Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Muziek in Amsterdam - Concertgebouw
april 1928 (De Muziek)

Van 9 februari af dirigeert Willem Mengelberg de abonnementsconcerten in het Gebouw weer; de uitvoeringen van 26 en 29 januari stonden onder leiding van Bruno Walter. Walter hield zich bij het beproefde repertoire, waaronder men misschien de muzieken van Johann Strauss niet meer mag verstaan, tegenwoordig. Wonderlijk genoeg: de walsen van Strauss werden vrijwel het succes van dit concertseizoen! En het is zeker dat de vurigste Grote Zaal-enthousiasmen zelden muzikaler muziek golden...

Mengelberg bracht enkele noviteiten: de suite Háry János van Kodály: bont, goed voor orkest geschreven. Het werk van Kodály behoort nog niet helemaal tot de muziek van onze jaren, niet geheel meer tot de periode die (in Hongarije) in Dohnányi haar voornaamste vertegenwoordiger vond. Voorts: het Celloconcert van Cassadó, dat ik niet hoorde, doch dat algemeen op het niveau der virtuozen-‘creaties’ gewaardeerd is geworden; de Israel-symfonie van Bloch, La giara van Casella, het Blazersconcert van Rieti en een suite uit de muziek bij het lustrumspel Ichnaton van Emile Enthoven, als vaderlandse noviteit.

Onder de belangrijke uitvoeringen reken ik nog die van Bruckners Negende symfonie, van Mahlers Eerste en Das Lied von der Erde en van Hindemiths vioolconcert, genaamd Kammermusik nr. 4.

Ook in het centrum van muzikaal Nederland voelden wij dus enkele flauwe schokken van het neoclassicistische gevaar. De manifestaties kwamen ditmaal uit Italië. Casella schrijft een partituur waarin Stravinsky-citaten gelardeerd worden met bladzijden waarvoor zich Rossini nog gegeneerd zou hebben; Mahler-effecten van kraaiende trompetten en giftig sissende bekkens wisselen af met een stumperig stukje folklore. Het is vooral overzichtelijk en men weet zeker wanneer het uit is: geen tsching-boem, geen houten cadens wordt ons gespaard. Casella evenwel kent het vak componeren en hij slaagt er dus altijd in om zijn invallen goed te ‘verwerken’; het is soms precies een compositie, een muzikaal werkstuk; het lijkt er bedrieglijk op, wil ik zeggen.¹³⁷

Het werk van Rieti, van de leerling, is vooralsnog wat onhandiger. Rieti kan de congruente pueriliteiten nog niet zo mooi wegmoffelen, de camouflage is bij hem minder virtuoos. Het lijkt dus wel iets minder op serieuze muziek dan het ballet van Casella. Maar ik zou niet durven volhouden dat Rieti in abstracto óók de mindere van zijn meester Casella zou zijn. Jeugdfouten zijn namelijk minder onvergeeflijk op

137 Zie ook de recensie in het UD van 14 februari 1928.

[p. 412]

het vijfentwintigste jaar dan op het eenenveertigste. Maar dat zoiets de Europese muziek van 1924 zou moeten voorstellen...¹³⁸

De symfonie van Bloch werd geconcipieerd van geheel andere premissen uit, maar een meesterwerk werd het evenmin. Het is al een betrekkelijk oud stuk (het werd gecomponeerd tussen 1912 en 1916); voornamelijk blijkt eruit dat het muziekbesef van de auteur bijzonder stroef is. Er was na 1916 te weinig evolutie, meen ik. In de Israël-symfonie zit de auteur stevig vast aan de gebruiken der Duitse Neoromantiker en van persoonlijke accenten merkt men niet veel. Het procédé is te veel: een climax, afnemen, een aanloopje, een climax - enzovoort. Soms liggen die hoogtepunten drie minuten gaans van elkander af, soms hebben wij zeven minuten nodig weer boven te komen. Maar de panorama's wisselen nooit, het uitzicht blijft hetzelfde. Dit is een werkwijze welke buitensporig vermoeiend is voor de actieve en passieve bedrijvers van deze muziek, een werkwijze die Bloch eigenlijk al in zijn conservatoriumjaren had behoren af te leren.¹³⁹

Het belangrijkste van alles was voor mijn gevoel de tweede uitvoering van het vioolconcert van Hindemith, waarmee Schmuller zijn vijfentwintigjarig jubileum als kunstenaar vierde. Het werk werd ruim een jaar geleden voor de eerste maal hier uitgevoerd en de muziek ging er niet op vooruit, in dit jaar van rust. Maar het blijft van Schmuller een meesterlijke reproductie: gespannen, strak en toch juist zo barok als deze muziek in wezen is. Ik voel persoonlijk geen spoor van waardering - laat staan van neiging - voor het oeuvre van Paul Hindemith; de meningen van de concertgever Schmuller, die in het programma laat afdrukken dat ‘Hindemiths zin voor melodiek ongetwijfeld is’ (bedoeld zal wel zijn: lijkt mij boven twijfel verheven, dat is in ieder geval beter Nederlands) en ‘ook in dit werk is Hindemith de belangrijkste componist van de tegenwoordige tijd’ mogen bij deze gelegenheid dus, niettegenstaande het apodictische ‘is’, door mij onweersproken blijven. Schmuller laat namelijk na zijn zeer positieve stellingname met bewijzen te beleggen en het is zeer de vraag of een discussie over melodische waarden en over superlatieven in waardering niet beter overgelaten kan worden aan ter zake volstrekt onbevoegden... Zoals het bijvoorbeeld met de geaccrediteerde meesterwerken der klassieke periode is gegaan.

Persoonlijk meen ik: dat Hindemith een gepast en handig gebruik heeft gemaakt van sommige trouvailles van Stravinsky en Schönberg, dat hij zin voor dynamische en metrische elans bezit en geen spoor van algemeen-Europese cultuur. Ik acht hem eenzijdiger nog dan iemand als Matthijs Vermeulen, maar minder erudiet en minder dramatisch dan deze. Een fijn oor, een ontwikkeld gevoel voor verhoudingen, zin voor humor (dat is relativiteitsbesef), verlangen naar volmaakte ciseleur - kortom liefde voor het edele vak - vond ik in zijn werken nog niet, tot dusverre. Maar men kan natuurlijk niet alles van een vioolconcert verlangen.

138 Zie ook de recensie in het UD van 13 februari 1928.

139 Zie ook de recensie in het UD van 27 februari 1928.