Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tsjaikovski's Pathétique en Rieti's Concert
13 februari 1928 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg (9 februari 1928)
Vivaldi: Concerto grosso in a voor strijkorkest
Rieti: Concert voor blaaskwintet en orkest
Tsjaikovski: Zesde symfonie (Pathétique)

Mengelberg, teruggekeerd, herwon de harten van zijn Amsterdammers met de Pathétique van Tsjaikovski. Er stond een lang opstel van Schmuller in het programma,¹¹⁷ waarin wij konden lezen dat ‘in Tsjaikovski's muziek de smartelijke en blijde ontmoeting (is) van gisteren, heden en morgen’ en wij hebben reden aan te nemen dat deze gordiaanse gedachteknoop voorbestemd is om eeuwig onontward te blijven, gelijk Tsjaikovski's muziek voorbestemd schijnt om ten eeuwigen dage als voedsel voor de voze sentimentaliteiten van een onmuzikaal en onkunstzinnig lekenpubliek te moeten dienen.

Er was bovendien een noviteit: het Concerto voor vijf blazers met begeleiding van strijkorkest, twee trompetten en pauken van de jonge Italiaan Vittorio Rieti. Neoklassiek werk, maar bovendien nogal slecht. Slechter bijvoorbeeld dan stukken als Honeggers Concertino voor piano en orkest of Stravinsky's Sonate.

Rieti's thematiek bestaat uit een emulsie van de allerbanaalste operettemelodieën, een halfhonderd atomen populaire marsen van twintig jaar terug (Italië gaat een beetje achter op dat punt) en voor de rest uit amerikanismen. Met die thematiek construeert hij drie uit het lood hangende delen: een Allegro in een opgekrompen sonatevorm, een veel te lange Marche funèbre met Mahler-opmaten (het langzame deel uit Mahlers Eerste symfonie) en een Finale, die een flauw rondoluchtje verspreidt. De tonaliteit van dit hele kinderachtige gedoe kan men bij Riemann naslaan en de instrumentatie is nog iets trivialer dan Casella's Partita voor piano met orkest. Speciaal de twee trompetten zijn nuttig geweest, om aan alles een hoempa-accent van kermismuziek te geven. Dit noemen wij tegenwoordig, in 1928, geestig en amusant. Als Haydn het gehoord had, zou hij zijn ogen uitgewreven hebben...

117 Alexander Schmuller, ‘Peter Tschaikowsky’. Programma Concertgebouw Amsterdam, 9 februari 1928.

[p. 400]

Muzikale grappenmakerij is altijd een gevaarlijk bedrijf. Muzikale humoristen riskeren veel méér dan clowns of karikaturisten. Als een muzikale grap slaagt, is het natuurlijk soms wel even aardig: Dopper heeft wel eens vermakelijke dingen gecomponeerd en dr. Johan Wagenaar ook. Maar Rieti was helemaal niet aardig: die treurmars stond alle ironieën in de weg en de ironie op zichzelf was extreem kinderachtig.

Dr. Willem Mengelberg¹¹⁸ dirigeerde deze Italiaanse zotteklap met kennelijk plezier. Het publiek, in afwachting van de pathetische zaligheden van Tsjaikovski's Zesde, reageerde slapjes. Was dit nu ‘moderne muziek’? Maar dat had men vroeger al eens in Artis gehoord en toen stonden er heel andere namen bij...¹¹⁹

Het lijkt toch after all niet waarschijnlijk dat het neoclassicisme hier in Holland kans zal maken. Een der schaarse lichtpunten aan het duistere firmament van ons huidige muziekbedrijf!

118 Mengelberg had net aan de Columbia University een eredoctoraat in ontvangst genomen. In het programmablad van deze avond stond een foto van dr. h.c. Mengelberg in vol ornaat en ten voeten uit. Vandaar dat Pijper hier (ironisch?) de titel vermeldt. Zie ook de eerste zin van de volgende recensie.

119 In de zomermaanden werd in Artis met name Italiaanse operamuziek ten gehore gebracht. Pijper refereert hier ook aan in zijn artikel in De Telegraaf van 26 februari 1930 over Wozzeck (zie HPG, 524).