Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Muziekbesprekingen
- Nieuwe Nederlandse werken
maart 1928 (De Muziek)

G. Alsbach en Co. zonden ons een aantal liederen van Willem F. Breman:¹³⁵ een Oud driekoningenlied (f 0,75), Eenzame nacht, naar Boutens (f 1,25), Egidius, waer bestu bleven? (f 1,25), Schlaflied für Mirjam (f 1,50) en Venezia (f 1,80). Eenzame nacht is van 1923; het Schlaflied für Mirjam, uitgegeven met Duitse, Franse en zelfs Italiaanse woorden, is gedagtekend Blaricum, september 1926. Veel evolutie is er in die drie jaren niet geweest.

Het is nogal schilderachtige muziek, dit werk. Melodisch vrij sterk geïnspireerd op Hugo Wolf; ritmisch erg rubato. Het lijkt hier en daar op persoonlijke uitingen, maar die individualismen vallen niet mee, op de keper beschouwd. Harmonisch suggereert bijvoorbeeld het Schlaflied für Mirjam telkens bitonale momenten, maar een nader onderzoek levert slechts gewone ‘Querstände’ op... En men weet na een pijnlijk nauwkeurig onderzoek niet meer: is dit onhandigheid? Of: alleen maar gebrek aan inventie?

Ik weet niets van de musicus Willem F. Breman. Noch zijn vocale lijnen, noch zijn pianopartijen duiden op grote vocale of pianistische ervaring. Maar zijn componeren duidt op amateurschap. Hij voelt de lyrische welving van een gezongen frase van tijd tot tijd heel duidelijk (Egidius, waer bestu bleven?). Hij is gewis een artistiek man - maar, zoals gezegd, meer schilderachtig (klankkleurtjes, timbremengingen) dan toonkunstig. Instructief was in dit opzicht vooral het Oud driekoningenlied. De melodie werd hem overgebracht door Anton Mauve jr. En: ‘Jaren geleden werd dit lied nog langs de weg gezongen door een oude man.’ Dat staat er allemaal bij. Slechts de harmonisatie was dus het werk van de componist. En die harmonisatie, met doorgaande stemmen en een ietwat krampachtig vermijden van de (in de melodie meer dan manifest aanwezige) tonica werd bijzonder slecht. Ik ben persoonlijk een overtuigd tegenstander van academische, ‘zuivere’ herscheppingen van oude, ano-

135 Zie Johanna de Geus, ‘In memoriam Willem Breman’. Mens en Melodie, jrg. 17 (1962), 338-339.

[p. 410]

nieme wijzen. Een melodisch gegeven is voor een componist precies zoveel als hij eruit weet te halen. Maar het stuit mij, een simpel melodietje in G-groot als staketsel voor allerlei modulatorisch wild gewas, onkruid des geestes, te misbruiken. Die ‘harmonisatie’ is precies even ridicuul als de Netherlands melodies van B. van Dieren. Gewild modern - maar zonder één atoom oprechte ontroering.

Wanneer ik de componist Willem F. Breman zou beoordelen naar hetgeen hij - muzikaal - van dit oudemansliedje heeft gemaakt - mijn opinie zou bijzonder weinig waarderend uitvallen: Knoeiwerk. Maar in de andere liederen staan telkens kleine passages die van enige muzikale eigenschappen getuigen: goedklinkende akkoordbrekingen, een logische melodiewelving. In zijn beste momenten doet Willem F. Breman mij soms denken aan G. van Brucken Fock. Pianistisch is Brucken Fock altijd beter, maar de geesteshoudingen tonen verwantschap.

Bij de Nieuwe Muziekhandel, Amsterdam, verschenen van Otto Glastra van Loon: Drie kleine klavierstukken, Quatre études miniatures en A little melody voor viool en piano. Dezelfde auteur gaf bij Selecta, Den Haag, nog uit: een Klangstück (Sonata) voor viool en piano en Vier dwaze droomerijtjes voor piano. Genoeg om vast te stellen dat deze jonge componist ettelijke jaren te vroeg aan het publiceren is geslagen. Het lijkt mij zeer jong werk, muziek van iemand die voor de toonkunst gewis een goede dispositie heeft, maar die van deze zelfde toonkunst, van het ‘vak’ muziek, nog precies even weinig begrip heeft als een leerling 1^e klasse Montessorischool van de integraalrekening. Het gaat nog allemaal op het gevoel, met Schönberg-citaten, Poulenc-trucjes en een halfhonderd kwartsextakkoorden te veel. Otto Glastra van Loon heeft nog precies alles van de muziek te leren en hoe vlugger hij daarmee begint des te minder zal hij af te leren hebben. Het ziet er allemaal gruwbaarlijk modern uit (Satie-nonsens geldt in dit land, in sommige kringen, nog altijd voor ‘modern’) en pianistisch is het hier en daar nauwelijks speelbaar. De primaire muzikale elementen van deze muziekjes: de melodiek, de ritmiek kunnen niet kritisch beschouwd worden: Glastra van Loon is nog niet aan enigerlei melodievinding toe. En bij een zo volledige afwezigheid van het primaire lijkt het mij overbodig op de secundaire elementen (kwalijk gelukte akkoordverbindingen, manco aan structuur, aan contrapunt, aan coloriet) nader in te gaan.

Ik geloof dat het mogelijk is om over een jaar of vijf, zes andere dingen van hem te verwachten. Hijzelf zal dan deze sterk vervroegde uitgave van probeerselen zonder waarde het meeste betreuren, denk ik. In dit stadium heeft zijn werk nog pas betekenis voor hemzelf, niet voor de Nederlandse muziek.

Darius Milhaud: Deux petits airs
Eschig & Cie, Paris. Frs. 1,75

Deze twee liederen op teksten van Mallarmé¹³⁶ behoren tot het allerbeste wat Milhaud ooit heeft geschreven. De ranke lijnen van zangstem en piano steunen elkander op een

136 Stéphane Mallarmé, Petit air I (‘Quelconque une solitude’) en II (‘Indomptablement a dû’).

[p. 411]

wonderlijke en uiterst persoonlijke wijze. Men kan zich geen subliemer verstrengelingen voorstellen dan de tweestemmige contrapunten bij ‘Quelconque une solitude’. Dit is werkelijk grote kunst, in de kleinste vormen.

Het werkje is van 1918. Helaas, er was weinig vooruitgang nadien...