Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Jazz-agonie
5 januari 1935 (DGA)

Midwinter is de periode der huiselijke feesten en tevens het tijdstip der toekomstvoorspellingen. Couranten en tijdschriften brengen de vooruitzichten voor het nieuwe jaar, soms in wetenschappelijk-astrologische vorm, soms in meer populaire gedaante. Wanneer enkele der ten vorigen jare voorspelde feiten uitgekomen zijn, laat men niet na dit te vermelden: over rampen die achter ons liggen, durven wij gewoonlijk wel te praten en de eventueel geprofeteerde gunstiger vooruitzichten winnen erdoor aan waarschijnlijkheid. Een toekomst, hoe duister die ook schijnt, vertoont altijd wel ergens enige lichtpunten. Tot die gunstige vooruitzichten behoorde ditmaal ook een uitspraak waarover in Frankrijk, in de muzikale milieus, nogal wat te doen is geweest, de laatste weken: ‘Les bienfaisants effets d'Uranus dans le Taureau s'étendront aussi bien au domaine des liqueurs douces que de la musique. Nous allons assister, en effet, à la fin des alcools nus comme à l'agonie du jazz.’¹⁴⁸

De vermaaksmuziek, welke met de algemene naam jazz pleegt aangeduid te worden, is een in diepste wezen anti-Latijns verschijnsel. De authentieke negerjazz is een exotisme en heeft, als on-Europese uiting, voor de blanke de waarde van een (fraaie of afstotende) rariteit. Een exotisme kan, na een transformatieproces, opgenomen worden in het Europees cultuurbewustzijn. Men kan van mening verschillen omtrent de wenselijkheid geëncadreerde Japanse prenten in een nieuw-zakelijk milieu op te hangen of boeddhabeelden te plaatsen in een empiresalon. Maar waargenomen op zichzelf zijn manifestaties van buiten-Europese beschavingen geenszins inferieur aan onze eigen kunstproducties. Met exotische muziek is dat hetzelfde. Er is verschil, bijvoorbeeld tussen negerjazz, Javaanse gamelan en Japanse toneelmuziek; het avondlandse muziekbewustzijn staat echter tegenover al deze geluidsverschijnselen gelijkelijk afwijzend. Hetgeen evenwel, ook door de Parijse ziener, met jazz bedoeld wordt,

148 Dit citaat is niet getraceerd.

[p. 626]

is iets van geheel andere, aanmerkelijk lagere, orde. Wij gebruiken de naam jazz voor de hedendaagse equivalenten van de vroegere strijkjes. Wat eertijds een kapel was, heet thans een band. Er is een soort band-bargoens ontstaan, voor het grootste deel made in U.S.A., handelend over saxo's, breaks, tone-clusters en wow-wow-dempers, een jargon dat door melomane jongelieden met evenveel voorliefde gebruikt wordt als, mutatis mutandis, de specifieke sportterminologie. Met de muziek heeft dit alles natuurlijk niets te maken en men kon vrede hebben met de lichtelijk gesyncopeerde liefhebberijen van een deel der mensheid, ware het niet dat de proporties, de verhoudingen tussen kunst en vermaak, wat al te fantastisch zijn geworden, de laatstverlopen tien jaar. In Frankrijk vrat het kwaad eigenlijk minder ver door dan bij ons, in Engeland of Duitsland. Men bedrijft in Parijs zijn zotternijen minder serieus dan hier. Vóór en nà een Amerikaans-Engelse confectieplatitude wil de Fransman toch altijd nog Le cygne horen, en Coppélia, en het Faust-ballet.¹⁴⁹ Men is daar nu eenmaal beter opgevoed.

In technisch opzicht was de amusementsmuziek van vroeger ongetwijfeld inferieur aan het geblazen en geslagen vermaak van onze dagen. Wij zijn de mierzoete gestreken geluiden van voor 1914 kwijtgeraakt en niemand verlangt die in gemoede terug. De kirrende sentimentaliteiten en de dweepzieke tertsen van vroeger zijn verdwenen; ‘King Jazz’ (om met Irving Schwerké te spreken)¹⁵⁰ heeft radicaal opruiming gehouden onder de artistieke muizennesten. Wat wij ervoor in de plaats hebben gekregen, is, gelijk gezegd, technisch zeer veel beter verzorgd, exacter en beknopter. Doch muzikaal - om dit voor niet artistiek geïnitieerden zo netelige woord nog eens te gebruiken - zijn wij er wél op achteruitgegaan. Marsen van Sousa, toneeldraken en de cancan waren uitingen van een, dikwijls plompe, pueriliteit. Maar een generatie die nog slechts vermaak kan scheppen in silly symphonies en beeldreportage, een geslacht dat Mickey the Mouse tot universeel aanbeden idool koos, vertoont daarmee de symptomen van een pernicieus infantilisme. Men behoeft geen sterrenwichelaar te zijn om deze vormen van volksvermaak hun nabije ondergang te voorspellen. De ontwikkeling in kreeftsgang van het amusement des beschaafden burgers kan aan de hand der thans bekende gegevens nauwkeurig berekend worden: voor een kwarteeuw ongeveer verkeerde men in populair-artistiek opzicht in de periode van de rijpende puber, anders gezegd: in de vlegeljaren. Er was een soort kalverliefde in de lichte kunst, wat oververhitte romantiek en een grote hoeveelheid sentimentaliteit; kortom een carnaval der burgers¹⁵¹ avant la lettre. Vandaag de dag zijn wij met onze a-erotische amusementshelden Mickey c.s., met onze steriele zogenaamde jazzmopjes in de kinderkamer aangeland; de zuigelingsleeftijd, waarin alleen nog gekraaid en gejengeld wordt, staat voor de deur en binnenkort zal de zich vermakende mens het prenatale tijdperk ingetreden zijn. In dit licht bezien wordt de voorspelling betref-

149 Respectievelijk een deeltje uit Saint-Saëns' Le carnaval des animaux, een ballet van Léo Delibes en een fragment uit Gounods gelijknamige opera.

150 Irving Schwerké (1893-1975) was een Amerikaans criticus die lange tijd als correspondent in Parijs leefde. Hij schreef onder andere het boek Kings Jazz and David (1927).

151 Deze formulering refereert aan Ter Braaks boek Het carnaval der burgers (1930).

[p. 627]

fende de liqueurs douces, die de overwinning op de alcools nus zullen gaan behalen, wél veelzeggend...

De Fransman is een onverbeterlijk optimist. Hij leest in de sterren dat het regime van de vlotte, gestoten binaire ritmen ten einde loopt en dat hij de langste tijd heeft moeten luisteren naar miauwende trompetten, hysterisch stuiplachende banjo's en bête hinnikende saxofoons. En zijn hart is verheugd, zijn horoscoop belooft hem de vanouds bekende perspectieven op

les vers tendres et bien rhythmés,
dont les rimes sonnent comme les baisers...¹⁵²

Dat het leven, de kunst, de muziek eventueel nog jammerlijker zouden kunnen degenereren, komt eenvoudig niet bij hem op. Misschien is deze kortzichtigheid het aloude geheim van de miraculeuze Franse geestkracht?

152 Dit citaat is niet getraceerd.