Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Het muziekfeest te Genève (II)
11 april 1929 (AH)

Een goed en een belangrijk koorwerk: Karl Marx, Leoš Janáček
Onbevredigende kamermuziek

Het derde concert van dit gecomprimeerde, aan gebeurtenissen zo rijke muziekfeest, was de kooruitvoering van zondagmiddag. Holles Madrigal-Vereinigung uit Stuttgart begon met een achtstemmig motet Werkleute sind wir (woorden van Rainer Maria Rilke), het zesde opus van de jonge Duitser Karl Marx. Het werk is niet volkomen goed in evenwicht: het middelste deel, tot en met het tweede hoogtepunt, is te lang. Maar daartegenover staat dat begin en slot van dit koorwerk tot het allerbeste der actuele a-cappellamuziek behoren. Het is, met een paar kleine uitzonderingen (laaglopende bassen, op een enkel moment) voorbeeldig voor de stemmen geschreven. Onze beste koorverenigingen behoren dit stuk onverwijld in studie te nemen.

Het Filharmonisch koor uit Brno (Brünn) had het zwaar, vlak na het optreden der Stuttgarters. Holles ensemble bestaat uit beroepszangers en dit was voor de Tsjechen uit de aard der zaak geen portuur. Bovendien is Hugo Holle een erudieter musicus, een groter leider, dan Jaroslav Kvapil. Toch zijn wij de Tsjechen voor hun aanwezigheid meer dan dankbaar: hun uitvoering van Janáčeks Missa Glagolskaja was het centrale punt van dit muziekfeest.

Van Janáčeks mis zou veel te zeggen zijn. Of weinig. Het werk valt buiten ‘technische’ discussie, maar het is een meesterwerk. Men verwondert zich telkens over abruptheden, stijleigenaardigheden en breedsprakigheden. Men wacht aldoor op een of andere

[p. 480]

contrapuntische verwikkeling, op een afgesloten constructie. Maar dat blijft uit. Het werk is bij voortduring homofoon, en dat is voor ons, West-Europeanen, precies even bevreemdend als de contrapuntiek van Obrecht voor een Siamees. Men moet zich zeer speciaal op de bijzondere kenmerken van Janáčeks muziek instellen om een juist begrip van haar betekenis te kunnen krijgen. Maar als men hierin geslaagd is, doet zich een nieuwe wereld voor ons open. Deze mis is niet liturgisch, niet welluidend. Maar het is de meest hartstochtelijke verklanking van de mystische stemmingen welke men zich kan voorstellen. Oermuziek, gigantisch van opzet, prehistorisch van geweld.

Amsterdamse koren kunnen er een boeiend studieobject aan hebben, voor het seizoen 1929-1930.

Tussen Marx en Janáček stond, als een vergeten voorwerpje, een madrigaal van de Joegoslaviër Krsto Odak. Erg kleintjes en volmaakt onbelangrijk.

Het tweede kamermuziekconcert viel af, na alle bijzonderheden der afgelopen twee dagen. Slechts het eerste werk: een strijktrio²⁷⁷ van de Hongaar Alexander Jemnitz, kon op onze belangstelling aanspraak maken. En zelfs dit opus was geen vooruitgang na Jemnitz' Vioolsonate, uitgevoerd in Frankfurt, in 1927. Het eerste deel is te Regeriaans; wij misten de uitbarstingen, de vehemente climaxen en de krachtig gewelfde melopeeën uit de Vioolsonate. En de meerdere rust, de grotere concentratie, welke uit dit trio blijken, waren geen voldoende schadeloosstelling voor de achteruitgang in klinkende waarde. Met dat al: toch een werk van meer dan gewone betekenis.

Frankrijk won niet, op het concert van gistermiddag. Daar was een Sonatine voor twee violen en piano van Manuel Rosenthal, een Poulenc-Milhaud-plagiaat. Zouteloos, kleintjes, mentaal een luchtledig.²⁷⁸ Daar waren bovendien zeven Japanse liederen (Haï-Kaï's) voor zang en kamerorkest: geraffineerd van klank, beknopt en niet onoorspronkelijk. Maar eveneens erg minuscuul; kasplantjes.

Duitsland won evenmin. De Pianosonate van Berthold Goldschmidt behoort tot de orde der verdunde Hindemithismen. Dat wil zeggen: stijf van factuur, flink gang houdend, maar zonder een spoor van concentratie of verstilling. Luidruchtige mededelingen van zeer alledaagse sensaties.

En Polen was vertegenwoordigd door Jerzy Fitelberg, wiens Tweede strijkkwartet veel fortes nodig heeft om daarmee uiting te geven aan een volstrekt negatief muziekbesef. Het langzame middendeel is volkomen zinneloos en de Finale is een (slechte) parafrase op España van Chabrier.

Volledigheidshalve zij hieraan toegevoegd dat het Pro Arte-kwartet voor de uitvoeringen aansprakelijk was. Het is treurig te horen hoe een goed ensemble achteruit kan gaan, als het ‘niveau’ eenmaal bereikt is en niet meer gehandhaafd kan worden...²⁷⁹

277 Dit strijktrio uit 1927 van de Hongaarse componist en criticus Alexander (Sándor) Jemnitz (1890-1963) is getiteld Serenade voor viool, altviool en violoncel, op. 24.

278 In het Algemeen Handelsblad staat ‘mentaal en luchtledig’, maar dat is waarschijnlijk een drukfout.

279 Pijper kende het Pro Arte-kwartet goed: op 8 april 1925 speelde het zijn Tweede strijkkwartet op een concert voor de Amsterdamsche Kunstkring ‘Voor Allen’.