Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Twee psalmen
2 mei 1936 (DGA)

De serieuze muziek van onze tijd heeft buitensporig slechte levenskansen. Daar is, ten eerste, de geringe belangstelling van het publiek. Vervolgens: de manifeste artistieke onbevoegdheid van het grootste deel harer propagandisten. In de derde plaats: de inferioriteit van de muzikale en metafysische gegevens die door het merendeel der hedendaagse auteurs gebruikt worden. Wanneer het hier geen muziek betrof, doch bijvoorbeeld schilderkunst, dan zou men bij wijze van vergelijking moeten zeggen: primo koopt het publiek geen schilderijen meer, secundo zijn alle normen van picturale en esthetische waardering teloorgegaan, tertio verstaan de schilders hun handwerk niet meer en zij schilderen met dermate minderwaardige materialen, dat een doek van vijftien jaar oud een vlekkerig, bruinzwart afgebladderd vlak is geworden.

Ik heb, over de nieuwe schilderkunst, een dusdanige pessimistische beschouwing nog nergens gelezen. Er is daar dus blijkbaar nog geen aanleiding toe. Inzake de muziek wordt het hoe langer hoe moeilijker niet te versagen. Niet zozeer vanwege punt een en twee: geringe belangstelling voor en onzakelijk geschrijf over een kunstgenre zijn voorbijgaande plagen. Maar de in het oor springende minderwaardigheid van creaties welke een tiental jaren geleden nog beloften schenen - beloften welke niet werden nagekomen! - is een zeer veel ernstiger kwaad.

Aanleiding tot bovenstaande beschouwing was de uitvoering, door de Rotterdamse zangvereniging van Toonkunst, van Honeggers nu juist vijftien jaar oude psaume symphonique Le roi David. Tien jaar geleden konden wij nog over dit werk schrijven met waardering voor een aantal vondsten, die voor groei, voor ontwikkeling vatbaar leken.²¹² Maar de kleur schoot in, de verf liet los; deze tempel van klank verging tot een onooglijke bouwval; de marmers bleken uit stucwerk te bestaan en de bronzen uit bordpapier...

Indertijd hebben wij reeds op het hybridische van deze symfonische psalm gewezen. Het conglomeraat van een quasi-Händel-stijl (de twee grote koren) met operapathos (de Incantation) en toenmaals up-to-date dissonant geweld (de Marche des Philistins) bood wel zeer grote verouderingskansen. De essentie van een muzikale schepping: de melodische waarde, was in dit geval niet sterk, niet zuiver genoeg om Le roi David, ontdaan van alle vergankelijke bijzakelijkheden, op een boventijdelijk plan te heffen. Er staat, melodisch, meer Brahms en Flotow in Le roi David, dan Honegger.

212 Naar aanleiding van de uitvoering van Le roi David in Zürich tijdens het muziekfeest van de ISCM schreef Pijper recensies in het Rotterdamsch Nieuwsblad en het Algemeen Handelsblad van 22 juni 1926 (HPG 2, 99 en 106).

[p. 667]

Nu, vijftien jaar later, zou men nog steeds niet weten te zeggen wat specifiek Honeggereus is in het oeuvre van deze auteur. In melodisch opzicht is hij onvindbaar - maar harmonisch? Er is geen verschil tussen deze klankstapelingen en soortgelijke bladzijden bij Milhaud, Hindemith of Stravinsky. Ritmisch, contrapuntisch, formeel ligt het geval niet anders. Het werk is een ietwat wrange herinnering aan een volstrekt verouderde mode. En die ‘mode’ was niet groot, niet origineel, niet bijzonder genoeg om tot ‘stijl’ te kunnen uitgroeien. Wat onze opinie over dit afgetakelde werk nog het meest ten gunste beïnvloedt, staat te lezen op de laatste bladzijde van de partituur. Twee data zijn dat: 25 februari - 28 april 1921. Honegger was toen dus muzikant genoeg om in ruim twee maanden een werk van deze omvang te concipiëren en uit te werken. Deze korte spanne tijds verklaart veel slordigheden in de opzet, maar ook veel, op zichzelf uiterst waardeerbare, spontaneïteiten. Inderdaad, onder gunstiger omstandigheden had de muzikant Honegger een groot componist kunnen worden.

De andere psalm welke hier in Rotterdam tot klinken kwam, was Lili Boulangers Psaume 129 voor mannenkoor en orkest, gecomponeerd omstreeks 1916. Een meesterwerk is dit evenmin, wanneer men slechts de muziek beluistert, ontdaan van het roerend verhaal der in premature wonderbloei geknotte jeugd. Lili Boulanger zou, wanneer zij langer dan vijfentwintig jaren geleefd had, misschien de eerste vrouwelijke componist geworden zijn van het formaat der groten. Zij had invallen - meer en persoonlijker dan Honegger -, haar melodieën bezaten adem en noblesse. Maar bovenal vertoonde zij schroom, zelfbeheersing, rust, dat wil zeggen alle eigenschappen, nodig om als componist zijn werk in dienst der muzikale idee naar behoren te volbrengen. Psalm 129 is in harmonisch opzicht wat te primitief, met zijn eindeloze reeksen van none-akkoorden. En door het onveranderlijk unisono der vocale partijen wordt meer kracht gesuggereerd dan in waarheid aanwezig was. Maar het feit dat dit werk aanleiding geeft tot bedenkingen op dit plan, is reeds iets zeer buitengewoons.

De uitvoering van Honeggers opus, onder leiding van Glastra van Loon, was heel goed wat het koorgedeelte betreft, matig wat de solisten aangaat en niet bijzonder overtuigend in het orkestrale (het rijkelijk versterkte Nederlands Kamerorkest). De psalm van Boulanger ging onder leiding van Flipse en werd zowel door het Rotterdams Philharmonisch Orkest als door het Schiedamse mannenkoor Orpheus uiterst bevredigend tot klank gebracht.