Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Maneto⁵⁰
29 mei 1937 (DGA)

Het muziekfeest, georganiseerd door het comité van die naam, gevormd uit de verenigde besturen van het Genootschap van Nederlandse Componisten - dat is de

50 Uit onvrede met de programmering van het Nederlandsch muziekfeest van 1935 (zie De Groene Amsterdammer van 20 oktober 1934) namen Nederlandse componisten het initiatief tot de oprichting van het comité Maneto, dat tot taak kreeg MAnifestaties NEderlandse TOonkunst te organiseren. De reeks concerten waarover Pijper hier schrijft was daarvan de eerste. Het comité bestond uit vertegenwoordigers van het Geneco (Genootschap van Nederlandse Componisten) en van de Nederlandse afdeling van de ISCM: Jan van Gilse, uitgever Johann Alsbach, Guillaume Landré, Paul F. Sanders en Bertus van Lier.

[p. 711]

mantelorganisatie van het auteursrechtbureau Buma vóór-de-wettelijke-regeling⁵¹ - en van de sectie Holland der International Society for Contemporary Music, heeft - hoe kan het hier in Nederland anders? - met moeilijkheden te kampen. De Nieuwe Rotterdamsche Courant heeft deze moeilijkheden wereldkundig gemaakt (ochtendblad B van zondag 16 mei onder andere).

De Maneto zal concerteren op 5, 6, 8 en 12 juni. Het koninklijk bezoek aan de hoofdstad zal tussen 8 en 14 juni plaatsvinden.⁵² De huldigingscommissie-Amsterdam heeft onder andere twee gala-avonden georganiseerd, op 9 juni in het Concertgebouw, op 12 juni in de Stadsschouwburg.

Op het ogenblik dat wij dit schrijven, duidt niets erop dat in deze, volkomen normaal-Nederlandse, situatie enigerlei wijziging zou worden gebracht. De gala-avond in het Gebouw zal onder leiding van Mengelberg staan, die een gemengd Hollands-Russisch-Oostenrijks-Hongaars programma zal dirigeren: Preludium over het Wilhelmus van Mengelberg,⁵³ de Vierde van Tsjaikovski, een paar lichte stukjes van Schubert en Johann Strauss en Les préludes van Liszt. De gala-avond in de Schouwburg zal onder leiding staan van Ansermet, die drie balletten zal dirigeren: een Engels (Purcell), een Hollands (Voormolen) en een Frans (Delibes).

De Maneto-concerten zullen worden gedirigeerd door dr. Wagenaar, Eduard van Beinum, Koos van de Griend, Bertus van Lier, Sem Dresden, Eduard Flipse en Jan van Gilse. Er zullen ten naaste bij veertig werken, van een dertigtal Nederlandse componisten, uitgevoerd worden, voor het allergrootste deel zelfs van levende Nederlandse componisten.

Toegerust met deze gegevens kan elke Nederlandse muziekliefhebber zijn conclusies trekken. Nederlandse muziek, en zeker moderne Nederlandse muziek, gedirigeerd door iemand anders dan Willem Mengelberg, is volkomen ontoelaatbaar voor officiële gala-avonden. Ik weet zeer wel dat er landen zijn, en zelfs respectabele landen, waar een soortgelijke gedachtegang absurd zou lijken. Maar wij hebben hier nu eenmaal een ander soort nationaal besef dan in Londen, Parijs, Berlijn of Brussel. Hier in Amsterdam wordt van tijd tot tijd interessante, en dan ook wel eens Nederlandse, muziek uitgevoerd. En zo nu en dan is er eens een gala-avond. De premissen evenwel die aan de ene zaak of de andere ten grondslag liggen, hebben juist zoveel met elkander te maken als de statuten van een gymnastiekvereniging met het spoorboekje.

Men moet de zaken liever niet door elkander halen. De ‘modernen’, wier werken op de Maneto uitgevoerd staan te worden, kunnen weten dat Mengelberg met de onder deze noten gebrachte mentaliteit uiterst weinig affiniteit bezit. Hun werk zou dus de promotie tot nummertje op een gala-avond nauwelijks schadevrij kunnen doorstaan. Anderzijds ware het... naïef, te veronderstellen dat een gala in het Gebouw

51 Na vele jaren van conflicten tussen Nederlandse componisten en concertorganisaties maakte minister van Justitie Jan Donner in 1932 met een nieuwe wet op het auteursrecht een einde aan de problemen. Samama (1986), 20-21 en 77-78.

52 Het eerste officiële bezoek aan Amsterdam van de op 7 januari 1937 gehuwde Prinses Juliana en Prins Bernhard.

53 Dit orkestwerk was van de hand van de dirigent, niet van Rudolf Mengelberg.

[p. 712]

iets anders zou kunnen wezen dan een door Mengelberg voorgereden Tsjaikovski-Liszt-parade.

Wat ons eigenlijk verwonderd heeft, is het verschijnsel dat de diligente NRC, die van oudsher volkomen op de hoogte placht te zijn van alle heirbanen en sluikwegen der Nederlandse muziekpolitiek, zich ditmaal zo bitter verontwaardigd heeft getoond.⁵⁴

De MAnifestaties der NEderlandsche TOonkunst zullen, naar mij wil voorkomen, van de gala-avonden van het huldigingscomité-Amsterdam nauwelijks schade ondervinden. Het Vondelpark, op een mooie avond, is een ernstiger concurrent. De storingen in het manetisch veld zijn blijkbaar ontstaan doordat men zich onvoldoende rekenschap had gegeven van de divergentie tussen muzikale en maatschappelijke belangen.

Ook dit was wellicht enigszins naïef. Een kunstgenre wordt hier te lande voor representatieve doeleinden pas bruikbaar na een langdurig en grondig sterilisatieproces. Waaraan, hoopte ik, de nieuwe Nederlandse muziek nog niet toe was.

54 NRC-criticus Sam Bottenheim was nauw gelieerd aan Mengelberg en het Concertgebouw. Voor de relatie tussen Mengelberg en Bottenheim zie Zwart (1999), 312 e.v.