Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Vioolconcert van Sem Dresden⁴¹
20 maart 1937 (DGA)

Solist: Hendrik Rijnbergen

De ontwikkelingsgang van deze componist is een voorbeeld van rust en beheerste kracht. De componist Dresden groeit als een cactus of een aloë; niet als de bijbelse wonderboom, niet als het gras, dat weelderig opschiet in enkele zoele dagen.

Componisten, scheppende kunstenaars, doen mij dikwijls denken aan planten. De functie van het creëren is even natuurlijk, even wetmatig als het groeien van een gewas. En dikwijls zijn de betoverendste, zorgvuldig gekweekte bloemen onvruchtbaar en de onaanzienlijkste kruiden rijk aan zaad. Zoals het in de wereld der scheppende geesten niet anders is. Er zijn componisten van wie de prestaties ons verbijsteren, evenals de grote orchideeënbloemen in tegenspraak schijnen met de onooglijk kleine plant die ze voortbracht: Schubert. Er zijn planten die de hele lange zomer doorbloeien en er is de stugge agave, die na tientallen jaren van nauw merkbare groei eenmaal bloesem draagt en sterft.

De plant Sem Dresden heeft wel zeer veel van de cactus: hij is geen weelderige bloeier, het beeld van zijn gestadige groei op zichzelf is reeds iets zeer aparts. Maar

41 Op 11 maart 1937 dirigeert Bruno Walter een ouverture van Berlioz en de Achtste symfonie van Bruckner. Tussen deze werken in, vóór de pauze, dirigeerde Dresden zijn Vioolconcert met Hendrik Rijnbergen als solist.

[p. 707]

bloeit hij, dan is het wonder van kleur en geur groter dan alle weelden van rosaria en chrysantenkassen...

Het Concert voor viool, met begeleiding van blaas- en slaginstrumenten en contrabassen, staat in de geest dicht bij de Vier vocalises met kamerorkest.⁴² De kleur van het geluid wijkt echter vrij sterk af van het in de vocalises gebruikte timbre. De lineaire schrijfwijze van deze partituur is namelijk zo ‘enkelvoudig’, dat het enige verbindingsmateriaal in deze orkestklank in de... solopartij te vinden is. Men versta dit wel: nergens heeft de componist de vioollijnen naar het tweede plan gedrongen. Integendeel, er staat geen maat in het concert waar het solo-instrument niet zou kunnen doorkomen. Maar de ontwikkeling, de muzikale voortgang, is vaker in de blazerslijnen te vinden, dan in de, door Rijnbergen weergaloos gespeelde, solo. Met name in het eerste en derde deel.

Het schrijven van een concert voor een solo-instrument met orkest levert inderdaad de boeiendste en belangwekkendste problemen op welke men zich kan voorstellen.⁴³ Dresden heeft het probleem, van het door hem gekozen punt van uitgang gezien, op magistrale wijze opgelost. Wij zouden dit misschien de kamermuziekconcerttechniek kunnen noemen. Welbewust immers is hier afstand gedaan van de maar al te dikwijls goedkope effecten welke bijvoorbeeld in de combinatie solovioolstrijkorkest te vinden zijn. De techniek die een Stravinsky in zijn Histoire du soldat en Pianoconcert slechts gedeeltelijk beheerste, werd hier door Dresden tot een werkelijke stijlmogelijkheid ontwikkeld.

Het essay over de composities en de werkwijzen van Sem Dresden, dat binnenkort geschreven zal moeten worden, zal veel licht kunnen werpen op vrijwel onbekende hoeken van het Nederlandse muziekbesef. (Merk op dat muziekgevoelige leken in verband met Dresdens werk bij herhaling aan Oosterse, speciaal aan Indische, muziekgemiddelden moeten denken.) Naar onze overtuiging is Dresdens muzikaliteit een typisch Nederlands muziekbewustzijn. Wensen wij alleen dat deze Echinocactus speciosus in de eerstvolgende jaren wat vaker gaat bloeien dan tot dusverre - het is zoveel gemakkelijker determineren...

42 Vier vocalises voor mezzo-sopraan, fluit, klarinet, fagot, viool, altviool, piano en slagwerk (1935).

43 Pijper had in oktober 1936 zijn Violoncelconcert voltooid en zou in 1938 werken aan het Vioolconcert.