Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

(Antwoord van Pijper)
maart 1931 (De Muziek)

Zeker. Met dergelijke mededelingen pleegt ‘men’, minus de toegesprokenen, het eens te zijn. Maar om die overeenstemming was het mij niet te doen en de paar atomen wereldcultuur die Arntzenius zo in de weg staan, moesten er nu juist wél bij. Arntzenius weet zeer goed dat het tot mijn vervelende gewoonten behoort iemand met naam en toenaam aan te spreken, wanneer ik hem van eend- of ezelachtigheden, of daaromtrent, meen te moeten verdenken.

Ik weet echter Arntzenius' goed-sportieve reactie op een mening van mij, welke hij voor méér dan een uitdaging wil houden, te waarderen. Ik waardeer ook de moeite die hij zich gegeven heeft om de opgeraapte (hand)schoen aan te trekken. Hoe het met de pasvorm staat zullen wij verderop misschien nog zien.

Wat ik in Het Papieren Gevaar precies bedoelde, staat er, geloof ik, nauwkeurig: ‘Voor de continuïteit der Europese toonkunst beduidt de journalistiek van heden een doodsgevaar.’ Aan deze uitspraak gaat vooraf (bladzijde 9 van De Stemvork): ‘De grenzen tussen reportage en kritiek zijn uitgewist. De grenzen zijn zelfs verdwenen tussen opinies en praatjes. De mening van een courant is de grootste gemene deler van de diverse stuntelige liefhebberijen van een onmondig en gedesoriënteerd publiek geworden. Voor zuiver kritisch werk is in de pers geen plaats meer; aan een bleek en opgeruimd verslag heeft men genoeg en de fotopagina doet de rest.’

Juist omdat ik de toestanden op de redactiebureaus uit eigen ervaring door en door ken, mocht ik schrijven gelijk ik deed. Het gaat niet aan de verantwoordelijkheid voor het verschijnen van (op zichzelf volmaakt onbelangrijke) particuliere berichtjes betreffende ontbijt en oeuvre van de journalisten af en op de kunstenaars zelf terug te schuiven. Ik kritiseer het publiciteitsbedrijf niet, maar ik signaleer dat er naast die tamelijk goed georganiseerde nieuwsberichtendienst een angstaanjagend en nog onophoudelijk groeiend tekort bestaat aan kritisch tegenwicht. De alcoholisten van de journalistieke roem gun ik hun roes gaarne. Ik ben tegen drooglegging en wat mij betreft behoeven Arntzenius' cafétjes voorlopig niet te verdwijnen. Zijn kelners

[p. 584]

mogen hun dienst volgens alle regelen van het vak blijven uitoefenen. Mits ons in genoemde cafés en door bedoelde kelners ook iets anders, kostelijkers, geserveerd wordt dan aldoor maar het versneden bocht uit de allerslechtste jaargangen van Chateau ‘en Espagne’.

‘De krant’, zoals Arntzenius die ziet, kan zich inderdaad tevreden stellen met de simpelste berichtgeving, en de facultatieve heldenverering welke in uitzicht wordt gesteld, is dan niet meer dan een toegift op het handelsartikel publiciteitsruimte. De grote magazijnen geven van tijd tot tijd ook luchtballonnetjes cadeau bij aankopen boven de gulden; dat is in feite precies hetzelfde. Volgens Arntzenius is de krant eerder ingesteld op het publiek dan op de kunstenaars: the Customer is King. Maar deze zelfde ongekroonde Koning Publiek moet van zijn door hemzelf bezoldigde ministers, de journalisten, het regeren leren. Het publiek aanvaardt de leiding van verstandige en bevoegde raadgevers gaarne. Een kunstredactie die het niveau van de rubriek steeds maar verlaagt, dient zijn publiek niet waarlijk. Men behoort zijn beschouwingen niet af te stemmen op de diapason van het primitiefste en onkunstzinnigste deel van zijn abonnees.

