat hier maar vertalen met ‘denkend wezen’), is wel juist geobserveerd.

Over Gershwin als vervaardiger en exploitant van songs kan ik niet oordelen, aangezien de koersen niet tot mijn beschikking staan. De waarde van dit artikel immers wordt uitsluitend door het debiet bepaald.

En over Gershwin als serieus componist zou bij een andere gelegenheid misschien meer gezegd kunnen worden dan thans, in een als necrologie bedoeld stukje. Zijn grootste werken, de opera's 135th Street⁵⁸ en Porgy and Bess, zijn hier niet bekend geworden. De stukken die wij wel hoorden: Rhapsody in Blue en An American in Paris kunnen slechts als tijdverschijnsel gewaardeerd worden. Gershwin was een uitermate romantische figuur, film-romantisch, om nauwkeurig te zijn. Het romantische ideaal uit Schumanns dagen en dat van tegenwoordig is in wezen hetzelfde,

57 Ewen (1936²), 85-86.

58 Een eenakter uit 1923.

[p. 715]

doch uiterlijk is er een even groot verschil als tussen postkoets en vliegmachine, tussen Incroyable⁵⁹ en poolvlieger.

Op welke wijze de componerende song-writer Gershwin beantwoordde aan het movie-tone-ideaal van zijn landgenoten, moge aangeduid worden door een heel klein stukje biografie (uit een artikel van David Ewen):

George Gershwin lives alone in a beautiful 14-room duplex apartment on East/72nd Street. During the day he is always rushed - meeting people, talking over contracts, being interviewed. He does not compose until very late at night, when he undresses himself to a state of almost complete nudity, sits at the piano and, chewing upon his cigar, begins to work at his music. While composing he smokes profusely; he insists that his apartment be deathly still...⁶⁰

George Gershwin overleed in juli 1937, negenendertig jaar oud. Wat van hem overblijven zal, als het journalistieke tumult verstild is, over een paar jaar, of enkele maanden, durf ik niet te voorspellen. Publiek succes en artistiek resultaat laten zich toch iets minder gemakkelijk combineren dan wij soms wel zouden wensen...

59 Incroyable was de benaming voor de opzichtig geklede koningsgezinden na de val van Robespierre in Frankrijk. Ze dankten hun bijnaam aan het overvloedig gebruik van de uitroep ‘c'est incroyable’, waarbij ze de r inslikten.

60 Pijper liet tussen de eerste en de tweede zin van dit citaat het volgende fragment achterwege: ‘It is furnished modernistically, equipped with everything from a private study and a gymnasium to an art gallery. There his wants are attended to by a valet and a secretary. Gershwin spends his mornings painting. It is his latest fad, and he paints with a tasteful and talented brush.’ Ewen (1936²), 85.