Tegenover Arntzenius' uitspraken: ‘Pijper overschat ons, critici’ en ‘De fout schuilt mijns inziens in zijn overdrijving en generalisering’, moet ik het volgende stellen:

Blijkbaar onderschat Arntzenius de verderfelijke invloeden, uitgaande van de Bartók-Jackie Coogan-cocktails, die tegenwoordig als kunstrubriek fungeren. Die invloed wordt geenszins tenietgedaan door het (op zichzelf verheugende) feit dat het publiek boterhammen verpakt in de recensies. Dat dit zo is, lijkt zelfs eervol: hetzelfde geschiedde, zegt men, eertijds ook met de manuscripten van Schuberts liederen, en het beschreven muziekpapier van de onsterfelijke Haydn werd door diens huisvrouw tot papillotjes verwerkt, verhalen de domestiek aangelegde biografen.

‘De herinnering aan ons woord verdwijnt gemeenlijk op het ogenblik dat de boterham is uitgepakt.’ Aangenomen. Maar morgen, en overmorgen, en de volgende week ligt ons woord weer op de voordeurmat en doet zijn heilloos werk vóór de courant tot pakpapier gepromoveerd wordt. Gutta cavat lapidem, non vi, sed saepe cadendo.⁹⁴

‘De krant wekt de belangstelling voor de kunst en daarmee is haar taak volbracht.’ Neen. De krant van tegenwoordig wekt geen belangstelling meer. Zij wekt en bevredigt nieuwsgierigheid, een averechtse belangstelling, Arntzenius!

De fouten schuilen dus niet in mijn overschatting van de invloed der huidige dagbladkritiek, noch in overdrijving of generalisering van mijn kant, maar in het betreurenswaardige feit dat Arntzenius het gewicht van het journalistieke gedrukte woord onderschat, en in de tragikomische omstandigheid dat hij mijn stellingen en conclusies meet met maten die uitsluitend konden gelden voor de door mij bestreden courantenkritiek in haar tegenwoordige gestalte.

94 De druppel holt de steen uit, niet door zijn kracht, maar door het gestadig vallen. Pijper heeft deze uitdrukking ook gebruikt in Groot Nederland van november 1922 en het UD van 8 maart 1923.

[p. 585]

Van zijn actueel journalistieke standpunt uit heeft hij volkomen gelijk, wanneer hij mij onder het oog brengt dat mijn oordeel ‘zo dikwijls over dingen heen springt, over primitieve begrippen, die (ik) niet steeds weer noemen kan, maar die de massa desalniettemin nog leren moet.’ Dat zijn krant dag in dag uit faalt in het bijbrengen van die primitiefste begrippen, is het onuitgesproken ernstige verwijt dat de criticus Arntzenius uit Het Papieren Gevaar had mogen destilleren. Mijn opstellen zijn inderdaad niet bestemd voor geestelijk en muzikaal onmondigen. Maar dat zouden ook zijn courantenkritieken niet behoeven te zijn. Zodra men over de muziek, over de meest abstracte aller kunsten, gaat schrijven, mag men een zeker, bescheiden minimum aan denkvermogen en interesse bij zijn lezers vooronderstellen.

De bewering dat mijn opstellen wél en de courantenkritieken niet nagepraat zouden worden, althans niet door ernstige lieden, lijkt mij tamelijk aanvechtbaar. Ik persoonlijk hoor vaker publieke opinies die op kritieken van Arntzenius geïnspireerd konden zijn dan overwegingen ontstaan uit de lectuur van De Quintencirkel of De Stemvork. Te onderzoeken zou dus eventueel zijn of de jongeheer die op een lezing voor studenten van een janboel bij de muziekpers gesproken heeft, tot deze inzichten was gekomen door een uiterst willekeurige interpretatie van mijn opstellen, dan wel door een even subjectieve interpretatie van een aantal door hem verzamelde specimina uit de kunstrubriek der tegenwoordige couranten. Dan zou tevens kunnen blijken of en in hoeverre hij mijn stukken niet, en de recensies wel begrepen had. Of omgekeerd.

De concertpraktijk is ziek, daarover zijn wij het eens. Maar juist hierom noem ik Arntzenius' placide optimisme: onverantwoordelijk. Het door en door kranke organisme van een stedelijk, een landelijk concertleven is niet zó onsamengesteld, dat men het met het eenheidsrecept Belangstelling-Wekken en Helden-Laten-Vereren zou kunnen cureren.

Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.